1

1 Duniya piiligu ni ka ban boonni sↄ 'Yɛligu' maa daa pun bɛ ni. Yɛligu maa daa bɛ la Naawunni saani, halli ka Naawunni n daa nyɛ u gba. 2 Di piiligu saha ka ŋↄn Yɛligu maa daa bɛ la Naawunni saani. 3 Ŋↄn saani ka Naawunni daa naam seelikam zaa; halli bunseelli ka ni ka Naawunni daa naam, ka ŋↄn Yɛligu maa daa ka bɛni. 4 Yɛligu maa ni ka nyↄvuri daa yi na, ka lala nyↄvuri daa taasi neesim na nti neaai n-ti ninsaala. 5 Neesim maa muna - di neaari la zibsim ni, ka zibsim maa mun na zi n-nyaŋŋi di, bee, m-baŋŋi di gbinni gba. 6 Dↄsↄ n daa bɛ ni, ka Naawunni daa tum u na; ŋↄn yuuri n daa boonni Gyↄni la. 7 U daa kyɛ na ni u ti moonni neesim maa yɛla n-tiri niriba, ka ba zaa ti wum, ka laa n-niŋi yɛdda u mooligu zugu. 8 Pa neesim maa maŋŋa n daa nyɛ u, amaa ka u daa kyɛ na ni u ti mooli neesim maa yɛla. 9 Neesimaŋni n-daa la; din neaari n-niŋni ninsaalidima zaa. Lala saha maa ka neesim maa daa kyɛnni duniya wa na. 10 U daa bɛ la duniya wa puuni. Amaa halli ni u saani ka Naawunni daa naam duniya maa gba, di zaa yↄri duniya dima daa bu baŋŋi u. 11 U daa kyɛ u mammantoori tingbaŋŋu na, amaa u mammantoori niriba maa daa bu deaai u. 12 Amaa ba zaa daa bu za'asi u, ka baseeba ban daa sakki n-deaai u, ka niŋi u yuuri yɛdda maa, ban ka u daa tisi soori ni ba ti leebi Naawunni biisi. 13 Di pa la kaman ninsaala ŋↄn dↄ'ari biisi seem, pa ningbiŋŋu kↄrisi zugu, bee, dↄsↄ yuubu zugu, amaa ba dↄ'am yi la Naawunni mammaŋŋa saani na. 14 Tↄ: ka Yɛligu maa daa ti labgi la ninsaala. U daa bɛ ti saani, ka veelim ni yɛlimaŋni daa bɛ u ni n-gaari sↄkam. Tirima n daa nya u gyirima ŋↄn bɛ seem maa; u Ba Naawunni ka biiya m-paasi u zugu, ka bigaŋŋa gyirima n nyɛ u dinni. 15 Gyↄni daa tↄ'asi u yɛla. U daa tasi n-yɛli, "Ŋↄnŋↄ ka n daa tↄ'asi u yɛla, ni, 'U paari la n nyaaŋŋa amaa u pun gaari n tooni gba.', dama u daa pun daŋŋi m-bɛ ni ka ba naayi dↄ'ai ma." 16 Veelim ni yɛlimaŋni an bɛ u ni maa, ana ka ti deaara. U veelim zugu ka ti siri nya veelim suŋŋa. 17 Musa saani ka Naawunni daa kyɛ ka u zaaligu maa daa paai ti na, amaa Yisa Kirisita Masiiya saani ka ti nya veelim ni yɛlimaŋni. 18 Sↄsↄ na zi n-nya Naawunni. Amaa Naawunsↄ ŋↄn bɛ u Ba Naawunni saani u kↄkↄa, ŋↄna n nyɛ sↄ ŋↄn kyɛ ka ti zaa baŋŋi u. 19 Tↄ: Gyↄni mooligu lahabaari nŋↄa :- Dindahinseaa ka Izraɛli dima kpamma daa tum maalimaanniseeba ni ba suŋŋniba, ka ba daa yi Gyɛrusalɛm na, ni ba ti boosi Gyↄni boosa. Ba daa yɛli u, ni, "Nyini n nyɛ ŋↄni?" 20 Ka Gyↄni daa bu kyiisi, ka daa labsi yɛlimaŋni yɛttↄ'a paalu ni n-yɛli ba, ni, u pa la Naawunni ŋↄn ya n-tum sↄ ni u ti su ba naam fukumsi la, ni, "Man pa la Masiiya maa." 21 Ka ba daa maali m-boosi u, ni, "Ka dinŋↄna, i nyɛ la ŋↄni? Ilaygya bee?"; Ka u labsi n-yɛli ba, ni, "Ay, pa mani nla.": ni, "Anabi maa n nyɛ i, fa?", ka u labsi n-yɛli "Ay!" 22 Ka ba naayi boosi u, ni, "Ka dinŋↄna yɛlima ti nyin ŋↄn nyɛ sↄa. Ka ti kyaŋŋi nti yɛli ban tum ti na maa. I mammaŋŋa yɛtti, ni, i nyɛ la ŋↄni?" 23 Ka Gyↄni daa labsi n-yɛli ba hoo anabi Aizaaya ŋↄn daa pun yɛli seem la, ni, "Mani n nyɛ :- 'Sↄ m bɛ yoo ni n-tasira, ni, "Ya sɛ'asima ti Dugma sↄya zaa Ka a tuusi kyippi!" ' " 24 Tↄ; ka Farisii dimseeba gba ka ba daa tum na, 25 ka ban n daa boosi Gyↄni, ni, "I yi pa la Masiiya maa, i pa Ilaygya, i mun pa anabi maa, wula zugu ka i suuri niriba Naawunni koom wa?" 26 Ka Gyↄni daa labsi n-yɛli ba, ni, "Man n suuri niriba Naawunni koom wa, amaa ninvugsↄ n zɛ ya sunsukkuni, halli ya na bu baŋŋi u gba; 27 ŋↄna n nyɛ sↄ ŋↄn pa man nyaaŋŋa n-kyɛnni na, amaa man bu sumsi ni n tum u daabri tuma ka lↄrigi u namtiri n-ti u." 28 Tↄ; anŋↄ zaa daa niŋi la Bɛtani tiŋŋa maa ziiya, tinseaa kan bɛ Gyↄdin mↄ'ari ya'ari sa; bɛni ka Gyↄni daa bɛ ni lala saha maa, ka daa suuri niriba Naawunni koom. 29 Beoo ŋↄn daa ti neaai, Gyↄni daa nya Yisa ka u kyɛnni u saani na, ka yɛli, "Ya nyama! Naawunni Pɛbila maa nŋↄa! Ŋↄn zaŋŋni duniya tumbeeri taalli m-basira. 30 Ŋↄnŋↄ ka n daa tↄ'asi u yɛla, ni, 'U paari la n nyaaŋŋa, amaa u pun gaari n tooni, dama u daa pun daŋŋi m-bɛ ni ka ba naayi dↄ'ai ma.' 31 Halli man daa bu mi ŋↄn nyɛ ninvugsↄa, amaa ŋↄn zugu ka n kyɛ na ni n ti suuri niriba koom - ni n ti kyɛ ka Izraɛli dima ti baŋŋi u." 32 Ka Gyↄni daa yɛli ŋↄn daa pun nya bunseesi yɛla, ni "N daa gↄsi n-nya, ka Sii maa daa yi arizana ni n-sigri na hoo naŋmanni nti tↄm u zugu n-kpalim m-bɛ u ni. 33 Di saha maa man daa na bu baŋŋi, ni, ŋↄna nla. Amaa Naawunni ŋↄn daa tum ma ni n ti kyɛ na n-suuri niriba koom, ŋↄna n daa laa n-yɛli ma, ni, 'I yi ti nya ka Sii maa sigi na n-tↄm dↄsↄ zugu n-kpalim, ŋↄna n nyɛ sↄ ŋↄn nin mari Sii Kasi maa n-suuri niriba koom'." 34 Ka Gyↄni daa laa n-yɛli, ni, ŋↄna n nya u, ni, "Mani n yɛtti ya wa, ni, u siri nyɛ la Naawunni Biiya." 35 Beoo ŋↄn daa neaai yaasa, ka Gyↄni daa laa n-zɛya ni - ŋↄn ni u nyaandↄliba ayi. 36 N-daa nya, ka Yisa kyɛnni la u kyɛnni n-gatta; ka u yɛli, "Ya nyama! Naawunni Pɛbila maa nŋↄa!" 37 Ka u nyaandↄliba ayi maa daa wum u yɛttↄ'a maa ka daa doaai n-kari Yisa nↄba. 38 Ka Yisa daa ŋmaligi n-nya ka ba katti la u nↄba, ka u daa boosi ba, ni, "Bↄ ka ya boora?"; ka ba daa labsi n-yɛli u, ni, "Rabbi, " (di gbinni n nyɛ 'Ti Karimba'), "yani ka i kpeera?" 39 Ka u daa yɛli ba, ni, "Tↄ! Ya kyɛm na nti nya!"; ka ba daa dↄli u nti baŋŋi u yirikpeetiri ŋↄn bɛ seela. Ka ba daa kpɛ n-gbɛ u saani, dama zaanoori saha daa pun paai. 40 Tↄ; ka niriba ayi wa daa wum Yisa yɛla Gyↄni saani, ka laa n-dↄli u nyaaŋŋa. Ba yinni n daa nyɛ Anduru: Saimoon Piita sunzↄ maa nla. 41 Ka dizugu u daa daŋŋi m-bↄ u beeri Saimoon ziiya nti yɛli u, ni, "Ti nya la Masiiya maa!" (di nyɛ la tiligra, bee, 'Kirisita'), 42 ka daa mari u n-taasi Yisa saani na. Ka Yisa daa gↄsi u ka yɛli, "Saimoon, Gyↄni biiya, n nyɛ i: tↄ! ba nin booli i 'Siifasi' " (di nyɛ la 'Piita' ka di gbinni n nyɛ "tampiiya"). 43 Beoo ŋↄn daa laa n-neaai, Yisa daa yɛli, ni, u ya doaai n-kyaŋŋi Galilii tingbaŋŋu maa ni. Di saha ka u daa nya Filipi, n-yɛli u, ni, "Kyɛm na n-dↄli n nyaaŋŋa!" 44 (Ŋↄn Filipi daa yi la Bɛtsaida tiŋŋa na, kan nyɛ Anduru ni Saimoon gba tiŋŋa maa.) 45 Ka Filipi mun daa nya Nataniyɛli n-yɛli u, "Ti nya la Musa ŋↄn daa sↄbi sↄ lahabaari n-dooli zaaligu gbaŋŋu ni la, ka anabidima gba daa sↄbi u yɛla. Yisa nla, Gyoosɛfi biiya, ka u yi Nazarɛti tiŋŋa ni na!" 46 Ka Nataniyɛli daa yɛli u, ni, "Nazarɛti fa! Bunsuŋŋu nin toaai n-yi tinkyↄ'aŋŋu wa na, bee?" Ka Filipi daa labsi n-yɛli u, "Kyɛm na n-nya!" 47 Ka Yisa ŋↄn daa ti nya Nataniyɛli ka u kyɛnni u saani na, ka u daa tↄ'asi u yɛla, ni, "Ya nyama! Izraɛli nira ni yɛlimaŋni nŋↄa. Ziri halli beela ka u ni!" 48 Dizugu ka Nataniyɛli daa boosi u, ni, "I mi ma la yani?"; ka Yisa labsi u, ni, "N daa nya i ka i zi la kinkaŋŋa la gbinni pↄi, ka Filipi naayi booli i." 49 Di saha ka Nataniyɛli daa gyɛrigi n-yɛli, "Rabbi, i siri nyɛ la Naawunni biiya! N-laa n-nyɛ Izraɛli dima naaba!" 50 Ka Yisa daa yɛli u, ni, "I kur niŋi ma la yɛdda man yɛli i lala zugu, bee? Ni, n daa nya i kinkaŋŋa maa gbinni? I siri nin nya yɛliseesi an gaari lala pam!" 51 Ka laa n-yɛli u, ni, "Yɛlimaŋni ka n yɛtti ya wa, ya nin nya ka arizana za'anↄya yi yoaai ka Naawunni malaakadima duuri ka sigri man zugu, man ŋↄn nyɛ Ninsaala Bii maa."

2

1 Ka di daa niŋi daba ata ka ba daa ti ya puusi amriya kyuu Galilii tingbaŋŋu tinkpanseaa kan yuuri boonni Kanna la. Yisa ma gba daa bɛ la amriya maa ni. 2 Tↄ; ka ba daa booli Yisa ni u nyaandↄliba gba ni ba bɛ amriya maa ni. 3 Ka amriya yiri dima bunnyuuriseelli ban daa nyuuri maa daa ti pↄsigi. Ka Yisa ma daa yɛli u, ni, ba laa n-ka daam. 4 Ka Yisa daa labsi n-yɛli u, ni, "M ma, n nuu bɛ la i yɛttↄ'a wa ni? Ay! - n saha na bu paai." 5 U ma mun daa yɛli yiri maa biisi, ni, "U yi ti yɛli ya, ni, ya niŋi seem, ya niŋma lala." 6 Tↄ, ka Yɛhudiya dima zaaligu daa wulisi, ni, ba mari koom n-zaali ba wungyeeŋŋu kaari ningbimpeaari zugu; ka lala zugu kↄsinsi ayoobu daa zɛ bɛni, bunkara. 7 Di saha ka Yisa daa ti yɛli yiri maa biisi, ni, ba gbeaama koom na m-paali sinsi maa. Ka ba daa gbeaai na m-paali a zaa. 8 Ka u yɛli ba, ni, "Tↄ, pampaŋŋↄ ya gbeaam m-mari n-kyaŋŋi n-ti ŋↄn su kyuu yɛla maa." Ka ba daa niŋi lala. 9 Ka kyuu maa daana daa deaai n-nyu beela, ka di daa pun labgi daam; doo maa daa bu baŋŋi daam maa ŋↄn yi seelli na, amaa biseeba ban daa gbeaai bu na la daa mi. Di saha ka kyudaana maa daa booli pↄ'apaalli sira maa na 10 nti yɛli u, ni, "I niŋi la wula? Dama niriba yi daŋŋi n-yiisiri daseebu bun nya'asa n-tisiri zama maa pↄi, ka naayi yiisi bumpɛtti n-ti ba, ban pun nyu n-tigi sahanseaa la. Nyin mun na bu yiisi bunsuŋŋu wa na halli ni pampaŋŋↄa." 11 Dinŋↄ n nyɛ alahazibu tunseelli Yisa ŋↄn daa daŋŋi n-tum n-wulisi u yiiko ŋↄn daa nyɛ seem la. Galilii tingbaŋŋu tinkpanseelli kan boonni Kanna ka u daa tum alahazibu tumni maa. Ka u nyaandↄliba daa ti niŋi u yɛdda di zugu. 12 Di nyaaŋŋa ka Yisa daa doaai n-kyaŋŋi Kapirinyum, ŋↄn ni u ma, ni u sunzↄppa, ni u nyaandↄliba. Ka ba daa paai nti niŋi dabsa ayi bɛni. 13 Sahanseaa ka di daa ti pↄtti Yɛhudiyadima maa Yakki-n-Gaari Kyuu puusigu la saha, ka Yisa daa kyɛ Gyɛrusalɛm na 14 nti kpɛ Gyeeŋŋu Yiri maa ni n-nya ban daa diri daa bɛni. Baseeba daa koosiri nigi ni peesi ni ŋmana, maaligu zugu, ka seeba mun daa zintiri n-takkri ligri, lampoo maa zugu. 15 Di saha ka u daa zaŋŋi miisi m-mili a taaba ka mari n-feebri ba zaa n-katti n-yiisiri Gyeeŋŋu Yiri maa ni. Ka laa n-kari ba bunkↄbri, ka daai la'atakkriba teebulidima ka kyɛ ka ba ligri maa zaa kpaai m-basi. 16 Ka daa yɛli ŋmankoosiriba, ni, ba mari anŋↄ zaa n-kyaŋŋi, ni, "Ya di kyɛ ka m Ba Naawunni Yiri leebi daa!" 17 Ka u nyaandↄliba daa teaaya din daa sↄbi n-dooli seem, ni, "Nimbirimoaa i Yiri maa zugu mari ma n-daamna." 18 Di saha maa ka Yɛhudiya dima maa daa yɛli u, ni, "Alahazibu tumni bↄ ka i nin tum n-wulisiri ti, ni, soori bɛ ni, ni i niŋni anŋↄ zaa?" 19 Ka Yisa daa labsi n-yɛli ba, ni, "Tↄ, ya wurimma Yiri wa m-basi, ka n nin laa n-labi m-mɛ ka n-zaali, daba ata saha." 20 Ka ba daa yɛli, ni, "Yuuma pisinaasi ni ayoobu ka ba daa zaŋŋi m-mɛ Gyeeŋŋu Yiri wa, ka nyin ti yɛli, ni, i nin mɛ ka dabsa ata saha, fa?" 21 Amaa u ningbina yɛla ka u daa yɛtti maa, n-ŋmansi hoo Naawunni Gyeeŋŋu Yiri la. 22 Ŋↄn daa ti neaai kum ni la nyaaŋŋa sahanseelli la ka u nyaandↄliba daa naayi teaai, ni, u daa pun yɛli ba yɛlli wa n-zaali. Ka dizugu ba daa ti niŋi yɛdda zaŋŋi n-kyaŋŋi din daa sↄbi n-dooli, ni ŋↄn Yisa ŋↄn daa yɛli seem la. 23 Yisa ŋↄn daa bɛ Gyɛrusalɛm timpuuni, Yakki-n-Gaari Kyuu puusigu saha la, niriba pam daa niŋi u yɛdda, ban daa nya alahazibu tunseesi ŋↄn daa wulisiri la zugu. 24 Yisa mun daa bu niŋi ba yɛdda, dama u daa baŋŋi ba zaa yɛla. 25 U daa bu sakki m-basi u maŋŋa n-ti ba, dama u daa pun mi din bɛ ninsaala kam sufu ni, ka pa ni sↄ yɛli u.

3

1 Yɛhudiya dima toondaansↄ n daa bɛ ni, ka u yuuri boonni Nikↄdiimusi; u daa dↄli la Farisidima maa soori la. 2 Tↄ, ka ŋↄnwa daa kyɛ Yisa saani na yuŋŋu, nti yɛli u, "M Ba Rabbi, ti mi, ni, i nyɛ la karimba, ka Naawunni tum i na; dama sↄsↄ ku toaai n-niŋi alahazibu tunseesi nyin niŋni maa, di yi pa la Naawunni m bɛ u saani." 3 Ka Yisa daa labsi n-yɛli u, ni, "Yɛlimaŋni ka n yɛtti i wa, ni, sↄ ku toaai n-nya Naawunni naam maa, di yi pa la ba maali n-dↄ'ai u yaasa." 4 Ka Nikↄdiimusi daa yɛli, "Ba laa n-ya n-niŋi la wula n-nyaŋŋi n-dↄ'ai bunkurigu yaasa? U ku toaai n-labi n-kpɛ u ma puu ni ka ba maali n-dↄ'ai u!" 5 Ka Yisa daa labsi n-yɛli, ni, "Yɛlimaŋni ka n yɛtti i ni, ni, sↄ ku toaai n-kpɛ Naawunni naam ni, ba yi bu dↄli koom suubu soori n-dↄ'ai u, ni Naawunni Sii Vuusim soori gba. 6 Ninsaala ningbiŋŋu ŋↄn dↄ'ai seelli nyɛ la ninsaala, ka Naawunni Siiya mun ŋↄn dↄ'ai seelli nyɛ la siiya. 7 Dizugu di kyɛ ka di niŋi i alahazibu, man ŋↄn yɛli i seem, ni, see ka ba maali n-dↄ'ai sↄ yaasa. 8 I bu nya? - Pɛsigu maa yi zeeri n-zeera, i mun wumni ka vuuri maa, amaa i ku baŋŋi kan yiiri ya'aseaa na, bee, kan kyɛnni ya'aseaa. Tↄ, ka Naawunni Vuusim ŋↄn dↄ'ai seeba saani di bɛ la lala." 9 Ka Nikↄdiimusi daa labsi m-boosi u, ni, "Wula ka anŋↄ zaa nin toaai n-niŋi?" 10 Ka Yisa daa yɛli u, "Nyini n nyɛ karimba n-tiri Izraɛli dima, ka i na zi anŋↄa, fa? 11 Yɛlimaŋni ka n yɛtti i wa, ni, tirima n tↄ'asiri tin mi seelli, ka tisiri lahabaari zaŋŋi n-kyaŋŋi tin na mi n-nya; ka di zaa yↄri yarima sↄsↄ ku sakki n-deaai ti lahabaari maa. 12 N yɛtti ya duniya wa yɛla ka ya ku sakki n-niŋi ma yɛdda; ka dinŋↄna ya ya niŋi la wula n-niŋi ma yɛdda, man yi ti yɛli arizana yɛla n-ti ya?" 13 Ni, "Ka sↄ mun na zi n-du m-paai arizana ni, na'ala ninvugsↄ ŋↄn pun yi arizana ni n-sigi na - Ninsaala Bii maa nla. 14 Kaman hoo Musa ŋↄn daa zaŋŋi tasiri kutti m-maali waafu maa n-kpaasi n-tabli doo zugu seem maa, ka zaŋŋi ka n-sa yoo puuni la, lala ka di niŋi talasi ni ba zaŋŋi Ninsaala Bii maa gba n-sa saazugu, 15 ka sↄkam ŋↄn niŋi u yɛdda la, di daama nin mari la nyↄvuri kan ka tariga. 16 Naawunni wurilim daa bɛ la duniya wa dima maa pam, halli nti zaŋŋi u bigaŋŋa n-tisi, ni sↄkam yi niŋi u yɛdda u ku baasi yↄri amaa u nin mari nyↄvuri kan ka tariga. 17 Dama Naawunni daa bu tum u Bii maa ni u kyɛ duniya wa ni na nti kari duniya wa dima sariya, amaa u tum u na ni duniya dima maa ti nya tiliginsim u zugu." 18 Sↄ ŋↄn niŋi Naawunni Bii maa yɛdda zaa, u ku mari sariya; ŋↄn mun bu niŋi yɛdda zaa ka ba pun kari u sariya n-lusi u, ŋↄn bu niŋi Naawunni Bigaŋŋa maa yɛdda zugu. 19 Sariya karibu gbinni nŋↄa: neesim maa daa pun kyɛ duniya wa ni na, amaa ninsaalidima maa daa boori zibsim maa ka kyɛ neesim, ba tuma ŋↄn bɛ pam zugu. 20 Dama sↄ yi niŋni tumbeeri, u nin gyɛ neesim maa ka ku sakki ni u kyɛ neesim maa saani na, dama u tumbeeri nin yi paalu na. 21 Amaa sↄ ŋↄn niŋni yɛlimaŋni tuma, ŋↄna nin kyɛ neesim maa saani na, ni u tuma ti yi paalu na ka ba baŋŋi, ni, Naawunni zugu ka u daa niŋi a. 22 Dinŋↄ nyaaŋŋa ka Yisa ni u nyaandↄliba daa kyaŋŋi Gyuudii tingbaŋŋu la ni, ka bɛni ka ŋↄn ni ban daa yuui beela n-suuri niriba Naawunni koom. 23 Di saha ka Gyↄni gba daa suuri niriba: u daa bɛ la Aynↄn ziiya, ka di bu wↄ'a ni Saalim tiŋŋa. Koom daa zoaai bɛni, ka niriba daa kyɛnni u saani na ka u tiri ba kↄsuubu. 24 (Di saha maa ka ba daa na bu gbaai Gyↄni n-kpari duu.) 25 Ka Gyↄni nyaandↄliba daa piili n-ŋmeeri nangbankpeemni ni Yɛhudiya ninvugsↄ zaŋŋi n-gbaai suubu ni peaari kaari yɛla. 26 Ka ba daa kyɛ Gyↄni saani na nti yɛli u, ni, "Ti Ba Rabbi, ti ya boosi i zaŋŋi n-kyaŋŋi dↄsↄ ŋↄn daa bɛ i saani Gyↄdin mↄ'ari zii la - nyin daa tↄ'asi sↄ lahabaari n-ti ti la. Tↄ, ŋↄna n suuri niriba Naawunni koom, ka sↄkam zaa kyɛnni u saani." 27 Ka Gyↄni daa labsi, ni, "Sↄ ku toaai m-mari seelli, di yi pa la Naawunni ŋↄn zaŋŋi bunseelli maa n-ti u. 28 Ya mammansi daa pun wum man daa yɛli seem la, ni, man pa Masiiya maa, amaa Naawunni n tum ma ni n ti daŋŋi Masiiya maa tooni na. 29 Ya bu nya? - Ba yi maali amriya kyuu sahanseaa la, dↄsↄ ŋↄn mari pↄ'apaalli maa nyɛ la amriya doo maa; u zↄ ŋↄn zɛ u saani n-wumni muna, ŋↄna n nyɛ sↄ ŋↄn sufu yi maai amriya doo maa kukↄri wumpu zugu. Lala ka man gba sufu maai pam maa. 30 Di sumni, ni, ŋↄna m paasira, ka man mun fiilimna." 31 Ŋↄn yi saazugu ni na gaari sↄkam zaa. Ŋↄn mun yi duniya wa ni na nyɛ la duniya wa nira, ka tↄ'asiri la duniya wa yɛla; amaa ŋↄn yi arizana ni na gaari sↄkam zaa. 32 Ŋↄnwa wulisiri ŋↄn pun nya ka wum yɛla maa lahabaari; amaa di zaa yↄri, sↄ ku sakki n-deaari u yɛligu maa. 33 Amaa ŋↄnkam yi sakki n-deaai u yɛligu maa, di daama nin diisi n-tabli, ni, Naawunni nyɛ la yɛlimaŋni daana. 34 Naawunni ŋↄn tum dↄsↄ maa tↄ'asiri la Naawunni yɛligu, dama Naawunni bu ma'asiri u Sii maa beelabeela n-tiri u. 35 Naawunni Bii maa muna - u Ba siri wuri u, ka zaŋŋi bunseelikam n-niŋi u nuu ni. 36 Ŋↄnkam yi niŋni Naawunni Bii maa yɛdda nin nya nyↄvuri kan ka tariga. Ŋↄnkam mun bu sakki n-niŋi u yɛdda ku nya nyↄvuri, halli Naawunni sufugyeaa kpalim m-bɛ u zugu.

