LOMATUAWI JOHN AHPIY’O

1

The Word of Life

1 Ayáq yayhniwhqat epeq God Lavayiat pay ep’e; pu Lavayi God ámuma; pu pay Lavayi God. 2 Pu pay pam hak piw yayhniwhqat epeq God amum yanta. 3 Sohsoy himu put ahpiy yukilti; pu qa himu yukiwtaqa put qa ahpiy yukilti. 4 Pam nāp nahpiy qatsit pasiwta; pu pay pam qatsi sinmuy amumi tālat anta. 5 Noqw tāla qatālat ep tālawva; noqw qatāla put qa tōk̇a. 6 Noqw hak tāqa God aṅqw ayatiwa; nihqe John yan mātsiwa. 7 Pam hak hihta tuawi’taniqe ōviy pitu, Tālat tuawi’taniqee, sohsoyam put ahpiy tūtuptsiwaniqat ōviy’o. 8 Pay pam qa pas pas pám himu Tāla; pam put Tālat tuawi’taniqe ayatiwa. 9 I’ Tāla pas antsanihqa sohsokmuy sinmuy amumi talni’taniqe it tūwaqatsit aw pituto. 10 Pam as pay tūwaqatsit ep sinmuy amuhpe hinnuma; pu sinom put ahpiy yukiltoti; noqw sinom put qa tuwi’yuṅwa. 11 Pam as pas nāp sinomuy amumi pituqw, sinomat put qa kwusuya. 12 Nīk̇aṅw hakim hihsa’nihqam put kwusuyaqam put aw tūtuptsiwaqam God tímatniqat pam pan pumuy amuṅem yuku. 13 Puma hakim qa sinot ahpiy pu’ pas tihtiwya, piw qa tokot tuṅlayiyat ahpiy’o, piw qa tāqat tunatyayat ahpiynit pas God ahpiy’o. 14 Noqw Lavayi sínoniwhtiqe, itamuhsonve qatuptu; noqw itam lolmat qatsíyat aw yórikya, pas Nay sūkw Tíatníhqat pan lolmat qatsíyat aw’i. Pas pam itamuy ōkwatuwa, nihqe itamumi qaatsat lalvaya. 15 John put hákiynihqat tuawi’taqe, pan tsahtsa’lawu: Ura nu it tāqat hapi lavayhtiqe paṅqawu: Tāqa aṅqw inuṅknihqa inuhpenihqe pas pávani, sam pi pam inuhpenihqe mohtinihqe ōviy’o. 16 Noqw itam sohsoyam put qarūrumniyat aṅqw ömahtota, pu nānaṅumo núokwayata. 17 Pi itamuy hin hinwisniqat God Moses ahpiy itamumi tutapta; noqw Jesus Christ núokwat, lavayit pas antsanihqat enaṅ itamumi kwusiva. 18 Qa haq hapi hak sino God aw yori. Nay pas sūk̇a Tiat put aw unaṅwaat hapi put tunvotna.

John the Baptist’s Message

19 Noqw Jew‐sinom hakim God awwat momṅwituy, Levit ahpiyviyatuy enaṅ Jerusalem aṅqw ayatota. Noqw puma John aw ókihqe yan put tūviṅtota: Ya um hak’i? kitota. Noqw John yan nālavayhtiqe, 20 Haknihqey súaṅqawhqe, qa tupki’tat paṅqawu: Nu’ qa Christ. 21 Noqw puma put tūviṅtotaqe aw paṅqaqwa: Noqw hinta? Ya um Elias? Noqw pam paṅqawu: Nu qa pam’i. Noqw ya um God lavay’ayaat pas pávannihqa? Noqw pam lavayhtiqe paṅqawu: Qae. 22 Pahsat puma put aw paṅqaqwa: Noqw um hak’i? taq as itam itamuy ayatotaqamuy amumi soon qa hin tūawvayani. Ya um hímunihqey nāmi wūwanta? 23 Noqw pam paṅqawu: Nu hapi Tsahtsa’lawhqa, nihqe qayēsiwhpuve yan tsa’tinuma: Tutuyqawhqa aṅqw pituto. Soñawnen put eṅem pöhut súwiptotani. Pan ura God lavay’ayaat Esaias lavayhti. 24 Noqw ima hakim ayatiwyaqam Pharisee‐sinmuy amumum tōnawtaqamu. 25 Noqw puma put tūviṅtotaqe aw paṅqaqwa: Noqw kurs as um qa Christ‐nik̇aṅw, pu piw qa Elias‐nikaṅw, pu piw qa God lavay’ayaat pas pavannihqat‐nik̇aṅw, ya um hinoqw sinmuy kūyit akw tuvoylalawu? 26 Noqw John lavayhtiqe amumi paṅqawu: Nu sinmuy kūyit akw tuvoylalawu; nīk̇aṅw suhk̇a umuhsonve wunuwtaqw, uma put qa tuwi’yuṅwa. 27 Pam as inuṅk pítuk̇aṅw, inuhpenihqe pas pávani; noqw soon nu yan’ewaynīk̇aṅw nas’ew put tots‐sosompiyat ṅahni. 28 Noqw John Bethabarat ep sinmuy kūyit akw tuvoylalawhq, i’ yaniwhti, Jordan pāyut yupqöyveq’a.

The Lamb of God

29 Qavoṅvaqw John Jesus put awniqw túwahqe paṅqawu: Meh, i’ hapi mañat God aw taviwhqat anta, pam sinmuy qaanhtipuyamuy ayo yúkuni. 30 Ura nu it tāqat lavayhtiqe paṅqawu: I’ tāqa aṅqw inuṅknihqa inuhpenihqe pas pávani, pam inuhpenihqe mohtinihqe ōviy’o. 31 Noqw nu as put qa tuwi’ta; nīk̇aṅw as pam Israel‐sinmuy amumi mātaqtiniqat ōviy nu pítuhqe, sinmuy kūyit akw tuvoylalawu. 32 Noqw John hin yórikqey tuawi’taqe paṅqawu: Hikwsi höwit antaqa ōṅaqw hawhqe, put ep qatuptuqw, nu aw yóri. 33 Noqw nu as put qa tuwi’ta; noqw i’ hak nuy sinmuy kūyit akw tuvoylataniqat aw ayataqa inumi yan lavayhti: Hikwsi hawte’ hakiy ep qatuptuni. Ason um pan tuwe’ navoti’taqw, pam hapi sinmuy Qahováriwtaqat Hikwsit akw tuvoylalawni. Yan hapi God inumi lavayhti. 34 Noqw nu hapi aw yórikqe, ōviy pay pas pam hapi God Tíatnihqat yan tuawi’ta.

The First Disciples of Jesus

35 Pu piw qavoṅvaqw John lȫqmuy put aw nánatuwnaqamuy amumum wunuwk̇aṅw, 36 Jesus paṅ waymaqw, pam aw taytaqe paṅqawu: Meh, i’ hapi mañat God aw taviwhqat anta. 37 Noqw put aw nánatuwnaqam put paṅqawhq navotqe, Jesus aṅk’i. 38 Pahsat pu Jesus namtökqe, puma put aṅkniqw túwahqe, amumi paṅqawu: Ya uma hihta nāwakna? Noqw puma aw paṅqawu: Rabbi, (pam Tutuqaynaqa i’nihqe pam’i) ya um haqam qatu? 39 Noqw pam amumi paṅqawu: Uma inumumnen, aw yórikni; noqw ōviy puma ep pituhqe, put haqam qátuhqat aw yórikqe, put amum huruhti, pay tāwa pas atk̇aqtiqw ōviy’o, (tāwa pakwút‐sikishaqam aṅhqe qöniltiq’ö). 40 Noqw ima lȫyöm John hiṅqawhq navotqe Jesus aṅknihqamuy amuṅaqw suhk̇a Andrew yan mātsiwa, Simon Peter tupkoata. 41 Noqw pam mohti pāvay Simon túwahqe, aw paṅqawu: Itam Messias tuwa; (pam moṅw’asi’taqa, i’nihqe pam’i). 42 Nihqe pam put Jesus aw wikva; noqw Jesus put aw tātayhqe aw paṅqawu: Um Simon Jonat tíata; um yahpiy haqahpiy Cephas yan túṅwantiwni, pam Owa, i’nihqe pam’i.

Jesus Calls Philip and Nathanael

43 Qavoṅvaqw Jesus Galileet aqwniqey unaṅwtiqe, Philip túwahqe, aw paṅqawu: Um inuṅkni. 44 Noqw Philip pi Bethsaidat aṅqw sino, imuy Andrew nit pu Peter pumuy kitsókiyamuy aṅq’ö. 45 Noqw Philip Nathanael túwahqe, aw paṅqawu: Itam Messias tuwa, hakiy Jesus, Joseph tiyat, Nazareth aṅqw tāqata. Ura Moses tutavot ep put pēna, pu ima God lavay’aymat lavayiyamuy aṅ piw put pēnaya. 46 Noqw Nathanael put aw paṅqawu: Ya sen himu nukṅwa Nazareth aṅqw yámakni? Noqw Philip aw paṅqawu: Um inumumnen aw yórikni. 47 Noqw Nathanael aṅqwniqw, Jesus túwahqe put yan lavayhti: I’ hapi pas antsa Israel‐sino; it ep unatwi súlawu. 48 Noqw Nathanael put aw paṅqawu: Ya um haqam nuy tuwi’va? Noqw Jesus lavayhtiqe aw paṅqawu: Nāt Philip uṅ qa wáṅwayhq, um nönvospaltsokit atpipniqw, nu uṅ tuwa. 49 Nathanael lavayhtiqe aw paṅqawu: Rabbi, um kurs God Tíata, um Israel‐sinmuy moṅwiamu. 50 Jesus lavayhtiqe aw paṅqawu: Um nönvospaltsokit atpipniqw, nu uṅ túwahqey paṅqawhq, ya um paniqw tuptsiwa? Um nāt it epnihqe pas pávanyaqat aw yórikni. 51 Pu pam put aw paṅqawu: Pas antsaa, pas antsa nu ūmi paṅqawni: Yahpiy hapi ōveqatsit aw hötsíltiqw, uma aw tāyuṅwni. Noqw God hoṅviaymat nuy Sinot Tiyat ep ōmi yayvantak̇aṅw aw hantani.

2

The Wedding at Cana

1 Ahpiy pāyis talq hakim Galilee‐tutskwat ep kitsókit Canat ep nāṅuani; noqw Jesus yuat pep nuhtuma. 2 Noqw Jesus put aw nánatuwnayaqamuy amumum nāṅuiwniqat aw tūtsamiwa. 3 Noqw ovavalat súlawhtiqw, Jesus yuat put aw paṅqawu: Puma okiw ovavalat ṅastaya. 4 Noqw Jesus yuy aw paṅqawu: Wuhti, ya um hinoqw hiṅqawlawu? Pay ituwaniy nāto qa aw pitu. 5 Noqw put yuat tumal’a’yatuy amumi paṅqawu: Umumi hiṅqawhq, uma anhtotini. 6 Noqw pep navay owakuyhpi oyi, nanap lȫp sen payhp wukokuyhpit aṅ ohpokit pan tūtukwa. Sinom kūyit akw nākwaṅw’ewakwtotaniqat ōviy pāvam pep oyi, imuy Jew‐sinmuy hapi pam tuwiamu. 7 Noqw Jesus tumal’a’yatuy amumi paṅqawu: Uma kuyhpit aṅ kūyit opomnayani. Noqw puma put aṅ tsīkilaya. 8 Pu pam pumuy amumi paṅqawu: Taa, uma aṅqw kukye’, tūnopni’taqat aw kūyi’wisni; noqw puma aw kūyi’wisa. 9 Noqw tūnopni’taqa kūyit ovavalaniwhtiqat aṅqw hikwt, put háqamyaqat qa navoti’ta. Pay tumal’a’yat put kukyaqam‐sa navoti’yuṅwa. Noqw ōviy tūnopni’taqa möönaṅwuy wáṅwayhqe, 10 Aw paṅqawu: Pas hapi as soon hak qa nukṅwat ovavalat tūnopnaṅwu, nen ason pay sinmuy pavan ȫöyaqw, pahsat pu pay hin’ewakwniṅwu; noqw kurs um tuwat pas nukṅwat ovavalt waranhta. 11 Yan Jesus Galileet ep Canat ep k̇ātatayhpit pas susmohti tumaltaqe, a’nö hímunihqey pan namtakna; noqw put aw nánatuwnayaqam put aw tūtuptsiwa. 12 Yantaqat atsve pu’ pam Capernaum aqw’a; pam‐niqw, pu yuat‐niqw, pu tupkomatu, noqw pu put aw nánatuwnayaqamu, nihqe puma pepeq pay qa wūhakis yēse.

Jesus Goes to the Temple

13 Noqw Jew‐sinmuy hintsakpiam amutsva yūmosanihqat ep nōviwhqat aw pitsíwta, noqw Jesus Jerusalem aqw’a. 14 Nihqe God kīyat ep pakit, wāwakastuy, pu kanelmuy, pu hö́wihtuy huhyayaqamuy pepeq tuwa, pu sīvat nāhoyṅwantotaqamuy pep yesqamuyu. 15 Nihqe pam sosompihohyat wuvahpitat, pumuy sohsokmuy God kīyat aṅqw ihpoq lālaya, pu kanelmuyu, pu wāwakastuyu; nit pu sīvat nāhoyṅwantotaqamuy sīvayamuy siwumnat, huhyanpiyamuy takumna; 16 Nit hö́wihtuy huhyayaqamuy amumi paṅqawu: Uma imuy ayo’haqami tsamyani; uma Inay kīyat qa huhyankitotani. 17 Noqw put aw nánatuwnayaqam u’nayaqw, ura yan pey’ta: Nu uhkiy eṅem qanātusi’taqey ep nīnaniwni. 18 Pahsat pu Jew‐sinom lavayhtotiqe put aw paṅqaqwa: Noqw um hihta aw yank̇aṅw īit hintsaki; um hihta akw uh’öqalay itamumi poñahtani? 19 Jesus lavayhtiqe amumi paṅqawu: Uma it God kīyat sahpuknayaqw, nu pāyis tālat aṅ put ahoy wunuptsinani. 20 Pahsat pu Jew‐sinom paṅqaqwa: Lȫp sunat aṅqw navay sihk̇ay’taqat yahsaṅwuy aṅ i’ kītiwhq, ya um pāyis tālat aṅ put aw ahoy wunuptsinani? 21 Noqw pay pam nāp tokoy God kīyatnihqat paṅqawu. 22 Noqw ōviy pam mokiwuy aṅqw ahoy tātayhq, ura pam yan amumi lavayhtiqat put aw nánatuwnayaqam u’naya; nihqe puma hin pey’taqat tútuptsiwa, pu Jesus yan amumi hin lavayhtiqata.

Jesus Knows All Men

23 Noqw Amuhtsva‐yūmosanihqat ep nōviwhq, Jesus Jerusalem epniqw, sinom hīhihta k̇ātutmalayat aw yórikyaqe, put aw tūtuptsiwa. 24 Noqw pay Jesus pumuy amumi qa tuptsiwa, sohsokmuy amumi navoti’taqe ōviy’o. 25 Noqw soon pas piw hak Jesus put āwintani; pi himu sinot unaṅwpeqniqw pam navoti’taṅwu.