4

1 Ka Farisidima maa daa ti wum, ni, Yisa la'amni la nyaandↄliba pam ka suuri ba Naawunni koom, halli nti gaari Gyↄni ŋↄn daa la'am seeba la. 2 (Amaa pa Yisa mammaŋŋa n suuri ba, amaa u nyaandↄliba maa n daa suura.) 3 Dizugu Yisa ŋↄn daa wum ban daa tↄ'asiri seem la, u daa yi Gyuudii tingbaŋŋu n-labi n-kyaŋŋi Galilii tingbaŋŋu ni. 4 Ka u soori maa ni u daa kyaŋŋi n-dↄli n-yi la Samɛrii tingbaŋŋu ni. 5 Ka ŋↄn daa bɛ Samɛrii tingbaŋŋu maa ni la, u daa kyaŋŋi nti paai tinseaa kan yuuri boonni Sikaari la. Bɛni maa daa bu wↄ'a ni paaluseaa ka Yaakubu daa pun zaŋŋi n-ti u bii Yisifu sahanseaa sa la. 6 Tↄ; ka Yaakubu buliga daa bɛ bɛni; ka Yisa ŋↄn daa kyaŋŋi u soori maa nti gyɛa, u daa kyaŋŋi nti zinni la buliga maa ziiya - agbaa saha n-daa la. 7 U nyaandↄliba maa daa gaari n-kyaŋŋi timpuuni ni ba ti da bundirigu na. Ka Samɛrii pↄ'asↄ daa sigi buliga maa ni na ni u ti gbeaai koom, ka Yisa daa yɛli u, ni, u tim u koom ka u nyu. 9 Ka pↄ'a maa daa labsi n-yɛli u, "I nyɛ la Yɛhudiya nira ka man mun nyɛ Samɛrii pↄ'a, dizugu wula ka i nin toaai n-susi koom man saani?" (Ya baŋŋma, ni, Yɛhudiya dima daa bu sakki ni ban ni Samɛrii dima la'amni taaba n-dira, bee, n-nyuura.) 10 Ka Yisa yɛli u, ni, "I yi da baŋŋi la Naawunni ŋↄn tisiri seela, ka mi ŋↄni n tↄ'asiri n-tiri i m-boori koom wa, i da naa n-yɛli u ka u ti i kↄsuŋŋu ni yɛlimaŋni." 11 Ka pↄ'a maa daa labsi n-yɛli u, "M Bapira, i ka guuga ni i zaŋŋi n-gbeaai koom, ka buliga wa mun zulim pam. Ka, i ya niŋi la wula n-nya kↄsuŋŋu wa?" 12 Ni, "Ti yaadoo Yaakubu daa ti ti buliga wa; ŋↄn ni u biisi ni ba bunkↄbri zaa daa nyuuri ka koom. Nyini n-gaari Yaakubu, bee?" 13 Ka Yisa daa labsi n-yɛli u, ni, "Ninvugsↄ ŋↄn nyu koom wa, kↄnyuuri nin laa n-gbaai u. 14 Amaa ninvugsↄ ŋↄn nyu kↄseebu man yɛ n-zaŋŋi n-ti u maa muna - kↄnyuuri ku laa n-gbaai di daama yaasa. Lala koom maa yɛ n-leebi la din bunni u puuni, halli nti kyɛ ka u nya nyↄvurisuŋŋu din ka tariga." 15 Ka pↄ'a maa daa yɛli, "Tↄ, m Bapira, kur zaŋŋma lala koom n-ti ma na, ka kↄnyuuri ku laa n-gbaai ma yaasa halli ka n ku laa n-sigri kpa na n-gbeaari koom." 16 Ka Yisa yɛli u, "Tↄ; ka dinŋↄna kyɛma nti booli i sira maa na ka labi na." 17 Ka pↄ'a maa labsi n-yɛli u, ni, "N ka sira.", ka Yisa yɛli u, ni, "I yɛli la yɛlimaŋni, ni, i ka sira. 18 I na mun kuli dↄppa anu, halli nyin ni dↄsↄ ŋↄn na bɛ ni maa gba pa la i sira: i yɛli ma la yɛlimaŋni." 19 Ka pↄ'a maa daa yɛli, "Mma, m Bapira! N baŋŋiya, ni, anabi n nyɛ i. 20 Tↄ: kyɛ ka n boosi i bunseelli - ti Samɛrii yaadima daa gyeemni Naawunni zoori wa zugu, amaa ya Yɛhudiya dima maa yɛnni, ni, Gyɛrusalɛm tiŋŋa kↄkↄ n nyɛ Naawunni gyeeŋŋu ziiya ni yɛlimaŋni." 21 Ka Yisa daa labsi n-yɛli u, "Pↄ'a, kur niŋni ma yɛdda; saha kyɛnni na ka ya yi ya gyeemni ti Ba Naawunni, di ku nyɛ la zoori wa zugu, bee, Gyɛrusalɛm timpuuni yɛttↄ'a. 22 Yarima Samɛrii dima kur bu baŋŋi yan gyeemni sↄa, ti mun Yɛhudiya dima mi tin gyeemni sↄa, dama tiliginsim yi la Yɛhudiya dima maa saani na. 23 Amaa saha kyɛnni na, halli ka pun paai na gba, ka ban gyeemni ti Ba Naawunni ni yɛlimaŋni la nin dↄli Sii Kasi soori n-gyeemni u, ni yɛlimaŋni soori gba. Lala soori ka Naawunni boori ni ba dↄli n-gyeemni u. 24 Naawunni nyɛ la siiya, ka dizugu see ka ban ya gyeemni u dↄli la siiya soori maa n-gyeemna, ni yɛlimaŋni soori gba." 25 Ka pↄ'a maa daa labsi n-yɛli u, ni, "M mi halli, ni, ba n boonni sↄ Masiiya, bee Kirisita, la nin kyɛ na, ka u yi ti kyɛ na u nin wulisi ti bunseelli kam zaa." 26 Ka Yisa yɛli, "Mani nla - man ŋↄn tↄ'asiri n-tiri i wa." 27 Di saha maa ka Yisa nyaandↄliba la daa labi na, ka ban daa nya u ka ŋↄn ni pↄ'a maa diri azama maa, di daa gyɛri ba pam. Amaa ba sↄ daa bu boosi pↄ'a maa, ni, "I boori la bↄa?", bee, m-boosi Yisa, ni, "Bↄ n kyɛ ka nyin ni pↄ'a wa diri azama?" 28 Ka pↄ'a maa daa kyɛ u kↄyuuri maa ka labi n-kyaŋŋi timpuuni nti yɛli niriba maa, 29 ni, "Ya kyɛm na nti nya dↄsↄ ŋↄn yɛli ma man daa pun tum tunseesi zaa. Pa ŋↄna n nyɛ Masiiya maa?" 30 Ka niriba maa daa yi tiŋŋa maa ni na, ni ba kyɛ Yisa saani na. 31 Di saha maa ka Yisa nyaandↄliba daa bɛlim u, ni, "Ti Ba Rabbi, deaama diibu n-di!" 32 Ka ŋↄn mun daa labsi n-yɛli ba, "M mari la bundirigu ni n di, ka ya ka di lahabaari maa." 33 Ka ba daa ŋmaligi m-boosi taaba, ni, "Ka sↄ n zi bundirigu na n-ti u, bee?" 34 Ka Yisa yɛli, "Man bundirigu maa nyɛ la nŋↄa :- n niŋni Ŋↄn tum ma na la yuubu yɛla, ka laa n-tumni u tuma zaa nti naai. 35 Ya bu nya? - ya yɛtti, ni, gↄya anaasi na kpalim ni kyi kyeebu saha, bee, m ma'ari ni? Amaa n ya yɛli ya ni, ni, ya wukkma ya nini n-gↄsi puri maa suŋŋa - kyi maa pun bi n-sakki kyeebu. Ni, pampaŋŋↄ 36 ka ŋↄn kyeeri kyi maa deaari la u tuma ligri, ka la'asiri la kyi maa n-doonni n-guri nyↄvuri kan ka tariga; lala ka ŋↄn daa buri a maa, ni ŋↄn kyeeri maa gba, nin la'am taaba n-di nya'asim. 37 Lala ka yɛligu maa niŋni yɛlimaŋni, ni, 'Ninvugsↄ n butta, ka sↄ mun n kyeera.' 38 Yarima muna - n daa tum ya ni ya kpɛ puseaa yan na bu tum ka tuma la ni, ni ya ti kyeeri kyi. Ninvugseeba pun tum ka tuma, ka ya mun deaari ba n-nyari anfaani." 39 Tↄ, ka tiŋŋa wa Samɛrii niriba pampam daa niŋi Yisa yɛdda pↄ'a maa lahabaari zugu, dama u daa yɛli ba, ni, "U yɛli ma man daa pun tum tunseesi zaa." 40 Dizugu Samɛrii dima maa ŋↄn daa kyɛ u saani na maa, ba daa susi u, ni, u kpalimma m-bɛ ba saani. Ka Yisa siri daa kpalim bɛni n-niŋi daba ayi. 41 Ka ba daadam pam m-paasi niriba wa zugu daa wum u toori yɛligu ka niŋi u yɛdda di zugu. 42 Ka daa yɛli pↄ'a maa, ni, "Pampaŋŋↄ di pa la nyin ŋↄn yɛli seem maa zugu ka ti niŋni yɛdda, amaa ti mammaŋŋa n wum u noori nti baŋŋi, ni, u siri nyɛ la duniya dima Tiligra maa." 43 Yisa ŋↄn daa niŋi u daba ayi bɛni n-naai, u daa doaai n-kyaŋŋi Galilii tingbaŋŋu ni. 44 Yisa mammaŋŋa daa pun yɛli, ni, anabi ka gyirima u mammaŋŋa tiŋŋa. 45 Ka ŋↄn daa ti paai Galilii la, niriba maa daa deaai u ni, dama ba gba daa kyaŋŋi la Gyɛrusalɛm nti puusi kyuu maa ka nya ŋↄn tum seem zaa kyuu maa ni. 46 Ka Yisa daa naa n-labi Galilii Kanna tinkpaŋŋa ni, bɛni ka u daa pun kyɛ ka koom la labgi daam. M-paai bɛni ka Naaba kpambari sↄ n daa bɛ ni, ka u bii daa bɛ la Kapirinyum m-beera. 47 Ka doo maa ŋↄn daa ti wum, ni, Yisa yi Gyuudiiya m-paai Galilii na, u daa doaai n-kyɛ u saani na nti yɛli u, ni, u kyɛma Kapirinyum na nti tibi bii maa, ni, di kur kpalim la beela ni u kpi. 48 Yisa mun daa yɛli u, ni, "Ya yi bu nya alahazibu tunkara, ya sↄ ku sakki n-niŋi yɛdda." 49 Ka kpambari maa daa labsi n-yɛli u, "Ay, n daana! Kur kyɛm na ka m bibila maa di kpi." 50 Ka Yisa daa yɛli u, ni, "Kyɛma! I bii maa ku kpi." Ka doo maa daa niŋi Yisa yɛligu maa yɛdda ka daa labi n-kuli. 51 Ŋↄn daa labri n-kunni maa, u daa tuusi la u daabseeba soori ni, ka ba daa ti u lahabaari, ni, u bii maa mari alaafɛa. 52 Ka u daa boosi ba m-baŋŋi, ni, saha kani ka bii maa nya sookyi? - ka ba daa labsi, ni, "Soosa la wuntaŋŋa, kurigu yinni saha, ka u ningbimbiisim maa sa basi u." 53 Ka doo maa daa teaai, ni, lala saha deede ka Yisa sa yɛli u, ni, "I bii maa ku kpi." Di zugu ŋↄn ni u yiri dima zaa daa niŋi Yisa yɛdda. 54 Makkri tunkanŋↄ daa paasi la buyi ka Yisa daa tum, ŋↄn daa yi Gyuudiiya n-kyɛ Galilii tingbaŋŋu na maa.

5

1 Dinŋↄ nyaaŋŋa Yɛhudiya dima kyuseaa n daa bɛ ni, ka Yisa daa ti kyaŋŋi Gyɛrusalɛm. 2 Tↄ, ka Gyɛrusalɛm timpuuni, za'anↄtitaari m bɛ ni, ka ba boonni ka 'Peesi Za'anↄri' la: ka za'anↄri wa kpaŋŋa ka beeŋŋu bɛ ni, ka Hibruu dima boonni ka 'Bɛtzaata', ka ka mari luffadima abanu. 3 A puuni ka zoomma, ni gbarisi, ni nukpiima dima, ni gbarikpiima dima, ni dooru baligu kam dima zaa dↄya. 5 Tↄ, ka dↄsↄ n daa bɛ bɛni ka dooru daa mari u halli di yuumpisita ni anii. 6 Yisa daa nya u ka u dↄ bɛni ka daa baŋŋi, ni, dooru maa daa pun mari doo wa ka di yuui; ka u daa boosi u, ni, "Ammi, i boori i nya tippu?" 7 Ka dooru daana maa labsi n-yɛli, "M Ba, man ka sↄsↄ kpa wa ka u nin zaŋŋi ma n-niŋi beeŋŋu wa puuni. Koom maa yi ti damni sahanseaa la; n yi ti kpaŋŋni la n maŋŋa ni n sigi di ni, sↄ n yi pun ti daŋŋi ma n-sigi di puuni." 8 Ka Yisa yɛli u, "Doaama n-zaani saazugu, ka kpikki i sↄŋŋu maa n-kyaŋŋi." 9 Lala saha maa ka doo maa da nya tippu; u daa kpikki u sↄŋŋu ka piili n-kyɛnna. Dindahinseaa lala ŋↄn daa niŋi maa daa nyɛ la Vuusim Dabsiri daari, 10 ka di zugu Yɛhudiya kpambaya maa daa yɛli doo ŋↄn nya tippu la, ni, "Zuna nyɛ la Vuusim Dabsiri, nyin nya'ai i sↄŋŋu wa di galim la ti zaaligu." 11 U daa labsi n-yɛli ba, "Dↄsↄ ŋↄn tibi ma maa n yɛli ma, ni, n zaŋŋma n sↄŋŋu maa n-kyaŋŋi." 12 Ka ba boosi u, ni, "Ŋↄni n nyɛ dↄsↄ ŋↄn yɛli i, ni, i niŋma nŋↄ maa?" 13 Amaa dↄsↄ ŋↄn daa nya tippu wa daa bu mi Yisa ŋↄn daa nyɛ sↄa, dama daadam n daa bɛ bɛni maa pam, ka Yisa daa sↄ'ai baalimm m-bakki n-kyaŋŋi kpaŋŋa. 14 Di nyaaŋŋa ka Yisa daa ti nya doo maa Gyeeŋŋu Yiri maa ni ka daa yɛli u, ni, "Wumma, i yi kpaŋŋiya pampaŋŋↄa, dinzugu kyɛli tumbeeri tumpu: ka di yi pa lala, bunseela din bɛ n-gaari zaa nin ti niŋi i yaasa." 15 Ka doo maa daa di bakki n-kyaŋŋi nti yɛli Yɛhudiya kpambaya maa, ni, Yisa n nyɛ ŋↄn daa tibi u maa. 16 Ka ba daa piili m-mugsiri Yisa, ŋↄn daa tibri niriba Vuusim Dabsiri daari maa zugu. 17 Yisa daa labsi n-yɛli ba, "M Ba kur tumni ni saha kam zaa, ka man gba tumna." 18 Yɛlli wa daa kyɛ ka Yɛhudiya kpambaya maa daa di maali n-lↄ la niya ni ba ku u; di mun pa la ŋↄn daa burigi Vuusim Dabsiri daari zaaligu zugu kↄkↄa, amaa ŋↄn daa yɛli, ni, Naawunni nyɛ la u mammantoori ba zugu m-paasi; ni, u zaŋŋni u maŋŋa m-ma'asiri la Naawunni. 19 Ka Yisa labsi n-yɛli ba, "Yɛlimaŋni ka n yɛtti ya: Bii maa ku toaai n-niŋi bunseela u mammantoori; u niŋni la u yi nya u Ba ŋↄn niŋni seelli la kↄkↄa. U Ba maa ŋↄn tumni seem, lala ka Bii maa gba tumna. 20 Dama u Ba maa wuri la Bii maa ka wulisiri u ŋↄn niŋni seelikam zaasa. Halli gba u nin ti wulisi u tunkara n-gaari nŋↄa, ka di nin ti niŋi ya zaasa alahazibu. 21 Kaman u Ba maa ŋↄn kur neaari kpiimma ka tiri ba nyↄvuya seem la, lala taabu ka Bii maa gba zaŋŋni nyↄvuri n-tiri ŋↄn boori seeba. 22 M-paasi lala, u Ba maa mun bu katti sariya u mammaŋŋa. U tisi u Bii maa la soori ni yɛlimaŋni ni u kari sariya, 23 din nin kyɛ ka sↄkam zaa tibgi Bii maa kaman ban tibgri u Ba maa seem. Ŋↄn kam zaa bu tibgi Bii maa bu tibgi u Ba sↄ ŋↄn tum u na maa gba." 24 Ni, "Yɛlimaŋni ka n yɛtti ya wa, ni, ŋↄn kam zaa wum n yɛttↄ'a wa ka niŋi ŋↄn tum ma na maa yɛdda, di daama mari nyↄvuriseaa kan ka naari. Ba bu ti yɛ kari u sariya, amaa u pun yi kum ni n-kpɛ nyↄvuri ni. 25 Yɛlimaŋni ka man yɛtti ya, ni, saha kyɛnni na, saha maa pun paai na gba, kpiimma ŋↄn ti yɛ wumni Naawunni Bii maa kukↄri, ka ninvugseeba ban ti wum maa nin ti bɛ nyↄvuri ni. 26 Ti Ba Naawunni mammaŋŋa ŋↄn mari nyↄvuri u saani seem, lala ka u zaŋŋi n-ti u toori Biiya ni u mari nyↄvuri u saani. 27 Ka laa n-ti u yiiko ni u kari sariya m-paasi, ŋↄn nyɛ Ninsaala Bii maa zugu. 28 Yan di kyɛ ka dinŋↄ zugu gyɛri ya yam, dama saha kyɛnni na ka ninvugseeba ban bɛ ba dabↄya ni zaasa nin ti wum Ninsaala Bii maa kukↄri. 29 Di saha ka ba nin yi na: ka ban daa tum tunsuma la nin ti doaai kum ni n-nya nyↄvuri, ka ban mun daa tum tumbeeri la nin ti doaai nti nya tubdarigri. 30 Man ku toaai n-niŋi seelli m mammaŋŋa yiiko ni, see ka man wum pↄi, ka naayi dↄli man wum seem n-kari sariya maa. Ka man sariya karibu wa nyɛ la din tuusi, dama m bu boori la m mammantoori yuubu, amaa ŋↄn tum ma na yuubu maa ka n boora." 31 Ka Yisa daa laa n-yɛli, "N yi di sɛhara n-ti m mammaŋŋa yɛttↄ'a, lala sɛhara maa ku niŋi yɛlimaŋni. 32 Ay! - Sↄ m bɛ ni n-diri sɛhara n-tiri n yɛttↄ'a maa; ka man gba baŋŋi, ni, ŋↄn niŋi ma sɛharaseelli maa nyɛ la yɛlimaŋni. 33 Ya daa tum Gyↄni saani ni ya ti baŋŋi, ka ŋↄn Gyↄni daa di sɛhara n-ti yɛlimaŋni yɛla. 34 Halli m bu deaari ninsaala sɛhara gba, n yɛtti Gyↄni yɛla dama m boori la ya wum ka nya tiliginsim. 35 Gyↄni muna - u daa nyɛ la bugum firila n-nya'asira, ka ya daa sakki ni ya paai u neesim maa na, ka di daa niŋi ya nya'asim ni sufupeelli ka daa yuui beela. 36 Amaa m mari sɛhara seaa din gaari Gyↄni - tunseesi ka m Ba ŋↄn zaŋŋi n-ti ma ni n ti tum n-naai maa nla: lala tuma maa siri diri la sɛhara n-ti ma, ni, m Ba maa daa tum ma na. 37 M-paasi lala, m Ba sↄ ŋↄn tum ma na maa n nyɛ n sɛhara daana. Yarima mun na zi n-wum u kukↄri, bee, ya baŋŋi ŋↄn nyɛ seem. 38 Ka u yɛligu maa mun bu laa n-kpalim ya saani, dama ya bu niŋi ŋↄn tum sↄ na maa yɛdda. 39 Ya karimni Naawunni Litaafi la n-viisira, ni, ka puuni ka ya nin nya nyↄvuri kan ka tariga; tↄ - ana n nyɛ an diri sɛhara n-tiri man yɛla. 40 Di zaa yↄri, ya mun ku sakki ni ya kyɛ n saani na n-deaai nyↄvuri." 41 Ka Yisa daa laa n-yɛli ba, ni, "Man bu deaai gyirima ninsaalidima saani. 42 Amaa m mi ya yɛla, ni, ya ka Naawunni wurilim ya sufu ni. 43 Tↄ: m Ba yuuri zugu ka n kyɛ kpa na, ka ya ku sakki n-deaai ma; amaa sↄ yi ti kyɛ na u mammaŋŋa yuuri zugu, ŋↄna ka ya nin deaai. 44 Ya nin niŋi wula n-niŋi yɛdda, sahanseaa ka ya na boori gyirima ya taaba saani ka ku sakki ni ya boori gyirima Naawunni ŋↄn Ka Kpeaa saani. 45 Tↄ: yan di teesiri, ni, man nin zaŋŋi ya taalli n-ti m Ba maa; sↄ bɛ ni n nin zaŋŋi ya taalli n-ti u na - halli Musa, yan gↄsi sↄ n-yɛtti, ni, ya tama kur bɛ u ni la. 46 Amaa ya yi daa siri niŋi ŋↄn Musa yɛdda, ya da naa n-niŋi man gba yɛdda, dama Musa daa sↄbi man yɛla n-ti ya. 47 Amaa yan ŋↄn bu niŋi Musa sↄppu yɛla la yɛdda, ya ya niŋi la wula n-niŋi man yɛtti ya yɛliseesi wa yɛdda?"

6

1 Di nyaaŋŋa, Yisa daa kyaŋŋi n-yakki Galilii mↄ'ari la, seaa kan yuuri laa m-boonni Taibiriyasi mↄ'ari la. 2 Ka daadam pam daa dↄli u, dama ba daa nya ka u tum alahazibu tuntumsa n-tibri baaridima la. 3 Yisa daa du zoori zugu nti zini bɛni, ŋↄn ni u nyaandↄliba maa. 4 Di daa bu yuui ka Yɛhudiya dima maa ya puusi ba Yakki-n-Gaari Kyuu la. 5 Ka Yisa daa ti gↄsi n-nya ka daadam pam daa kyɛnni u saani na, ka u daa boosi Filipi, ni, "Ya'akani ka ti yɛ nya bundirigu n-da n-diisi daadam pam wa zaasa?" 6 (U daa yɛli lala ni u zamsi Filipi n-nya; amaa yɛlimaŋni, u daa pun mi ŋↄn yɛ niŋi seem zaa.) 7 Ka Filipi daa yɛli u, ni, "Halli ti yi yɛ da bundirigu ka sↄkam zaa deaai beelabeela gba, di nin gaari anzulifa la'akↄba kↄbsiyi." 8 U nyaandↄliba maa ni sↄa, Anduru, ŋↄn nyɛ Saimoon Piita sunzↄ la, daa yɛli u, ni, 9 "Bidibbila m bɛ kpa m-mari boroboro kpila abanu ni zimi abayi, amaa a mun pun ku sakki niriba wa zaa." 10 Ka Yisa yɛli ba, "Ya kyɛ ka niriba maa zinni tiŋŋa." (Mↄmaasa mun daa bɛ bɛni pam). Ka daadam maa zaa daa zinni tiŋŋa; ba daa nyɛ la kaman ninvugtusa anu laasaabu. 11 Yisa daa zaŋŋi boroboro maa, ka puusi Naawunni, ka yi puri a n-tↄri n-tↄri daadam seeba ban daa zi tiŋŋa maa. Lala ka u daa niŋi zaasim maa gba, ka ba zaa daa di nti sakki ban boori seem. 12 Ba zaasa ŋↄn daa ti di n-tigi, Yisa daa yɛli u nyaandↄliba, ni, ba la'asim dikyɛba an kpalim zaa, ni ba di kyɛ ka halli beela gba basi. 13 Ka ba daa la'asi bunkyɛba seesi m-paali peeri pii ni ayi - ban di boroboro kpila abanu maa ni ka kyɛ dikyɛba maa. 14 Ka niriba ban daa bɛ bɛni maa daa nya Yisa ŋↄn tum makkri tuntumsa wa seem la, ka daa yɛli, ni, "Yɛlimaŋni anabisↄ ŋↄn daa yɛ kyɛ duniya ni na la nŋↄa." 15 Yisa daa pun mi, ni, ba nin kyɛ na m-mugsi u n-diisi u naam; dinzugu u daa bakki ka laa n-kyaŋŋi n-du zoori maa u kↄkↄa. 16 Zaanoori ŋↄn daa ti paai, Yisa nyaandↄliba maa daa labi n-kyaŋŋi n-sigi mↄ'ari la ni, 17 n-kpɛ nyariŋŋu, n-yakkri mↄ'ari maa n-kpa Kapirinyum ya'ari sa. Ka yuŋŋu mari nti zibi ka Yisa na bu kyɛ ba saani na. 18 Lala saha maa, pɛsigu n daa zeera n-damni koom maa pam. 19 U nyaandↄliba maa daa duusi nyariŋŋu maa n-kyaŋŋi la kaman maala ata-anaasi laasaabu, ka yi ti nya ka Yisa tↄm koom maa zugu n-kyɛnni m-pↄtti nyariŋŋu maa na, ka dabeem daa gbaai ba. 20 Ka Yisa yɛli ba, ni, "Ya di kyɛ ka dabeem mari ya, ka mani nla!" 21 Dizugu ba daa sakki n-zaŋŋi u n-kpeesi nyariŋŋu maa puuni; ka nyariŋŋu maa ŋↄn kur ti siisi tingbaŋŋu, ba daa di paai la ban daa wa ya'aseelli maa ni. 22 Ka beoo ŋↄn daa neaai, daadam ban daa kpalim mↄ'aduuri la sa daa nya ka nyariŋŋu yinni kↄkↄ n sa bɛ ni. Ba daa mi suŋŋa, ni, Yisa sa bu la'am n-kpɛ nyariŋŋu maa u nyaandↄliba saani, kulla nyaandↄliba maa n sa kpɛ m-bakki. 23 Amaa pampaŋŋↄ nyarinseesi n daa yi Taibiriyasi tiŋŋa n-kyɛ na, halli nti paai hoo ban sa bɛ ya'aseaa la ni, sahanseaa ka Yisa sa puusi Naawunni boroboro maa zugu n-ti ba ka ba ŋↄbi la. 24 Ka zama maa ŋↄn daa ti baŋŋi, ni, Yisa ka bɛni, ŋↄn ni u nyaandↄliba gba, ba daa kpɛ la lala nyarima maa n-kyaŋŋi Kapirinyum m-boori Yisa ziiya. 25 Ka ban daa ti paai u ka u bɛ mↄ'ari ya'ari sa maa, ba daa boosi u n-yɛli, ni, "Ti Ba Rabbi, bↄn saha ka i paai kpa na?" 26 Ka Yisa daa labsi n-yɛli ba, ni, "Yɛlimaŋni ka n yɛtti ya wa, ni, di pa la yan sa nya makkri tunkarigu m-baŋŋi ka gbinni maa zugu ka ya boori n zii maa, amaa yan sa ŋↄbi paanu maa n-tigi la zugu ka ya boori ma. 27 Yan di tumni m-boori bundiriseelli din bu yuura, amaa ya tumma m-bↄ bundiriseelli din nin kpalim m-paai nyↄvuri kan ka tariga. Lala bundirigu maa ka Ninsaala Bii maa nin zaŋŋi n-tisira. Dama ŋↄna n nyɛ sↄ ti Ba Naawunni ŋↄn pun daalim n-wulisi, ni, u nyɛ la u dinni." 28 Ka ba daa boosi u, ni, "Ka ti ya niŋi la wula n-tum Naawunni ŋↄn boori ni ti tum seem?" 29 Ka Yisa labsi n-yɛli ba, "Naawunni ŋↄn boori yan tum seem nŋↄa :- ya niŋma yɛdda n-niŋi ninvugsↄ ŋↄn daa tum na maa." 30 Ka ba daa yɛli u, "Alahazibu bↄ ka i ya tum ka ti nya ka niŋi i yɛdda? Bↄ ka i ya tum? 31 Ti yaadima ban daa bɛ yoo ni sahanseaa la, ba daa diri la manna - kaman Litaafi ŋↄn yɛli seem, ni, 'U daa kyɛ ka paanu yi arizana ni na ka ba di.' " 32 Ka Yisa yɛli, "Yɛlimaŋni ka n yɛtti ya wa, ni, di pa la Musa n daa ti ya arizana ni paanu maa, amaa di nyɛ la m Ba Naawunni n tiri ya arizana ni paanu ni yɛlimaŋni maa. 33 Naawunni ŋↄn tisiri paanuseelli maa nyɛ la ninvugsↄ ŋↄn yi arizana ni na n-zaŋŋi nyↄvuri n-tiri duniya dima maa." 34 Ka ba daa susi u, ni, "Ka dinŋↄna, ti Bapira, kur zaŋŋma paanu wa n-ti ti sahakam!" 35 Ka Yisa yɛli, "Mani n nyɛ paanu wa kan tiri nyↄvuri la. Ŋↄnkam kyɛ n saani na - kↄm ku laa n-gbaai u; ka ŋↄnkam mun niŋi ma yɛdda - kↄnyuuri ku laa n-gbaai u yaasa. 36 Amaa m pun yɛli ya, ni, ya pun nya ma amaa ya ku sakki n-niŋi ma yɛdda. 37 M Ba ŋↄn zaŋŋi sↄ zaa n-ti ma la nin kyɛ n saani na. Man mun ku kari sↄ zaa ŋↄn kyɛ n saani na; 38 dama man bu yi arizana ni n-sigi na ni n tum la m maŋtoori yuubu, amaa Ŋↄn tum ma na la yuubu ka n tumna. 39 Ka Ŋↄn tum ma na la yuubu maa nŋↄa :- ni, m mari Ŋↄn ti ma bunseelikam; ni, n di kyɛ ka sↄ zaa baasi yↄri, amaa ka n kyɛ ka sↄkam yisigi kum ni na Zaadaari maa. 40 Yaasa, Ŋↄn tum ma na la yuubu maa nŋↄa :- ni, ŋↄnkam nya Naawunni Bii maa ka niŋi u yɛdda la nin nya nyↄvuri kan ka tariga, ka n nin kyɛ ka u yisigi kum ni na Zaadaari maa." 41 Ka Yɛhudiya dima wa daa piili n-nyurimni ba kparima n-niŋni u, u yɛligu zugu, ŋↄn yɛli, ni, u nyɛ la paanuseelli din yi arizana ni n-sigi na maa. 42 Ka ba yɛtti taaba, ni, "Pa Gyoosɛfi bii Yisa n nyɛ u? Ti mi u ba ni u ma - ka wula ka u yɛtti, ni, u yi la arizana ni na?" 43 Ka Yisa daa yɛli ba, ni, "Ya kyɛli ya kparima nyuriŋŋu wa! 44 Sↄ ku toaai n-kyɛ n saani na, di yi pa la m Ba ŋↄn tum ma na maa ti booli u n-ti ma na, ka n nin kyɛ ka u yisigi kum ni na Zaadaari maa. 45 Anabidima maa sↄppu ni di daa sↄbiya, ni, 'Naawunni n yɛ wulisi sↄkam zaa.' Ŋↄn kam zaa wum n-tisi u Ba Naawunni ka baŋŋi u wulisigu wa gbinni nin kyɛ n saani na. 46 Dinŋↄ bu wulisi, ni, sↄ na mi n-nya Naawunni ti Ba maa; ŋↄn bɛ Naawunni saani la kↄkↄ n na mi n-nya u Ba maa. 47 N yɛtti ya la yɛlimaŋni: ŋↄn kam zaa niŋi yɛdda mari nyↄvuriseaa kan ka tariga. 48 Mani n nyɛ nyↄvuri boroboro. 49 Ya yaadima daa di la manna maa yoo la ni, amaa ka daa kpiya. 50 Amaa boroboroseaa kan yi arizana ni n-sigi na maa nŋↄa; ŋↄn kam zaa ŋↄbi ka ku kpi yaasa. 51 Mani n nyɛ nyↄvuri boroboro kan yi arizana ni na maa. Ŋↄn kam zaa ŋↄbi lala boroboro maa, u nin bɛ ni halli saha kan ka naari. Boroboroseaa man ŋↄn tisiri maa nyɛ la n ningbiŋŋu, ka n zaŋŋni n-tisira, din nin kyɛ ka duniya wa dima ti nya nyↄvuri." 52 Dinŋↄ n daa kyɛ ka Yɛhudiyadima maa piili la sugyeaa nangbankpeemni ba sunsukkuni. Ka ba boosiri taaba, ni, "U ya niŋi la wula n-zaŋŋi u ningbina n-ti ti ka ti ŋↄbi?" 53 Ka Yisa yɛli ba, "Man yɛtti ya la yɛlimaŋni: ya yi bu ŋↄbi Ninsaala Bii ningbiŋŋu numni ka nyu u ziim la, ya ku nya nyↄvuri ya mammansi ni. 54 Ŋↄn kam zaa ŋↄbi n ningbiŋŋu numni ka nyu n ziim maa mari nyↄvuri kan ka naari, ka n nin kyɛ ka u yisigi kum ni na Zaadaari maa. 55 Dama n ningbina n nyɛ bundirimaŋni; ka n ziim maa nyɛ bunnyuurimaŋni. 56 Ŋↄn kam zaa ŋↄbi n ningbiŋŋu wa ka nyu n ziim wa, di daama bɛ la ma ni ka man gba bɛ u ni. 57 M Ba sↄ ŋↄn vu maa n tum ma na, u zugu ka n bɛ n nyↄvuri ni. Ka lala n nyɛ di n-ti ninvugsↄ ŋↄn ŋↄbi n ningbiŋŋu maa - ŋↄn gba nin bɛ u nyↄvuri ni man zugu. 58 Tↄ, kanŋↄ nyɛ la boroboroseaa kan yi arizana ni n-sigi na; di pa la ya yaadima ŋↄn daa ŋↄbi boroboro ka daa kpi la taabu. Ŋↄn kam ŋↄbi boroboro wa nin bɛ ni halli saha kan ka naari." 59 Yisa ŋↄn daa ti wulisiri Kapirinyum la'aŋŋu duu la ni, ka u daa tↄ'asi dinŋↄa. 60 U nyaandↄliba maa pam daa wum dinŋↄ ka yɛli, ni, "Wulisigu wa kpeema pam nti ya'ai. Ŋↄni n yɛ n-toaai n-wum n-ti ka?" 61 Ba daa bu yɛli u, amaa Yisa daa pun mi, ni, ba nyurimni la u yɛttↄ'a wa zugu, ka u daa yɛli ba, ni, "Kala, dinŋↄ zugu ka ya gba boori ya labi nyaaŋŋa? 62 Tↄ, ka ya yi da nya ka Ninsaala Bii labri ŋↄn daa pun bɛ ya'aseaa la, fa? 63 Bunseelli din tisiri nyↄvuri nyɛ la Naawunni Siiya Kasi: ninsaala yiiko ka tunsɛseaa halli beela. Yɛttↄ'aseesi man tↄ'asi n-ti ya maa nyɛ la Sii maa yɛla n-tiri nyↄvuri na. 64 Amaa ni di zaa yↄri ya seeba bu niŋi yɛdda." (Yisa daa pun mi suŋŋa ban ti ya za'asi yɛdda niŋbu, ni ŋↄn ti ya figsi u maa.) 65 Ka u daa laa n-yɛli m-paasi, ni, "Nŋↄ zugu ka n yɛli ya, ni, sↄsↄ ku toaai n-kyɛ n saani na ka di pa ni m Ba maa n tisi soori ka u niŋi lala." 66 Dinŋↄ nyaaŋŋa ka u nyaandↄliba maa pam daa ŋmaligi n-kyaŋŋi n-labi ka bu laa n-dↄli u yaasa. 67 Ka Yisa daa boosi u nyaandↄliba piiya ni ayi la, ni, "Ka yarima muna, ya nin boori ya gba bakki?" 68 Ka Saimoon Piita yɛli, ni, "N dugma, ŋↄni saani ka ti ya kyaŋŋi? Nyini m mari yɛliseesi an tisiri nyↄvuri kan bu naara. 69 Ka tirim mun yi niŋi yɛdda m-baŋŋi, ni, nyini n nyɛ ninvugkasisↄ ŋↄn yi Naawunni saani na." 70 Ka Yisa yɛli, ni, "Mani n gamsi yarima ninvugpiiya ni ayi wa, bee m ma'ai ni? Di zaa yↄri, ya yinni nyɛ la Sintaani nira!" 71 U daa tↄ'asiri la Saimoon Isikariyↄti bii Gyuudasi yɛla. Dama, halli ni ŋↄn daa nyɛ Yisa nyaandↄliba maa ni yinni maa zaa yↄri, ŋↄna n daa nyɛ ŋↄn ti ya figsi u maa.

7

1 Dinŋↄ nyaaŋŋa Yisa daa gↄ n-gyiligi Galilii tingbaŋŋu ni. U daa bu boori u gↄ n-gyiligi Gyuudii tingbaŋŋu ni, dama Yɛhudiya dima maa daa boori la ba ku u. 2 Yɛhudiya dima Suga Kyuu saha daa ti pↄtta, 3 ka Yisa sunzↄppa maa daa yɛli u, ni, "Kur kyɛli nyin bɛ ya'aseaa wa ka kyaŋŋi Gyuudii tingbaŋŋu ni; lala ka i nyaandↄliba maa nin nya tunseesi nyin yi niŋni maa. 4 Ninvugsↄ yi boori ni niriba baŋŋi u yɛla, u bu sↄ'ari n-tumna. I yi ya tum anŋↄ taabu, kur kyɛ ka duniya zaa nya." 5 Halli u sunzↄppa maa sↄsↄ daa bu niŋi u yɛdda gba. 6 Dizugu ka Yisa daa yɛli ba, ni, "N saha maa na bu paai. Yarima muna - sahaseaa zaa niŋi la deede n-ti ya. 7 Duniya maa ku toaai n-yaai ya; amaa man mun ka duniya maa yaai, dama man yi yɛtti ka, ni, ka sↄya bu veeli maa. 8 Tↄ, ka dizugu ya kyɛma Kyuu maa ni. Man bu wa Kyuu wa ni, dama saha maa bu paai ma na." 9 U daa yɛli nŋↄa, ka daa kpalim m-bɛ Galilii tingbaŋŋu ni. 10 Amaa u sunzↄppa maa ŋↄn daa ti gaari Kyuu maa ni, Yisa gba daa kyaŋŋiya. U daa bu yi paalu ni, amaa ka sↄ'ai ni. 11 Tↄ; ka Yɛhudiya dima maa daa boori u ziiya Kyuu maa ni, ka daa boosiri taaba, ni, "U lee?" 12 Ka daadam maa daa sↄ'ai n-tↄ'asiri taaba n-yɛtti u yɛla halli n-ŋmeeri taaba nangbankpeemni, dama baseeba daa yɛtti, ni, u nyɛ la ninvugsuŋŋu, ka seeba mun yɛtti, ni, "Ay! Di pa lala - u yↄmsiri la niriba." 13 Amaa sↄsↄ daa bu yi paalu na n-tↄ'asi u yɛla, dama ba daa zↄri la Yɛhudiya dima maa dabeem. 14 Kyuu maa dabsa purigri daa na paai na pↄi, ka Yisa naayi kyaŋŋi Gyeeŋŋu Yiri maa ni nti piili bulisigu. 15 Ka di daa niŋi Yɛhudiya dima maa alahazibu, ka ba yɛli, "Di niŋi la wula ka doo wa mi bukku pam lala, ka sↄ mun na zi n-wulisi u?" 16 Yisa mun daa labsi n-yɛli ba, ni, "Man n bulisiri seela pa la m mammaŋŋa bulisigu, amaa di yi la Ŋↄn tum ma na la saani na. 17 Ŋↄn boori ni u niŋi Naawunni ŋↄn boori seela maa, ŋↄna nin baŋŋi man bulisiri seelli maa yɛla, ni, di yi la ŋↄn Naawunni saani na, bee, n tↄ'asiri la m maŋtoori yiiko. 18 Ya bu nya? - ninvugsↄ ŋↄn tↄ'asiri ni u toori yiiko nyɛ la ŋↄn boori pɛ'abu ni gyirima n-tiri u maŋŋa. Amaa ŋↄn boori pɛ'abu ni gyirima n-tiri ŋↄn tum u maa nyɛ la yɛlimaŋni daana, ka galinsi ka u saani. 19 Ammi, Musa daa ti ya zaaligu maa, bee, u daa bu tisi? Amaa ya sↄsↄ bu sakki n-dↄli zaaligu maa: wula zugu ka ya boori ni ya ku ma?" 20 Ka zama maa daa labsi, ni, "I mari la arizimbeoo i ni! Ŋↄni n boori ni u ku i?" 21 Ka Yisa daa yɛli ba, ni, "Vuusim dabsiri maa ni ka n daa tum makkri tumni yinni ka di daa niŋi ya alahazibu. 22 Amaa Musa daa ti ya bidibsi gunibu kaari - halli di daa pa la Musa n daa piili di, amaa ya yaadima maa - ka di zugu ya zaŋŋni biisi n-guntira, halli Vuusim Dabsiri daari gba. 23 Tↄ: ka ba yi guni biiya Vuusim Dabsiri daari maa, ni, ba di burigri Musa zaaligu yɛla maa, wula ka ya suuri yisigri n-niŋni mani, man ŋↄn kyɛ ka nira nya alaafɛ zaa Vuusim Dabsiri daari ni? 24 Ya kyɛli birikↄnsi sariya karibu din dↄli ya nini gↄsibu ŋↄn nyɛ seem la, ka katti sariyamaŋni." 25 Ka Gyɛrusalɛm niriba seeba daa yɛli, ni, "Pa doo wa ka kpambaya boori ni ba ku la? 26 Nyama, u bɛ la zama ni n-tↄ'asira ka ba bu yɛli sɛseela n-galim u! Kala ba siri mi, ni, ŋↄna n nyɛ Masiiya maa? 27 Amaa Masiiya maa yi ti kyɛ na, sↄsↄ n bu ti yɛ baŋŋi ŋↄn yi ya'aseaa na. Tirima mun zaasa mi doo wa ŋↄn yi ya'aseelli ni na." 28 Yisa ŋↄn daa ti wulisiri Gyeeŋŋu Yiri maa ni la, u daa tↄ'asi ni kukↄtitaari n-yɛli, ni, "Kala ya siri mi ma ka baŋŋi man yi ya'aseelli na? N bu kyɛ na m mammantoori yiiko puuni. Ŋↄn tum ma na maa nyɛ la yɛlimaŋni daana. Yarima bu mi u, 29 amaa man mi u, dama n yi la u saani na, ŋↄna mun daa tum ma na." 30 Ba daa boori la ba gbaai u, amaa sↄsↄ daa bu zaŋŋi u nuu n-siisi u, dama u saha daa na bu paai. 31 Amaa daadam maa puuni niriba pampam daa niŋi u yɛdda ka daa yɛli, ni, "Kala Masiiya maa yi ti kyɛ na, u nin ti toaai n-tum alahazibu tuma n-gaari doo wa ŋↄn tum seem wa?" 32 Farisii dima maa daa wum daadam maa ŋↄn daa waasiri n-tↄ'asiri Yisa yɛla seem maa. Dinzugu Farisii dima maa ni gyeeŋŋu toondaandima maa daa tum ba Pirinsi ni ba ti gbaai Yisa. 33 Yisa daa yɛliya, ni, "N yɛ bɛ ya saani la saha beela kↄkↄa, ka n nin ti laa m-bakki n-labi Ŋↄn daa tum ma na maa saani. 34 Ya nin ti bↄ n ziiya, amaa ya ku ti nya ma, dama ya ku toaai n-kyaŋŋi man ti yɛ m-bɛ seela maa." 35 Yɛhudiya dima maa daa yɛli taaba, ni, "Ya'akani ka u wa ka ti bu yɛ nya u? U ti yɛ n-kyaŋŋi la ti niriba ŋↄn bɛ Griika tinseesi la ni n-wulisiri ban, bee? 36 U yɛliya, ni, ti nin ti bↄ u ziiya ka ku nya u; ni, ti mun ku toaai n-kyaŋŋi ŋↄn ti yɛ bɛ seela maa. Di wulisi la wula?" 37 Kyuu maa naari ni - ka dabsitibsiri maa daari nla - Yisa daa doaai saazugu n-tↄ'asi ni kukↄtitaari n-yɛli, ni, "Kↄnyuuri yi mari sↄ zaa, u kyɛm n saani na nti nyu. 38 Kaman Litaafi ŋↄn pun yɛli zaŋŋi n-kyaŋŋi ŋↄnkam niŋi ma yɛdda, ni, 'nyↄvuri kↄpↄbrim nin buli n-yi u sufu ni na.' " 39 Yisa daa tↄ'asi n-kpa Sii Kasi yɛla, ni, ban niŋi u yɛdda la nin ti yɛ deaai Sii maa. Lala saha maa Sii Kasi maa daa na bu kyɛ na, dama Yisa daa na bu paai naam gyirima neesim maa ni. 40 Daadam maa ni ninvugseeba daa wum ŋↄn daa tↄ'asi seem maa ka daa yɛli, ni, "Doo wa siri nyɛ la anabi maa!" 41 Ka seeba daa yɛli, ni, "Ŋↄna n nyɛ Masiiya la!" Amaa ka seeba mun yɛli, ni, "Masiiya maa bu yɛ yi Galilii na. 42 Litaafi yɛliya, ni, Masiiya maa yɛ yi la NaaDauda za'anↄri ni na, ka u ti yi Bɛtlihɛm tiŋŋa ni na, tinseaa NaaDauda ŋↄn daa bɛ ni la." 43 Dinzugu nangbanwala daa bɛ daadam maa puuni Yisa zugu. 44 Ba seeba daa boori la ba gbaai u, amaa sↄsↄ daa bu zaŋŋi u nuu n-siisi u. 45 Pirinsi ŋↄn daa ti labi gyeeŋŋu toondaandima maa ni Farisii dima maa saani na, ba daa boosi ba, ni, "Wula ka ya bu mari u na?" 46 Ka Pirinsi maa labsi n-yɛli ba, ni, "Sↄ na zi n-tↄ'asi hoo doo maa yɛttↄ'a wa taabu!" 47 Ka Farisii dima maa boosi ba, ni, "U na'a yↄmsi ya gba ni? 48 Ya na mi n-nya ka kpambaya, bee, Farisii dima ninvugyinni n niŋi u yɛdda? 49 Ay! - Amaa daadam wa zaa bu mi Musa zaalikpana la ŋↄn nyɛ seem, dinzugu ba bɛ la mbusu ni!" 50 Ninvugtibsa wa yinni ŋↄn daa bɛ bɛni daa nyɛ la Nikↄdiimusi - dↄsↄ ŋↄn daa pun kyaŋŋi nti nya Yisa la. U daa yɛli u taaba maa, ni, 51 "Ti zaaligu soori puuni, ti ku toaai n-tu sↄ pↄi ka naayi yi wum u yɛttↄ'a, bee, ka naayi boosi m-baŋŋi ŋↄn niŋi seela maa." 52 Ka ba daa yɛli, ni, "Eeh! - i gba yi la Galilii na, bee? Kur gↄsim Litaafi maa suŋŋa: i nin baŋŋi, ni, anabisↄ bu yɛ yi Galilii na." [[ 53 Tↄ, ka ba sↄkam zaa daa kuli u yiri.