3

Jesus and Nicodemus

1 Pu hak Pharisee‐sinmuy amuṅaqw tāqa Nicodemus yan mātsiwhqa qatu, Jew‐sinmuy amuṅaqw moṅwi. 2 I’ hak míhikpuva Jesus aw pítuhqe, aw paṅqawu: Rabbi, itam hapi pas suyan uṅ God aṅqw sinmuy tutuqaynaniqe pítuhqat mātsi’yuṅwa; ispi kurs God qa úmumniqw, um k̇ātatayhpit hintsakqey kurs hin hintsakniq’ö. 3 Noqw Jesus lavayhtiqe put aw paṅqawu: Pas antsaa, pas antsa nu ūmi paṅqawni: Pas qa piw tihtiwhqa soon God moṅwtunatyayat aw yórikni. 4 Noqw Nicodemus put aw paṅqawu: Noqw hak wuynīk̇aṅw hin piw tihtiwmantani? Ya sen pam yuy ponoyat aqw pak̇e’, piw tihtiwmantani? 5 Noqw Jesus put aw paṅqawu: Pas antsaa, pas antsa nu ūmi paṅqawni: Hak kūyit‐nik̇aṅw pu piw Qahováriwtaqat Hikwsit qa akw tihtiwhqa pas soon God moṅwtunatyayat aw pákini. 6 Sinot ahpiy tihtiwhqa sinoniṅwu; pu Hikwsit ahpiy tihtiwhqa put ahpiy qatsit himuy’ta. 7 Pas uma soon qa pu’ piw tihtiwyaniqat nu ūmi paṅqawhqat um ep qa pas hin wūwantani. 8 Hūk̇aṅw haqami hūhuknik paṅsoq hūhukṅwu, noqw as um söykitaqw navotṅwu; nīk̇aṅw háqaqwnik̇aṅw pu haqaminihqat um qa mātsi’taṅwu; noqw pan hapi Qahováriwtaqa Hikwsi put ahpiy tihtiwyaqamuy unaṅwayamuy ep tumalay’taṅwu. 9 Noqw Nicodemus lavayhtiqe put aw paṅqawu: Noqw īi hin pasiwtani? 10 Noqw Jesus lavayhtiqe put aw paṅqawu: Ya um as Israel‐sinmuy tutuqaynaqanik̇aṅw īit qa navoti’ta? 11 Pas antsaa, pas antsa nu ūmi paṅqawni: Itam hihta navoti’yuṅqey yuaatota, pu hihta aw yórikyaqey tuawi’yuṅwa, noqw uma itahtuawiy qa ömahtota. 12 Noqw kurs nu pay yep qatsit ep hihta hinyuṅqat umuy āwintaqw uma qa tūtuptsiwe’, puyaw tis nu ōveqatsit ep hihta hinyuṅqat umuy āawnaqw uma hin put tūtuptsiwani? 13 Qa hak hapi hisat ōmiqatsit aw wūvi, pas ōveqatsit aṅqw hawhqa‐saa, i’ Sinot Tiat ōveqatsit ep qátuhqa. 14 Noqw ura Moses qayēsiwhpuve tsūat himutsokit ep hāyaqw, pan hapi Nu Sinot Tiat pas soon hihta ep qa hāyiwni. 15 Noqw nāp hak inumi tuptsiwhqa qa hovalniwht qatsit qaso’taqat makiwni. 16 Pi God sinmuy amumi pas unaṅway’k̇aṅw k̇ahk̇awnaqe, ōviy pas sūkw tiy tavi, nāp hak put aw tuptsiwhqa qa hovalniwht, qatsit qaso’taqat himuy’vani. 17 Pi God Tiy sinmuy ayo óyaniqat ōviy put aṅqw tavi, sinmuy hin yukunaniqat qa paniq’ö. 18 Pi God put Tiyat aw tūtuptsiwaqamuy amuṅem qa hinwat yukut, pumuy mātavi; nīk̇aṅw pam put qa aw tūtuptsiwaqamuy sivintoyniwyaniqat pay pan amuṅem yuku, puma put sūkw Tiyat qa aw tūtuptsiwhq ōviy’o. 19 Pay i’ Tāla tūwaqatsit aw pituqw, sinom put qa nānawaknat, soq qatālat ep hahlayya, puma qalomáhintsatsk̇aqe ōviy’o. Noqw paniqw hapi ōviy God pumuy sivintoynaniqey amuṅem yuku. 20 Pi haqam qalomáhintsakqa tālat qa hahlayṅwu, piw tālat qa awniṅwu, taq nāphisat k̇a hintsakpiat suhputsniwniqw ōviy’o. 21 Noqw pi i’ hak pas qaatsat hinmaqa tālat awniṅwu; nihqe pam God öqalayat ahpiy tumaltaqey tunvotnaṅwu.

Jesus and John

22 Iit atsve pu’ Jesus put aw nánatuwnayaqamuy amumum Judea‐tutskwat ep pitu; nihqe pep pumuy amumum qátuhqe, sinmuy kūyit akw tuvoylalawu. 23 Noqw Salem ahayhp Aenon ep a’nö pāhuniqw, ōviy John pep piw sinmuy kūyit akw tuvoylalawu, 24 Pam nāt sivikimi qa tūviwhqe ōviy’o. 25 Noqw John aw nánatuwnayaqam hakiy hin kwaṅw’ewayhtiniqat ep Jew‐sinmuy amumum nāṅwuy’yuṅwa. 26 Noqw puma John aw ö́kihqe, aw paṅqaqwa: Rabbi, ura i’ Jordan yupqöyve úmumnihqa sinmuy kūyit akw tuvoylalawu; noqw sinom sohsoyam put aw ökiwta. Ura um put hakiy lalvaya. 27 Noqw John lavayhtiqe paṅqawu: Kurs hak öqalat makiwhqa kurs hin qa ōṅaqw put makiwni. 28 Pi uma nāp inumi navoti’yuṅqw ura nu paṅqawu: Nu’ qa Christ, pay ura nu put apyeve ayatiwa. 29 Kwusi’taqa hapi möönaṅwniṅwu; nopw put kwātsiat wunuk̇aṅw aw tūqayte’, put tönayat ep pas hinhaqam hahlayhtiṅwu. Noqw ōviy hapi ihahlayhpi pas hin hintaniqey anhti. 30 Pam soon qa suyhtsepṅwat öqawi’mani; noqw nu pay soon qa pevewmani.

He who Comes from Heaven

31 Pi ōṅaqw pítuhqa hapi pas sohsokmuy amupyevee, noqw i’ tūwaqatsit aṅqwnihqa yep qatsit tunatyawta, nihqe yep qatsit tunatyayat yuaataṅwu. Oṅaqw pítuhqa hapi pas sohsokmuy amupyevee. 32 Nihqe pam hihta aw yórikk̇aṅw, pu navotqey put yuaata; noqw qa hak put tuawiyat kwusu. 33 Tuawiyat kwúsuhqa put hapi akw God pas antsanihqat paṅqawu. 34 Pi God aṅqw ayatiwhqa God lavayiyat yuaata; pi God put pas qa tuwanit Hikwsit maki’taq’ö. 35 Pi Naat Tiy aw unaṅway’taqe, ōviy sohsok hihta aw put öqalmaqa. 36 God Tiyat aw tuptsiwhqa hapi pay qatsit qaso’taqat himuy’ta; pu God Tiyat aw qa tuptsiwhqa hapi pas soon qatsit aw yórikni; pánis‐sa pi God itsívuat put aw huruiwta.

4

Jesus and the Woman of Samaria

1 Noqw ima Pharisee‐sinom nanaptaqw, yaw Jesus John epnihqe wūhaqnihqamuy sinotak̇aṅw, pumuy kūyit akw tuvoylalawu. 2 Pay as pi Jesus qa nāp sinmuy kūyit akw tuvoylalawu, pay put aw nánatuwnayaqam pantsatsk̇a. 3 Noqw yaw pumuy yan nanaptaqat Jesus navotqe, Judea‐tutskwat mātapt, pu Galilee‐tutskwat aqw’a. 4 Noqw pas pam kurs hin qa Samaria‐tutskwat aṅni. 5 Nihqe ōviy pam Samariat ep kitsókit Sycar yan mātsiwhqat aw pitu, ura Jacob tiy Joseph hihsaq tutskwat máqahqat áhayhpnihqat aw’i. 6 Noqw Jacob nöṅanvatñiat pep’e. Noqw Jesus waynumqe māṅuiwk̇aṅw, patñive qatuptu tāwanasavehaqamo (tāwa navaysikishaqam aṅhqe qöniwmaq’ö) 7 Noqw hak Samariat ep wuhti kuytoqe ep pitu, noqw Jesus put aw paṅqawu: Okiw nuy kuynaa. 8 (Put aw nánatuwnayaqam kīmihaqami tunöstuiwisa.) 9 Noqw pahsat pu Samariat ep wuhti put aw paṅqawu: Ya hintaqw ōviy um Jew‐sinonik̇aṅw inumi kuyhtuviṅlawu, susmataqpi nuy Samariat ep wuhtiniqö’? Ima Jew‐sinom pi Samariat‐sinmuy amumum qa hintsatsk̇aqw ōviy’o. 10 Noqw Jesus lavayhtiqe put aw paṅqawu: As um God kuwahtipuyat mātsi’te’, pu hak ūmi kuyhtuviṅtaqat hákiynihqat tuwi’tani. Nen um put aw tūviṅtaqw, soon pam uṅ kūyit taytaqat qa máqani. 11 Noqw wuhti put aw paṅqawu: Meh, tāqa, noqw pi um hihta akw kuyniqey ṅastaa, noqw patñi hinurs hötsi. Noqw um put kūyit taytaqat háqamnihqe ōviy’o? 12 Ya um itanay Jacob epnihqe hak pas pávani? Pam pi ura itamuy pay hísathaqam it patñit maqa; nihqe ura nāp put aṅqw hīhiko, pu tímatu, pu pokmatu. 13 Jesus lavayhtiqe put aw paṅqawu: It pāhut aṅqw hikwqa pay piw pānaqmokmantani. 14 Nīk̇aṅw ason nu’ hakiy kūyit maqaqw, put aṅqw hikwqa soon hisat pānaqmokni; noqw nu’ hakiy kūyit maqaqw, pam kūyi hakiy ahsonve pāhut yamamataqat antani, nen qatsit qaso’taqat aaniwnani. 15 Noqw wuhti put aw paṅqawu: Meh, tāqa, himu as um nuy it kūyit maqaqw, nu pāpu qa pānaqmokni, piw qa aṅqw kuytomantani. 16 Noqw Jesus put aw paṅqawu: Yupa uhpuwsuṅway wiktoo, noqw uma aṅqwni. 17 Noqw wuhti lavayhtiqe put aw paṅqawu: Nu ṅasta puwsuṅway’ta. Noqw Jesus aw paṅqawu: Pas um súaṅqawhqe Nu ṅasta puwsuṅway’ta, kita. 18 Pi um as tsívotnihqamuy puwsuṅwta; noqw i’ pu’ umum qátuhqa pay qa uhpuwsuṅwa. Um paṅqawhqe súaṅqawu. 19 Noqw wuhti put aw paṅqawu: Meh tāqa, kurs um hak God lavay’ayaata. 20 Noqw itanam pi it tūkwit ep God aw nānawakna; noqw úmuyniqw pi as sinom soon qa Jerusalem ep God aw nānawaknani. 21 Noqw Jesus put aw paṅqawu: Wuhti, um nuy tuptsiwni, pay nāt uma qa it tūkwit, piw qa Jerusalem ep Inay aw nānawaknaniqat aw pituto. 22 Uma hihta aw nānawaknaqey haknihqat qa navoti’yuṅwa; itam pi hakiy aw nānawaknaqey navoti’yuṅwa, pi God Jew‐sinmuy amuhpiy sinmuy ayo ōoyaqw ōviy’o. 23 Nīk̇aṅw pay nāt aw pituto, híkispi pas aw pitsíwta, pep pu’ hakim aṅ pas antsa Inay aw nāwakinwisqam unaṅway aṅqw pas antsay’k̇ahk̇aṅw put aw nāwakinwisniqat aw’i. Pi pan hapi hakim Inay aw nāwakinwisnihqamuy pam tuṅlay’ta. 24 Pi God hapi Hikwsi; noqw put aw nāwakinwisqam pas soon qa unaṅway aṅqw pas antsay’k̇ahk̇aṅw put aw nāwakinwisni. 25 Noqw wuhti put aw paṅqawu: Antsa yaw hak Messias Christ yan túṅwantiwhqa God aṅqw pítuniqat nu navoti’ta; ason yaw pam hak pite’, itamuy sohsok hihta āawnani. 26 Noqw Jesus put aw paṅqawu: Pay nu ūmi yuaataqa hapi pam Messias. 27 Noqw pahsat pu put aw nánatuwnayaqam ö́kihqe, pam wuhtit amum yuaataqw aw k̇āwuwaya; noqw qa haqawa put hihta tūviṅtaqat, pu sen pam hinoqw put aw yuaataqat put tūviṅta. 28 Noqw pahsat pu wuhti wikoroy pep mātapt, kīminihqe, ep sinmuy amumi paṅqawu: 29 Kurs huvam inumum pāmiye’, it hakiy tāqat nuy aṅqaqw hihta hinhtiqat sohsok nuy āawnaqat aw uma yórikyani; ya sen qa i’ hak Christ? 30 Pahsat pu puma kīṅaqw nö́ṅakqe, put aw öki. 31 Noqw put ahkwayñap Jesus aw nánatuwnayaqam put aw ö’qalyaqe paṅqaqwa: Nȫsaa, Tutuqaynaqa. 32 Noqw pam umumi paṅqawu: Pay nu nōvat nösniqey himuy’taqw, uma put qa tuwi’yuṅwa. 33 Noqw ōviy put aw nánatuwnayaqam nānami paṅqaqwa: Ya sen pay hak eṅem nōvay’va? 34 Noqw Jesus amumi paṅqawu: Nu hakiy nuy aṅqw távihqat tunatyayat hintsak̇e’, put tumalayat yúkiniqw pam pantaqa inuṅem nȫsiwhqat anta. 35 Noqw ya uma qa paṅqaqwa: Pay nāt nālöq mūmuyawhtuy ep pu’ natwani tsovalniwni, kitota? Meh, nu umumi paṅqawni: Kurs huvam kwuhpukye’, pāvasat aṅ yórikyaa; pi pay tukwsiwyuṅqe tsovalniwniqat aw pitsíwta. 36 Noqw hö́hökqa ahsalawṅwu, nihqe soñawnen sinmuy tsovalaqw, puma qatsit qa so’taqat himuy’vayani. Noqw uyhqaniqw, pu hökqa puma nāma hahlayhtiṅwu. 37 Noqw yep hapi yan yuaatiwhqa pas antsaa: Suhk̇a uyhq, pu suhk̇a hȫqö, ii. 38 Uma haqe’ qa maqsontotat aṅ höqyaniqat nu aw umuy ayata. Pay pētu aṅ tumaltotaqw, uma amumum sumitumalay’yuṅwni. 39 Noqw k̇aysiwhqam Samariat ep sinom pep kīve yesqam wuhtit lavayiyat ahpiy Jesus aw tūtuptsiwa, ura pam paṅqawu: Pas nu aṅqaqw hihta hinhtiqat pam nuy sohsok āawna. 40 Noqw ōviy Samariat ep sinom Jesus aw ö́kihqe, pam pumuy amumum huruhtiniqat put aw nānawakna; noqw pam lȫs tāwat aṅ pep qatu. 41 Noqw piw nāt pētu k̇aysiwhqam pas nāp lavayiyat ahpiy put aw tūtuptsiwa; 42 Nihqe wuhtit aw paṅqawu: Pu’ hapi itam tūtuptsiwa, qa uhlavayiy ahpiy’o, pi itam pas nāp aw tūqayyuṅqe, pas suyan i’ hak sinmuy ayo ōoyhqa Christnihqat itam nanapta.

Jesus Heals an Official’s Son

43 Noqw ahpiy lȫs talq pam paṅqw ahpiynihqe, Galileet aqw’a. 44 Pi God lavay’ayaat nāp tutskway ep qa k̇aptsiwtaṅwuqat Jesus nāp paṅqawu. 45 Noqw pam Galilee‐tutskwat ep pituqw, Galilee‐sinom put pās taviya, puma pi nuhtum Jerusalem ep nōviwhqat épeqyaqe, put hihta hinhtiqat sohsok aw yórikyaqe ōviy’o. 46 Noqw Jesus Galileet ep Canat aw piw pitu; pep ura pam kūyit aṅqw ovavalat yuku. Noqw hak pas pavan sinot tiat tiyo Capernaum ep tūtuya. 47 Noqw yaw Jesus Judeat aṅqw Galileet ep pítuhqat naat navota; noqw pam as put ámumnen tiyotiyat qalaptsinaniqat pam aw nāwakna, pam okiw mokíwuy aqw pitsíwtaqw ōviy’o. 48 Pahsat pu Jesus put aw paṅqawu: Pas uma aṅ k̇ātatayhpit hihta tuawi’yuṅqat aw qa yórike’ soon tūtuptiwani. 49 Noqw pas pavan tāqa put aw paṅqawu: Tāqa, um okiw itiy nāt qa mokq aqwni. 50 Noqw Jesus put aw paṅqawu: Pay um aqwni, pay uhti qatu. Noqw Jesus put aw hin lavayhtiqat tāqa tuptsiwhqe, paṅqw ahpiy’o. 51 Nihqe ōviy pam pahsat atk̇amiqniqw, tumal’aymat ahsawvayaqe āawnayaqe aw paṅqaqwa: Pay uhti qa mokqe qatu. 52 Pahsat pu pam hísatniqw aṅqwtiqat pam pumuy tūviṅta; noqw puma paṅqaqwa: Tāvok tāwanasaproyaqw (tāwa aṅhqe tsaṅe’sikis qöniwmaqw) pam mukihoya. 53 Noqw naat navoti’taqw, ura pahsat Jesus put aw paṅqawu: Pay uhti qatu, kita. Nihqe ōviy pam nāp tuptsiwa, pu kīyat sohsoyam ep yesqamu. 54 Noqw Jesus Judeat aṅqw Galileet ep pitut yan k̇ātatyhpit tumaltaqe pas hímunihqey pahsat lȫs namtakna.

5

The Healing at the Pool

1 It atsve pu Jew‐sinmuy nōviwhqayamuy aw pitu; noqw Jesus Jerusalem aqw’a. 2 Noqw Jerusalem epeq haqam kanelhötsiwat yan túṅwantiwhqat aqlap patuphaiwta; pam Hebrew‐sinmuy amuhkwa Bethesda yan mātsiwhqa; noqw pam tsivót‐sikivo tuhööy’ta. 3 Noqw okiw hakim ȫöyput, pu qapostalyaqam, qayaktaqam pu amuhpa’ súmokput tūtuyyaqam qaan’ewakw hintaqam paṅ qatsya, pāhut poniniykuniqat maqaptsi’k̇ahk̇aṅwo. 4 Pi haqe’ qalawmaqw, ōveqatsit aṅqw hoṅviaya pāmiq hāwe’, put poniniykinaṅwuniqw ōviy’o; noqw pāhut poniniykuqw, hak aqw mohti pak̇e’ tūyay qalaptuṅwu. 5 Noqw hak tāqa sunat pakwt nanal sihk̇ay’taqat yahsaṅwuy aṅ hihta tūtuyhqa okiw pep qatu. 6 Noqw pam wáökiwtaqw Jesus túwahqe, pam hisat pantaqw navoti’taqe aw paṅqawu: Ya um qa qalaptuniqey nāwakna? 7 Noqw tūtuyhqa lavayhtiqe put aw paṅqawu: Tāqa, pi pāhu poniniykuqw, kurs hak okiw nuy aqw pánaṅwu. Okiw nāt nuy aqw hoytaqw, pay haqawa inupyeve aqw pákiṅwu. 8 Noqw Jesus put aw paṅqawu: Wunuptut, uh’ahpay ömahtat, nakwsuu. 9 Noqw pahsat pay tāqa qalaptuqe, ahpay ömahtat, nakwsu. Noqw ép nasuṅwintalönwiwta. 10 Noqw ōviy Jew‐sinom qalaptuqat aw paṅqaqwa: Pu’ hapi nasuṅwintalöṅni, um uh’ahpay kinumniqw pam qa súanta. 11 Noqw pam lavayhtiqe amumi paṅqawu: Pi hak nuy qalaptsinaqa inumi paṅqawu: Uh’ahpay ömahtat, nakwsuu, kita. 12 Pahsat pu puma put tūviṅtotaqe, aw paṅqaqwa: Noqw ya hak um uh’ahpay ömahtat nakwsuniqat ūmi paṅqawu? 13 Noqw i’ hak qalaptuqa put hákiyniqw qa navoti’ta; sinom pep suhpantaqw Jesus pay ahpiyniqw ōviy’o. 14 Ahpiy pantaqw Jesus God kīyat ep put túwahqe aw paṅqawu: Meh, um hapi qalaptu; um pāpu qaanhtiput qaaṅ hinmani, taq nāp hisat k̇a um hihta pas pāpu qalolmat aw pítuni. 15 Noqw tāqa ahpiynihqe kurs Jesus put qalaptsinaqat Jew‐sinmuy āawna. 16 Noqw paniqw ōviy Jew‐sinom Jesus aw wuktota; nihqe aw put haqami hintsanyaniqey tunatyawyuṅwa, pam nasuṅwintalöṅnit ep it tumaltaqw ōviy’o. 17 Noqw Jesus pumuy amumi paṅqawu: Nāt Ina pew pahsavo tumalay’ta, noqw ōviy nu’ piw tumalay’ta, kita. 18 Yantaqat ahpiy Jew‐sinom Jesus nīnayaniqey pas pāpuwat tunatyawyuṅwa, pam nasuṅwintalöṅnit qa hihtata; nit qa put‐saa, pas piw pam God put náatnihqat paṅqawhqe pas God‐nihqey paṅsoq nātsok̇a.

The Authority of the Son

19 Pahsat pu Jesus lavayhtiqe, amumi paṅqawu: Pas antsaa, pas antsa nu umumi paṅqawni? Pas soon Tiat hihta nāp nahpiy hintsakṅwu, pas Naat hihta hintsakq, aw tayte’ pam put hintsakṅwu; pi pam hihta hintsakq Tiat piw put an hintsakṅwu. 20 Pi Naat Tiy aw unaṅway’ta, nihqe hihta hintsakqey sohsok put aw mahtakinta; nihqe pam īit tutmalat epnihqe nāt pas pávanyaqat put aw mahtaknaqw, uma k̇ātayyuṅwni. 21 Pi Ina so’pumuy ahoy tātaynaṅwu, pu qatsíhuytaṅwu; noqw pan hapi piw nu’ put Tiat hakiy tātaynanik panhtiṅwu. 22 Pi Ina qa hakiy hinwat yuykuna; pam put sohsok pantaqat nuy put Tiy aw mātavi, 23 Sohsoyam nuy k̇aptsi’yuṅwniqat ōviy’o, pas Inay hin k̇aptsi’yuṅqey pan’i; hak nuy qa k̇aptsi’taqa piw Inay nuy aṅqw távihqat qa k̇aptsi’taṅwu. 24 Pas antsaa, pas antsa nu umumi paṅqawni: Ilavayiy navotqa, pu Inay nuy aṅqw távihqat aw tuptsiwhqa hapi qatsit qaso’taqat himuy’ta; noqw God pas soon put hinwat yukunani; pi pam mokiwuy aṅqw qatsit aw yámakiwtaq’ö. 25 Pas antsaa, pas antsa nu umumi paṅqawni: Ima so’pum God Tiyat tönayat nanaptaniqat aw pituto, hikis pi pay aw pitsíwta; noqw nanaptaqam yesvani. 26 Pi Ina pas nāp nahpe qatsit pasiwtaqe, pan piw nu put Tiat pas nāp nahpe qatsit pasiwtaniqat pam inuṅem yuku. 27 Nihqe nu hin hihta ep yúkumantaniqat nuy öqalmaqa, nu hapi Sinot Tíatniqw ōviy’o. 28 Uma it aw qa pas k̇āwuwantotani; nāt tūamit aṅ taṅawtaqam sohsoyam itönay nanaptaniqat aw pituto. 29 Noqw puma paṅqw nö́ṅakni; ima lolmat tumaltotaqam qatsit aw yesvani; noqw pu qalolmat tumaltotaqam hovalniwyaniqey aw yesvani.

Witnesses to Jesus

30 Soon nu nāp nahpiy hihta hintsakni; nu hin navote’, put ahpiy hin yúkuṅwu, noqw nu hihta suan yúkuṅwu, ispi nu qa itunatyay hinhtiniqey tunatyawtat, pas nuy aṅqw távihqat Inay tunatyayat nu hinhtiniqey tunatyawtaṅwuniqee. 31 Kurs nu pay nāp nātuawi’taniqw, ituawi hapi qa antsani. 32 Pay nuy hákiynihqat pas suhk̇a tuawi’ta; noqw nu navoti’taqw pam nuy suan tuawi’ta. 33 Ura uma John aw hakimuy ayatota; noqw pam nuy súan tuawi’ta. 34 Nīk̇aṅw pay nu sinot nuy hin tuawiyat qa pas antsataṅwu; noqw pi as uma ayo nö́ṅakniqat ōviy nu yan lavayhti. 35 John pi as pas kopitsoki uwiwitaqa talni’taqat panta; noqw as uma put talniyat ep hahlayyaniqey hihsavo suhtaq’ewya. 36 Nīk̇aṅw pay John tuawiyat epnihqe himu pas pávannihqa nuy tuwi’ta. Itumala nuy Inay aṅqw taviwhqat mahtakna. Ina nuy hihta hinhtiniqey yúkuniqat ōviy ayataqw, nu put hapi tumalay’ta. 37 Ina nuy aṅqw távihqa pas nāp nuy hákiynihqat paṅqawu: Uma pi qa hisat put tönayat nanapta, piw hin son’iwhqat aw yórikya. 38 Noqw put lavayiat umuh’unaṅway qa aw tuyqawi’ta, ōviy pi pam hapi aṅqw taviqw, uma put aw qa tūtuptsiwa. 39 Uma tutuvenit ahpiy qatsit qa so’taqat tuway’yuṅqey wūwantotaqe, ōviy put aṅ puritota; noqw pi pam nuy hákiynihqat tuawi’ta. 40 Noqw uma inumiye’ qatsit makiwyaniqey qa nānawakna. 41 Nu sinmuy tayawinpiyamuy qa nāwakna. 42 Pi nu umumi navoti’taqw uma umuh’unaṅwpeq God aw qa unaṅway’yuṅwa. 43 Nu Inay tuṅwniyat aw yank̇aṅw pituqw, uma nuy qa kwusuya; pay ason hak pas nāp tuṅwniy aw yank̇aṅw pituqw uma pay soon put qa kwusayani. 44 Ya uma hin tūtuptsiwani? Oviypi uma nānaṅaqw tayawinpit tuṅlay’k̇ahk̇aṅw tayawinpit God‐sa aṅqwnihqat qa tunatyawyuṅwa. 45 Uma umuh’unaṅwpeq qa pan wūwantotani: Pam Nay aw itamuy qaantaqat ep tūkopanani. Pay suhk̇a umuy pantsakni, aw umuhtaqa’naṅwa, Moses. 46 Pi uma as Moses tūtuptsiwe’, soon nuy qa tūtuptsiwani, pi pam nuy pēna. 47 Nīk̇aṅw kurs uma put pēniyat qa tūtuptsiwe’, ya uma hin ilavayiy tūtuptsiwani?

6

Jesus Feeds the Five Thousand

1 Iit atsve pu’ Jesus Galileet ep wuhkovatuphat Tiberias yan piw túṅwantiwhqat ayoqwat yama. 2 Noqw sinom qaan’ewakw hintaqam put aṅkya, pam tūtuyyaqamuy amuhpa’ k̇ātatayhpiy tumaltaqw aw yórikyaqe ōviy’o. 3 Noqw Jesus tsomomiq wupqe, put aw nánatuwnayaqamuy amumum pepeq qatuptu. 4 Noqw Jew‐sinmuy tuiwiam Amutsva‐Yūmosanihqat ep nōviwhqat aw hayiṅwiwta. 5 Noqw Jesus kwuhpukqe, sinmuy qaan’ewakw hintaqamuy put aw ökiwtaqamuy amumi yórikqe, Philip aw paṅqawu: Ya itam sen haqam tunöstuiyaqw ima nȫnösani? 6 Noqw pay pam put aw hin hepqe ōviy kita, pay pi as pam hinhtiniqey nāp navoti’taqe ōviy’o. 7 Noqw Philip put aw paṅqawu: Pay as pi kurs itam lȫp sunat sīvat akw pölavikit tuiye’, itam nāto kurs hin pumuy sohsokmuy hiṅsakw nopnayani. 8 Noqw suhk̇a put aw nánatuwnaqa Andrew, it Simon Peter tupkoat, Jesus aw paṅqawu: 9 Hak yep tiyohya tsivot söhövosvölavikit nitkay’va, pu lȫqmuy tsākw pākiwhtuyu; noqw ya pam sinmuy k̇aysiwhqamuy amumi hímuu? 10 Noqw Jesus paṅqawu: Uma sinmuy yesvanayani. Noqw pep a’nö tūsaqa; noqw ōviy sinom paṅ yesva, tsivót‐sikip sōmorit pahsa’haqam tahtaqtu. 11 Pu Jesus pölavikit ömahtaqe, put ep hihlayhtit, put aw nánatuwnayaqamuy amumi put oya; noqw puma aṅ yesqamuy amuhpa put o’ya, pu pākiwhtuy pīwu, hihsa’haqam nānawaknaqat pahsaa. 12 Noqw pumuy ȫöyaqw, pam put aw nánatuwnayaqamuy amumi paṅqawu: Uma yóṅoyhput akwsiṅwqat tsovalayani, noqw qa himu hovalniwni. 13 Noqw ōviy puma tsivot söhövosvölavikit aṅqw yóṅoyhput nȫnösaqamuy akwsiṅwpuyamuy tsovalayaqe, pakwt lȫq sihk̇ay’taqat tutsáysivut aṅ opomnaya. 14 Noqw Jesus k̇ātatayhpit tumaltaqw, sinom aw yórikyaqe, paṅqaqwa: Pay kurs pas antsa i’ tāqa God lavay’ayaat tūwaqatsit aw pitúniqa. 15 Noqw puma put awye’, pas öqalay akw put moṅwtapyaniqat Jesus māmatsqe pay nāla piw tsomot aqwhaqamii.