8

1 Amaa Yisa ŋↄn daa kyaŋŋi nti paai Ↄlivii Zoori luga ni. 2 Asuba bɛkyikyeoo ka Yisa daa laa n-labi n-kyaŋŋi Gyeeŋŋu Yiri maa ni. Ka niriba maa zaa daa la'asi n-gyiligi u na, ka u daa zinni tiŋŋa m-piili n-wulisiri ba. 3 Di saha ka zaaligu karimbadima ni Farisii dima daa pun gbaai pↄ'asↄ ka u bɛ zina tumpu ni. Ka ba daa mari pↄ'a maa n-kyɛ na, ka zaali u ba zaasa tooni. 4 Ka ba daa yɛli Yisa, ni, "Ti Karimba, nyama! Pↄ'a wa ka ba gbaai ka u bɛ zina tumpu ni. 5 Ti zaaligu la puuni, Musa yɛliya lala taabu pↄ'a yɛla, ni, ba zaŋŋma kuga n-lↄbi u nti ku u. Ka nyin mun yɛli la wula?" 6 Ba daa yɛli lala ni ba zamsi Yisa n-nya yɛttↄ'aseaa din nin kyɛ ka ba galim u. Amaa ka Yisa daa sunni u zugu ka mari u nubila n-sↄbri n-niŋni tiŋŋa. 7 Ban daa zɛ bɛni ka boosiri u boosa maa, u daa wukki u zugu ka yɛli ba, ni, "Ya ninvugsↄ ŋↄn na zi n-tum ala'akyi zaa, di daama ŋↄn daŋŋma tooni n-zaŋŋi kugri n-lↄbi u." 8 Tↄ, ka u daa laa n-sunni u zugu yaasa ka sↄbri n-niŋni tiŋŋa. 9 Ban daa ti wum dinŋↄa, ba zaa daa bakkiya n-kyaŋŋi kpaŋŋa, halli ka ba kpamma maa n daa daŋŋi bakkri. Di daa kpalim la Yisa kↄkↄa, ka pↄ'a maa na kur kpalim n-zɛ bɛni. 10 Ka u daa wukki u zugu ka boosi pↄ'a maa, ni, "Ba lee? Sↄsↄ bu laa n-kpalim ni u galim i?" 11 Ka pↄ'a maa yɛli, ni, "M Ba, sↄ bu kpalim." Ka Yisa yɛli u, ni, "Man gba bu ya n-galim i. Kyɛma, amaa di laa n-tumni tumbeeri yaasa."]] 12 Yisa daa laa n-tↄ'asi n-ti niriba maa yaasa, ni, "Mani n nyɛ duniya wa neesim. Ŋↄn kam zaa dↄli ma nin ti nya nyↄvuri neesim, ka ku laa m-bɛ zibsim puuni n-kyɛnna." 13 Farisii dima maa daa yɛli u, ni, "Ay! Nyin mammantoori sɛhara ka i dira; nyin ŋↄn tↄ'asi seem wa ka gbinni." 14 Ka Yisa yɛli ba, ni, "Ay! Halli man yi pun diri m mammantoori sɛhara maa zaa yↄri, man yɛtti seem maa nyɛ la yɛlimaŋni, dama m mi man yi ya'aseelli na, ni man wa ya'aseela. Yarima mun bu mi man yi seelli na, bee, man wa seela. 15 Ya katti la sariya n-dↄli la ya ninsaala soori; man mun bu katti sↄ sariya. 16 Amaa n yi da ya n-kari sariya, n sariya karibu maa da yɛ nyɛ la yɛlimaŋni, dama pa la n kↄkↄ m-bɛ kpa wa; m Ba daa tum ma na, ka ŋↄna n bɛ n saani. 17 Di mun pun sↄbi ya zaalikpana la ni, ni, niriba ayi yi di sɛhara ka ba yɛla dↄli la taaba deede, dinŋↄna ban yɛli seem la nyɛ la yɛlimaŋni. 18 Tↄ: ka mani mammaŋŋa n nyɛ n sɛhara daana, ka M Ba sↄ ŋↄn tum ma na maa gba nyɛ n sɛhara daana yinni." 19 Ka ba boosi u, ni, "I ba maa lee?" Ka Yisa labsi n-yɛli ba, ni, "Ya bu mi ma, ya mun bu mi m Ba maa. Ya yi da mi ma, ya da naa m-baŋŋi m Ba maa gba." 20 Yisa daa tↄ'asi dinŋↄ maa zaa Gyeeŋŋu Yiri puuni, duseaa piini adakka la ŋↄn daa zɛya la ni. Sↄsↄ mun daa bu gbaai u, dama u saha maa daa na bu paai. 21 Yisa daa laa n-yɛli ba yaasa, ni, "N nin ti bakki kpaŋŋa ka kyɛ ya; ya nin boori n ziiya, amaa ya nin ti kpi ya mammantoori tumbeeri tumpu puuni. Ya ku nyaŋŋi n-kyaŋŋi man wa ya'aseaa maa." 22 Tↄ, ka Yɛhudiya dima maa daa yɛli, ni, "Ni, ti ku toaai n-kyaŋŋi ŋↄn wa ya'aseelli maa. Dinŋↄ wulisiya, ni, u yɛ n-ku la u mammaŋŋa, bee?" 23 Ka Yisa daa laa n-yɛli ba, ni, "Ya nyɛ la tiŋni wa dima, amaa man yi la saazugu sa na. Yarima yi la duniya wa ni na, amaa man mun bu yi duniya wa ni na. 24 Lala zugu ka n pun yɛli ya, ni, ya ti ya n-kpi la ya tumbeeri tumpu puuni. Ya yi bu ti niŋi yɛdda, ni, 'Mani n nyɛ Man Ŋↄn m Bɛ Ni maa', ya siri nin ti kpi ya tumbeeri puuni." 25 Ka ba daa boosi u, ni, "Nyini n nyɛ ŋↄni?" Ka Yisa yɛli ba, ni, "Man n daa yɛli ya seem maa n-yi piiligu la ni na. 26 Ya zugu m mari yɛla pampam n ya n-tↄ'asi, m mari la yɛla pam ni n galim ya. Ŋↄn tum ma na maa nyɛ la yɛlimaŋni daana, ka n yɛtti la man wum seem u saani maa n-tiri duniya wa dima." 27 Ba daa bu baŋŋi, ni, Yisa yɛtti la u Ba yɛla. 28 Dinzugu u daa yɛli ba, ni, "Ya yi zaŋŋi man Ninsaala Bii maa n-duusi saazugu, ya nin baŋŋi, ni, n nyɛ la 'Mani n nyɛ Man Ŋↄn m Bɛ Ni maa'; di saha maa ka ya nin ti baŋŋi, ni, n bu niŋni bunsɛseela m mammantoori yiiko ni, amaa n yɛtti la yɛttↄ'aseesi m Ba maa ŋↄn wulisi ma ni n yɛlim seem maa. 29 Ŋↄn tum ma na la bɛ la n saani; u bu kyɛ ma m-basi n kↄkↄa, dama n tumni n-tigri la u nini saha kam zaa." 30 Niriba pam ban daa wum Yisa ŋↄn daa yɛli seem wa daa niŋi u yɛdda. 31 Yisa daa tↄ'asi n-ti ban daa niŋi u yɛdda maa n-yɛli, ni, "Ya yi sakki n-deaai n wulisigu maa, ya siri nyɛ la n nyaandↄliba. 32 Ya nin baŋŋi yɛlimaŋni maa, ka yɛlimaŋni maa nin ti kyɛ ka ya ti su ya mansi." 33 Ka ba daa yɛli, ni, "Ti nyɛ la Ibrahim butiri dima; ti na zi n-niŋi daaba n-ti sↄsↄa. I wulisi la bↄa? - nyin ŋↄn yɛtti, ni, 'Ya nin ti su ya mammansi.' " 34 Yisa daa yɛli ba, ni, "N yɛtti ya la yɛlimaŋni: ŋↄn kam zaa tumni tumbeeri nyɛ la daabri n-ti tumbeeri maa. Ala'akyi n su u. 35 Daabri pa la ŋↄn ya n-kpalim n-kur bɛ yiri maa ni, amaa yiri biiya mun nyɛ la ŋↄn ya n-kpalim n-kur bɛ yiri maa ni halli sahakam. 36 Ka Bii maa yi ti ti ya mansuulinsi, dinŋↄna ya siri kur nyɛ la ban su ba mansi ni yɛlimaŋni. 37 M mi halli, ni, ya nyɛ la Ibrahim butiri ni dima. Amaa di zaa yↄri ya boori la ya ku ma, dama ya bu boori ya sakki n-deaai n yɛligu. 38 N tↄ'asiri la man daa nya m Ba saani yɛliseesi maa, ni ŋↄn wulisi ma seem; amaa ya mun tumni la yan ŋↄn daa wum seem ya toori ba la saani." 39 Ka ba daa labsi n-yɛli u, ni, "Ti ba n nyɛ Ibrahim." Ka Yisa daa yɛli ba, ni, "Ya yi da siri nyɛ Ibrahim biisi, ya naa n-niŋi ŋↄn daa niŋni seem maa. 40 Man yɛtti ya seem la zaa kur nyɛ la yɛlimanseaa man wum Naawunni saani la, amaa di zaa yↄri, ya boori la ya ku ma. Ibrahim daa bu niŋi nŋↄ taabu! 41 Ay! - Ya niŋni la ya ba ŋↄn niŋni seem la." Ka ba daa yɛli, ni, "Naawunni mammaŋŋa kↄkↄ n nyɛ ti Ba, ka ti gba siri nyɛ u biisi - ti pa la ban ka daandima!" 42 Yisa daa yɛli ba, ni, "Naawunni yi da siri nyɛ ya Ba, ya naa n-wuri ma, dama n yi la Naawunni saani na, ka yi bɛ kpa wa pampaŋŋↄ maa. N daa bu kyɛ na la m mammantoori yiiko puuni, amaa ŋↄna n daa tum ma na. 43 Bↄ n taasi ka ya bu baŋŋi man yɛtti seem maa gbinni? Di nyɛ la yan bu boori ni ya wum n lahabaari maa zugu. 44 Ya nyɛ la ya ba Sintaani biisi, ka ya dↄli la ya ba maa sufu yuubu ŋↄn boori seem zaasa. Piiligu ni sa u daa pun nyɛ la ninvugkuura, ka daa na zi n-labi yɛlimaŋni ya'ari na, dama yɛlimaŋni ka u ni. U naaŋŋu pun nyɛ u ma'ai ziri, dama ŋↄna n-nyɛ ziridima zaa ba. 45 Amaa man tↄ'asiri la yɛlimaŋa, dinzugu ka ya bu niŋi ma yɛdda maa. 46 Ya ŋↄni n nin toaai n-wulisi n ala'akyi galinsi ŋↄn nyɛ seem? Ka n yi tↄ'asi yɛlimaŋni, wula zugu ka ya bu niŋni ma yɛdda? 47 Ninvugsↄ ŋↄn yi Naawunni saani na la - di daama n wumni Naawunni yɛla. Amaa yarima mun bu yi u saani na, ka lala maa zugu kyɛ ka ya za'asi wumpu." 48 Ka ba daa boosi Yisa, ni, "Kala di daa bu dↄli soori tin daa yɛli, ni, i nyɛ la Samɛrii nira ka arizimbeoo bɛ i ni la?" 49 Ka Yisa daa labsi n-yɛli ba, ni, "Arizimbeoo ka ma ni. N tibgri la m Ba maa, amaa yarima n bu tibgri ma. 50 Man bu boori la m mammantoori tibsim. Amaa ninvugsↄ n bɛ ni m-boori n tibsim, ka ŋↄna n nyɛ sarikatta maa. 51 Yɛlimaŋni ka n yɛtti ya wa, ni, ŋↄn kam zaa sakki n-deaai n wulisigu maa ku kpi halli saha kan ka naari." 52 Ka ba daa yɛli u, ni, "Pampaŋŋↄ ti yi baŋŋiya, ni, i mari la arizimbeoo i ni! Ibrahim daa kpiya, ka anabidima gba daa kpi; ka nyin yɛtti, ni, ŋↄn kam zaa sakki n-deaai i wulisigu maa kur ku kpi halli saha kan ka naari, fa! 53 Ti ba Ibrahim daa kpiya, ka anabidima gba daa kpi. Ni, nyini n gaari Ibrahim, bee? Nyin teesiya, ni, i nyɛ la ŋↄni?" 54 Ka Yisa daa yɛli ba, ni, "N yi da yɛ tibgi m maŋŋa, lala tibsim maa da yɛ nyɛ la yↄri. Ŋↄn kur tiri ma tibsim nyɛ la m Ba maa, ninvugsↄ yan yɛli, ni, u nyɛ ya Naawunni la. 55 Ya na zi m-baŋŋi u, amaa man ŋↄn mi u. N yi yɛli, ni, n zi u, dinŋↄna n leebi la ziri daana kaman ya taabu. Amaa m mi u, ka sakkri n-deaari u yɛla. 56 Ya ba Ibrahim sufu daa maaya pam, ni, ŋↄn ya nya n saha maa; u siri daa nya di ka daa mari sufupeelli pam." 57 Ka ba daa yɛli u, ni, "Halli i na bu paai yuumpisinu gba, ka yɛli, ni, i daa nya Ibrahim?" 58 Ka Yisa daa yɛli ba, ni, "N siri yɛtti ya la yɛlimaŋni, ni, pↄi ka ba daa dↄ'ai Ibrahim, ni, 'Mani n nyɛ Man Ŋↄn m Bɛ Ni maa.' " 59 Tↄ, ka ba daa di piisi kuga ni ba lↄbi Yisa, amaa ka Yisa daa sↄ'ai u mammaŋŋa m-bakki n-yi Gyeeŋŋu Yiri maa ni.

9

1 Yisa ŋↄn daa kyɛnni maa, u daa ti nya dↄsↄ ban daa dↄ'ai ka u pun nyɛ zooma. 2 U nyaandↄliba daa boosi u n-yɛli, ni, "Ti Karimba, ŋↄni tumbeeri n-kyɛ ka ba dↄ'ai u zooma wa? Di daa nyɛ la u mammantoori tumbeeri, bee, u ba ni u ma tumbeeri zugu?" 3 Yisa daa labsi n-yɛli, ni, "Ŋↄn n zoom seem maa pa la u tumbeeri zugu, ka laa m-pa la u badima tumbeeri zugu. Ay! - Ŋↄn zoom maa muna - din nin kyɛ ka Naawunni yiiko ti yi paalu u zugu. 4 Din na nyɛ wuntaŋŋa saha wa, faasee ka ti tum n-tisi Ŋↄn tum ma na maa; yuŋŋu yi ti zibi sↄsↄ ku ti laa n-toaai n-tum. 5 Man ŋↄn na bɛ duniya wa ni maa, mani n nyɛ duniya neesim." 6 Ŋↄn daa ti yɛli nŋↄ maa nyaaŋŋa, Yisa daa tusi nantoori m-basi tiŋŋa ka gyɛri n-gyɛri tanni ni nantoori maa. U daa zaŋŋi tanni maa n-tari n-tari doo maa nini 7 ka yɛli u, "Kyɛma nti peaai i nindaa Sailↄ'am beeŋŋu la ni." ('Sailↄ'am' gbinni nyɛ la "Tumpu"): ka doo maa daa kyaŋŋi nti peaai u nindaa maa ka labi na ka u nini nyara. 8 Tↄ, ka u ziziitaaba daa ti nya u, ban ni niriba ban daa pun nya u ka u daa susira pↄi ka dinŋↄ daa ti niŋi maa. Ka ba daa boosi, ni, pa doo wa n yi zi tiŋŋa n-susiri la? 9 Seeba daa yɛliya, ni, "Ŋↄna nla, " amaa ka seeba mun daa yɛli, ni, "Ay, pa ŋↄna nla; u kur ŋmani u ni." Ka doo maa mammaŋŋa daa ti yɛli, ni, "Ay! - Mani nla." 10 Ka ba daa boosi u, ni, "Ka di kyaŋŋi la wula ka i nini yi nɛ pampaŋŋↄa?" 11 Ka u daa labsi n-yɛli, ni, "Dↄsↄ ban boonni Yisa la n daa niŋi tanni n-tari n-tari n nimbiya ka yɛli ma, ni, n kyɛma nti peaai n nindaa Sailↄ'am beeŋŋu la ni. Ka n daa kyaŋŋi, ka man daa ti peaai n nindaa maa n-naai, n di neaai ni." 12 Ka ba boosi u, ni, "U bɛ la yani?" Ka u labsi n-yɛli, ni, "N bu mi." 13 Tↄ, ka ba daa zi dↄsↄ ŋↄn daa nyɛ zooma maa n-kyaŋŋi Farisii dima saani. 14 Dindahinseaa Yisa ŋↄn daa niŋi tanni n-tibi doo la zoonsi maa daa nyɛ la Vuusim Dabsiri daari. 15 Tↄ, ka Farisii dima daa laa m-boosi u ŋↄn niŋi seem ka u nini maa ti nyara maa yaasa. U yɛli ba, ni, "U daa niŋi la tanni n-niŋi n nimbiya ni; ka n peaai n nindaa maa, ka yi di nyara pampaŋŋↄa." 16 Farisii dima seeba daa yɛliya, ni, "Dↄsↄ ŋↄn niŋi nŋↄ maa ku toaai n-yi Naawunni saani na, dama u bu dↄli la Vuusim Dabsiri zaaligu." Ka seeba daa yɛli, ni, "Bↄ zugu ka dↄsↄ ŋↄn nyɛ ala'akyi daana ti tum alahazibu nŋↄ taabu?" Ka ba nↄya daa di wali. 17 Ka Farisii dima daa laa m-boosi doo maa yaasa, ni, "I yɛliya, ni, u tibi la i zoonsi maa: tↄ, ka nyin teesiya, ni, u nyɛ la ŋↄni?" Ka doo maa labsi n-yɛli, ni, "Anabi n nyɛ u." 18 Halli gba Yɛhudiya kpambaya maa daa na bu boori ni ba niŋi yɛdda, ni, u daa nyɛ la zooma ka pampaŋŋↄ n yi nyara, halli ka daa ti booli u ba ni u ma na 19 nti boosi ba, ni, "Ya bii nŋↄa? Ya yɛliya, ni, ya daa pun dↄ'ai u la zooma; tↄ, ka pampaŋŋↄ di kyaŋŋi la wula ka u nini yi nyara?" 20 U ba ni u ma maa daa labsi n-yɛli, ni, "Ti mi, ni, u nyɛ la ti biiya, ka ti laa m-mi, ni, ti daa pun dↄ'ai u la zooma. 21 Amaa ti bu baŋŋi pampaŋŋↄ ŋↄn yi niŋi seem nti nyaŋŋi n-yi nyara maa, ti mun bu mi ŋↄn tibi u zoonsi maa. Boosim u; u pa bibila, u mammaŋŋa nin toaai n-tↄ'asi n-labsi!" 22 U ba ni u ma maa daa yɛli lala dama ba daa zↄri la Yɛhudiya kpambaya maa dabeem maa, dama ban daa pun naai taaba noori n-yɛli, ni, sↄ zaa yi ti sakki n-yɛli, ni, u niŋi yɛdda, ni, Yisa nyɛ la Masiiya maa, ba nin ti yiisi di daama ba la'aŋŋu duu maa ni m-basi. 23 Lala maa zugu ka u ba ni u ma maa daa yɛli, ni, u pa bibila; ni, ba boosim u maa. 24 Ba daa laa m-booli ban daa pun dↄ'ai dↄsↄ ka u nyɛ zooma maa ni u ti kyɛ na napↄmbuyi daana yaasa, n-yɛli u, "Yɛlim Naawunni zugu, ni, i nin tↄ'asi yɛlimaŋni! Ti pun mi, ni, dↄsↄ ŋↄn tibi i maa nyɛ la ala'akyi daana." 25 Ka doo maa labsi n-yɛli, ni, "Man bu mi, ni, u nyɛ la ala'akyi daana, bee, u pa ala'akyi daana. Yɛlli yinni ka man kur mi: n daa zoomna, ka pampaŋŋↄ n mun nini yi nyara." 26 Ba daa boosiya, ni, "Bↄ ka u daa dee n-niŋi i? U daa dee n-tibi i zoonsi maa la wula?" 27 U daa labsi n-yɛli ba, ni, "N daa pun yɛli ya, ka ya daa za'asi wumpu. Wula zugu ka ya laa m-boori ya wum ka yaasa? Bee, ya gba boori la ya niŋi u nyaandↄliba?" 28 Ka ba daa di gbaai u tuuri ka yɛli u, "Nyini n nyɛ lala doo maa nyaandↄla; amaa tirima ŋↄn mun nyɛ la Musa nyaandↄliba. 29 Ti mun mi, ni, Naawunni daa tↄ'asi n-ti Musa; amaa lala doo maa ŋↄna, halli ti bu mi ŋↄn yi ya'aseaa na." 30 Ka doo maa labsi n-yɛli, ni, "Mma! - alahazibu nŋↄa! Ya bu mi ŋↄn yi ya'aseaa na, amaa u mun tibi ma n zoonsi ni! 31 Ti mi, ni, Naawunni bu wumni n-tiri ala'akyi dima, u wumni n-tiri la ninvugseeba ban tiri u gyirima ka niŋni ŋↄn boori ba tum seem. 32 Ti na zi n-wum, ni, sↄsↄ neaai ban pun dↄ'ai sↄ zooma nini duniya piiligu ni sa. 33 Di yi da pa ni doo maa yi la Naawunni saani na, u naa n-ku nyaŋŋi n-niŋi nŋↄ taataabu wa." 34 Ka ba labsi, ni, "Ba daa dↄ'ai i ka i zoaai la ala'akyi ni, ka i mun ti laa m-boori i wulisi tirima?" Ka ba daa kari u n-yiisi la'aŋŋu duu maa ni. 35 Yisa ŋↄn daa ti wum bunseela din daa niŋi maa, u daa bↄ doo maa ziiya nti boosi u, ni, "Kala i niŋi Ninsaala Bii maa yɛdda?" 36 Ka doo maa labsi n-yɛli, "M Bapira, yɛlim ma ŋↄn nyɛ ninvugsↄa, ka n nin niŋi u yɛdda!" 37 Ka Yisa yɛli u, "I daa pun nya doo maa, halli ka mani, ninvugsↄ ŋↄn tↄ'asiri n-tiri i wa pampaŋŋↄ, nla." 38 Ka doo maa daa di gbaani tiŋŋa Yisa tooni ka yɛli, ni, "N niŋi yɛdda, n dugma!" 39 Yisa daa yɛliya, ni, "N kyɛ duniya wa na ni n ti di la sariya, ka zoomma nini neaai ka ban nini nyari mun leebi zoomma." 40 Farisii dima seeba daa bɛ bɛni ka daa wum ŋↄn yɛli seem maa, ka ba boosi u, ni, "Yɛlimaŋni, i bu wulisi, ni, tirima gba nyɛ la zoomma, bee?" 41 Yisa daa labsi n-yɛli ba, ni, "Ya yi da nyɛ la zoomma dinŋↄna ya da bu tum taalli; amaa yan yɛtti, ni, ya nini nɛ wa ŋↄna, di wulisiya, ni, ya na bɛ taalli ni."