Jesus Walks on the Water

16 Noqw tapkiqw put aw nánatuwnayaqam wuhkovatuphat aw hanhqe, 17 Pākihut aqw yuṅt pāvaqe Capernaum aqwya; noqw nuṅwu qatālawvaqw, nāt Jesus qa pitu. 18 Noqw pumuy panwisq, a’nö hukvaqw pāhu a’nö hoṅvanta. 19 Noqw ōviy puma pāhut aṅqe’ kwetstiwisqe payhp, sen nālöp tutskwatuwanit pahsavohaqami hoyóyoykuyaqw, Jesus pāvaqe waymak̇aṅw pākihut aw hayiṅwna. Noqw pam panmaqw, puma put tutwaqe pas tsātsawna. 20 Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Pay nūu, uma qa tsawiniwyuṅwni. 21 Pahsat pu puma hahlayhtotiqe, put pākihut aqw panaya; noqw pahsat pay pākihu pumuy haqami hoyóyototaqat aqw pitu.

The People Seek Jesus

22 Noqw qavoṅvaqw sinom wuhkovatuphat ayaqwat huruhtotiqam ura pay suhk̇a pākihu pápiqniqw put u’naya; noqw ura Jesus aw nánatuwnayaqam put aqw yuṅqw, pay ura Jesus pumuy qa amumum put aqw paki, noqw pay puma nanalt ahpiyya. 23 Noqw pay pētu pākihu Tiberius aṅqwyaqam paṅso öki, ura Tutuyqawhqa haqam pölavikit ep hahlayhtit tūnopnaqat paṅsoo. 24 Noqw sinom Jesus‐nik̇aṅw pu put aw nánatuwnayaqamuy pep qa tutwaqe, pākihut aṅ yuṅt, Jesus hepwisqe Capernaum ep öki.

Jesus the Bread of Life

25 Nihqe puma wuhkovatuphat yupqöyveq put tutwaqe, aw paṅqaqwa: Tutuqaynaqa, ya um hisat peqw pitu? 26 Jesus lavayhtiqe pumuy amumi paṅqawu: Pas antsaa, pas antsa nu umumi paṅqawni: Uma k̇ātutmalat aw yórikyaqey qa paniqw nuy hepnumya, pi uma pölavikit nȫnösaqe ȫöyaqe ōviy’o. 27 Uma nȫsiwhqat pay súlawhtiṅwuqat qa put ōviy tumalay’yuṅwni. Uma nȫsiwhqat qatsit qaso’taqat aniwnaqat ōviy tumalay’yuṅwni; put hapi nu’ Sinot Tiat umuy máqani. Pi Ina God öqalay akw nuy tuvoylata. 28 Noqw puma put aw paṅqaqwa: Noqw itam hihta tumalat hintsatsk̇e’ God tayawnayani? 29 Jesus lavayhtiqe amumi paṅqawu: Uma hapi hakiy God aṅqw távihqat aw tūtuptsiwe’, yan God tayawnayani. 30 Pahsat pu puma put aw paṅqaqwa: Noqw ya um hihta akw put pantaqat itamumi mahtaknaqw itam aw yórikye’ ūmi tūtuptsiwani? Um hihta tumalay’ta? 31 Itanam pi ura qayēsiwhpuve hihta mennat nōnova; ōviy pi yan pey’ta: Pam ōveqatsit aṅqw pumuy tunösmaqa, yan’i. 32 Pahsat pu Jesus pumuy amumi paṅqawu: Pas antsaa, pas antsa nu umumi paṅqawni: Qa Moses pút pölavikit ōveqatsit aṅqw umuy maqa; noqw Ina hapi pas antsa pölavikit ōveqatsit aṅqwnihqat umuy maqa. 33 Pi ōveqatsit aṅqw hawhqa hapi God aṅqw pölavikit anta, pam hapi sinmuy qatsit huylawu. 34 Pahsat pu puma put aw paṅqaqwa: Tutuyqawhqa, um okiw sutsep itamuy it pölavikit huylawni. 35 Noqw Jesus amumi paṅqawu: Nu hapi pölaviki hakiy qatsit máqaṅwuqa; inumi pítuhqa soon hisat tsöṅmokni, pu inumi tuptsiwhqa soon hisat pānaqmokni. 36 Noqw pi nu ura umumi paṅqawu: Uma as inumi yórikyak̇ahk̇aṅw qa tūtuptsiwa. 37 Sohsoyam Inay aṅqw inumi noiwyaqam inumiyani, noqw ason hak inuminiqw, soon nu put ayo tūvani. 38 Nu qa nāp itunatyay hintsakniqe ōveqatsit aṅqw hāwi, nu Inay nuy aṅqw távihqat tunatyayat hintsakniqe ōviy’o. 39 Noqw i’ hapi Inay nuy aṅqw távihqat tunatyaata: Nu sohsokmuy hakimuy put ahpiy inumi noiwyaqamuy qa hihtawat kwayht, nuhtuṅk talöṅvaqat ep pumuy ahoy tātaynani. 40 Noqw i’ hapi nuy aṅqw távihqat tunatyaata: Sohsoyam Tiyat aw yórikyak̇ahk̇aṅw, put aw tūtuptsiwaqam qatsit qaso’taqat makiwyani; noqw nu nuhtuṅk talöṅvaqat ep pumuy ahoy tātaynani. 41 Pahsat pu Jew‐sinom put aw qayan unaṅway hiṅqaqwa, pam pölaviki ōveqatsit aṅqw hawhqey ura paṅqawhq ōviy’o. 42 Nihqe puma paṅqaqwa: Ya qa i’ Jesus, it Joseph tíata? Itam put náyat‐nik̇aṅw pu yuyat pumuy tuwi’yuṅwa. Noqw ya hintaqw ōviy pam ōveqatsit aṅqw hawhqey paṅqawlawu? 43 Noqw ōviy Jesus lavayhtiqe amumi paṅqawu: Uma qa nānahpa’ qaán umuh’unaṅway hiṅqaqwani. 44 Pas Ina nuy aṅqw távihqa hakiy pan unaṅwtoynaqw, pam‐sa inumini; noqw nu nuhtuṅk talöṅvaqat ep put ahoy tātaynani. 45 Pi ura God lavay’aymuyatuy pēniyamuy aṅ yan pey’ta: Pu puma sohsoyam God aṅqw tutuqayyani, yan’i. Paniqw ōviy sohsoyam Inay aṅqw nanaptak̇aṅw pu tūqayyaqam inumi ökiwta. 46 Pay k̇a hak hisat Inay aw yórikqat nu qa paṅqawu, hal i’ hak God aṅqw pítuhqa, pam‐sa Inay aw yóriki’ta. 47 Pas antsaa, pas antsa nu umumi paṅqawni: Inumi tuptsiwhqa hapi qatsit qaso’taqat pay makiway’ta. 48 Nu hapi pölaviki sinmuy qatsit máqaṅwuqa. 49 Pay as pi umanam qayēsiwhpuve hihta mennat nȫnösat, pay qa yēse. 50 Nu hapi i’ pölaviki ōveqatsit aṅqw hawhqa, it pölavikit aṅqw nösqa qa mokniqat ōviy’o. 51 Nu hapi taytaqa pölaviki ōveqatsit aṅqw hāwi; it pölavikit aṅqw nösqa sutsep qátuni. Noqw nu pölavikit lavayhtiqe itokoy paṅqawu; put hapi nu sinmuy amuṅem távini, puma yesniqat ōviy’o. 52 Noqw ōviy Jew‐sinom put ep nāṅwuy’yuṅqe, paṅqaqwa: Ya sen i’ hin itamuy tokoy nopnani? 53 Pahsat pu Jesus amumi paṅqawu: Pas antsaa, pas antsa nu umumi paṅqawni: Pas uma Sinot Tiyat tokoyat qa nȫnösak̇aṅw, pu put uṅwáyat qa hikwye’ uma umuh’unaṅwpeq qatsit ṅastayani. 54 Itokoy tūmoytak̇aṅw, pu iuṅway hīhikwqa hapi qatsit qa so’taqat pay himuy’ta, noqw nu nuhtuṅk talöṅvaqat ep put ahoy tātaynani. 55 Pi itoko pas antsa nȫsiwhqa, pu iuṅwa pas antsa hīhikwaqa. 56 Itokoy tūmoytak̇aṅw pu iuṅway hīhikwqa inuhpe qatu; noqw nu put ep qatu. 57 Pi Ina qátuhqa nuy aṅqw tavi; noqw nu put ahpiy qatu; noqw pay pan hapi hak nuy tūmoytaqa nuy akw qátuni. 58 I’ hapi pám himu pölaviki ōveqatsit aṅqw hāwi; pam it mennat umunamuy amuhpiy nȫsiwhqat qa panta; ura puma put aṅqw nȫnösat, pay qa sutsep yēse. It pölavikit aṅqw nösqa hapi pas sutsep qátuni. 59 Pam Capernaum ep tsotsvalkive sinmuy tutuqaynak̇aṅw, yan lavayhti.

The Words of Eternal Life

60 Noqw ōviy k̇aysiwhqam put aw nánatuwnayaqam it nanaptaqe paṅqaqwa: Pam hihta pas nuhtsel’ewakw itamuy tutuqayna; ya sen hak aṅ kuytani? kitota. 61 Noqw put aw nánatuwnayaqam it ep qaan’unaṅway hiṅqaqwaqw, Jesus unaṅwpeq navoti’taqe, amumi paṅqawu: Ya i’ umumi qalomátöqti? 62 Noqw tis kurs k̇a nu Sinot Tiat ōveqatsit ep qátuṅwuqey aqw wuptoqw, uma aw yórikye’, pahsat uma hin wūwayani? 63 Pi Hikwsi hapi hakiy taytoynaṅwu; hakiy tokoat qa hihta ápiniṅwu; nu umumi hihta lavayhtiqw, pam pantaqa hikwsit aṅqwnihqe sinmuy qatsíhuylawu. 64 Noqw pi uma haqawat qa tūtuptsiwa. Pi hakim put aw qa tuptsiwni’yuṅqat Jesus pay navoti’ta, pu hak momṅwituy amumi put mātapniqata. Pam sinmuy tutuqaynativaqey aṅqaqw pūvut sohsok navoti’ta. 65 Pahsat pu pam paṅqawu: Paniqw hapi ōviy nu ura umumi paṅqawu: Pas Ina hakiy qa pan unaṅwtoynaqw, soon pam hak inumini. 66 Yantaqat atsve put aw nánatuwnayamuy amuṅaqw wūhaqnihqam put mātatve; nihqe pāpu qa amum hinnumya. 67 Noqw pahsat pu Jesus imuy pakwt lȫq sihk̇ay’taqamuy amumi paṅqawu: Noqw ya uma nuhtum inuṅaqw ahpiyyani? 68 Noqw pahsat pu Simon Peter lavayhtiqe paṅqawu: Tutuyqawhqa, noqw itam hakiy awyani? Pi um pi lavayit qatsit qaso’taqat aniwnaqat lalvaya. 69 Noqw pay itam tūtuptsiwaqe, um pas pam hak Christ God qátuhqat Tíatnihqat qapēvewnaya. 70 Noqw Jesus amumi paṅqawu: Ya nu umuy pakwt lȫq sihk̇ay’taqamuy qa namorsta? Noqw uma haqawa Nukpanat akw tuyqawiwta. 71 Pam hakiy Simon tiyat Judas Iscariot paṅqawu. Pam hapi as imuy pakwt lȫq sihk̇ay’taqamuy amumum tōnawk̇aṅw Jesus momṅwituy amumi mātapniniqw ōviy’o.

7

Jesus and His Brothers

1 Yantaqat atsve pu’ Jesus Galileet ep hinnuma, Jew‐sinmuy put nīnayaniqey tunatyawyuṅqw, ōviy pam Judeat ep qa hinnumniqee. 2 Noqw Jew‐sinom hisat nanalt talöṅvaqat aṅ kihsit aṅ yesṅwuqat aw pituto. 3 Noqw ōviy Jesus tupkomat put aw paṅqaqwa: Yupa, Judeat aqw’a, noqw ūmi nánatuwnayaqam uṅ hihta hintsakqat aw nuhtum tāyuṅwni. 4 Qa haq pi hak nātuwiwniqey nāwaknaqa nanauyve tumalay’taṅwu. Kurs um pas antsa īit hintsak̇e’, um nuhtumi nāmahtaknani. 5 Hikis pi put tupkomat put aw qa tuptsiwni’yuṅqe ōviy yan aw lavayhtoti. 6 Pahsat pu Jesus pumuy amumi paṅqawu: Pay nāt ituwaniy aw qa pitu; nawus pi umuhtuwaniy aw sutsep pitsíwta. 7 Pay yep qatsit tunatyayat aṅ hinwisqam soon qa umumi unaṅway’yuṅwni; inumi pi qayan unaṅway’yuṅwa, puma qalomáhintsatsk̇aqat nu paṅqawlawhq ōviy’o. 8 Pay pi uma nōviwhqat aqwyani, nu’ pay nāt qa aqwni, nāt ituwaniy aw qa pas pas pitu. 9 Yan pam pumuy amumi lavayhtit, pay hāk Galileet ep huruhti.

Jesus at the Feast of Tabernacles

10 Nīk̇aṅw ason put tupkomat pas aqwyaqw, pahsat pu pam tuwat nōviwhqat aqw’a, nīk̇aṅw pay qa nuhtumnit pay hihin nanauyvee. 11 Noqw ōviy Jew‐sinom nōviwhqat epeq put hepnumyaqe paṅqaqwa: Ya pam háqamo? 12 Noqw sinom put hīhin lavayta; noqw haqawat paṅqaqwa: Pas as pam lolma; noqw pētu paṅqaqwa: Qae, pam nuhtumi yēlawu. 13 Noqw pay puma nanayuve put lavayta, puma Jew‐sinmuy mamqasyaqe ōviy’o. 14 Noqw nōviwhqat nālös talöṅni’maqw, Jesus God kīyat awnihqe, pep sinmuy tutuqayna. 15 Noqw Jew‐sinom k̇ātayyuṅqe paṅqaqwa: Ya i’ qa tutuqayṅwunik̇aṅw hin tutuvenit tuwi’ta? 16 Noqw Jesus lavayhtiqe pumuy amumi paṅqawu: Pay itutuqayhpi qa inuhpiy’o, pam nuy aṅqw távihqat ahpiy’o. 17 Put tunatyayat hinmaniqey tunatyawtaqa itutuqayhpiy háqaqwnihqat māmatsni, sen pam God aṅqwnihqata, sen pay nu nāp nahpiy yuaataqata. 18 Kurs nu nāyuaate’, k̇a nu tayawniwniqey tuṅlay’tani; nīk̇aṅw kurs nu Inay nuy aṅqw távihqat tayawniwniqat tunatyawte’, pahsat pu nu pas soon atsátani, noqw himu qasuantaqa inuhpe súlawni. 19 Puyaw umuy hin hinwisniqat Moses umumi qa tutapta? Noqw uma qa haqawa put tutavoyat an hinma. Uma pi nuy nīnayaniqey anyuṅwa. 20 Noqw sinom lavayhtotiqe aw paṅqaqwa: Kurs um nukpanhikwsit akw tuyqawiwta. Ya hak uṅ nīnaniqey anta? 21 Jesus amumi paṅqawa: Ura nu sūs nasuṅwintalöṅnit ep hihta tumaltaqw, uma sohsoyam k̇ātayyuṅwa. 22 Pu ōviy pi piw tiyohya poṅotkiwmantaniqat Moses umumi tutapta. (Pam qa Moses ahpiy panta, pas itanamuy amuhpiy pan yukiwta.) Noqw uma nasuṅwintalöṅnit ep hakiy poṅotkuyaṅwu. 23 Noqw uma Moses tutavoyat anhtotiniqey nānawaknaqe, nasuṅwintalöṅnit ep hakiy poṅotkuyanik pantsatsnaṅwu. Noqw kurs uma pantotinik, uma hinoqw inumi tu’qawyuṅwa, nu nasuṅwintalöṅnit ep hakiy qalaptsinaq’ö? 24 Uma pay hihta hin son’iwhqat pan put hin yukunayaṅwu, as uma pam hin pas antsa hintaqat pan put yukunayanik̇ahk̇aṅwo.

Is He the Messiah?

25 Pahsat pu haqawat Jerusalem ep ki’yuṅqam paṅqaqwa: Ya puma qa it nīnayaniqey tunatyawyuṅwa? 26 Noqw meh, pam qa tuhtusk̇aṅw yuaataqw, puma aw qa hiṅqaqwa. Ya sen momṅwit pay it Christnihqat suyan navoti’yuṅwa? 27 Qae. Pi itam it tāqat háqaqwniqw navoti’yuṅwa; noqw pi Christ pituqw, qa hak put haqaqw pituqw navoti’tani. 28 Pahsat pu Jesus God kīyat ep sinmuy tutuqaynak̇aṅw, k̇ēew paṅqawu: Uma nuy tuwi’yuṅwa, pu nuy háqaqwnihqat navoti’yuṅwa. Noqw nu’ hapi qa nāp itunatyay pitu. Pi i’ hak pas antsanihqa nuy aṅqw tavi. Noqw put hakiy uma qa tuwi’yuṅwa. 29 Noqw nu’ pi put tuwi’ta; pi nu’ put aṅqw pítuhqee; noqw pam nuy aṅqw tavi. 30 Pahsat puma as put ṅuayaniqey anhtoti. Noqw pay qa hak aw may’ta, nāt tuwaniyat aw qa pituqw ōviy’o. 31 Noqw pay sinmuy amuṅaqw k̇aysiwhqam put aw tūtuptsiwaqe paṅqaqwa: Ya sen Christ hisat pite’, it tāqat tutmalayat epnihqe pas pavan k̇āhintsakni?

Guards Are Sent to Arrest Jesus

32 Noqw yaw sinom nānahpa’ nauyhiṅqaqwaqat Pharisee‐sinom nanaptaqe, God awwat mohpeq momṅwituy amumum hoṅviaymuy put aw hōnaya, put ṅuayaniqat ōviy’o. 33 Pahsat pu Jesus pumuy amumi paṅqawu: Pay nāt nu hihsavo umumum yantat, nuy aṅqw távihqat awni. 34 Noqw uma as nuy hepyat, soon nuy tutwani; pu nuy haqaminiqw uma kurs hin paṅsoyani. 35 Pahsat pu Jew‐sinom nānami paṅqaqwa: Ya sen i’ haqamini? Ya hintaqw itam kurs hin put tutwani? Ya sen pam pay qa‐Jew‐sinmuy amuhpa’ itahsinmuy ahtsavaliwtaqamuy amuminen, qa‐Jew‐sinmuy tutuqaynani? 36 Ya sen hiṅqawhqe paṅqawu: Uma as nuy hepyanik̇ahk̇aṅw, soon nuy tutwani; pu piw nuy haqaminiqw uma kurs hin paṅsoyani, kita?

Streams of Living Water

37 Noqw nōviwhqat ep nuhtuṅk wukotalöṅvaqat ep Jesus wunuptut, pas k̇ēew paṅqawu: Pānaqmokiwtaqa inuminen hikwni. 38 Inumi tuptsiwni’taqat ahsonṅaqw kūyi taytaqa munvamantani; tutuvenit hin lavayhtiqat pan’i, pam kita. 39 Pam yan lavayhtiqe it Hikwsit paṅqawu, put hapi hakim Jesus aw tuptsiwyaqam ason makiwyani. Qahováriwtaqa Hikwsi nāt nuhtumi qa noiwa, nāt Jesus qa pas pas hímuniwhtiqw ōviy’o.

Division among the People

40 Noqw ōviy k̇aysiwhqam sinom it yan lavayit nanaptaqe paṅqaqwa: Pay kurs pas antsa i’ hapi God lavay’ayaat pas pávannihqa. 41 Noqw pētu paṅqaqwa: Pay i’ pas pam Christ. Noqw haqawat paṅqaqwa: Ya Christ yaw Galileet aṅqw yámakni? 42 Puyaw tutuveni qa pan lalvaya: Ura Christ David ahpiy aniwhtini, pu Bethlehem kitsókit aṅqw yámakni, ura David haqam qátuṅwuqat aṅqö’? 43 Noqw ōviy sinom Jesus ep nātsiki. 44 Noqw haqawat as put ṅuayaniqey nānawaknaqw, pay qa hak put aw may’ta.

The Unbelief of the Jewish Leaders

45 Pahsat pu ima hoṅvia’yat God awwat mohpeq momṅwituy amumi‐nik̇aṅw, pu Pharisee‐sinmuy amumi ökiqw, puma pumuy amumi paṅqaqwa: Ya uma hinoqw qa wikvaya? 46 Noqw hoṅvia’yat paṅqaqwa: Pas qa hak tāqa hisat it tāqat an yuaata. 47 Pahsat pu Pharisee‐sinom pumuy amumi paṅqaqwa: Noqw ya uma nuhtum ūnatoti? 48 Ya hakim momṅwituy sen Pharisee‐sinmuy amuṅaqw put aw tūtuptsiwa? 49 Ima söqavuṅwsinom tutavot qa tuwi’yuṅqam pi pay qalolmat makiway’yuṅwa. 50 Noqw Nicodemus, ura Jesus aw mihikq pítuhqa, pumuy amumum sinoiwtaqa amumi paṅqawu: 51 Hakim nāt hakiy aw qa tūqayyuṅwt, pu put hihta hinhtiqat nāt qa nanaptat, pay eṅem hin yukuyamantaniqat ya itahtutavo pan yukiwta? 52 Noqw puma lavayhtotiqe put aw paṅqaqwa: Noqw ya um piw Galileet aṅqw sino? Tutuvenit aṅ pupre’, um navotni, qa hak God lavay’ayaat Galileet aṅqw yámakni. 53 Noqw sohsoyam nanap kiy aṅqe’ya.

8

The Woman Caught in Adultery

1 Noqw Jesus tsomot Olivet yan mātsiwhqat aw’i. 2 Pu suits talavay pam piw God kīyat aw paki, noqw sinom sohsoyam put aw ökiqw, pam qatuptuqe pumuy tutuqayna. 3 Noqw tutavot tutuqaynayaqam Pharisee‐sinmuy amumum hakiy wuhtit qa nāp himuy amum hintsakk̇aṅw núansaniwhqat put aw wikvaya; nihqe puma put nāsave taviyat, 4 Jesus aw paṅqaqwa: I’ wuhti qa nāp himuy amum hintsakk̇aṅw núansaniwa, nāt pas hintsakk̇aṅwo. 5 Noqw Moses hapi tutavot ep itamuy pas ayataqe, hakim hakiy pan hintsakqat tatatupninayaniqat paṅqawu. Noqw uṅniqw hintani? 6 Pay puma Jesus aw hin hepyaqe, aw put hihta nēveltoynayaniqey ōviy yan lavayhtoti. Noqw pay Jesus motoltit, malatsiy akw tutskwava penta, suhpan qa navotqey pan’i. 7 Noqw ōviy puma put pas tūviṅlalwaqw, pam kwuhpukqe amumi paṅqawu: Pay pi haqawa umuṅaqw pas qa hihtakw hintaqa put mohti owat aw tūvani, kitat, 8 Pu piw motoltiqe, tutskwava penta. 9 Noqw nanaptaqam qaanhinwisqey unaṅwpeq sunvoti’k̇ahk̇aṅw, nānap paṅqw nȫṅantiva, suswukoqw aṅqw hoyoyoykuyakaṅw nuhtuṅknihqat aqw pahsavoo, noqw Jesus wuhtit nāsave wúnuhqat amum nāla akwsiṅwu. 10 Noqw Jesus kwuhpukqe, pay wuhtit nāla epniqw, pam put aw paṅqawu: Wuhti, ya uṅ hihta nēveltoynayaqam haqamiya? Ya qa hak uṅ mokniqat uṅem hin yuku? 11 Noqw pam put aw paṅqawu: Pay qa hak’i, Tutuyqawhqa. Noqw Jesus aw paṅqawu: Pay nu piw uṅem qa pan yuku; um ahpiynen, pāpu qaanqatsit qe’ni.

Jesus the Light of the World

12 Pahsat pu Jesus piw pumu amumi paṅqawu: Nu hapi sinmuy amumi tāla; inuṅk hinmaqa qatalpuva soon hinmani; pam qatsit aw tālat aṅ hinmani. 13 Noqw ōviy Pharisee‐sinom put aw paṅqaqwa: Um nātuawi’ta; uhtuawi qa súanta. 14 Jesus lavayhtiqe amumi paṅqawu: Pay as pi nu nāp nātuawi’taqw, pay ituawi súanta; pi nu haqaqw pítuk̇aṅw pu haqaminiqey navoti’ta. Noqw uma pi nuy haqaqw pítuhqat, pu nuy haqaminiqat qa navoti’yuṅwa. 15 Uma pay sinmuy amún hihta hin yukuyaṅwu, nu qa hakiy eṅem hin yuyku. 16 Pu nāmahin pi as kurs nu hakiy eṅem hin yuk̇e’, nu suan yúkuṅwu, pi nu qa nālaa, Inay nuy aṅqw távihqa inumuma. 17 Noqw ura kurs pi lȫyöm hihta tuawi’taqw, tuawiam súantaṅwuqat umuhtutavoy aṅ pan pey’ta. 18 Noqw nu suhk̇a nātuawi’ta, noqw pu Ina nuy aṅqw távihqat nuy hákiynihqat tuawi’ta. 19 Pahsat pu puma put aw paṅqaqwa: Noqw una háqamo? Noqw Jesus amumi paṅqawu: Uma itamuy qa tuwi’yuṅwa‐nūyu, pu Inayu; pi as uma nuy tuwi’yuṅwe’, soon piw Inay qa tuwi’yuṅwni. 20 Yan Jesus sivatataṅpit ep yuaayku, God kīyat ep sinmuy tutuqaynak̇aṅwo; noqw qa hak put aw may’ta, nāt tuwaniyat aw qa pituqw ōviy’o.

You Cannot Go Where I Am Going

21 Pahsat pu Jesus piw amumi paṅqawu: Nu ahpiyni; noqw uma as nuy hepyani, nīk̇aṅw uma umuhqaanhtipuy aṅ hinwisk̇ahk̇aṅw so’ni. Nuy haqaminiqat uma kurs hin paṅsoyani. 22 Pahsat pu Jew‐sinom paṅqaqwa: Ya pam hinoqw itam kurs hin put haqaminiqat paṅsoyaniqat paṅqawu? Ya sen pam nāninani? kitota. 23 Pu pam amumi paṅqawu: Uma yaṅqw tūwaqatsit aṅqwya; nu ōṅaq’ö; uma yep qatsit ahpiyya, nu qa yep qatsit ahpiy’o. 24 Paniqw hapi ōviy nu umumi paṅqawu: Uma umuhqaanhtipuy aṅ hinwisk̇ahk̇aṅw so’ni; pi uma nuy haknihqey paṅqawhqat qa tūtuptsiwe’, uma umuhqaanhtipuy aṅ hinwisk̇ahk̇aṅw so’ni. 25 Pahsat pu puma put aw paṅqaqwa: Ya um hak hímuu? Noqw Jesus amumi paṅqawu: Pay nu ura mohtihaq umuy put āawna. 26 Nu as nihtiwhtaqat hihta ep umuy hin lavayhtini, pu umumiq hiṅqawni; noqw i’ hak nuy aṅqw távihqa pas qa atsa; noqw nu put aṅqw hihta navotqey nuhtumi yuaata. 27 Pam pumuy amumi Nay lavayhtiqat puma qa māmatsya. 28 Pahsat pu Jesus amumi paṅqawu: Ason uma nuy Sinot Tiyat nahoylehtsit ep hahye’, pep pu’ uma nuy hákiynihqat nanaptani, pu nu qa nāp nahpiy hihta hintsakqata; Ina inumi hin tutaptaqat nu pan hintsaki. 29 Pu nuy aṅqw távihqa inumuma. Ina nuy qa naltavi, nu yūmosa unaṅwve hinmaqw ōviy’o. 30 Yan pam lavayhtiqw, k̇aysiwhqam put aw tūtuptsiwa.