10

1 Ka Yisa daa yɛli, ni, "Yɛlimaŋni ka n yɛtti ya wa, ni, ninvugsↄ ŋↄn bu dↄli zampakka maa za'anↄri ni n-kpɛa, amaa u ba ya'aseaa zaa n-kpɛa, lala doo maa nyɛ la na'ayiga ni fafaara. 2 Dↄsↄ mun yi dↄli zampakka za'anↄri ni n-kpeera, ŋↄna n nyɛ peesi maa pɛgura. 3 Za'anↄgura maa nin yoaai za'anↄri n-ti u, ka bunkↄbri maa nin wum u kukↄri maa. U nin booli u maŋtoori peesi ba yuya ni, ka ba nin dↄli u ka yi na. 4 Ba yi dↄli u n-yi na n-naai, u nin bɛ ba tooni, ka bunkↄbri maa dↄli u, ba m mi u kukↄri la zugu. 5 Ba ku dↄli sↄ m-paasi u zugu: ban na zi dↄsↄ yi ti kpɛ na, ba nin zↄ ka kyɛ u, dama ba bu mi u kukↄri." 6 Yisa daa yɛli yɛttↄ'a wa n-ti ba, amaa ba daa bu wum di gbinni ŋↄn nyɛ seem. 7 Ka Yisa daa laa n-yɛli ba, "Yɛlimaŋni ka n yɛtti ya wa, ni, man nyɛ la za'anↄta'ariga n-ti peesi maa. 8 Sↄkam zaa ŋↄn pun daŋŋi ma na muna - na'ayigsi n daa nyɛ ba, ni fafaariba, amaa peesi maa daa bu wum n-ti ba. 9 Mani n nyɛ za'anↄri maa. Sↄkam yi dↄli man saani na n-kpɛ nin nya tiliginsim. U nin kpeeri ka laa n-yiiri na n-nya moori n-ŋↄbra. 10 Na'ayiga maa muna - ŋↄn yi kpeeri ni na ni u ti zu peesi maa, ka kↄri ba ka sa'am. Man mun kyɛnni na ni ya ti nya nyↄvuri - nyↄvuri din gaari zaa. 11 Mani n nyɛ pɛgurisuŋŋu maa, ka nin zaŋŋi n nyↄvuri n-takki m peesi maa dina. 12 Ba yi ti yↄ tuntumnisↄ ni u tum pɛgura tuma, amaa u pa la pɛgurisↄ ŋↄn su peesi maa la, di daama yi nya ka kunduŋŋu kyɛnni na, u nin kyɛ peesi maa ka zↄa. Ka kunduŋŋu maa nin gbaai bunkↄbsↄ, ka kyɛ ka ban kpalim maa zↄ n-wurigi. 13 Doo wa tumni la tuma maa ligri zugu, ka u ba'a ka peesi maa yɛla ni, di zugu ka u nin zↄ ka kyɛ ba. 14 Mani n nyɛ pɛgurisuŋŋu maa. M mi man su seeba maa, ka ba gba mi ma; hoo m Ba Naawunni ŋↄn mi ma suŋŋa, ka man mun mi u gba. Ka man nin zaŋŋi n nyↄvuri n-takki m peesi dina. 16 Halli pɛseeba m bɛ ni n-nyɛ n dina, amaa ka ba ka zampakka wa puuni. Faasee ka m mari ba na m-paasi, ka ba nin ti wumni n kukↄri maa, ka ba zaa la'am m-bɛ luginyinni ka ba pɛgura yinni kↄkↄ n su ba. 17 Lala zugu ka m Ba wuri ma, dama n sakki ni n zaŋŋi n nyↄvuri n-dooli, ni n ti deaai di yaasa. 18 Sↄ bu faari n nyↄvuri n saani: man zaŋŋi ka n-tisi, ka man nin laa n-toaai n-deaai ka yaasa. Nŋↄ ka m Ba pun zaali ma ni n niŋi." 19 Tↄ; ka nangbanwala daa laa m-bɛ niriba maa sunsukkuni yaasa, Yisa yɛligu wa zugu. 20 Baseeba n daa yɛtti, ni, u mari la arizimbeoo ka yinyaari gbaai u, ni, "Wula zugu ka ya laa n-wumni u yɛligu?" 21 Baseeba mun daa yɛtti, ni, "Arizimbeoo daana ku toaai n-tↄ'asiri nŋↄa! Arizimbeoo ya niŋi la wula n-kyɛ ka zoomma nini laa n-neaara?" 22 Di daa nyɛ la Gyɛrusalɛm Gyeeŋŋu Yiri Piiligu Kyuu, ka ba puusi ka waari saha maa. 23 Di saha ka Yisa daa bɛ la Gyeeŋŋu Yiri la ni, n-gyinni NaaSulɛmaana Leeŋŋa la puuni. 24 Di saha maa ka niriba maa daa gyiligi u ka boosi u, ni, "Bↄn saha ka i nin yiisi ti birisigu ni? Kur yɛlim ti paalu ni, nyin nyɛ la Naawunni ŋↄn ya tum sↄ na ni u ti di Masiiya naam ka fa ti m-basi, bee?" 25 Ka Yisa daa labsi n-yɛli ba, ni, "M pun yɛli ya, amaa ya ku sakki n-niŋi ma yɛdda. Halli tunseesi man zaŋŋni m Ba yuuri n-tumni maa, ana n wulisiri n yɛla. 26 Amaa ya ku sakki n-niŋi ma yɛdda, dama ya pa la n peesi maa. 27 M peesi la n wumni n kukↄri maa; m mi ba, ka ba yi dↄli ma. 28 N tiri ba nyↄvuri kan ka naari, ka ba ku baasi yↄri halli saha kan ka tariga, ka sↄsↄ ku toaai n-fa ba man saani. 29 M Ba maa pun zaŋŋi ba n-ti ma, ka ŋↄna n galisi n-gaari seelikam, ka sↄsↄ ku toaai n-fa ba m Ba saani. 30 Man ni m Ba maa - ti nyɛ la yimmu." 31 Lala saha ka niriba maa daa laa m-piisi kuga ni ba lↄbi Yisa. 32 Ka u daa yɛli ba, ni, "N daa niŋi alahazibu tunsuma pam, ka ya nini nya, tunseesi ka m Ba Naawunni daa zaŋŋi n-ti ma ni n tumni a ni. Tunsuma wa muna - kani zugu ka ya boori ni ya lↄbi ma kuga?" 33 Ka ba daa labsi n-yɛli u, "Pa bunsunseaa zugu ka ti ya lↄbi i, amaa nyin ŋↄn tu Naawunni zugu. Ninsaala n kur nyɛ i, ka i boori la i zaŋŋi i maŋŋa n-labgi Naawunni!" 34 Ka Yisa labsi ba n-yɛli, ni, "Di sↄbi n-dooli ya mammaŋŋa zaaligu sↄppu ni, ni, Naawunni yɛliya, ni, ya nyɛ la Naawuna; bee, m ma'ari ni? 35 Tↄ; ti mi halli, ni, kariŋŋu maa yi yɛli seelli, di siri nyɛ la yɛlimaŋni zaŋŋi n-kyɛnna: ka Naawunni daa tↄ'asi n-ti baseeba ban daa deaai u yɛligu la, ni, Naawuna n nyɛ ba. 36 Ka man ŋↄna - m Ba maa n yiisi ma ka tum ma ni n kyɛ duniya wa ni na: ka man ŋↄn yɛtti, ni, Naawunni Bii n nyɛ ma, wula ka ya nin toaai n-yɛli, ni, n tuuri la Naawunni? 37 N yi bu tumni tunseesi m Ba ŋↄn boori ni n tumna - tↄ, dinŋↄna yan di niŋi ma yɛdda. 38 Amaa n yi tumni a ni, halli ya bu niŋni ma yɛdda, ya nin toaai n-niŋi tuma maa yɛdda, ka lala zugu ka ya nin mi ka baŋŋi di gbinni, ni, m Ba maa bɛ la n saani, ka man gba bɛ u saani." 39 Ka dizugu ba daa laa m-boori ni ba gbaai u, amaa u daa liisi n-yi ba nuusi ni yaasa. 40 Yisa daa laa n-labi n-yakki Gyↄdin mↄ'ari la yaasa, nti paai ya'aseaa Gyↄni ŋↄn daa yi daŋŋi m-bɛ ni n-suuri niriba Naawunni koom la. Bɛni ka Yisa daa kpalim n-gbɛa. 41 Ka niriba pam daa kyɛ u saani na ka yɛli, ni, "Gyↄni daa bu tum alahazibu tunseelli, amaa ŋↄn daa pun yɛli yɛliseesi zaŋŋi n-kyaŋŋi doo wa yɛla daa nyɛ la yɛlimaŋni!" 42 Ka niriba pam daa niŋi u yɛdda bɛni.

11

1 Dↄsↄ n daa bɛ ni, ka u yuuri boonni Lazarusi; Bɛtani nira n daa nyɛ u. Ka lala saha maa u daa beeri ni. Bɛtani wa ka Mariama ni u beeri Maata gba daa bɛ ni. 2 Mariama mun daa nyɛ la Lazarusi sunzↄpↄ'a: halli, pↄ'asↄ ŋↄn daa niŋi turaali n-yↄ'asi ti dugma Yisa gbaya la, ka laa n-zaŋŋi u zↄbwↄ'ala n-nyeesi - ŋↄn Mariama n-daa la. 3 Tↄ: ka pↄ'aba ayi wa n daa tum Yisa saani na, nti yɛli u, ni, "Ti dugma, i zↄ maa beeri ni." 4 Ka Yisa ŋↄn daa ti wum lala, u daa yɛli, "Ay! Dooru wa ku toaai n-nyɛ u kum dooru; dinŋↄ niŋiya ni di kyɛ ka Naawunni yuuri ti du, dama Naawunni Bii maa nin nya gyirima di zugu." 5 Yisa daa wuri Maata ni u sunzↄ la, ni ba sunzↄdoo maa m-paasi. 6 Amaa ŋↄn daa wum, ni, Lazarusi ka alaafɛ maa, u daa kpalim ŋↄn daa bɛ luginseelli maa n-niŋi la daba ayi yaasa. 7 Ka daa naayi yɛli u nyaandↄliba, ni, "Ya kyɛ ka ti labi Gyuudiiya." 8 Ka u nyaandↄliba maa daa labsi u, ni, "Ti Karimba, saha beela din daa gaari la ka bɛni niriba maa daa ya lↄbi i la kuga. Kala! I na boori la i labi bɛni?" 9 Yisa mun daa yɛli ba, ni, "Wuntaŋŋa ni ka neesim bɛ ni n-niŋi hawa pii ni ayi, bee wula? Dizugu ŋↄnkam kyɛnni wuntaŋŋa ni bu tuura, dama u nini n nya duniya wa neesim maa. 10 Ŋↄn mun kyɛnni yuŋŋu saha, u tuuri ni maa, dama neesim ka u saani." 11 Ka laa n-yɛli ba, ni, "Ti zↄ gbisiri ni, see ka ti kyaŋŋi ni ti neaai u." 12 U nyaandↄliba mun daa yɛli u, "Ti dugma, u yi gbisira, u nin nya alaafɛa, bee bↄa?" 13 Tↄ: Yisa daa wulisiya, ni, Lazarusi kpi ni; ba mun daa mi, ni, u tↄ'asiri la hoo sↄ n gbisiri gↄmaŋni la. 14 Dizugu Yisa daa kasigi n-yɛli ba, ni, Lazarusi kpi ni; 15 ni, "Amaa yarima zugu ka n sufu maai pam, tin daa ka u saani maa zugu, dama lala zugu nin kyɛ ka ya niŋi yɛdda. Tↄ - ti doaama n-kyaŋŋi u saani!" 16 Ka Tↄmaasi, ban daa boonni sↄ 'Gyeaa la', daa yɛli u nyaandↄlitaaba maa, ni, "Tↄ! - ka dinŋↄna ti dↄla n-kyaŋŋi, ka tin ni ŋↄna nin la'am n-kpi!" 17 Yisa ŋↄn ti paai na maa, ba daa yɛli u, ni, ba pun sↄ'ai Lazarusi di daba anaasi. 18 Tↄ: Gyɛrusalɛm zaŋŋi n-kyaŋŋi Bɛtani bu paai maala ayi, 19 ka Yɛhudiya dima pam daa kyɛ na ni ba ti kaai Maata ni Mariama ka kpamsi ba sufu zaŋŋi n-kpa ba sunzↄdoo maa kum zugu. 20 Maata ŋↄn daa ti wum, ni, Yisa wa ni na, u daa doaaya n-yi n-tuusi u soori, amaa Mariama ŋↄn daa kpalim m-bɛ la yiri maa ni. 21 Maata daa yɛli Yisa, ni, "N dugma, i yi daa da bɛ kpa, n sunzↄdoo maa naa n-ku kpi! 22 Amaa n pun mi, ni, halli pampaŋŋↄ gba Naawunni nin tum nyin susi u bunseelli kam zaasa n-ti i." 23 Yisa daa yɛli u, ni, "I sunzↄdoo maa nin yisigi kum ni n-labi nyↄvuri ni yaasa." 24 Ka u yɛli, ni, "M pun mi, ni, Zaadaari ka u nin ti yisigi u kum ni." 25 Ka Yisa daa yɛli u, ni, "Mani n-nyɛ ŋↄn neaari kum; nyↄvuri gba n nyɛ ma. Ŋↄn kam zaa niŋi ma yɛdda na nin bɛ ni, halli u yi pun kpi gba; 26 ka ŋↄn kam zaa bɛ ni ka niŋi ma yɛdda ku kpi halli saha kan ka naari. Ammi, i niŋi dinŋↄ yɛdda?" 27 Ka u yɛli u, ni, "Ii, n dugma! N niŋi yɛdda, ni, nyini n-nyɛ Masiiya - Naawunni bisↄ ŋↄn daa yɛ kyɛ duniya wa ni na nla." 28 Maata ŋↄn daa yɛli wa n-naai, u daa labi nti booli u sunzↄpↄ'a Mariama kpaŋŋa n-yɛli u, ni, "Ti Karimba la kyɛnni na, ka boosiri i yɛla." 29 Mariama ŋↄn daa ti wum di, u daa doaai saazugu n-kyaŋŋi yoomayooma n-yi ni u ti tuusi u soori. 30 (Yisa daa na bu paai tiŋŋa maa puuni na, amaa u daa na bɛ la ya'aseaa Maata ŋↄn daa tuusi u maa ni.) 31 Tↄ, ka niriba pam daa bɛ yiri maa ni n-kpamsiri Mariama sufu maa, ka ba daa ti nya ka u doaai yooma n-yi, ka ba gba daa doaai n-dↄli u n-yi na. Ba daa teesiya, ni, u wa la gballi maa ni, ni u ti kum. 32 Mariama daa paai Yisa ŋↄn daa bɛ ya'aseaa maa, ka ŋↄn daa ti nya u, u daa gbaani tiŋŋa Yisa nↄba ni ka yɛli, ni, "N dugma, i yi daa da bɛ kpa, n sunzↄdoo maa naa n-ku kpi!" 33 Yisa daa nya Mariama ka u kumna, ka niriba ban paasi u zugu maa gba daa kumna; ka di daa niŋi Yisa yↄri ka u sufu sa'am. 34 Ka Yisa boosi ba, "Ya'akani ka ya sↄ'ai u?" Ka ba yɛli Yisa, ni, "Ti Bapira, kyɛm na nti nya!" 35 Yisa daa kumiya. 36 Ka niriba maa yɛli, ni, "Nyama ŋↄn wuri Lazarusi seem!" 37 Amaa ka ba seeba daa yɛli, ni, "U daa neaai zoomma nini, bee, u daa bu niŋi lala? Kala u naa n-ku toaai n-tuligi Lazarusi kum maa ni?" 38 U sufusa'aŋŋu maa puuni, Yisa daa kyaŋŋi gballi maa ni, ka ka daa nyɛ la tampifeoo ka ba zaŋŋi kugri n-ligi ka noori. 39 Yisa daa yɛliya, ni, "Ya yiisima kugri maa kpaŋŋa!" Ka Maata, dↄsↄ ŋↄn daa kpi maa sunzↄpↄ'a la, daa labsi n-yɛli, ni, "N dugma, poosigu nin bɛ ni, ban sↄ'ai u di daba anaasi nŋↄa!" 40 Ka Yisa yɛli u, ni, "N da pun bu yɛli i, ni, i yi niŋi yɛdda i nin nya Naawunni naam gyirima ŋↄn nyɛ seem?" 41 Ba daa biligi kugri maa n-tiili kpaŋŋa. Ka Yisa gↄsi saazugu ka yɛli, ni, "M Ba, n puusiri i, nyin pun wum n-ti ma zugu. 42 M mi, ni, i wumni n-tiri ma saha kam, amaa n tↄ'asi dinŋↄ la niriba ban zɛ kpa wa zugu, din yɛ kyɛ ka ba niŋi yɛdda, ni, nyini n siri tum ma na." 43 Ŋↄn daa tↄ'asi wa n-naai maa, u daa tasiya ni kukↄtitaari m-booli, ni, "Lazarusi, yim na!" 44 Ka u daa yi na, ka kasiŋŋa vili n-vili u nuusi ni u gbaya, ka tanseaa mun vili u nindaa ni. Ka Yisa daa yɛli ba, ni, "Lↄrigma u ka kyɛ ka u kyaŋŋi!" 45 Niriba pam ban daa kyɛ na ni ba ti kaai Mariama maa daa nya Yisa ŋↄn daa niŋi seem maa, ka ba daa niŋi u yɛdda. 46 Amaa ba seeba daa labi nti yɛli Farisii dima Yisa ŋↄn daa niŋi seem. 47 Dizugu Farisii dima ni gyeeŋŋu toondaandima maa daa zini n-tↄ gyina ka yɛli, ni, "Ti yɛ niŋi la wula? Nyama alahazibu tuntunseesi doo wa ŋↄn tumna! 48 Ti yi kyɛ ka u na kpalim n-tumni lala, sↄkam zaa nin ti niŋi u yɛdda, ka Room dima nin ti sa'am ti Gyeeŋŋu Yiri maa, ni ti tiŋŋa wa zaa, m-basi!" 49 Ba puuni, dↄsↄ n daa bɛ ni, ka u yuuri n daa boonni Kayafasi. Ŋↄna n daa nyɛ Gyeeŋŋu Toondaana lala yuumni maa ni. Ŋↄnŋↄ daa doaai n-yɛli, ni, "Yan gyɛra wa, wumma! 50 Ya bu mi di n bɛ seem maa? - ni, ya yi kyɛ ka ninvugyinni kpi n-ti niriba di sↄ ya kyɛ ka ti butiri zaa sa'am m-basi." 51 Yɛlimaŋni, u daa bu tↄ'asi di la u mammantoori; amaa ŋↄn daa nyɛ Gyeeŋŋu Toondaana di yuumni maa zugu, u daa tↄ'asi anabitiri yɛla, ka di gbinni nyɛ la : ni, see ka Yisa kpi n-ti Yɛhudiya niriba; 52 ka di pa la ba butiri maa kↄkↄ zugu, amaa ka di la'am Naawunni biisi ban wurigi m-bɛ tinsi tinsi zaa ni la m-paasi. 53 Dirindaari maa ka Yɛhudiya kpambaya daa di lↄ niya ni ba ku Yisa. 54 Dinzugu Yisa daa bu laa n-goori paalu ni Gyuudiiya tingbaŋŋu ni, amaa ka daa bakki n-kyaŋŋi m-pↄtti ziseaa niriba ŋↄn daa ka ni la, m-paai tinseaa kan yuuri boonni Ԑfirayim la ni. Bɛni ka ŋↄn ni u nyaandↄliba daa bɛ ni. 55 Kyuu la n daa ti pↄtta, ka niriba pampam daa yi tinkpansi maa ni n-kyaŋŋi Gyɛrusalɛm ni ba ti maali ba mansi siri kasikasi pↄi ka Yakki-n-Gaari Kyuu maa naayi paai. 56 Ba daa boori la Yisa ziiya, ka ban daa ti la'asi m-bɛ Gyeeŋŋu Yiri ni la, ba daa boosiri la taaba, ni, "Ya teesi la wula? Ni, u nin kyɛ kyuu wa ni na, bee, u ku kyɛ na?" 57 Ka gyeeŋŋu toondaandima maa ni Farisii dima daa yɛli, ni, ŋↄn kam zaa mi Yisa ŋↄn bɛ ya'aseaa, ŋↄn tisim ba lahabaari, din nin kyɛ ka ba gbaai u.

12

1 Di daa kpalim dabsa ayoobu pↄi, ka ba ya di Yakki-n-Gaari Kyuu la. Di saha ka Yisa daa kyɛ Bɛtani tinkpaŋŋa na, tinseaa Lazarusi yiri ŋↄn daa bɛ ni, Lazarusi sↄ Yisa ŋↄn daa pun neaai kum ni la. 2 Di zugu ba daa dugi bundira n-ti Yisa, ka ŋↄn ni Lazarusi daa la'am n-dira, ban ni daadam pam: ka Maata daa gyeemna. 3 Di saha ka Lazarusi sunzↄpↄ'a Mariama la daa zaŋŋi ga'ari ni turaali kpaam, bun mari nyunya'asiri ka bu ligri zoaai pam, m-mari na nti soosi Yisa nↄba, ka laa n-zaŋŋi u zↄbwↄ'ala n-nyeesiri a. Ka yiri maa ni sↄkam daa ti wumni turaali maa nyunya'asiri maa. 4 Gyuudasi Isikariyↄti muna, Yisa nyaandↄlisↄ ŋↄn daa ya figsi u la, daa yɛli, 5 ni, "Wula zugu ka turaali wa bu koosi? Ba yi da koosi bu, ligri pam da naa n-yi na ka lala ligri naa n-toaai m-puri n-tↄri n-ti faradima maa." 6 Ŋↄn daa yɛli lala maa gbinni daa pa la u ba'a m bɛ faradima maa yɛla ni, amaa ligri yɛla ni, dama u daa guri la ba la'abooriga, ka mun daa zuuri ka puuni la'aseesi. 7 Amaa Yisa daa labsi n-yɛli, "Ay, kyɛl u! U zaŋŋi turaali kpaam wa n-zaali, see ka n sↄ'abu daari ti paai. 8 Ya kur nin mari faradima ya saani sahakam. Man mun ku kpalim m-bɛ ya saani sahakam." 9 Yɛhudiya dima daadam pam daa ti wum, ni, Yisa daa bɛ bɛni. Dizugu ba daa la'asi na ni ba ti nya u, ka di pa lala zugu kↄkↄa, amaa ni ba ti nya Lazarusi gba, Yisa ŋↄn daa yisigi sↄ kum ni la. 10 Lala zugu ka gyeeŋŋu toondaandima daa ŋmɛ taaba saawara ni ba ti baŋŋi ba nin niŋi seem n-ku Lazarusi gba. 11 Dama ŋↄn Lazarusi yɛla zugu daa kyɛ ka Yɛhudiyadima pam daa niŋni la Yisa yɛdda. 12 N-neaai beoo ka Yisa daa lu soori, ni u kyaŋŋi Gyɛrusalɛm. Ka tiŋŋa maa puuni zama pam daa ti wum lala, 13 ka daa zaŋŋi tiisi wula n-yi na ni ba ti tuusi u soori. Ka ba daa ŋmeeri kpaliŋŋa n-tasiri n-yɛtti, ni :- "Hoosana! Zugsuŋŋu bɛ ni n-ti u - N-ti sↄ ŋↄn zaŋŋi ti Dugma yuuri n-kyɛnni na! Zugsuŋŋu n-ti Izraɛli Naaba!" 14 Yisa mun daa nya buŋŋa m-ba, hoo din sↄbi n-dooli seem la, ni :- 15 "Di zↄri dabeem, nyin pↄ'asariga wa, Nyin Zayↄn tiŋŋa wa! Nyama, i Naaba n kyɛnni i saani na wa! U sigsi u maŋŋa baalimm, Ka baari bumbila n-kyɛnni na." 16 Lala saha maa ka u nyaandↄliba daa bu baŋŋi anŋↄ gbinni; amaa Yisa ŋↄn daa kpɛ u gyirima zii la n-naai maa ba daa naayi teaai yɛla wa zaa m-baŋŋi, ni, ba daa daŋŋi n-sↄbi Yisa yɛla lala. 17 Di saha ka niriba pam daa dↄli Yisa n-kyɛnni na. Ba daa dↄla m-moonni Lazarusi yɛla, ni, ŋↄn Yisa n daa booli u, ni, u yim gballi maa ni na, ka daa neaai u kum ni. 18 Yɛttↄ'a wa zugu gba ka niriba pam daa yi na ni ba ti tuusi u, ŋↄn daa tum makkri tumni wa zugu. 19 Ka dinŋↄna Farisii dima maa daa fabinni n-tiri taaba, ni "Ya bu nya? - Ti zabri u n-gyɛa! Duniya wa dima maa zaa yi na ni ba ti dↄli u nyaaŋŋa!" 20 Ninvugseeba daa bɛ la timpuuni, ka ba daa yi Griika dima tinsi na ni ba ti di Kyuu maa. 21 Ka Griika dima wa seeba daa kyɛ Filipi saani na, nyaandↄlisↄ ŋↄn daa yi Bɛtsaida na - tinkpanseaa kan zɛ Galilii tingbaŋŋu ni. Ba daa yɛli u, ni, "Ti Bapira, ti boori ti nya Yisa." 22 Filipi mun daa paai Anduru saani na ka ba daa la'am m-bↄ Yisa ziiya nti yɛli u. 23 Di saha ka Yisa daa labsi n-yɛli ba, ni, "Tↄ! Saha maa paai na: sahanseaa ba nin zaŋŋi gyirima n-ti Ninsaala Bii maa. 24 Yɛlimaŋni ka n yɛtti ya wa, ni, kaburli yi bu buri tiŋŋa n-kpi, ka kpalim la ka kↄkↄa; amaa ka yi ti kpi muna, ka nin buli n-niŋi suŋŋasuŋŋa. 25 Di wulisiya, ni, sↄ yi ti boori u nyↄvuri pam, u nin kↄŋŋi ka; sↄ mun yi bu boori u nyↄvuri lala, duniya wa puuni, di daama nin guri di m-mari halli saha kan ka naari. 26 Ninvugsↄ ŋↄn boori u tumni n-tiri ma, kyɛ ka u dↄli n nyaaŋŋa: ka man ŋↄn ya bɛ seela maa, bɛni ka n tuntumna wa nin ti bɛ ni. Ka ŋↄn tumni n-tiri ma la, m Ba Naawunni nin ti di daama gyirima." 27 Ka Yisa daa laa n-yɛli, ni, "Pampaŋŋↄ ka n sufu sa'am: n ya n-yɛli la wula? - N nin yɛli, ni, 'M Ba, fa ma m-basi saha wa yɛlimugsa wa puuni.', bee? Ay! dama yɛlimugsa wa zugu ka n daa kyɛ na nti paai saha wa na. 28 N nin yɛli, ni, 'M Ba, kyɛ ka i yuuri nya pɛ'abu!', bee?" Ka di saha ka kukↄri n daa tↄ'asi saazugu na, ni, "N siri pun kyɛ ka n yuuri nya pɛ'abu, ka ka nin laa n-nya pɛ'abu yaasa." 29 Zama maa ni ninvugseeba daa ti wum lala ka yɛtti taaba ni, "Saa tasiya!" Ka seeba mun daa yɛtti, ni, "Ay! Amaa malaakasↄ tↄ'asi n-ti u!" 30 Yisa daa yɛli ba, ni, "Pa man zugu ka kukↄri wa tↄ'asi n-yi na, amaa yarima zugu. 31 Pampaŋŋↄ ka ba katti duniya wa sariya. Ka ŋↄn su duniya wa fukumsi la muna - ba nin lusi u n-kari m-basi kpaŋŋa sa. 32 Man muna, ba yi ti zaŋŋi ma n-sa n-ya'ali saazugu maa n nin kyɛ ka sↄkam kyɛnni n saani na." 33 Ŋↄn daa yɛli lala maa, u daa wulisiri ŋↄn ya n-kpi seem maa. 34 Ka daadam daa yɛli, ni, "Ba daa pun yɛli ti ti zaaligu ni, ni, Naawunni yi ti kyɛ ka Masiiya maa kyɛ na n-di naam n-tuligi ti, u nin kpalim m-bɛ ni sahakam; tↄ, ka nyin mun yɛtti, ni, Ninsaala Bii maa nin ti 'sa n-ya'ali saazugu'. Dinŋↄna, ŋↄni n lee n-nyɛ 'Ninsaala Bii' wa?" 35 Ka Yisa daa yɛli ba, ni, "Saha beela yaasa ka neesim maa nin kpalim m-bɛ ya saani. Tↄ; yan mari neesim sahanseaa la, see ka ya kyɛnni suŋŋa ka zibsim di gbaai ya. Sↄ yi ti kyɛnni zibsim ni, di daama bu mi ŋↄn kyɛnni seela. 36 Yan mari neesim maa sahanseaa la, see ka ya niŋi neesim maa yɛdda, ka ya nin leebi neesim maa niriba." Yisa daa yɛli lala n-naai, ka daa kyaŋŋi nti sↄ'ai ka kyɛ ba. 37 Halli ŋↄn daa pun tum alahazibu tuma ni makkri tuma ka ba nini nya maa zaa yↄri, ba daa bu sakki n-niŋi u yɛdda. 38 Di daa niŋi lala ka anabi Aizaaya ŋↄn daa yɛli seem siri daa ti niŋi lala, ni :- "Ti Dugma, ŋↄni n daa niŋi tin moonni seem la yɛdda? Naawunni ŋↄn wulisiri u yiiko maa, ŋↄni mun n nyara? Ay! - sↄ ka ni." 39 Di wulisiya, ni, ba ku toaai n-niŋi yɛdda. Aizaaya mun daa maali n-yɛli, ni :- 40 "U kyɛ ka ba nini n zoomna, Ka ba sufu ku sakki n-wumna. Di yi pa lala ba nini nin neaai n-nyara, Ka ba sufu nin wumni n-takkra, Nti nya tippu n saani." 41 Aizaaya ŋↄn daa tↄ'asi lala, u na pun nya Naawunni gyirima di saha maa, ka daa tↄ'asi u yɛla maa. 42 Halli kpamma maa pam daa niŋi Yisa yɛdda, amaa ba daa bu kyɛ ka sↄ baŋŋi, dama ba daa zↄri Farisii dima maa dabeem, ni, di pa seem ba nin kari ba n-yiisi ba la'aŋŋu duri ni. 43 Di wulisiya, ni, ba daa boori ni ninsaadima ti pɛ'ai ba, pa ni Naawunni pɛ'ai ba. 44 Yisa mun daa tasi pampam n-yɛli, ni, "Sↄkam n niŋni ma yɛdda, pa mani ka u niŋi yɛdda maa, amaa Sↄ ŋↄn daa tum ma na la ka u niŋna. 45 Ninvugsↄ ŋↄn nyari ma la gba nyari la Sↄ ŋↄn daa tum ma na maa. 46 Man kyɛnni na hoo neesim, ni ŋↄnkam niŋi ma yɛdda la ku ti kpalim zibsim ni. 47 Ninvugsↄ mun ŋↄn wumni n yɛla wa n-tumni lala maa, n ku kari u sariya n-lusi u: dama n daa bu kyɛ duniya wa na ni n ti kari ka sariya, amaa n kyɛ na ni n ti tiligi duniya maa. 48 Ninvugsↄ mun yi zeemni ma ka bu sakkri n-tiri n yɛligu maa, di daama sarikatta m bɛ ni: man ŋↄn yɛli yɛliseelli - kana n ya kari u sariya n-lusi u, Zaadaari maa. 49 Pa m mammantoori yɛla ka n yɛtta. Ay! - m Ba daa tum ma na ka daa zaali ma man ya yɛli yɛliseesi, ni man ya tↄ'asi seem. 50 M mi halli, ni, ŋↄn zaaligu maa nyɛ la nyↄvuri kan ka tariga. Man ŋↄn yɛtti yɛliseesi muna, hoo m Ba ŋↄn daa tↄ'asi n-ti ma seem la, lala ka man gba tↄ'asira."