Free Men and Slaves

31 Pahsat pu Jesus Jew‐sinmuy put aw tūtuptsiwaqamuy amumi paṅqawu: Uma ilavayiy aṅ hinwise’, pep pu’ uma pas antsa inumi nánatuwnayaqamyani. 32 Nen uma navotit pas antsanihqat tuwi’yuṅwni, noqw pam navoti umuy qenivo óyani. 33 Puma lavayhtotiqe put aw paṅqaqwa: Itam Abraham tímatu; nihqe itam qa hisat hakiy aw tūwik’iwyuṅwa; noqw hintaqw ōviy itam qenive oyiwyuṅwniqat um paṅqawu? 34 Jesus lavayhtiqe amumi paṅqawu: Pas antsaa, pas antsa nu umumi paṅqawni: Qaantsakqa hapi qaanhtiput aw tūwikiniṅwu. 35 Noqw tūwiki pi qa sutsep kīve ki’taṅwu, pi ki’taqat tiat pep pas sutsep ki’taṅwu. 36 Noqw ōviy kurs Tiat umuy qenivo oyaqw, uma hapi pas antsa qeniveyani. 37 Pas as pi uma Abraham tímatniqw nu navoti’ta; noqw pi uma nuy nīnayaniqey tunatyawyuṅwa, ilavayi umuh’unaṅwpeq qa haqam qeni’taqw ōviy’o. 38 Pi nu Inay amum qátuhqe, hihta aw yórikqey umumi yuaata; noqw pu uma umunay amum yesk̇aṅw pam hihta hintsakqat uma aw yórikyaqey put tuwat hintsatsk̇a. 39 Puma lavayhtotiqe aw paṅqaqwa: Abraham itanaa. Jesus amumi paṅqawu: Pi as uma Abraham tímatnen, soon qa Abraham hintsakpiyat hintsatsk̇ani. 40 Noqw uma soq tuwat nuy nīnayaniqey tunatyawyuṅwa, ispi nu God aṅqw lavayit pas antsanihqat navotqey umuy āawnaq’ö. Abraham pi qa pan hinhti. 41 Uma umunay hintsakpiyat hintsatsk̇a. Pahsat pu pumuy put aw paṅqaqwa: Itam qa tusk̇apqatsit ahpiy tihtiwya, itam sūkw nay’yuṅwa, it God. 42 Noqw Jesus amumi paṅqawu: Pi as God umunayniqw soon uma inumi qa unaṅway’yuṅwni, pi nu God aṅqw yámakqe put aṅqw pitu; pi nu qa nāp itunatyay aṅq’ö; pi God nuy aṅqw tavi. 43 Ya uma hinoqw ilavayiy qa māmatsya? Ispi kurs hin uma ilavayiy aw tuqayvastotaniqee. 44 Uma umunay Nukpanat ahpiy aniwhti, nihqe uma umunay tunatyayat hintsatsk̇aniqey nānawakna. Pam yayhniwhqat aṅqaqw tuqwyanta; himu pas antsanihqa put ep súlawniqw, ōviy pam antsanihqat ep qa huruhti; pam atsáte’, nāp himuy lavayhtiṅwu; pam a’nö átsanihqee, pas atsat aaniwnaqa. 45 Noqw pay soq pi nu umumi pas qa atsat lavayhtiqw, ōviy uma nuy qa tūtuptsiwa. 46 Haqawa uma nuy hihta ep qaanhtiqat pas súaṅqawni? Noqw kurs nu pas qa atsat umumi lavayhtiqw, ya hinoqw uma nuy qa tūtuptsiwa? 47 God ahpiynihqa God lavayiyat navotṅwu’, noqw paniqw ōviy uma put qa nanapta, uma qa God ahpiy aniwhtiqe ōviy’o.

Jesus and Abraham

48 Pahsat pu Jew‐sinom lavayhtotiqe put aw paṅqaqwa: Noqw pay itam súaṅqaqwaqe, um Samariat aṅqw sínonihqe nukpanhikwsit akw tuyqawiwtaqat paṅqaqwa. 49 Noqw Jesus lavayhtiqe amumi paṅqawu: Nu qa nukpanhikwsit akw tuyqawiwta; nu Inay k̇aptsi’taqw uma nuy qa k̇aptsi’yuṅwa. 50 Pu nu inumi k̇ātayyuṅwniqat qa tunatyawta; pay ason pas suhk̇a put tunatyawta; nihqe pam itamuhtsave hinwat yúkuni. 51 Pas antsaa, pas antsa nu umumi paṅqawni: Ilavayiy an hinmaqa soon mokiwuy ep pítuni. 52 Pahsat pu Jew‐sinom put aw paṅqaqwa: Pu’ hapi itam pas suyan nanaptaqw um nukpanhikwsit akw tuyqawiwta. Abraham mōki; pu God lavay’aymat piw soa; noqw um piw nāt paṅqawu: Ilavayiy an hinmaqa soon mokiwuy ep pítuni. 53 Ya um itanay Abraham epnihqe hak pas pávani? Pam pi pay qa qatu; pu God lavay’aymat piw qa yēse. Ya um hak hímunihqey nāmi wūwanta? 54 Noqw Jesus lavayhtiqe paṅqawu: Kurs nu pay nāp nātsok̇ananiqw pay pam qa hihta hihk̇ay’tani; noqw pi Ina nuy tsok̇anaṅwu; noqw uma put aw yanyuṅqey paṅqaqwa. 55 Noqw pi uma put qa tuwi’yuṅwa; noqw nu put tuwi’ta; nihqe ōviy kurs nu put qa tuwi’taqey paṅqawe’, nu umún átsani; noqw pi nu put tuwi’taqe, put lavayiyat an hinma. 56 Umuna Abraham iqatsiy aw yórikniqey put ep hahlayi; nihqe pam aw yórikqe hahlayhti. 57 Pahsat pu Jew‐sinom put aw paṅqaqwa: Um nāt qa lȫp sunat pakwt sihk̇ay’taqat yahsaṅwni’k̇aṅw, ya pay um Abraham aw yori? 58 Jesus amumi paṅqawu: Pas antsaa, pas antsa nu umumi paṅqawni: Nāt Abraham qa háqamniqw pay nu qatu, kita. 59 Pahsat pu puma put tatatupyaniqe o’wat ömahtota; noqw pay Jesus nauyhtaqe God kīyat aṅqw yámakqe pumuy amuhsonṅaqw hinmak̇aṅw paṅqw ahpiy’o.

9

Jesus Heals a Man Born Blind

1 Noqw Jesus haqaminik̇aṅw, hakiy tāqat pas tihtiwhqey aṅqaqw qapostalqat aw tātayi. 2 Noqw Jesus aw nánatuwnayaqam put tūviṅtotaqe aw paṅqaqwa: Tutuqaynaqa, ya hakiy qaanhtiqw, ōviy i’ qapostalk̇aṅw tihtiwa, sen ii, sen náata, sen yúata? 3 Noqw Jesus paṅqawu: Pay i’ qa hakiy qaanhtipuyat ep pank̇aṅw tihtiwa, qa nāp qaanhtiqey ep’e, pu qa nay, yuy qaanhtipuyamuy ep’e; pi pay God tumalaat put ep mātaktiniqw ōviy pam pank̇aṅw tihtiwa. 4 Nāt tālö’niqw nu soon nuy aṅqw távihqat tumalayat qa tumalay’tani; taq mihikq soon hak tumalay’taṅwu. 5 Nu nāt tūwaqatsit ep hinnumqe nu hapi sinmuy amumi tāla. 6 Yan pam lavayhtit, tutskwami tö́hakqe, tutsvalay akw tsöqataqe, put qapostalqat pōsiyat aṅhqe lelwi; 7 Nit put aw paṅqawu: Yupa, nen um patuphat Siloam aqw posimavaqtani, kita. (Siloam hōniwa, i’nihqe pam’i.) Noqw ōviy pam awnihqe, aqw posimavaqtaqe, tālat tayk̇aṅw ahoy pitu. 8 Noqw ōviy kisṅwamat‐niqw pu haqawat put qapostalṅwuniqw aw yorstotaqam paṅqaqwa: Ya qa i’ haqam qátuk̇aṅw hihta tuṅlay’taṅwuqa? 9 Noqw haqawat paṅqaqwa: Pay i’ pam’i; noqw pētu paṅqaqwa: Pay i’ put an sóniwa. Noqw pam tāqa paṅqawu: Pay nu’ pam’i. 10 Noqw ōviy puma put tūviṅtotaqe aw paṅqaqwa: Noqw uhposi hin tālawva? 11 Noqw pam lavayhtiqe paṅqawu: Pay hak tāqa Jesus yan mātsiwhqa tsöqataqe, ivosvaqe put lelwit, inumi paṅqawu: Um patuphat Siloam awnen, aqw posimavaqtani; noqw ōviy nu awnihqe posimavaqtaqe, ivosiy tālawna. 12 Pahsat puma put aw paṅqaqwa: Noqw pam hak háqamo? Noqw pam paṅqawu: Pīyi.

The Pharisees Investigate the Healing

13 Pahsat pu puma qapostalṅwuqat Pharisee‐sinmuy amumi wikya. 14 Noqw piw nasuṅwintalöṅnit ep Jesus tsöqataqe put pōsiyat tālawna. 15 Pahsat pu Pharisee‐sinom pam hin pōsiy tālawnaqat tuwat put tūviṅtota. Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Pam ivosiy aṅhqe tsöqat lelwi; noqw nu posimavaqtaqe, ivosiy tālawna. 16 Pahsat pu ōviy haqawat Pharisee‐sinom paṅqaqwa: Pay pi i’ tāqa qa pas God aṅq’ö, ōviy pi nasuṅwintalöṅnit qa k̇aptsi’ta. Noqw pētu paṅqaqwa: Pas soon hak qaanhinmak̇aṅw yanhaqam k̇ātutmalat hintsakni. Noqw yan puma nātsiki. 17 Pahsat pu puma qapostalṅwuqat aw piw paṅqaqwa: Ya uhposiy tālawnaqa uṅniqw hak hímuu? Noqw pam amumi paṅqawu: Pam God lavay’ayaata. 18 Noqw as qapostalṅwuqa pōsiy tālawnaqat Jew‐sinom qa tūtuptsiwa. Noqw ōviy puma put nayat yuyat enaṅ wáṅwayyaqe, 19 Tūviṅtotaqe amumi paṅqaqwa: Ya pas pay i’ umuhti qapostalk̇aṅw tihtiwhqat uma paṅqawlawu? Noqw pam pantaṅwunik̇aṅw hin pu’ tālat tayta? 20 Noqw put naat yuyat amum lavayhtiqe amumi paṅqawu: Pay pi i’ pas itahtinihqat itam navoti’ta, pu i’ qapostalk̇aṅw tihtiwhqata. 21 Nīk̇aṅw hin pi pam pu’ tālat taytaqw itam qa navoti’ta; piw hak put pōsiyat tālawnaqat itam qa navoti’ta; pi wūyoq’a; uma tūviṅtotani; pam pi nēṅem hin lavayhtini. 22 Put naat yuyat amum Jew‐sinmuy mamqasqe ōviy yan lavayhti; yaw kurs hak Jesus pas Christ‐nihqat paṅqawhq, Jew‐sinom aw tōnawtaqamuy aṅqw put ayo tūvayaniqey pasiwni’yuṅqw ōviy’o. 23 Paniqw ōviy puma paṅqawu: Pay wūyoq’a, uma tūviṅtotani, kita. 24 Pahsat pu piw ōviy puma qapostalṅwuqat wáṅwayyaqe aw paṅqaqwa: Um God pas hihtatani; itam navoti’yuṅqw, i’ tāqa qaanhinma. 25 Noqw pam lavayhtiqe paṅqawu: Pay k̇a pi as sen pam qaánhinma, sen pay qa panmaqw, nu put qa navoti’ta; pay it‐sa pi pas sūkw nu suyan navoti’ta, nu as ura qapostalṅwu, nīk̇aṅw nu pu’ tālat tayta. 26 Pahsat pu puma piw put aw paṅqaqwa: Ya pam uṅ hintsana? Hin pam uhposiy tālawna? 27 Noqw pam lavayhtiqe amumi paṅqawu: Pay pi nu umuy āawnaqw uma qa nanapta. Ya uma hinoqw pas pu’ piw put nanaptaniqey nānawakna? Ya uma tuwat put aw tutuqayyaniqe ōviy’o? 28 Pahsat pu puma pas tutsíw’unaṅway hiṅqaqwaqe put aw paṅqaqwa: Um pi put aw tutuqayi, itam pi Moses aw tutuqayya. 29 God pi pas suyan Moses aw yuaaykuqat itam navoti’yuṅwa; i’ pi pay hak tuwat háqaq’ö. 30 Noqw tāqa lavayhtiqe amumi paṅqawu: Is uti pas as uma put háqaqwniqw qa navoti’yuṅqw, piw pam ivosiy tālawna. 31 Noqw pi itam navoti’yuṅqw God qaanhinwisqamuy lavayiyamuy qa navotṅwu; pi hak haqam God k̇aptsi’k̇aṅw tunatyayat hinmaqw put pam navotṅwu. 32 Hisat qatsit yayhniwhqat aṅqaqw qa hak haqam hakiy qapostalk̇aṅw tihtiwhqat posiyat tālawniqat itam navoti’yuṅwa. 33 Pi as i’ tāqa qa God aṅqwnen soon hihta hintsakni. 34 Puma lavayhtotiqe aw paṅqaqwa: Pas as um qaanhtiput aṅ tihtiwk̇aṅw, ya pas piw um itamuy tutuqayna? kitotaqe put paṅqw ayo tūvaya.

Spiritual Blindness

35 Noqw yaw put tūvayaqat Jesus navotqe put túwahqe aw paṅqawu: Ya um God Tiyat aw tuptsiwni’ta? 36 Noqw pam lavayhtiqe aw paṅqawu: Ya pam hak’i, tāqa? Nu hakiy aw tuptsiwni? 37 Noqw Jesus put aw paṅqawu: Pay um aw yori; noqw pam hapi ūmi yuaata. 38 Noqw pam paṅqawu: Tutuyqawhqa, nu tuptsiwa; pam kitat put aw naokiwhta. 39 Noqw Jesus paṅqawu: Nu hapi yep hin hintaniqat ōviy pew tūwaqatsit aw pitu, ima aṅ qa tayyuṅqam pōsiy tālawnayaniqat ōviy’o, pu aṅ tālat tayyuṅqam pōsiy qatālawnayaniqat ōviy’o. 40 Noqw haqawat Pharisee‐sinom put ámumyaqam īit nanaptaqe put aw paṅqaqwa: Noqw itam piw qapostalya? 41 Noqw Jesus amumi paṅqawu: Pay pi as uma qapostalye’, soon qaanhtiput hinyuṅwni; noqw pi uma postalyaqey kitotaqw, ōviy umuhqaanhtipu umuhpe hūrsti.

10

The Parable of the Sheepfold

1 Pas antsaa, pas antsa nu umumi paṅqawni: Hak qa hötsíwhpa kanelkimi pakit, pay nāp haqe’ aqw pákihqa hapi uyiṅwuniṅwu, pu hakiy hihta tusoqnawhkilawhqaniṅwu. 2 Hötsíwhpa pákihqa hapi kanelmuy tumalay’taqaniṅwu. 3 Noqw hötsíwat aw tunatyawtaqa put aw hö́taṅwu, noqw kanēlom tönayat nanaptaṅwu; noqw pam pumuy túṅwniyamuy akw wáṅwaylawṅwu, nen pumuy paṅqw haqami tsamṅwu. 4 Pu pam pokmuy nö́ṅakne’ amupyeve hinmaṅwu; noqw kanēlom tönayat tuwi’yuṅqe ōviy put aṅkyaṅwu. 5 Nīk̇aṅw puma a’löṅtuy tönayamuy qa tuwi’yuṅqe ōviy hakiy alöṅöt qa aṅkyat, tuwat soq put apyeve watqaṅwu. 6 Yan Jesus tūwutsit aṅ pumuy amumi hihta mahtakna; noqw puma put hihta lavayhtiqat qa māmatsya.

Jesus the Good Shepherd

7 Pahsat pu Jesus piw amumi paṅqawu: Nu hapi kanelkimiq hötsíwat anta. 8 Inupyeve mohti ö́kihqam sohsoyam uuyiṅwtu, pu hihta tūnawhkilalwaqamu; noqw ikanelvohkom pumuy amumi qa tūqayyuṅwa. 9 Nu hapi hötsíwa; inuhpa’ pákihqa hapi ayo yámakni, nen aw papkik̇aṅw pu piw aṅqw yaymak̇aṅw nȫsiwhqey tuway’numni. 10 Pi uyiṅwu ūuyniksa pítuṅwu, pu hihta nīnaniksaa, pu hihta hovalaniksaa; noqw nu tuwat pumuy yesniqat ōviy pitu, puma nukṅwat qatsit qaöwíhinyuṅwniqat ōviy’o. 11 Nu hapi kanelmuy amumi suan tunatyawmaqa. Suan kanelmuy amumi tunatyawmaqa hapi pumuy amuṅem qatsiy táviṅwu. 12 Náwuspi i’ ayaiwtaqa, kanelmuy qa pokmuy’taqe amumi qa suan tumalay’taṅwu; nīk̇aṅw haqaqw kwéwuniqw put tuwe’, kanelmuy tatamhtat, wāyaṅwu; noqw kwewu kanelmuy qö́yaṅwu, pu piw tatslaknaṅwu. 13 Ayaiwtaqa wāyaṅwu, pam pi pay ahsatiy ōviyniṅwunihqe kanelmuy qa hin amumi tunatyawtaṅwu. 14 Nu hapi kanelmuy amumi suan tunatyawmaqa; nihqe nu ikanelvokmuy tuwimuy’ta; noqw ivokom nuy tuwi’yuṅwa. 15 Pas Ina nuy hin tuwi’taqw nu pan piw Inay tuwi’ta, nihqe nu ikanelvokmuy amuṅem iqatsiy távini. 16 Pu nu piw nāt pētuy kanelmuy qa it kanelkit ep yesqamuy pokmuy’ta; pumuy nu soon qa tsamni, noqw puma itönay nanaptani; noqw puma sūp tōnawtaqw sūk̇a pumuy amumi tunatyawtani. 17 Noqw nu hapi iqatsiy tave’ put ahoy kwúsuniqat ōviy Ina inumi unaṅway’ta. 18 Soon hak nuy iqatsiy nawhkini, nu nāp put távini; nu put táviniqey aw öqalat pasiwta, pu nu put ahoy kwúsuniqey aw’i; yan hapi Ina imumi tutapta. 19 Noqw yan it lavayit ep pay piw Jew‐sinom nātsiki. 20 Noqw k̇aysiwhqam paṅqaqwa: Pam nukpanhikwsit akw tuyqawiwtaqe ōviy pas qa navoti’numa. Ya uma hinoqw aw tūqayyuṅwa? 21 Noqw pētu paṅqaqwa: Nukpanhikwsit akw tuyqawiwtaqa qa yan yuaataṅwu. Ya sen nukpanhikwsi qapostalyaqamuy pōsiyamuy tālawnani?

Jesus Is Rejected by the Jews

22 Noqw Jew‐sinom Jerusalem epeq ura hisat namat God kīyat powatotaqat éphaqam u’nantota, tö́möhaqamo. 23 Noqw Jesus God kīyat ep haqam Solomon tuhööyat aṅ waynuma. 24 Noqw Jew‐sinom put aw tsovaltiqe aw paṅqaqwa: Taay, ya hihsavohaqam itam ūmi a’nö wūwantotani? Kurs pay um pas Christ‐nen itamuy suyan put āawnani. 25 Noqw Jesus amumi paṅqawu: Pay pi nu umuy āawnaqw uma qa tūtuptsiwa. Nu Inay tuṅwniyat aw yank̇aṅw īit tutmalat hintsakq, pam nuy hákiynihqat tuawi’ta. 26 Noqw uma qa tūtuptsiwa, ispi uma qa nuhtum ikanelvohkomyaqee; pay pi nu ura umumi paṅqawu. 27 Ikanelvohkom itönay nanaptaṅwu; noqw nu pumuy tuwimuy’ta; noqw puma inuṅk hinwisa. 28 Noqw nu pumuy qatsit qaso’taqat huylawu; noqw soon puma hovalniwyani, piw soon hak pumuy imapqölṅaqw tusoq’ipwani. 29 Ina nuy pumuy máqahqa sohsokmuy amuhpenihqe pas pávani; noqw qa hak pumuy Inay mapqölṅaqw tusoq’ipwaniqey aw öqala. 30 Ina‐niqw pu nūu, itam sūk̇aa. 31 Pahsat pu Jew‐sinom put tatatupyaniqe pay piw o’wat ömahtota. 32 Noqw Jesus lavayhtiqe amumi paṅqawu: Nu nihtiwtaqat lolmat tumalat Inay aṅqw umumi mahtakna. Noqw ya uma hihtawat tumalat ep nuy tatatupyani? 33 Noqw Jew‐sinom put aw paṅqaqwa: Pay itam lolmat tumalat qa ép uṅ tatatupyani, pi um God qak̇aptsi’lavayhtiq’ö; pu um pay sínonik̇aṅw pas God‐nihqey paṅqawhqat ōviy’o. 34 Noqw Jesus amumi paṅqawu: Puyaw umuhtutavoy ep qa yan pey’ta: Nu paṅqawu: Uma pas hihtuya, yan’i? (Noqw pas soon tutuveni alöṅtini.) 35 Noqw pep hapi pam hakimuy put lavayiyat ömahtotaqamuy pas hihtuyaqat amumi paṅqawu. 36 Noqw hintaqw ōviy uma nuy qak̇aptsi’lavayhtiqat paṅqaqwa, nu Pas Hímunihqat Tiatnihqey lavayhtiqö’? Pi Ina pas nāp nuy supwataqe tūwaqatsit aw tavi. 37 Ason pi nuy qa Inay tumalayat hintsakq, uma nuy qa tūtuptsiwani. 38 Nīk̇aṅw kurs pay nu pas put hintsakq, nāmahin pi as uma nuy qa tūtuptsiwanik̇ahk̇aṅw uma hīhihta tumaltiwhqat tūtuptsiwani; nen Ina inuhpeniqw, pu nu put epnihqat uma māmatsye’ tūtuptsiwani. 39 Yantaqat ep pu as ōviy piw puma put ṅuayaniqey antotiqw, pam pumuy māyamuy aṅqw ayo yámakqe, 40 Jordan yupqöymi paṅsonihqe huruhti, ura John pay mohti kūyit akw tūtuvoylalawhqat paṅsoo. 41 Noqw k̇aysiwhqam put aw ökiwtaqe nānami lavayta: John pi qa hihta k̇ātumalta; nīk̇aṅw John pi it tāqat hin lavayhtiqw pas pam sohsoy antsaa. 42 Noqw pepeq k̇aysiwhqam put aw tūtuptsiwa.

11

The Death of Lazarus

1 Noqw hak tāqa Lazarus yan mātsiwhqa Bethany kitsókit ep ki’ta, it Maryt‐nik̇aṅw pu qȫqayat Marthat kitsókiyamuy ep’e; noqw pam hak okiw tūtuyhti. 2 (I’ Mary hapi put atsve hihta kwaṅwáhovaqtuqat wihkuyit akw Tutuyqawhqat lelwit, pu hȫmiy akw kukyat aṅ hȫna; noqw put tupkoat Lazarus tūtuya.) 3 Paniqw ōviy put qȫqamat hakiy Jesus aw ayataqw, pam paṅqawu: Tutuyqawhqa, meh, pas aw uh’unaṅwa okiw tūtuya. 4 Noqw Jesus put navotqe paṅqawu: I’ tūya put mokniqat qa pániq’ö, pi God pas a’nö hímuniwhtiniqat ōviy’o, noqw God Tiat put ahpiy pas pavan hímuniwhtini. 5 Noqw Jesus Marthat aw unaṅway’ta, pu tupkoyat Maryt‐nik̇aṅw pu Lazarus pumuy amumii. 6 Noqw ōviy pam put navotqe pay hāk pepeq lȫs talöṅna. 7 Nit it atsve pu’ pam put aw nánatuwnayaqamuy amumi paṅqawu: Tuma piw Judeat aqwya. 8 Noqw puma put aw paṅqaqwa: Tutuqaynaqa, nāt pūnat pu’ Jew‐sinom uṅ tatatupninayaniqey anhtotiqw, ya um pay piw aqwni? 9 Noqw Jesus lavayhtiqe paṅqawu: Ya talöṅvaqat ep tāwa aṅhqe qa pakwt lȫq sihk̇ay’tasikis qöniltiṅwu? Tālö waynumqa qa wíwakṅwu, pam qatsit aw tālat aw taymaṅwunihqe ōviy’o. 10 Mihikq waynumqa hihta ep wíwakṅwu, put ep tāla súlawniṅwuniqw ōviy’o. 11 Yan pam lavayhtit amumi paṅqawu: Itahkwatsi Lazarus pūwi, noqw pay nu aqwnen tātaynani. 12 Pahsat pu put aw nánatuwnayaqam put aw paṅqaqwa: Tutuqaynaqa, pay pi pūwe’ soon qa öqawhtani. 13 Noqw pam mokqat Jesus paṅqawhq, suhpan as pay pam puwhqe nāsuṅwni’taqw put paṅqawhqat puma wūwaya. 14 Pahsat pu Jesus pumuy amumi pas suyan paṅqawu: Lazarus mōki. 15 Noqw nu qa épeqniqw pam panhtiqw pas nu put ep umuṅem hahlayhti, uma nuy hinhtiniqat aw yórikye’ inumi tūtuptsiwaniqat ōviy’o. Pay itam aqwyani. 16 Pahsat pu Thomas, Didimus yan túṅwantiwhqa, suṅwámuy amumi paṅqawu: Itam amum aqwye’, amum so’ni.

Jesus the Resurrection and the Life

17 Noqw Jesus pepeq pituqw, pay kurs pam āmiwhqe, nālös talni’ta. 18 Noqw Bethany Jerusalem áhayhpo, sukw aṅqw nāsamiq tutskwatuwanit pahsaphaqamo. 19 Noqw Jew‐sinom k̇aysiwhqam Marthat pu Maryt pumuy tupkoyamuy ep pumuy qahahlayhpiyamuy ep amumi unaṅwtapyaniqe kurs ep öki. 20 Noqw yaw Jesus aṅqwnihqat Martha navotqe, paṅqw nakwsuqe put ahsawva, noqw Mary pay nāt kiy ep qatu. 21 Pahsat pu Martha Jesus aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, pas as um yepniqw soon itupko mokni. 22 Noqw pay nu navoti’taqw nāmahin pi yahsathaqam um God aw hihta tūviṅtaqw soon pam uṅ qa máqani. 23 Noqw Jesus put aw paṅqawu: Pay uhtupko ahoy tātayni. 24 Noqw Martha put aw paṅqawu: Antsa nu navoti’taqw nuhtuṅk talöṅvaqat epeq sinom ahoy yesvaniqw pam nuhtum ahoy tātayni. 25 Noqw Jesus put aw paṅqawu: Nu hapi hakiy mokiwuy aṅqw ahoy tātaynaṅwuqa, pu qatsíhuytaṅwuqa; inumi tuptsiwhqa as nāmahin mokni, nīk̇aṅw pay pam qátuni. 26 Pu hak qatuk̇aṅw inumi tuptsiwni’taqa pas soon hisat mokni. Ya um it tūptsiwa? 27 Noqw pam put aw paṅqawu: Owi, Tutuyqawhqa, pay um pas Christ, God Tíatnihqat nu tuptsiwa; ura kurs pi pam hak tūwaqatsit aw pítuni.

Jesus Weeps

28 Yan pam lavayhtit ahpiynihqe tupkoy Maryt nauywaṅwayhqe aw paṅqawu: Tutuyqawhqa pitu, nihqe uṅ wáṅwaylawu. 29 Noqw panis pam put navot suṅwnuptut, put aw’i. 30 Noqw Jesus nāt kīmi qa pítuhqe, haqam Martha put ahsawvaqat pay nāt pep’e. 31 Noqw Jew‐sinom Maryt amum ahpave taṅawk̇ahk̇aṅw put aw unaṅwtavi’yuṅqam put suṅwnuptut yámakmaqw aw tayyuṅqe aṅkya paṅqawk̇ahk̇aṅwo: Pam sumataq tūamit ep pakmumuyniqe ōviy paṅsoo, kitota. 32 Pahsat pu Mary nāt Jesus haqam wunuqw túwahqe aw pitu, nihqe put atpipo tamötswunuptut aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, pas as um yepniqw soon itupko mokni. 33 Noqw pam pakmumuyhq, pu Jew‐sinom put amum ö́kihqam piw tsaykitaqw Jesus amumi yórikqe unaṅwpeq ōkwavakqe, 34 Paṅqawu: Uma haqam put taviya? Noqw puma paṅqaqwa: Tutuyqawhqa, um awnen aw tātayni. 35 Noqw pahsat pu Jesus paklawu. 36 Pahsat pu Jew‐sinom paṅqaqwa: Meh, pas kurs aw unaṅway’ta. 37 Noqw haqawat paṅqaqwa: Ya sen i’ qapostalqat pōsiyat tālawnaqa soon hinwat yukuqw soon as k̇a mokni?

Lazarus Brought to Life

38 Pu ōviy Jesus nāt qa suyan unaṅway’k̇aṅw tūamit aw pitu. Noqw tuhsöṅaqw tūamiwta, noqw aqw owa uhtsiwta. 39 Noqw Jesus paṅqawu: Uma owat ayo taviyani. Noqw mokqat qȫqaat Martha put aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, pay soon pi okiw qa hovaqtuni; pi pay nālös talöṅni’ta. 40 Noqw Jesus put aw paṅqawu: Ya ura um tuptsiwe’, God öqalayat lolmat aw yórikniqat nu ūmi qa paṅqawu? 41 Pahsat pu mokpu haqe’ qatsqat aṅqw puma ayo owat taviya. Noqw Jesus ōmiq tātayht paṅqawu: Inaa, kwakwhay um nuy navota. 42 Pay pi as um sutsep nuy navotṅwuniqw nu put navoti’ta; nīk̇aṅw pay ima sinom yaṅ hoṅqam um nuy aṅqw távihqat tūtuptsiwaniqw ōviy nu paṅqawu. 43 Yan pam lavayhtit, pahsat pu a’nö paṅqawu: Lazarus, yámakuu! 44 Noqw i’ mokqa paṅqw yama; noqw maat kukyat amum masyuwsit akw tōnaniwta, pu taywaat höhönpit akw nȫmiwta. Noqw Jesus pumuy amumi paṅqawu: Uma ṅahyat mātapyani.