13

1 Ban daa ti piili m-puusi Yakki-n-Gaari Kyuu maa sahanseaa la, Yisa ni u nyaandↄliba n daa bɛ ni: u daa baŋŋiya, ni, saha maa paaya ni u bakki ka kyɛ duniya wa n-kyaŋŋi u Ba saani. Ka ŋↄn daa pun wuri u niriba wa seem la - baseeba ban ya kpalim m-bɛ duniya wa puuni maa - u daa na wuri ba halli ni u yaa tariga. 2 Di saha ka Sintaani daa kpɛ Gyuudasi sufu ni, ŋↄn Saimoon Isikariyↄti bii la, ni u ti kyɛ ka u zaŋŋi u sufu ni teesibeeri n-gbaai Yisa figsigu la. U daa pun niŋi lala pↄi, ka ba naayi la'am ni ba ti di. 3 Yisa mun daa mi halli, ni, u Ba Naawunni pun zaŋŋi bunseelikam zaa n-tisi u nuu ni; ka laa m-mi, ni, u daa yi ŋↄn Naawunni saani na ka ya labi n-kyaŋŋi u saani yaasa. 4 Ka dinŋↄna u daa doaai bundira diibu zii la ni n-zaani nti yeaai u kparigu ka zaŋŋi bↄduuwa n-lↄ u seaa ni. 5 Ka naayi zaŋŋi koom n-niŋi tasilaa la ni n-gbaai u nyaandↄliba nↄba peaari; ka u daa zaŋŋi bↄduuwa la n-nyeesi n-nyeesi a n-ti ba. 6 U daa niŋi lala nti paai Saimoon Piita saani na: ka ŋↄn Piita daa yɛli u, ni, "Kala, n dugma, i ya peaai la man nↄba bee?" 7 Ka Yisa daa labsi n-yɛli u, ni, "Man ŋↄn niŋni seem maa muna, i ku toaai m-baŋŋi di gbinni pampaŋŋↄa; di nyaaŋŋa ka i nin ti baŋŋi." 8 Ka Piita yɛli, "Ay, n ku sakki ni i peaai n nↄba la, halli sahakam!" Ka Yisa yɛli u, ni, "N yi bu peaai i, i nuu laa n-ka n yɛla ni." 9 Ka ŋↄn Saimoon Piita daa yɛli, ni, "Tↄ, n dugma! Ka dinŋↄna pa n nↄba kↄkↄ ka i ti ya peaai - see ka i peaai n nuusi ni n zugu m-paasi!" 10 Ka Yisa yɛli, ni, "Ninvugsↄ ŋↄn pun su koom, di daama bu laa m-boori suubu yaasa, amaa u peaai u nↄba kↄkↄa. Lala nin kyɛ ka u leebi bunveelli kasi zaa." Ni, "Ii, ya siri nyɛ la ninvugseeba ban peaai kasikasi. Amaa pa ya zaa." 11 (U daa pun baŋŋi dↄsↄ ŋↄn ya figsi u la yɛla, ka lala zugu ka u daa yɛli, ni, pa ba zaa n nyɛ ninvugveela kasikasi.) 12 Tↄ: ka ŋↄn daa peaai ba zaa n-naai maa, u daa maali n-yɛ u kparigu n-labi bundira diibu ziiya. Di saha ka u daa yɛli ba, ni, "Ammi, ya baŋŋi man ŋↄn niŋi ya seem maa? 13 Tↄ, di gbinni nŋↄa :- Ya boonni ma la, ni, ya karimba ni ya dugma, bee m ma'ai ni? Ka yan yɛtti seem wa, di mari soori, dama man nyɛ la lala n-ti ya. 14 Tↄ, ka mani, ya karimba ni ya dugma la, n peaai ya nↄba n-ti ya - ka di gbinni nyɛ la : see ka yarim zaa gba ti peaari ya taaba nↄba n-tiri ba. 15 N tum tuma wa n-ti ya ni n ti wulisi ya ya tunsuŋŋu soori ŋↄn nyɛ seem la, ka ya gba ti tumni lala. 16 Yɛlimaŋni ka n yɛtti ya wa, ni, daabri bu kpeem u dugma, bee, tuumu n-kpeem ŋↄn tum u. 17 Anŋↄ zaa ka ya pun baŋŋi: tↄ, zugsuŋŋu nin bɛ ni n-ti ya, ka di nyɛ la yan wumni a n-dↄli a maa. 18 Pa ya zaa yɛla ka n yɛtti maa: man mi man gamsi ninvugseeba la. See ka din daa sↄbi n-dooli maa siri nin ti niŋi lala, ni: 'Man ni ninvugsↄ ŋↄn la'amni n-diri diibu ni taaba, di daama yi la n nyaaŋŋa nti sa'am n yɛla.' " 19 Ni, "Pampaŋŋↄ n daŋŋi n-wulisiri anŋↄ zaa n-tiri ya pↄi, ka a ti naayi niŋi. Ka dizugu a yi ti siri niŋi lala, ya nin baŋŋi n-niŋi yɛdda, ni, 'mani n nyɛ Man Ŋↄn Bɛ ni maa'. 20 Yɛlimaŋni ka n yɛtti ya wa, ni, ninvugsↄ ŋↄn ya n-deaai n tuumusↄ suŋŋa, mani ka u deaara; halli ni ninvugsↄ ŋↄn deaari ma muna - Sↄ ŋↄn tum ma gba ka u deaara." 21 Yisa ŋↄn daa yɛli dinŋↄ n-naai maa, sufusa'aŋŋu daa ti gbaai u, ka u daa yɛli u noori yɛlimaŋni zaa, ni, "Ya sↄ n yɛ koosi ma n-figsi ma." 22 Ka u nyaandↄliba maa sufu daa gyɛtta, ka ba gↄsiri taaba m-birisiri ni ba ti baŋŋi sↄ maa. 23 Ka Yisa nyaandↄlisↄ daa pↄri n-tabli u saani; ŋↄn daa wuri pam sↄ n-daa la. 24 Ka Saimoon Piita daa bugsi n-yɛli doo wa, ni, u boosima Yisa m-baŋŋi ŋↄn tↄ'asiri sↄ yɛla maa. 25 Di saha ka nyaandↄla maa daa vuui m-paai Yisa n-sↄ'ai m-boosi u, ni, "Ŋↄni nla, n dugma?" 26 Ka Yisa daa labsi n-yɛli u, "I yi ti nya ka n ŋmaai diibu n-sugi laa ni n-zaŋŋi n-ti sↄa - tↄ, ŋↄna nla." Ka u daa ŋmaai n-sugi ka zaŋŋi n-ti Gyuudasi, Saimoon Isikariyↄti bii la. 27 Ka Gyuudasi ŋↄn daa deaai diibu la n-naai, di saha ka Sintaani daa kpɛ u sufu ni. Ka Yisa yɛli u, "Nyin ŋↄn ya tum seelli maa, tumma yooma!" 28 U nyaandↄliba maa mun daa bu mi u yɛligu wa gbinni. 29 Halli Gyuudasi daa su ba la'abooriga yɛla, ka baseeba daa yɛtti, ni, Yisa tↄ'asiri ligri yɛttↄ'a n-ti u, ni, u kyɛma nti da ba kyuu neema an kpalim na, bee, n-yiisi zakka n-ti faradima. 30 Tↄ, ka Gyuudasi daa deaai diibu la ka doaai yooma n-yi. Di saha ka yuŋŋu daa zibi zimm. 31 Gyuudasi ŋↄn daa bakki n-naai la, Yisa daa yɛli ba, ni, "Pampaŋŋↄ ka Ninsaala Bii maa gyirima yɛ yi paalu. Ka Naawunni gba gyirima yi paalu u saani na. 32 Ka din bɛ la lala zugu, dinŋↄna Naawunni nin kasigi ka u gyirima ti yi paalu Ninsaala Bii la saani, halli yoomyooma ka u nin niŋi lala." 33 Ni, "M biisi, n ku laa n-yuui ya saani: di kpalim la beela ka ya nin ti bↄ m-bↄ n ziiya n-gyɛa. Man daa pun yɛli lala n-ti Yɛhudiya dima maa, ni, man wa seelli maa, ya ku toaai m-paai bɛni: tↄ, ka pampaŋŋↄ n yɛtti lala n-tiri ya gba. 34 N zaanni la zaalipaalli n-tiri ya, ni, ya wuri taaba; hoo man daa wuri ya seem la, yan mun wuri taaba lala. 35 Ya yi siri yɛ wuri taaba lala, dinŋↄna sↄkam zaa nin baŋŋi, ni, ya nyɛ la n nyaandↄliba." 36 Ka Saimoon Piita daa boosi u n-yɛli, "Yani ka i wa, n dugma?" Ka Yisa daa gyɛrigi u, ni, "Man n wa seelli maa, i ku toaai n-dↄli ma m-paai bɛni pampaŋŋↄa: amaa i nin ti naayi dↄli n nyaaŋŋa m-paai sahanseaa." 37 Ka Piita daa laa n-yɛli u, ni, "N dugma, bↄ n lee n-kyɛ ka n ku toaai n-dↄli i pampaŋŋↄa? N sɛ'asiya ni n kpi n-ti i." 38 Ka Yisa labsi n-yɛli u, ni, "Ni, i sɛ'asiya ni i kpi n-ti ma, bee? Ay! - yɛlimaŋni ka n yɛtti i wa, ni, nↄroo sa ku ti kum ka di pa la ka nyin sa nin pun kyiisi napↄmbuta, ni, i bu mi ma."

14

1 Ka Yisa daa laa n-yɛli ba, ni, "Ya di kyɛ ka ya sufu sa'am. Ya niŋma Naawunni yɛdda, tↄ - ka niŋi man gba yɛdda. 2 Duri pam m bɛ m Ba yiri maa ni, ka n wa ni n ti maali beebu ziiya siri n-zaali ya. Di yi da pa lala, n naa n-ku yɛtti ya, ni, lala n nyɛ di. M bu ma'ari ya la ziri. 3 Ka man kyaŋŋi m-maali ya beebu zii n-naai, n nin labi na nti zaŋŋi ya n-kyaŋŋi, ka man ni yarima la'am m-bɛ ni. 4 Ya mi man wa luginseaa maa soori." 5 Ka Tↄmaasi daa yɛli u, "Ay, n dugma, ti bu mi nyin wa luginseaa maa; ti ya niŋi la wula m-baŋŋi soori m-paai bɛni sa?" 6 Ka Yisa labsi n-yɛli u, ni, "Mani n nyɛ soori maa; mani n nyɛ yɛlimaŋni gba, ka mani n nyɛ nyↄvuri m-paasi. Sↄ ku toaai n-kyaŋŋi m-paai ti Ba Naawunni saani faasee ka u dↄli ma n-kyaŋŋi. 7 Yan yi baŋŋi ma wa, ya nin baŋŋi m Ba gba; ka pampaŋŋↄ zaŋŋi n-kyɛnna ya yi baŋŋi u, ka laa n-nya u." 8 Ka Filipi daa yɛli u, "N dugma, wulisim ti i Ba maa - lala yi sakki ti!" 9 Ka Yisa daa labsi n-yɛli u, ni, "N zↄ Filipi, man ni yan zaa kpɛya n-yuui pam, ka i na bu mi ma, fa? Ŋↄnkam pun nya ma pun nya m Ba maa gba. Ka wula ka i yɛli lala? - ni, 'Wulisim ti i Ba maa.' 10 I bu niŋi yɛdda, ni, m bɛ la m Ba saani, ka m Ba mun bɛ la man saani? Yɛttↄ'aseesi man tↄ'asi n-ti ya maa pa la seesi an yi m mammaŋŋa saani na. Ay - m Ba ŋↄn bɛ n saani maa - ŋↄna n tumni tuma maa. 11 Ya niŋma ma yɛdda, ni, m bɛ la m Ba maa saani ka m Ba gba bɛ man saani. Di yi pa lala, ya niŋma ma yɛdda n tuma maa zugu. 12 Yɛlimaŋni ka n yɛtti ya wa, ni, ŋↄnkam niŋi ma yɛdda nin tum kaman man tumni seem maa. U nin tum halli tunkpeema n-gaari lala gba, dama man wa la m Ba maa saani. 13 Ka ya yi ti susi bunseelikam zaa n yuuri zugu, n nin tum lala, ka lala yi kyɛ ka m Ba gyirima ti yi paalu, man u Bii maa zugu. 14 Ya yi susi ma bunseelikam n yuuri zugu, n nin niŋi di." 15 Ka Yisa daa laa n-yɛli ba, ni, "Ya yi wuri ma, ya nin sakki n noori zaaligu maa. 16 Ka n nin susi m Ba Naawunni, ka u nin ti ya suŋŋnisↄ yaasa, ka ŋↄn Suŋŋna maa nin bɛ ya saani halli saha din ka tariga. 17 Naawunni Sii nla, yɛlimaŋni daana. Duniya wa dima ku toaai n-deaai u, dama ba bu nya u, bee, m-baŋŋi u. Yarima mun mi u, dama u kpalim la ya saani ka u nin ti bɛ ya ni. 18 N yi ti kyaŋŋi, ya ku kpalim ya kↄkↄa, hoo kpibisi ŋↄn kpalim seem. Ay! - N nin labi ya saani na. 19 Di kpalim la beela ka duniya dima ku laa n-nya ma, amaa yarima nin nya ma; ka man ŋↄn vu maa zugu, ya gba nin vu. 20 Dabsiri maa yi ti kyɛ na, ya nin baŋŋi, ni, m bɛ la m Ba maa saani, ka ya mun bɛ n saani, halli ka man gba bɛ ya saani. 21 Ŋↄnkam deaai la n noori zaaligu ka sakkri n-tumni lala, ŋↄna n nyɛ sↄ ŋↄn wuri ma. Ka ŋↄnkam wuri ma muna - m Ba nin wuri di daama, ka man gba nin wuri u, ka nin kasigi m maŋŋa n-wulisi u." 22 Di saha ka Gyuudasi bila daa yɛli (pa Gyuudasi Isikariyↄti ŋↄn daa figsi Yisa nla, amaa u tↄ'ama), ni, "N dugma, i ya niŋi la wula n-kasigi i maŋŋa n-wulisi ti, ka duniya dima maa ku nya i?" 23 Ka Yisa daa labsi n-yɛli u, "Ŋↄnkam wuri ma nin deaai n yɛligu, ka m Ba nin wuri u, ka man ni m Ba nin kyɛ u saani na ka ti la'am m-bɛ ni. 24 Ŋↄnkam mun bu wuri ma ku deaai n yɛligu maa, halli ka yɛligu maa pa la n dinni, yɛliseaa yan pun wum la, amaa m Ba ŋↄn daa tum ma na yɛligu n nyɛ ka." 25 Ni, "Dinŋↄ ka m pun yɛli ya ka man kur bɛ la ya saani maa. 26 Suŋŋna maa muna, u yi ti paai na, ŋↄn nin wulisi ya bunseelikam, ka teaari ya man ŋↄn pun yɛli ya seem maa zaa. Ŋↄna n nyɛ Sii Kasi maa, ka m Ba Naawunni nin tum u na man yuuri zugu. 27 Sufudoaa ka n tiri ya; di nyɛ la m mammaŋŋa sufudoaa ka n zaŋŋi n-tiri ya. Pa duniya dima maa ŋↄn mari sufudoaa seem maa tataabu ka n zaŋŋni n-tiri ya. Yan di kyɛ ka ya sufu sa'am, ya mun di kyɛ ka dabeem mari ya. 28 Ya pun wum man yɛli ya seem, ni, n wa ni maa, ka n nin laa n-labi ya saani na. Tↄ, ya yi siri wuri ma, ya sufu nin maai dizugu, dama n wa la m Ba saani maa, dama ŋↄna n gaari ma. 29 N ya n-yɛli ya ni pↄi, ka di zaa naayi niŋi; ka di yi ti niŋi, ya nin mari yɛdda di zugu. 30 N ku laa n-toaai n-tↄ'asiri n-tiri ya, bee, n-diri azama, ka di ti yuui, dama ŋↄn su duniya wa fukumsi la kyɛnni na. U bu su la mani, 31 amaa di niŋni lala nti kyɛ ka duniya dima nin baŋŋi, ni, n wuri la m Ba maa, ka lala zugu n tumni la bunseelikam zaa ŋↄn zaali ma seem." "Tↄ: ya doaama ka ti kyaŋŋi!"

15

1 Ka Yisa daa laa n-yɛli ba yɛttↄ'anyɛsiri zaŋŋi n-kyaŋŋi ban zaŋŋi tiseaa wala koom m-maanni ba daam la: ni, "Mani n nyɛ tiwanni maa ni yɛlimaŋni, ka m Ba mun nyɛ la tii maa daana. 2 Wuliseaa kan bɛ ma ni ka bu wanni wala, m Ba nin ŋmaai ka m-basi; amaa wuliseaa kan wanni walisuma, u nin gↄsi ka suŋŋa n-waasi, ka ka niŋi kasi, ni ka ti maali n-wanni pam. 3 Tↄ; yarima muna - ba pun gↄsi ya suŋŋa ka ya yi niŋi kasi, ka di nyɛ la yɛttↄ'aseesi man tↄ'asi n-ti ya wa zugu. 4 Ya kpalimma m-bɛ man saani, ka n gba kpalim m-bɛ ya ni. Tiwulli ku toaai n-wali wala ka toori yiiko ni, faasee ka ka kpalim m-bɛ tii maa yiiko ni: lala ka ya gba ku toaai n-niŋi seelli, see ka ya kpalim man saani ka man ti ya yiiko. 5 Mani n nyɛ tii maa, ka ya mun n nyɛ ka wula. Ya sↄ ŋↄn kpalim m-bɛ ma ni ka n gba kpalim m-bɛ u ni, di daama nin toaai n-wanni wala pam, amaa man yi ka ya saani ya ku toaai n-niŋi seelli. 6 Ŋↄnkam zaa bu kpalim m-bɛ ma ni, ba nin ŋmaai di daama m-basi, hoo wuliseaa kan bu wanna, ka ba basi ka, ka ka kuui; ka ba la'asi anŋↄ taabu nti nyↄa, ka a di bugum. 7 Ya yi kpalim m-bɛ ma ni, ka n yɛligu maa kpalim m-bɛ ya ni, ya yi ti susi bunseelli kam zaa, ya nin nya di. 8 M Ba yuuri nin nya pɛ'abu dinŋↄ zugu, ni, ya wanni la wala pam, ka ya leebi n nyaandↄliba. 9 M Ba ŋↄn wuri ma seem, lala ka n gba wuri ya; ya kpalimma m-bɛ n wurilim maa ni. 10 Ya yi deaai n zaaligu la ya nin kpalim m-bɛ n wurilim maa ni; hoo man daa deaai m Ba zaaligu la ka kpalim m-bɛ u wurilim maa ni la." 11 Ka u daa laa n-yɛli ba, ni, "N tↄ'asi yɛttↄ'a wa n-ti ya, ni n sufupeelli la ti kpalim ya saani ka ya sufupeelli zoaai. 12 Man zaaligu nŋↄa :- ni, ya wuri taaba hoo man wuri ya seem wa. 13 Ninsaala ku toaai m-mari wurilim n-gaari nŋↄa, ni, sↄ n zaŋŋi u nyↄvuri m-pa talima u zↄdima zugu. 14 Yarima mun n nyɛ n zↄdima. Ya yi sakki n-tumni man boori seem, n zↄdima n nyɛ ya. 15 N ku laa m-booli ya n daaba yaasa, dama daabri zaa bu mi u dugma ŋↄn tumni seela. Ay! M boonni ya la n zↄdima, dama n zaŋŋi man wum yɛliseesi m Ba saani zaa n-wulisi ya. 16 Pa yarima n daa yiisi ma, amaa mani n daa yiisi ya, ka tum ya ni ya yima n-wanni wala pam ka ya wala nin ti yuui. Ka lala zugu nin kyɛ ka ya yi boori seelli m Ba saani, man yuuri zugu, ŋↄn nin zaŋŋi n-ti ya. 17 Dinŋↄ zugu ka n yɛtti ya, ni, see ka ya wuri taaba." 18 Ka u daa laa n-yɛli ba, ni, "Duniya dima yi yaai ya, yan baŋŋma ka ba pun yaai mani pↄi, ka naayi yaai ya. 19 Ya yi da nyɛ la duniya wa maŋtoori niriba, duniya wa da naa m-boori ya yɛla; amaa yan pa duniya wa niriba zugu, man ŋↄn gamsi ya n-yiisi duniya wa yɛla ni zugu, lala ka duniya wa yaai ya. 20 Ya teaam man ŋↄn daa yɛli ya seem la, ni, daabri bu gaari u dugma. Ba yi da tum ma putoo, ya gba ka ba nin niŋi ya putoo. Ban mun yi deaai n noori, ba nin deaai ya gba noori. 21 Anŋↄ zaa ka ba nin niŋi ya man zugu, dama ba bu mi m Ba ŋↄn daa tum ma na maa. 22 N yi daa bu kyɛ na n-tↄ'asi n-ti ba, ba daa naa n-ku deaai taalli; amaa pampaŋŋↄ ba ku laa n-toaai n-kyiisi n-yi ba taalli maa ni. 23 Ŋↄn yaai ma zaa, m Ba gba ka u yaai maa m-paasi. 24 N yi daa bu wulisi ba tunseesi an na zi n-tum, ba daa naa n-ku deaai taalli; amaa pampaŋŋↄ ba pun nya ma ka laa n-yaai ma, n-tabi m Ba gba. 25 Di bɛ la lala ni di kyɛ ka ba zaaligu yɛligu la niŋi yɛlimaŋni, ni, 'M bu niŋi ba seela ka ba yaai ma yↄri.' 26 Saawara Daana maa mun ya n-kyɛ na, man ŋↄn ya n-tum sↄ maa ni u yi m Ba saani m-paai ya na - Naawunni Sii nla, ka u nyɛ la yɛlimaŋni daana, ka yiiri m Ba saani na. U yi ti kyɛ na, u nin zaŋŋi n yɛla n-wulisi ya, dama n sɛhara daana n nyɛ u. 27 Ka di sumsi ni ya gba di n sɛhara n-wulisiri niriba, dama ya daa bɛ n saani, halli piiligu ni sa."

16

1 Ka Yisa daa laa n-yɛli ba, ni, "Dinŋↄ ka n yɛli ya, ni, yan di kyɛ ka ya yɛdda maa nyɛŋŋi ya. 2 Ba nin ti kari ya n-yiisi ba la'aŋŋu duri maa ni, ka saha nin ti kyɛ na ka ninvugsↄ ŋↄn ti ku ya nin ti teesi, ni, u gyeemni la Naawunni di zugu. 3 Niriba nin ti niŋni anŋↄ n-tiri ya, dama ba bu mi m Ba maa, bee, mani. 4 Amaa n yɛli ya dinŋↄa ni di kyɛ ka saha maa yi ti paai na, ya nin teaai man daa yɛli ya seem nŋↄa." Ka u laa n-yɛli ba, ni, "N daa bu daŋŋi n-yɛli ya dinŋↄ piiligu ni, man daa na bɛ la ya saani maa zugu. 5 Amaa pampaŋŋↄ ka n kyɛnni la Ŋↄn tum ma na la saani, ka din zaasa yↄri ya sↄ bu boosi ma man ya n-kyaŋŋi seela. 6 Amaa man ŋↄn yɛli ya lala zugu ka sufusa'aŋŋu yi mari ya zaa. 7 Amaa n yɛtti ya la yɛlimaŋni, ni, di kpa ni n nin bakki ka kyɛ ya, dama n yi bu kyaŋŋi, Suŋŋna maa ku kyɛ na. Man mun yi ti kyaŋŋi, n nin tum u ya saani na. 8 Ka u yi ti kyɛ na, u nin kasigi n-ti duniya wa niriba ba tumbeeri taalli yɛla, ni ba yɛlimaŋni kaalinsi yɛla, ni Naawunni sariya karibu yɛla. 9 U nin wulisi ban tum taalli seem yɛla, dama ba bu niŋi ma yɛdda; 10 u nin wulisi ban ka yɛlimaŋni seem yɛla, dama n kyɛnni la m Ba saani ka ya ku laa n-nya ma yaasa; 11 u nin laa n-wulisi, ni, ba nin ti nya sariya karibu ni yɛlimaŋni, dama ba pun kari duniya wa Daana maa sariya n-lusi u. 12 Tↄ. N na mari yɛla pam ni n yɛli ya, amaa di nin zoaai pam n-gaari ya. 13 Amaa Sii Kasi maa nin ti kyɛ na n-kasigi Naawunni yɛlimaŋni maa zaa n-ti ya. U bu ti ya zaŋŋi u toori yiiko n-tↄ'asi n-ti ya, amaa u ya tↄ'asi la ŋↄn wum seelli, ni bunseesi an nin ti kyɛ na yɛla m-paasi. 14 U nin ti ti ma gyirima, dama u ti ya deaai la man ŋↄn yɛli u seem la n-yɛli ya. 15 M Ba ŋↄn mari seesi - a seelikam zaa nyɛ la n dinni, lala zugu ka n yɛli, ni, Sii Kasi maa nin ti zaŋŋi n seelikam zaa n-yɛli ya." 16 Ni, "Di nin ti niŋi saha beela ka ya ku laa n-nya ma, ka saha beela yaasa ya nin nya ma." 17 U nyaandↄliseeba daa yɛli taaba, "Bumbↄ ka u yɛtti ti wa? - Ni, 'Saha beela ya ku nya ma, ka saha beela ka ya nin nya ma yaasa.', ni, 'Di nyɛ la n kyɛnni m Ba saani.' " 18 Ka ba yɛli, "Bↄ ka u wulisiri, ni, 'saha beela'? - Ay! ti ku toaai m-baŋŋi di gbinni!" 19 Ka Yisa daa mi, ni, ba boori ba boosi u, ka u daa yɛli ba, ni, "Dinŋↄ ka ya boosiri taaba wa, bee bↄa? - ni n wulisiri, ni, saha beela ka ya ku laa n-nya ma, ka saha beela ya nin nya ma yaasa? 20 Yɛlimaŋni ka n yɛtti ya wa, ni, ya nin ti kum ka fabli, amaa ka duniya wa dima nin ti di nya'asim; ya sufu nin sa'am, amaa ya sufusa'aŋŋu maa nin ti takki sufudoaa. 21 Pↄ'a pudaana yi ya dↄ'ai, u mari sufusa'aŋŋu, dama u beerim saha paai u lala; amaa u yi ti dↄ'ai n-naai sahaseaa maa, u ku laa n-teaari beerim maa yaasa: ay! - u mari sufudoaa, dama u baŋŋiya, ni, u dↄ'ai bii la ka u bɛ ni. 22 Ka sufusa'aŋŋu mari ya pampaŋŋↄa, amaa ya nin ti nya ma yaasa ka ya mari sufumaasim ni sufudoaa, ka sↄ ku laa n-fa ya sufudoaa wa ya saani. 23 Dirindaari maa di pa la ya nin ti susi bunseelli man saani: yɛlimaŋni ka n yɛtti ya wa, ni, ya yi susi seelli zaa m Ba saani u nin ti ya, man yuuri zugu. 24 Halli ni pampaŋŋↄ ya na bu susi seela n yuuri zugu: susima ka ya nin nya, ka ya nin nya sufudoaa pam. 25 N daa zaŋŋi yɛttↄ'anyɛsa n-yɛtti ya dinŋↄa, amaa saha kyɛnni na ka n ku ti tↄ'asi ya nyɛsa ni, amaa n nin kasigi n-yɛli ya m Ba yɛla. 26 Di daari ya nin ti susi n yuuri zugu, ka di pa la n yɛtti ya, ni, man nin susi m Ba n-ti ya; 27 ay! - m Ba maa mammaŋŋa wuri ya, dama ya gba wuri ma ka niŋi yɛdda, ni, n yi la ŋↄn Naawunni saani na. 28 N siri yi la m Ba saani n-kyɛ duniya wa na; ka n nin laa n-yi duniya wa ni n-labi m Ba saani yaasa." 29 Di saha ka u nyaandↄliba daa yɛli u, ni, "Tↄ! Pampaŋŋↄ i kasigi n-yɛli ti, pa nyɛsa ni yaasa. 30 Pampaŋŋↄ ti yi mi, ni, i mi seelli kam; ka i karimba sↄ ku laa m-boosi i boosa n-wulisiri i maa. Dinŋↄ zugu ti baŋŋiya, ni, i siri yi la Naawunni saani na." 31 Ka Yisa daa boosi ba n-yɛli, ni, "Ya siri niŋi yɛdda, fa? 32 Ya bu nya? - saha kyɛnni na, halli m-pun paai na gba, ka ya nin ti wurim; ya sↄkam nin zↄ n-kuli u yiri ka kyɛ ma n kↄkↄa - amaa n siri pa n kↄkↄa, dama m Ba maa bɛ la n saani. 33 N yɛtti ya anŋↄa, ni di ti kyɛ ka ya mari sufudoaa n saani. Duniya wa ni ya mari yɛla, amaa ya mari sufukpeemni dama m pun nyaŋŋi duniya maa."

17

1 Ka Yisa ŋↄn daa yɛli anŋↄ n-naai, u daa wukki u nini n-gↄsi saazugu m-puusi Naawunni n-susi, ni, "M Ba, saha maa paaya. Tima i Bii gyirima, ni i Bii maa gba ti zaŋŋi gyirima n-ti i. 2 Dama i pun zaŋŋi yiiko n-ti u, ni u ti su sↄkam yɛla ka zaŋŋi nyↄvuri kan ka tariga n-ti baseeba nyini, m Ba, ŋↄn daa ti u la zaa. 3 Nyↄvuri kan ka tariga wa nŋↄa: ni, ba ti baŋŋi nyini, m Ba, ni, nyin kↄkↄ n nyɛ Naawunni yinni ni yɛlimaŋni; ka laa m-baŋŋi Yisa Kirisita, nyin ŋↄn tum sↄ la na. 4 Tↄ: n tum tunseesi nyin ŋↄn daa ti ma ni n ti tum la, halli nti naai: ka lala ka n zaŋŋi gyirima n-ti i, duniya wa puuni. 5 Ka dinŋↄna pampaŋŋↄa, m Ba, tim ma gyirima i saani hoo man daa nya gyirima seem pↄi ka duniya wa naayi piili la. 6 N yiisi i yɛla n-wulisi seeba nyin ŋↄn daa yiisi duniya wa ni n-ti ma la. I maŋtoori niriba n nyɛ ba, ka i daa zaŋŋi ba n-ti ma ka ba deaai i noori. 7 Pampaŋŋↄ ba baŋŋiya, ni, seelikam nyin ti ma la yi la i saani na. 8 Dama n daa zaŋŋi yɛttↄ'aseesi nyin daa ti ma la n-ti ba, ka ba deaai a. Ba daa mi suŋŋasuŋŋa, ni, n yi la i saani na, ka laa n-niŋi yɛdda, ni, nyini n daa tum ma na. 9 Ban ka n susiri i zaŋŋi n-kyaŋŋi ba zugu. M bu susiri n-tiri la duniya wa dima, amaa seeba nyin ŋↄn daa ti ma la zugu ka n susira, dama ban n nyɛ i niriba. 10 Halli man mari seela zaa nyɛ la i dinni, ka nyin ŋↄn mari seela n nyɛ n dinni - ka niriba wa zugu ka n nya gyirima. 11 Man ku laa m-bɛ duniya wa ni, amaa ban na kpalim m-bɛ la duniya ni, ka man mun kyɛnni i saani na. M Ba Kasi, guri ba suŋŋa i yuuri yiiko la zugu - yuseaa ka i daa zaŋŋi n-ti ma la - ni ba ti bɛ yimmu hoo man ni nyin nyɛ yimmu seem la. 12 Man ŋↄn daa bɛ ba saani sahanseaa la, n daa zaŋŋi la yuseaa nyin ŋↄn daa ti ma la n-guri ba. Ka ba bɛ ni ka ba sↄsↄ bu baasi yↄri, ka di yi pa la baasiyↄri daana la kↄkↄa, ni din daa sↄbi n-dooli la siri ti niŋi lala. 13 N kyɛnni la i saani na pampaŋŋↄa, amaa anŋↄ ka n yɛtta, man na bɛ duniya wa puuni maa, ni di kyɛ ka ba ti nya n sufupeelim zaa ka bu pↄsigi seela. 14 N zaŋŋi la i yɛligu n-ti ba, ka duniya dima kur yaai ba di zugu, dama ba pa la duniya wa niriba, hoo man gba ŋↄn pa duniya wa nira seem. 15 N susigu pa la, ni, i yiisi ba duniya wa ni, amaa, ni, i ta'ai Sintaani Yɛlibeeri Daana ka kyɛ ba. 16 Pa duniya wa niriba n nyɛ ba, hoo man gba ŋↄn pa duniya wa nira seem. 17 I yɛligu nyɛ la yɛlimaŋni; dinŋↄna kur kyɛ ka yɛlimaŋni wa mari ba, ni ba ti leebi i niriba kasikasi. 18 Hoo nyin daa tum ma duniya wa ni na seem la, lala ka n gba tumni ba duniya ni. 19 Ban zugu ka n zaŋŋi m maŋŋa n-ti i; ni ba gba nin ti zaŋŋi ba mansi n-ti i, yɛlimaŋni maa zugu. 20 Pa niriba wa kↄkↄ zugu ka n susiri n wunsusigu wa: n susigu laa m-bɛ ni n-tiri ninvugseeba zaa ban nin niŋi ma yɛdda zaŋŋi n-yi ba lahabaari mooligu maa. 21 Ii, m Ba, lala nin kyɛ ka ba zaa leebi yimmu kaman nyini m bɛ ma ni la, ka man gba bɛ i ni: lala ka ba gba nin bɛ ti ni, ka di nin kyɛ ka duniya wa dima baŋŋi, ni, nyin daa tum ma na, ka ba niŋi lala yɛdda. 22 Man mun deaai la gyirimaseaa nyin ŋↄn daa zaŋŋi n-ti ma la ka laa n-ti n niriba wa. Di nin kyɛ ka ba bɛ yimmu, kaman man ni nyini, m Ba, ŋↄn bɛ la yimmu seem la. 23 Ka n nin bɛ ba ni, ka nyin mun bɛ ma ni. Kyɛ ka ba bɛ ni ni nangbanyinni, ka lala nin kyɛ ka duniya wa dima baŋŋi, ni, nyin daa tum ma na ka man mun wuri niriba wa kaman nyin ŋↄn wuri ma seem. 24 M Ba, ninvugseeba nyin zaŋŋi n-ti ma la - m boori ba bɛ n saani man ŋↄn bɛ seela zaa, ka ba nin nya n gyirima - nyin ŋↄn daa zaŋŋi gyirimaseaa n-ti ma la. Ka di nin wulisiri, ni, i daa wuri ma pↄi ka daa naayi naam duniya wa. 25 M Ba yɛlimaŋni daana, halli ni duniya wa dima na zi i yɛla, man mun mi i, ka n niriba wa gba mi, ni, i tum ma na. 26 N gba pun kyɛ ka ba baŋŋi i, ka kur kyɛ ka ba baŋŋi nyin ŋↄn nyɛ sↄa. Di nin kyɛ ka wurilim bɛ ba saani, ka di nyɛ wurilim seaa nyin mari zaŋŋi n-ti ma; ka man gba nin bɛ ba saani."

18

1 Tↄ: ka Yisa ŋↄn daa puusi Naawunni n-naai, ŋↄn ni u nyaandↄliba daa doaai n-kyaŋŋi nti yakki Kyiddirↄn kuliga baa ni. Bɛni ka tiisi puu daa bɛ ni, ka ŋↄn ni u nyaandↄliba maa daa paai nti kpɛ ka ni. 2 Ka dↄsↄ ŋↄn ya figsi u maa, Gyuudasi la, daa mi bɛni, dama ba zaa daa kyɛnni tiisi puu maa ni sahakam ni ba ti diri taaba azama. 3 Dizugu ŋↄn Gyuudasi daa mari soogyadima, ni ninvugseeba ban daa nyɛ gyeeŋŋu toondima ni Farisii dima niriba, ka ba daa kyaŋŋi bɛni. Ba daa mari ba tↄppu neema ni bugum mↄkpala ni firiladima n-kyaŋŋi nti paai puu maa ni. 4 Yisa mun daa pun baŋŋi bunseelikam din ya niŋi u, ka u daa yi na nti boosi ba, ni, "Ŋↄni ka ya boora?" 5 Ka ba daa labsi n-yɛli, ni, "Yisa ziiya ka ti boora, Nazarɛti doo la." Ni, "Mani nla." Halli Gyuudasi gba, minaafikka la, daa bɛ la ba saani n-zɛa. 6 Ka Yisa ŋↄn daa yɛli, ni, "Mani nla." maa, ba zaa daa labi ba nyaaŋŋa n-lu la tiŋŋa. 7 Ka Yisa daa maali m-boosi ba yaasa, ni, "Ŋↄni ka ya boora?"; ka ba yɛli u, ni, Yisa zii ka ba boora, ni, Nazarɛti doo la. 8 Ka u labsi n-yɛli ba, ni, "M pun yɛli ya, ni, mani nla; dinŋↄna di yi nyɛ la mani ka ya boora, ya kur kyɛ ka niriba wa bakki n-kyaŋŋi." ( 9 Lala daa kyɛ ka ŋↄn pun yɛli seem maa siri ti niŋi, ni, "M Ba, ninvugseeba ka i zaŋŋi n-ti ma la, m bu kyɛ ka ba sↄsↄ ti baasi yↄri.") 10 Ka Saimoon Piita daa mari takoobi, ka u daa foaai ka ka kyɛ dↄsↄ nudirigu tubri n-fikki m-basi. Doo maa daa nyɛ la Gyeeŋŋu Toondaana la daabsↄa, ka u yuuri boonni Malikyiisi. 11 Ka Yisa daa yɛli Piita, ni, u zaŋŋi u suu maa n-labsi n-su ka teoo maa ni, ni, "M Ba zaali soori wa n-ti ma, hoo kↄbeaa ka u zaŋŋi n-ti ma bunnyuura ni n nyu - ka n ya niŋi la wula n-za'asi ka nyuubu?" 12 Di saha ka soogyadima maa, ni ba zuguraana, ni Yɛhudiya dima maa Pirinsi la m-paasi, daa gbaai Yisa n-lↄ u. 13 N-daa di zaŋŋi u n-daŋŋi n-kyaŋŋi Annasi saani - Kayafasi deema n-daa la, ka ŋↄn mun Kayafasi daa di Gyeeŋŋu Toondaana lala yuumni maa. 14 Ŋↄn Kayafasi muna, u daa nyɛ dↄsↄ ŋↄn daa pun ŋmɛ u saawara n-ti Yɛhudiya dima maa, ni, ba yi ti kyɛ ka ninvugyinni ti kpi n-ti niriba maa zaa, di nin sↄa. 15 Tↄ; di saha ka Saimoon Piita daa kari Yisa nↄba n-dↄla - ŋↄn ni Yisa nyaandↄlisↄ m-paasi. Ba daa paai Anaasi yiri maa na, ka lala yiri dima maa daa mi nyaandↄlisↄ la yɛla suŋŋa, ka di zugu ba daa kyɛ ka u kpɛ dundↄŋŋu maa ni. 16 Piita mun daa kpalim n-zɛ samanni maa ni, amaa u taraana la daa labi na n-yɛli pↄ'asariga la, za'anↄgura maa, ka mari u n-kpɛa. 17 Ka pↄ'asariga la daa yɛli Piita, ni, "Ammi, nyin gba pa la doo wa nyaandↄla?" Ka u daa labsi n-yɛli u, ni, "Ay! Pa mani." 18 Waari saha n-daa la, ka dundↄŋŋu ni dima maa - daaba ni Pirinsi la - daa pun la'asi saala n-nyoaai bugum, ka ba daa zɛ ni n-wuusira. Ka Piita gba daa la'am ba saani n-wuusiri bugum maa. 19 Gyeeŋŋu Toondaana maa daa boosi Yisa u nyaandↄliba yɛla ni u wulisigu. 20 Ka Yisa daa labsi n-yɛli u, ni, "N kasigi n-yɛli paalu ni n-ti duniya dima maa zaa: saha kam ka n wulisiri la la'aŋŋu duri ni, bee Naawunni Gyeeŋŋu Yiri ni, luginseesi ka Yɛhudiya dima maa zaa n la'amni taaba. N daa bu sↄ'ai n-yɛli seela. 21 Bↄ zugu ka i boosiri la mani? See ka i boosi baseeba ban daa wum maa m-baŋŋi man daa yɛli ba seem. Ban m mi man ŋↄn daa yɛli seem n-ti ba." 22 Ka ŋↄn daa yɛli lala n-naai, sapaasinsↄ ŋↄn daa zɛ n-tabi bɛni daa ŋmɛ Yisa ka yɛli u, ni, "Lala ka i labsi Gyeeŋŋu Toondaana maa, bee?" 23 Ka Yisa daa labsi n-yɛli, ni, "Man yi tↄ'asi n-kyirim, see ka i di n kyiriŋŋu wa sɛhara. Amaa n yi yɛli suŋŋa, wula ka i ŋmɛ ma?" 24 Di saha ka Annasi daa kyɛ ka ba lↄ u n-zi n-taasi Kayafasi saani, Gyeeŋŋu Toondaana maa n daa nyɛ u gba. 25 Lala saha maa ka Saimoon Piita daa kpalim n-zɛya n-wuusiri u maŋŋa. Ka ba yɛli u, ni, "Pa nyin gba n nyɛ u nyaandↄliba yinni?" Ka u daa kyiisiya ka yɛli, ni, "Ay! pa mani!" 26 Ka Gyeeŋŋu Toondaana daabsↄ gba daa yɛli u, ni, "N da bu nya i tiisi puu maa ni, ŋↄn Yisa saani?" - daabri wa daa nyɛ la dↄ'ara n-ti Piita ŋↄn fikki dↄsↄ tubri la. 27 Piita daa kyiisiya yaasa, ka di saha ka nↄroo daa kum. 28 Bɛkyikyeoo saha ka ba daa zaŋŋi Yisa n-yi Kayafasi yiri ni n-kyaŋŋi Baarikyi yiri ni. Ba mammansi daa bu kpɛ Baarikyi puuni, ni ba di di kyisigu taalli ka kↄŋŋi Yakki-n-Gaari Kyuu maa diibu di zugu. 29 Dinzugu Gↄmna Pailiti daa yi ba saani na, m-paai ba nti yɛli, ni, "Taalli bↄ ka ya zaŋŋi n-galim doo wa?" 30 Ka ba daa labsi n-yɛli u, "Doo wa yi da pa la tumbeeri daana, ti naa n-ku zaŋŋi u n-tisi." 31 Pailiti daa yɛli ba, ni, "Tↄ, ya zaŋŋma u n-kari u sariya zaŋŋi n-kyaŋŋi ya toori kaari zaaligu yɛla." Ka Yɛhudiya dima wa daa labsi n-yɛli u, ni, "Ay! - soori ka ni ka ti nin kari sↄ sariya n-lusi u n-ku u." 32 (Lala daa kyɛ ka Yisa yɛligu siri ti niŋi yɛlimaŋni ŋↄn daa pun wulisi ba u kum soori la.) 33 Di saha ka Pailiti daa laa n-kpɛ Baarikyi puuni ka booli Yisa na nti yɛli u, ni, "Nyini n nyɛ Izraɛli dima Naaba la?" 34 Ka Yisa daa labsi n-yɛli u, "I yɛtti la lala i maŋtoori noori ni, bee, seeba n yɛli lala n-ti i?" 35 Ka Gↄmna Pailiti daa yɛli u, "Yɛhudiyadoo n nyɛ ma? - Ay! i maŋtoori butiri niriba maa zaŋŋi i n-ti ma na - halli ya Gyeeŋŋu Toondaana gba. Tumbɛbↄ ka i daa tum?" 36 Ka Yisa daa labsi n-yɛli u, ni, "N naam pa la duniya wa puuni naam. Di yi pa lala, n nyaandↄliba da naa n-zabi n-ta'ai ma ka sↄ ku zaŋŋi ma n-niŋi Yɛhudiya dima maa nuu ni. Man mun naam suulinsi bu yi la duniya wa ni na." 37 Ka Pailiti yɛli, "Asee i nyɛ la naaba, fa?" Ka Yisa daa labsi, ni, "Nyini n nyɛ ŋↄn yɛli, ni, naaba n nyɛ ma. Dinŋↄ zugu ka ba daa dↄ'ai ma, ni n di sɛhara n-tiri yɛlimaŋni yɛla. Ŋↄnkam nyɛ yɛlimaŋni daana wumni n kukↄri maa." 38 Ka Gↄmna Pailiti daa labsi n-yɛli u, ni, "Bumbↄ n nyɛ yɛlimaŋni wa?" Ka Pailiti ŋↄn daa yɛli lala n-naai, u daa laa n-yi Yɛhudiya dima maa saani nti yɛli ba, ni, "M bu nya taalli doo wa saani. 39 Amaa ya kaari m bɛ ni, ni, n zaŋŋi dansarika daana sↄ n-yiisi n-ti ya na, ya Yakki-n-Gaari Kyuu wa zugu. Tↄ, ya boori n yiisi Yɛhudiya dima Naaba wa n-ti ya na, bee?" 40 Amaa ba daa laa n-kaasi pampam n-yɛtti, ni, "Pa doo wa, see Barabasi!" (Ŋↄn Barabasi mun daa nyɛ la fafaara.)

19

1 Di saha ka Gↄmna Pailiti daa zaŋŋi Yisa n-tisi ka ba zaŋŋi daari n-feebi u. 2 Ka soogyadima maa daa zaŋŋi goosi m-paam, ka yɛtti, ni, naam zupiliga n nyɛ ka. Ba daa zaŋŋi ka m-pili u zugu, ka zaŋŋi naam kparizeoo n-yeeli u. 3 Ba daa kyɛnni u saani na nti maanni u la ansarisi, ni, "Ndana, m Ba Izraɛli Naaba!", ka lↄbri u pɛ'asi. 4 Pailiti mun daa labi n-yi n-yɛli daadam maa, ni, "Tↄ! m mari u na nti ti ya, ni ya baŋŋi, ni, man bu nya u taaliseaa." 5 Ka Yisa daa yi na, ka u na pinni la goosi zupiliga maa, ka yɛ kparizeoo la. Ka Pailiti daa yɛli ba, ni, "Nnya doo maa!" 6 Gyeeŋŋu kpamma maa mun daa nya u, ban ni ba Pirinsi dima maa, ka daa gbaai tasibu, ni, "Ya kpaasim u n-tabli dↄpulli zugu! Kpaasim u!" Pailiti mun daa gyɛrigi n-yɛli, ni, "Tↄ: ya deaam u n-kpaasi ya mammansi! Man mun bu nya u taaliseaa ni n galim u." 7 Yɛhudiyadima maa daa labsi n-yɛli "Ti mari la ti zaaligu ka di wulisi, ni, di sum ka u kpi, dama u zaŋŋi u maŋŋa n-yɛtti, ni, Naawunni bii n nyɛ u." 8 Ka Gↄmna Pailiti ŋↄn daa ti wum lala maa, dabeem daa kpa u m-paasi. 9 Ka u daa mari Yisa n-labi n-kpɛ Baarikyi zↄŋŋu maa puuni m-boosi u, ni, "Yɛni ka i yi na?"; ka Yisa daa bu labsi u seela. 10 Ka u daa laa n-yɛli u, "I ku tↄ'asi n-ti ma? I bu mi, ni, m mari yiiko ni n kyɛ ka ba basi i, bee, ba kpaasi i n-tabli dↄpulli zugu n-ku i?" 11 Ka Yisa yɛli u, "I ka yiiko n nin toaai, di yi pa la yiiko maa yi Naawunni saani na. Dinzugu ninvugsↄ ŋↄn figsi ma n-ti i la nin deaai taalli n-gaari i." 12 Di saha zaŋŋi n-kyɛnna ka Pailiti yi boori sↄseaa ŋↄn nin dↄli m-basi Yisa. Amaa Yɛhudiyadima maa daa tasiri n-yɛtta, ni, "I yi basi doo wa di wulisiya, ni, i pa la Room NaaTitaari maa zↄa! ninvugsↄ ŋↄn yɛnni, ni, u nyɛ la naaba - tↄ! di daama za'asiri NaaTitaari la naam maa!" 13 Gↄmna Pailiti ŋↄn daa wum lala, u daa mari Yisa n-yi na, ka daa zini u sariya karibu bimbinni maa zugu. Bɛni ka ba daa boonni, ni, 'Litↄsitↄroota' la, ka ka yuuri Hibruuli ni daa nyɛ la 'Gabbata' - ka di gbinni "Kuga Ziiya" maa. 14 Di saha maa n daa nyɛ Yakki-n-Gaari Kyuu siri maaligu daari, ka di daa paai agbaa saha ka Pailiti daa yɛli Yɛhudiyadima maa, ni, "Ya nyama, ya Naa maa nŋↄa!" 15 Ban mun daa tasi pampam n-yɛli, ni, "Mari u m-bakki! Kpaasim u n-tabli!" Ka Pailiti daa boosi ba, ni, "Ammi, ya bu boori n ku ya Naaba maa?" Di saha ka gyeeŋŋu kpamma maa daa labsi n-yɛli, "Ay! - Ti ka Naaba, m-paasi Room NaaTitaari maa zugu!" 16 Di saha ka Pailiti daa zaŋŋi Yisa n-tisi ni ba ti ku u. Dinzugu ba daa zaŋŋi Yisa 17 n-kyɛ ka u bugi u maŋtoori kum dↄpulli daari n-kyaŋŋi nti paai ya'aseaa ban boonni "Zuguŋmaaŋŋu Ziiya", di n nyɛ, Hibruuli ni, 'Gↄligↄtta' la. 18 Bɛni maa ka ba daa kpaasi u n-tabli dↄpulli maa zugu ka zaŋŋi ka n-sa, ka laa n-kpaasi niriba ayi m-paasi u zugu, n-zaŋŋi ba yinni dↄpulli n-sa Yisa ya'ari wa sa, ka zaŋŋi kanla muna n-sa u ya'ari wa sa, ka Yisa daa bɛ ba sunsukkuni. 19 Gↄmna Pailiti daa pun sↄbi bunni n-tabli dↄpulli maa saazugu, ni, "Yisa, Nazarɛti doo la, nŋↄa: Yɛhudiyadima Naaba." 20 Yɛhudiya niriba pam daa karim lala sↄppu maa, dama ban daa kpaasi Yisa seela ni Gyɛrusalɛm timpuuni daa bu wↄ'a; halli ba daa sↄbi ka Hibruuli yɛttↄ'a, ni Room yɛttↄ'a ni Griiktiri gba. 21 Yɛhudiya gyeeŋŋu toondaandima maa mun daa yɛli Pailiti ni, "Ay! di sↄbi, ni, 'Yɛhudiyadima Naaba' amaa, ni 'U yɛli u mammaŋŋa yɛla, ni, "Yɛhudiyadima Naaba n nyɛ ma." ' " 22 Ka Pailiti daa labsi n-yɛli ba, ni, "Man ŋↄn sↄbi seem la, di sↄbiya!" 23 Soogyadima anaasi maa ŋↄn daa kpaasi Yisa n-naai, ba daa deaai u situra m-puri bunaasi n-tↄri taaba. U waari kparigu mun n daa nyɛ bunsuŋŋu, ka ba wugi ka bummunni ka bu sɛ ka tanni: 24 ka ba daa yɛli taaba, ni, "Ya di kyɛ ka ti toaai ka n-tↄri see ka ti tↄ tɛtɛ m-baŋŋi ŋↄn ya deaai!" Lala ka din daa sↄbi n-dooli siri daa niŋi, ni :- "Ba zaŋŋi n situra n-tↄri n-ti taaba Ka tↄ la tɛtɛ n kyinkyinni zugu." Tↄ: soogyadima maa ŋↄn daa tum seem nla. 25 Tↄ, ka pↄ'aba daa zɛ n-tabi Yisa dↄpulli ziiya: u ma Mariama n daa bɛ ni, ni ŋↄn Mariama sunzↄ la; ni u tↄ'ama, Klↄpaasi pↄ'a; ni Mariama Magdala tiŋŋa pↄ'a la gba. 26 Ka Yisa daa nya ka u ma n zɛya, ŋↄn ni u nyaandↄlisↄ ŋↄn daa wuri pam la gba. Ka u yɛli u ma maa, ni, "Nyama, m ma, i bii nŋↄa." 27 ka laa n-yɛli doo maa, ni, "Nyama, i ma nŋↄa." Ka di saha zaŋŋi n-kyɛnna u nyaandↄla wa daa deaai Yisa ma u toori yiri maa ni. 28 Tↄ: di daa niŋi lala, ka Yisa daa naayi ti baŋŋi, ni, u tum bunseelikam zaa n-naai. Di saha ka u daa yɛli, "Kↄnyuuri m mari ma!" - ka yɛligu wa gba dↄli la din daa pun sↄbi n-dooli Litaafi maa ni seem la. 29 Di saha ka damiisiri n daa bɛ dukku ni n-zɛ bɛni. Ka ba daa zaŋŋi sↄ'asu n-niŋi daam maa ni n-kusi ka n-tabli bunni zugu n-duusi m-paai u noori, ni, u nyuuma. 30 Ka Yisa ŋↄn daa nyu n-naai maa, u daa yɛli, ni, "Di naaya!", ka daa sunni u zugu n-leebi bunni din ka ni. 31 Dirindaari maa daa nyɛ Kyuu maa siri maaligu dabsiri, ka lala zugu ka Yɛhudiyadima maa daa bu boori la niriba n kpalim n-tabli dↄpula maa ni ba ti kpi ka di bɛ la Kyuu la Vuusim Dabsiri maa ni, dama dabsitibsiri daari n-daa la. Ka ba daa susi Gↄmna Pailiti, ni, u kyɛ ka ba kabsi niriba maa gbaya ka ba kpi yooma ka ba sigsi ba na. 32 Di zugu ka soogyadima maa daa paai ba saani n-kabsi doo yinni gbaya, ni ŋↄnla gba gbaya - dↄseeba ban daa la'am n-kpaasi Yisa saani la. 33 Amaa ban daa paai Yisa saani na nti nya ka u pun kpi ni maa, ba daa bu kabsi u gbaya. 34 Amaa ba ninvugsↄ daa zaŋŋi u kpanni n-kusi Yisa pulugri ka ziim daa toosi n-yi na, ni koom m-paasi. 35 [Tↄ, ya bu nya? - ŋↄn yɛtti lahabaari wa n daa bɛ bɛni ka u nini nya. U lahabaari yɛligu wa nyɛ la yɛlimaŋni: u mammaŋŋa mi halli, ni, yɛlimaŋni n nyɛ di, ni ya gba ti niŋi yɛdda di zugu.] 36 Anŋↄ zaa daa niŋi lala ni di kyɛ ka din daa sↄbi n-dooli siri niŋi yɛlimaŋni, ni, "U kↄba muna - aseaa zaa ku kabsi." 37 Ka di laa n-sↄbi yaasa, ni, "Ba nin gↄsi n-nya ban daa kusi sↄ la." 38 Tↄ: dↄsↄ n daa bɛ ni ka u yuuri boonni Gyoosɛfi, ŋↄn daa yi Arimatii tiŋŋa la na. Ka ŋↄn Gyoosɛfi daa nyɛ sↄ ŋↄn daa dↄli la Yisa, amaa u daa sↄ'ai n-dↄli ni, Yɛhudiyadima maa dabeem zugu. Ka Yisa kum nyaaŋŋa u daa kyɛ Pailiti saani na nti susi u, ni, u kyɛ ka u deaai Yisa ningbiŋŋu la n-sↄ'ai. Ka Pailiti daa sakki n-ti u. Ka Gyoosɛfi daa kyaŋŋi nti deaai ningbiŋŋu maa m-bakki n-kyaŋŋi. 39 Nikↄdiimusi gba daa dↄli ŋↄn Gyoosɛfi n-kyɛ na, ka u daa mari turaaliseesi ni kpanyuuma an mari nyunya'asa ka a ligri zoaai. U daa mari a pam gba. Nikↄdiimusi ŋↄn daa pun kyɛ Yisa saani na yuŋŋu la n-daa la. 40 Ba daa zaŋŋi Yisa ningbiŋŋu maa n-vili n-vili tampeela n-niŋni turaali dima wa, hoo ba Yɛhudiyadima kum sↄ'abu kaari ŋↄn daa nyɛ seem. 41 Ka gaadi daa bɛ bɛni, ziseaa ban daa ku Yisa la ni, ka gaadi maa puuni ka ba daa pun kyiibi tampifeoo gballi duu, amaa ka na bu zaŋŋi sↄ n-sↄ'ai ka puuni. 42 Bɛni ka ba daa zaŋŋi Yisa n-dooli, dama ka daa bu wↄ'a: ba daa na kur teesiri la Yɛhudiyadima Kyuu maa siri maaligu dabsiri yɛla.

20

1 Din daari asuba pinipini - Alahadaari n-daa la - halli beoo ŋↄn daa na bu neaai la, Mariama, Magdala tiŋŋa pↄ'a la, daa kyaŋŋi dabↄri maa ni. Ka u daa ti nya ka kugri maa laa n-ka dabↄri maa noori ni. 2 Ka u daa zↄ n-labi Saimoon Piita saani na, ŋↄn ni Yisa nyaandↄla sↄa, dↄsↄ Yisa ŋↄn daa wuri pam la. M-paai ba na nti yɛli ba, ni, "Ba zaŋŋi ti Dugma n-yiisi u dabↄri maa ni na, ka ti bu mi ba n zaŋŋi u n-niŋi seela!" 3 Ka Piita ni nyaandↄla wa daa doaai n-kyaŋŋi dabↄri maa ni. 4 Ba bayi maa daa zↄra, ka ŋↄnla daa zↄ n-gaari Piita n-daŋŋi u tooni m-paai dabↄri maa na. 5 U daa kunni n-nya tampeela maa ŋↄn dↄya, amaa u daa bu kpɛ dabↄri duu maa ni. 6 Di saha ka Piita daa kari u nↄba ka naayi paai na nti kpɛ dabↄri duu maa ni. Ŋↄn gba daa gↄsi n-nya tampeela ka a dↄya, 7 ka daa laa n-nya kyinkyinseaa ba n daa zaŋŋi m-pili Yisa zugu la - kana mun daa kpabi ni n-dↄ kpaŋŋa sa, ka daa ka tampeela maa ziiya. 8 Di saha maa ka nyaandↄla la gba daa kpɛa - sↄ ŋↄn daa daŋŋi tooni m-paai bɛni la. Ŋↄn mun daa gↄsi n-nya, ka daa niŋi yɛdda. 9 (Ya bu nya? Ba daa na kur bu baŋŋi Litaafi maa ŋↄn daa yɛli seem la, ni, see ka u doaai kum ni.) 10 Ka ba bayi maa daa labi n-kuli. 11 Mariama mun daa kpalim n-zɛ la dabↄri maa zii n-kumna. U daa kur kpalim n-kumni maa, ka kunni n-gↄsi dabↄri duu maa puuni 12 nti nya malaakadima ayi ka ba yɛ neenpeela n-zi n-tabi Yisa ningbiŋŋu maa ŋↄn daa dↄ seela. Ba yinni n daa zi Yisa zugu ya'ari ni, ka ŋↄnla mun daa zi u gbaya ya'ari. 13 Ka ba daa boosi Mariama n-yɛli, "Pↄ'a, bↄ n niŋi ka i kumna?"; ka u daa labsi n-yɛli ba, ni, "Ba zaŋŋi la n Dugma, ka m bu mi ba n zaŋŋi u n-niŋi seela." 14 Di saha ka u daa ŋmaligi u nyaaŋŋa nti nya Yisa ka u zɛya, amaa u daa bu baŋŋi, ni, Yisa nla. 15 Ka Yisa daa boosi u, ni, "M ma, bↄ n niŋi ka i kumna? I boori la sↄ ziiya, bee?": ŋↄn mun daa teesi, ni, gaadi maa daana n nyɛ u, ka dizugu u daa yɛli u, ni, "M Bapira, nyin yi zaŋŋi u m-bakki, nyin wulisi ma ka n kyaŋŋi nti zaŋŋi u." 16 Ka Yisa daa yɛli u, "Mariama!", ka ŋↄn mun daa ŋmaligi u saani nti yɛli u, ni, "Rabooni!" (Hibruuli nla, ka di gbinni n nyɛ, ni, 'N Karimba!'). 17 Ka Yisa daa yɛli u, ni, "Di siisiri ma, dama n na bu labi m Ba maa saani. See ka i kyaŋŋi nti yɛli m mabiisi maa, ni, n doaaya ka n ya n-labi m Ba Naawunni saani, ka u nyɛ la ba gba Ba Naawunni." 18 Di saha ka ŋↄn Mariama Magdala la daa kyaŋŋi nti yɛli Yisa nyaandↄliba maa, ni, "Mani n nya ti Dugma!", ni, u daa yɛli anŋↄ zaa n-ti u. 19 Di dabsiri maa, Alahadaari maa, zaanoori saha, ka Yisa nyaandↄliba maa daa la'am taaba n-kpɛ duu ni nti kpari dunoori maa, dama ba daa zↄri la Yɛhudiya dima maa dabeem. Di saha ka Yisa daa kpɛ na nti zaani ba sunsukkuni m-puusi ba. 20 Ka ŋↄn daa puusi ba n-naai maa, u daa zaŋŋi u nuusi ni u pulugri n-wulisi ba. Di saha ka u nyaandↄliba maa sufu daa maai pam, ni, ba nyaya, ni, ba Dugma nla. 21 Ka Yisa daa laa m-puusi ba yaasa, ka daa yɛli ba, ni, "M Ba ŋↄn daa tum ma na seem la, lala ka n ya n-tum yarima gba." 22 Di nyaaŋŋa ka u daa vuusi vuusim n-ti ba ka yɛli, "Ya deaam Sii Kasi la. 23 Ya yi ti kyɛ sↄ tumbeeri taalli m-pɛŋŋi u, di daama siri nin nya kyɛ-m-pɛŋŋi: ka yan mun yi kyɛ ka sↄ taalli ti kpalim n-dↄli u, di daama nin kpalim m-mari taalli." 24 Tↄ, ka Tↄmaasi daa ka bɛni, ban daa pa sↄ yupaa, ni, 'Gyeaa la': Yisa ŋↄn daa kpɛ ba saani na sahanseaa la u daa ka ba saani. 25 Sahanseaa ka u nyaandↄlitaaba daa ti nya u nti yɛli u, ni, "Ti nya ti Dugma!", ŋↄn Tↄmaasi daa gyɛrigi n-yɛli, "M mammaŋŋa yi bu nya u nuusi ka kpaasi daalima m bɛ a ni, halli n-laa n-zaŋŋi n nubila wa n-tum u nuusi dansi wa ni, ka zaŋŋi n nuu n-kpeesi u pulugri la daŋŋa ni gba - ay! di yi pa lala n ku niŋi yɛttↄ'a maa yɛdda." 26 Ka di daa niŋi dabsa anii ka ba daa maali n-la'am n-kpɛ duu ni, ka Tↄmaasi mun gba daa bɛ ba saani. Ba daa laa n-kpari dunoori, ka Yisa daa laa n-kpɛ na nti zaani ba sunsukkuni m-puusi ba. 27 Di saha ka u daa yɛli Tↄmaasi, ni, "Tↄ! zaŋŋi i nubila n-tum na n-nya n nuusi, ka zaŋŋi i nuu n-kpeesi n pulugri wa daŋŋa wa ni! Ka di laa n-za'asiri yɛdda niŋbu, amaa ka niŋi yɛdda." 28 Ka Tↄmaasi daa labsi n-yɛli u, ni, "Nyin n nyɛ Naawunni n-ti ma: n Dugma n nyɛ i!" 29 Yisa mun daa yɛli u, "I nini n nya maa, ka di zugu ka i niŋni yɛdda, bee? Zugsuŋŋu siri nin bɛ ni n-tiri seeba ban bu nya amaa ka niŋni yɛdda!" 30 Tↄ: di nyɛ la yɛlimaŋni - Yisa siri daa tum tunkara ni makkri yɛla pampam m-paasi anŋↄ zugu, ka daa wulisi u nyaandↄliba maa. Pa anŋↄ yɛla zaa n sↄbi n-niŋi bukku wa puuni. 31 Aseesi mun sↄbi n-dooli kpa, ni ya ti niŋi yɛdda ka baŋŋi, ni, Yisa nyɛ la Masiiya maa, Naawunni ŋↄn tum sↄ na ka diisi u naam la - halli Naawunni Bii n nyɛ u gba. Ka anŋↄ sↄbiya, ni ya ti niŋi lala yɛdda ka lala zugu ya nin ti nya nyↄvuri ŋↄn Yisa yuuri zugu.

21

1 Yɛla wa zaa nyaaŋŋa ka Yisa daa maali n-wulisi u maŋŋa n-ti u nyaandↄliba maa yaasa, ka ba daa bɛ Taibiriyasi mↄ'ari ziiya. Di daa niŋi nŋↄa :- 2 Yisa nyaandↄliseeba daa la'am m-bɛ ni: Piita daa bɛ ni, ni Tↄmaasi, ban daa pa sↄ yupaa, ni, 'Gyeaa la' maa, ni Nataniyɛli ŋↄn daa yi Kanna ni na, tinseaa kan zɛ Galilii tingbaŋŋu maa ni; ka Zɛbidii biisi maa daa paasi ba zugu, ni niriba ayi yaasa. 3 Di saha ka Saimoon Piita daa yɛli, ni, "N wa la zaasim gbaabu tuma ni." Ka ba zaa yɛli u, ni, "Tↄ! Ti gba ya dↄli i n-kyaŋŋi." Ka ba daa yi n-kyaŋŋi mↄ'ari la ziiya n-kpɛ nyariŋŋu n-du. Ka ba daa tum halli ka beoo neaai, n-wↄlim n-gyɛa. Ba daa bu gbaai halli ziŋŋa yinni. 4 N-neaai beoo asuba pinipini ka Yisa daa zɛ mↄ'agbiriŋŋu ni. Amaa u nyaandↄliba maa daa bu baŋŋi, ni, ŋↄna nla. 5 Ka u daa tasi n-yɛli ba, ni, "M biisi, yee! Ammi, ya gbaai la bundira?", ka ba labsi n-yɛli u, ni, "Ay!" 6 Ni, "Tↄ: see ka ya zaŋŋi laaŋŋu maa n-lↄbi nyariŋŋu maa nudirigu lugri ziiya! Lala ka ya nin ti nya." Ka ba daa niŋi lala. Ka ba daa yɛli, ni, ba ya voaai laaŋŋu maa n-niŋi nyariŋŋu puuni, ka vaai n-kↄŋŋi, dama zimi pampam daa bɛ ka ni, ka ba daa bu nyaŋŋi n-voaara. 7 Di saha ka nyaandↄlisↄ Yisa ŋↄn daa wuri pam la daa ti yɛli Piita, ni, "Ti Dugma nla!" Ka Saimoon Piita ŋↄn daa wum lala maa, u daa yɛ u kparigu - dama u daa pun yeaai ka, ni u tumna - ka yikki n-lu mↄ'ari koom maa ni. 8 Ka u nyaandↄlitaaba daa duusi nyariŋŋu maa n-dↄli u nyaaŋŋa: ba daa mari laaŋŋu maa, ni zimi maa, n-darigri halli nti paai mↄ'aduuri maa na: di daa bu wↄ'a gba. 9 Ba daa paaya, nti nya bugunsaala, ka zaasim beela ni paanu daa tↄm ka zugu n-seera. 10 Ka Yisa daa yɛli ba, "Ya zaŋŋi yan na pun gbaai zinseesi la na!" 11 Di saha ka Saimoon Piita daa labi n-kpɛ nyariŋŋu maa ni nti gbaai laaŋŋu maa n-darigi n-niŋi tinkuumni maa ni. Zimi pam n daa bɛ ka puuni, bunkara zaa, ka a daa paai zinkↄbga ni pisinu ni ata: ka di zaa yↄri, laaŋŋu maa daa bu sa'am a tibsim zugu. 12 Ka Yisa daa yɛli ba, ni, "N zuusi ya! Ya kyɛm na n-su noori!" Ka vi daa mari ba ka ba daa bu boosi u, ni, "Nyin n nyɛ ŋↄni?", dama ba daa mi, ni, ti Dugma n-daa la. 13 Ka Yisa daa zaŋŋi paanu maa n-ti ba na, ni zinseera gba. 14 Tↄ: Yisa ŋↄn daa wulisi u maŋŋa n-ti u nyaandↄliba, ni, u yisigi kum ni na, zii napↄmbuta n-daa la. 15 Ka ban daa di n-naai maa, Yisa daa yɛli Saimoon Piita, ni, "Saimoon, nyin Gyↄni bii wa, i wuri ma n-gaari niriba wa, bee?" Ka u daa yɛli, "Ii, n Dugma, i mi, ni, n nyɛ la i zↄa." Ka u yɛli u, ni, "Wubsima n pɛbisi wa." 16 Ka u daa maali n-yɛli u yaasa, ni, "Saimoon, nyin Gyↄni bii wa, i wuri ma, bee?" Ka u daa yɛli, "Ii, n Dugma; i mi, ni, n nyɛ la i zↄa." Ka u yɛli u, "Kur guri n peesi." 17 Ka u maali n-yɛli u napↄmbuta daana, ni, "Saimoon, nyin Gyↄni bii wa, ammi, i siri nyɛ la n zↄa?" Di saha ka Piita sufu daa bu maai, Yisa ŋↄn boosi u di napↄmbuta wa, ni, u zↄ n nyɛ u, bee? Di zugu u daa labsi n-yɛli u, ni, "I mi n yɛla halli zaa, n Dugma; ka baŋŋi, ni, n nyɛ la i zↄa." Ka Yisa yɛli u, "Kur wubsiri n peesi maa." 18 Ni, "Yɛlimaŋni ka n yɛtti i wa, ni, nyin ŋↄn daa nyɛ na'akyimbila, i daa bↄbi i maŋŋa n-kyaŋŋi i sufu yuubu kyɛnni, amaa nyin yi ti kurigi maa i nin teaai i nuusi ka ba nin yeeli i n-taasi i ya'aseaa i sufu ŋↄn bu boora." 19 Yisa ŋↄn daa yɛli u lala, u daa wulisiri la u kum soori yɛla n-tiri u, ni, lala ka u nin ti ti Naawunni gyirima. Ka naayi yɛli u, ni, "Kur dↄli n nyaaŋŋa." 20 Di saha ka nyaandↄlisↄ Yisa ŋↄn daa wuri pam la daa bɛ bɛni, ka Piita daa ŋmaligi n-gↄsi n-nya nyaandↄla wa ka u dↄli la ŋↄn ni Yisa nyaaŋŋa ka ba sↄsira: dↄsↄ ŋↄn daa pↄri n-tabli Yisa saani yuŋŋu Kyuu bundira diibu saha nla, sahanseaa ka u daa vuui m-paai Yisa saani m-boosi u, ni, "Ni, ti ninvugsↄ ya figsi i - ka ŋↄni nla, n dugma?" 21 Ka Piiya daa nya u ka daa boosi Yisa n-yɛli, ni, "N Dugma, ka ŋↄnŋↄ fa?" 22 Ka Yisa daa labsi n-yɛli u, "Halli n yi ti boori ni u kpalim m-bɛ ni halli ni n ti labi na, pa i yɛlli nla: nyin mun ka n yɛtta - kur dↄli ma!" 23 Lala maa zugu ka ninvugseeba daa yɛtti taaba, ni, nyaandↄla wa ku kpi: amaa Yisa daa bu yɛli, ni, u ku kpi; u daa yɛli Piita, ni, "Halli n yi ti boori ni doo wa kpalim m-bɛ ni halli ni n ti labi na, pa i yɛlli nla." 24 [Ŋↄna n nyɛ Yisa nyaandↄlisↄ ŋↄn daa nya anŋↄ zaa n-sↄbi n-ti ti la; ka tin mun mi, ni, ŋↄn wulisi seem wa zaa nyɛ la yɛlimaŋni.] 25 Tↄ; ka Yisa daa tum tuntumsa pam m-paasi anŋↄ zugu. A zaa yi ti sↄbi n-dooli yinniyinni, n bu teesi, ni, paalu naa m-bɛ duniya wa zaa puuni ni ba ti mari lala litaafidima maa n-su.