The Plot against Jesus

45 Pahsat pu k̇aysiwhqam Jew‐sinom Maryt aw ökihqam Jesus hihta tumaltaqat aw tātayyaqe put aw tūtuptsiwa. 46 Noqw pay pumuy amuṅaqw haqawat Pharisee‐sinmuy amumiyaqe, Jesus hīhihta tumaltaqat pumuy āawnaya. 47 Pahsat pu God awwat mohpeq momṅwit Pharisee‐sinmuy amumum yuaatotaniqe tsovalti, nihqe paṅqaqwa: Ya itam hinhtotini? pas hapi i’ tāqa hīhihta k̇ātutmalat hintsaki. 48 Pas itam qa aw hintsatsk̇aqw, pam pantsakq kurs hin qa sohsoyam put aw tūtuptsiwani; noqw Rome aṅqw sinom ök̇e’ itahkiy kīqötotani, pu itamuy sinmuy haqami hintsatsnani. 49 Noqw pumuy amuṅaqw haqawa Caiphas yan mātsiwhqa put yahsaṅwuy ep God awwat mohpeq moṅw’iwtaqe pumuy amumi paṅqawu: Uma qa hihta navoti’yuṅwa; 50 Piw it aṅ qa wūwaya: Pay hak sūk̇a tāqa sinmuy amuṅem mokniniqw pam itamuṅem lomahintani. Noqw pep pu’ sinom soon pas sohsoyam súlawhtotini. 51 Pam qa nāp nahpiy yan lavayhti; nīk̇aṅw pam ephaqam God awwat mohpeq moṅw’iwtaqe hihta nātoniqat paṅqawu. Pam yan lavayhtiqe Jesus pep tutskwat ep sohsokmuy sinmuy amuṅem mokniqat aṅwu pay lavayhti; 52 Nīk̇aṅw pep tutskwat ep sinmuy qa púmuy‐sa amuṅem‐nit, pas sohsokmuy God tímuyatuy aṅqe’ ahtsavaliwyuṅqamuy piw amuṅem mokni, pam pumuy sohsokmuy sūmi tsovalaniqe ōviy’o. 53 Pahpiy pu puma put hin nīnayaniqey nanawinya. 54 Noqw ōviy Jesus Jew‐sinmuy amuhpa’ pāpu qa pas mātaqpuva hinnuma; nihqe pam paṅqw haqami kitsókit Ephraim yan mātsiwhqat aqw’a, tutskwat qayēwiwhpuve qalavoq’a. Nihqe pam put aw nánatuwnayaqamuy amumum pepeq qatu. 55 Noqw Jew‐sinmuy nōviwhqaam Amutsva Yūmosanihqat yan túṅwantiwhqat aw pituto. Noqw nāto nōviwhqat aw qa pituqw, k̇aysiwhqam aṅ tutskwava yesqam napwatotaniqe Jerusalem ep öki. 56 Nihqe puma Jesus ōviy taynumyaqe God kīyat ep hoṅk̇ahk̇aṅw nānami paṅqaqwa: Ya uma hin wūwantota? Ya sen pam nōviwniqat qa awni? 57 Noqw ima God awwat mohpeq momṅwit Pharisee‐sinmuy amumum put ṅuayaniqey anhtoti; nihqe ōviy kurs hak put háqamnihqat tuway’te’ paṅqawniqat pan yukuya.

12

Jesus Anointed at Bethany

1 Noqw pu Amutsva Yūmosanihqat ep nōviwniqat aw navaysikis tālat pētiqw, Jesus Bethany ep pitu; pep Lazarus ura as mokqa qatu; ura Jesus put mokqat ahoy tātayna. 2 Noqw Lazarus sinomat pep Jesus eṅem tapkiqw nōvatota; noqw Martha tūnopni’ta; noqw Lazarus nuhtum put amum tunösvoñat aw qatu. 3 Pahsat pu qȫqaat Mary wihkuyit kwaṅwáhovaqtuqat sūp tuwanit pan putu kwusut, Jesus kukyat lelwi, nit hȫmiy akw put kukyat hȫna. Pam wihkuyi nard yan túṅwantiwhqe a’nö hihk̇ay’ta. Noqw pam pantsakq kīve wihkuyit hovalaṅwuat tuyqawva. 4 Pahsat pu suhk̇a put aw nánatuwnaqa, momṅwituy amumi put mātapniqa, Judas Iscariot, it Simon tiat paṅqawu: 5 Ya hinoqw tis nāpi kwaṅwáhovaqtuqa wihkuyi qa payhp sunat sīvat ōviy huyiwhqe ōokiwyaqamuy amumi qa noiwa? 6 Yan pam hiṅqawu, qa pas pi pas antsa ōokiwyaqamuy tunatyawk̇aṅwo, pi pam uyiṅwunik̇aṅw sivamokit aw tunatyawtaqe, hihta paṅsoq taṅatiwhq put kímaṅwuniqe ōviy’o. 7 Noqw ōviy Jesus paṅqawu: Uma qa wuhtit aw hiṅqaqwani; pam nuy hisat tūamiwniqat aw it warani’ta. 8 Himu pi aṅ ōokiwyaqam umumum sutsep yanyuṅwa; noqw pay nu qa sutsep umumum yantani.

The Plot against Lazarus

9 Noqw ōviy k̇aysiwhqam Jew‐sinom yaw Jesus pep qátuhqat nanapta; nihqe puma qa Jesus‐sa ōviy ep öki, puma it Lazarus ura pam mokiwuy aṅqw ahoy tātaynaqat aw yórikyaniqey ōviy pīwu. 10 Noqw ōviy God awwat mohpeq momṅwit pay Lazarus piw enaṅ nīnayaniqey nānami yuaatota, 11 Yaw put atsviy k̇aysiwhqam Jew‐sinom lasyaqe Jesus aw tūtuptsiwaqw ōviy’o.

The Triumphant Entry into Jerusalem

12 Noqw qavoṅvaqw sinom qaan’ewakw hintaqam nōviwhqat ep ökihqam yaw Jesus Jerusalem aw pitutoqat nanaptaqe, 13 Puma palm‐tsotskit nantaqayat ūyitotaqe, pank̇ahk̇aṅw put ahsawvawisa paṅqawk̇ahk̇aṅwo: Öqawmaṅwu! Israel‐sinmuy moṅwíam Tutuyqawhqat natṅwaniyat aṅ pitutoqa pas k̇aptsitiwaa. 14 Noqw Jesus mōrot puhuwuṅwiwtaqat túwahqe, epeq evetskilti; pi ura pan pey’ta: 15 Uma qa tsawiniwyuṅwni, Zion ep sínomu; meh, umuhmoṅwi mōrot tiyat akw tsokiwmak̇aṅw aṅqw pituto, yan’i. 16 Noqw put aw nánatuwnayaqam as mohti īit qa māmatsya; nīk̇aṅw Jesus a’nö hímuniwhtiqw pahsat pu puma ura pam yan pēniwhqat u’naya, pu yan put yukunayaqata. 17 Noqw sinom put ámumyaqw pam tūamit aqw Lazarus wáṅwayhqe mokiwuy aṅqw ahoy tātaynaqw aw tayyuṅqam put tuawi’yuṅwa. 18 Paniqw ōviy sinom piw put ahsawvawisa, yaw pam it k̇ātumalat tumaltaqat nanaptaqe ōviy’o. 19 Noqw ōviy Pharisee‐sinom nānami paṅqaqwa: Meh, itam qa hihta aniwni’wisa; sinom sohsoyam put aṅkya.

Some Greeks Seek Jesus

20 Noqw hakim Greek‐sinom okiwlalwaniqe nuhtum nōviwhqat ep öki. 21 Nihqe puma Philip Galileet ep kitsókit Bethsaidat aṅqwnihqat aw ö́kihqe paṅqaqwa: Tāqa, itam as Jesus aw yórikyaniqey nānawakna. 22 Noqw Philip Andrew awnihqe put āawna; noqw Andrew Philip amum Jesus put āawna. 23 Noqw Jesus lavayhtiqe amumi paṅqawu: Nu Sinot Tiat pas hímuniwhtiniqat hapi aw pitu. 24 Pas antsaa, pas antsa nu umumi paṅqawni: Pas söhövosi tutskwami qa pohse’, qa hovare’, sutsep sūk̇aniṅwu; pas pam hovare’, pep‐sa a’nö aniwnaṅwu. 25 Qatsiy k̇ahk̇awnaqa put kwayhni; pu yep qatsit ep pas nāp qatsiy aw qa suhtaq’ewnihqa hapi qatsit qaso’taqat himuy’vani. 26 Inuṅem tumalay’taniqey nāwaknaqa pas kurs hin qa inuṅkni, nen nuy háqamniqw itumal’aya piw pepni. Pu inuṅem tumalay’taqa Inay ahpiy k̇aptsi’tiwni.

Jesus Speaks about His Death

27 Pas nu hin unaṅwti. Ya sen nu hiṅqawni? Inaa, um it tuwanit aṅqw nuy ayo távini, sen nu kítani? Noqw pi nu yaniqw it tuwanit aw pitu. 28 Inaa, um pas hímunihqey namtaknani, nu kítani. Pahsat pu ōveqatsit aṅqw hakiy tönaat paṅqawu: Nu pas hímunihqey pay namtakna, nihqe nāt nu piw panhtini. 29 Noqw ōviy sinom pep hoṅqam put nanaptaqe úmukqat paṅqaqwa; noqw haqawat paṅqaqwa: God hoṅviayaat put aw yuaayku, kitota. 30 Noqw Jesus lavayhtiqe paṅqawu: I’ hakiy tönaat qa inuṅem töqti, pi umuṅem’i. 31 Pu’ hapi it qatsit tunatyayat aṅ hinwisqamuy amuṅem hin yukiltini; pu’ hapi yep qatsit aw moṅwi ayo tūviwni. 32 Noqw nūu, ason nu nahoylehtsit ep hāyiwe’, nu sinmuy sohsokmuy nāmi tsovalani. 33 Yan pam hin mokniqey lavayhtiqe paṅqawu. 34 Noqw sinom lavayhtotiqe put aw paṅqaqwa: Pi itam tutavot aṅqw nanaptaqw yaw Christ sutsep qátuni; noqw hinoqw Sinot Tiat pas kurs hin qa nahoylehtsit ep hāyiltiniqat um paṅqawu? Ya i’ Sinot Tiat hak hímuu? 35 Pahsat pu Jesus pumuy amumi paṅqawu: Pay nu tālat ank̇aṅw umumum hihsavo yantani; nāt tālat umumum yantaqw uma kwilalatotani, noqw qatāla umuy qa wihkini; taq qatalpuva kwilalataqa haqaminihqey qa navoti’taṅwu. 36 Nu nāt umumum yantaqw uma inumi tūtuptsiwe’, talpuva hinwisni; nen uma tālat ep sinoiwyuṅwni.

The Unbelief of the Jews

Yan Jesus lavayhtit ahpiynihqe pumuy amuṅaqw nātupk̇a. 37 Noqw pay as pi nāmahin pam pumuy amutpik nihtiwtaqat hihta k̇ātumalat mahtaknaqw puma put aw qa tūtuptsiwa. 38 Yan God lavay’ayaat Esaias hin lavayhtiqat aw antsaniwa. Ura pam paṅqawu: Tutuyqawhqa, ya hak itahtuawiy tuptsiwa? Ya Tutuyqawhqa hakiy aw öqalay mahtakna. 39 Yanta; noqw ōviy soon put tūtuptsiwani, ura Esaias piw paṅqawhq ōviy’o. 40 Pam pumuy pōsiyamuy qatālawna, pu pumuy unaṅwayamuy owata, taq k̇a puma pōsiy akw tutwak̇ahk̇aṅw, pu unaṅway akw māmatsye’, ahoy nánamtökyaqw, nu pumuy qalaptsinani. 41 Yan ura Esaias lavayhti God pitsáṅwayat lolmat aw yórikqee, nihqe put hakiy lavayhti. 42 Noqw pay as pi nāmahin yantaqw pay imuy mohpeq momṅwituy amuṅaqw k̇aysiwhqam nuhtum put aw tūtuptsiwa; nīk̇aṅw pay Pharisee‐sinmuy amutsviy put qa paṅqaqwa, hakton sen puma tsotsvakikimi pumuy amumi uhtayaniq’ö. 43 Puma pi sinmuy amuṅaqw tayawinpit nānawaknaqe, God aṅqw tayawinpit qa hihtatota.

Judgment by Jesus’ Word

44 Noqw pu’ Jesus tsa’lawhqe paṅqawu: Inumi tuptsiwni’taqa hapi qa inumi tuptsiwni’tat, hakiy aṅqw nuy távihqat aw tuptsiwni’taṅwu. 45 Pu inumi taytaqa hapi nuy aṅqw távihqat aw tayma. 46 Nu tāla sinmuy amumi pitu, inumi tuptsiwni’taqa haqe’ qatālat qa aṅ hinmaniqat ōviy’o. 47 Nu sinmuy amuṅem hin yukunaniqe qa paniqw pew pitu, pi nu sinmuy ayo óyaniqe pitu. Nihqe ōviy nāmahin pi hak ilavayiy navotk̇aṅw put qa tuptsiwhq nu qa put hinwat yúkuṅwu. 48 Hak nuy qa nakwhak̇aṅw ilavayiy qa ömahtaqa hihta akw hinwat yukuniwni. Ilavayi hapi so’ṅwamiq put hin yukunani. 49 Pi nu qa nāp nahpiy yuaata. Ina nuy aṅqw távihqa hapi pas nāp nuy hihta hiṅqawniqat inumi tutapta, pu hihta hin lavayhtiniqat pīwu. 50 Noqw nu navoti’taqw Ina hihta tutaptaqe sinmuy qatsit qaso’taqat himuy’vayaniqat ōviy put tutapta. Noqw paniqw hapi ōviy pam inumi hin tutaptaqat nu panwat sohsok yuaayku.

13

Jesus Washes His Disciples’ Feet

1 Noqw Amutsva Yūmosanihqat ep nōviwniqat nāt aw qa pituqw, Jesus yep it qatsit aṅqw Nay awniqey navoti’ta; nihqe sinomat it qatsit ep hinnumyaqamuy amumi unaṅway’taqe pam yūmosa so’ṅwamiq pumuy amumi unaṅway’ta. 2 Noqw tapkiqw pumuy nȫnösaqw, Nukpana Simon tiyat Judas Iscariot Jesus momṅwituy amumi mātapniqat pan unaṅwtoyna. 3 Noqw Jesus navoti’taqw, Naat sohsok hihta aw öqalat put aw noa; noqw pam God aṅqw pítuhqe piw God aw áhoyniqey navoti’k̇aṅw, 4 Tunösvoñat aṅqw wunuptut, napnay tavi; nit höhönpit kwusut, put kwewhta; 5 Nit pu tsaqaptat aqw kuyht, pahsat pu put aw nánatuwnayaqamuy kukyamuy pāhomhtivat, nihqe höhönpit kwewhtaqey akw kukyamuy hönhta. 6 Pu ōviy pam Simon Peter aw pituqw, Peter put aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, ya pas pay um ikukuy pāhomni? 7 Noqw Jesus lavayhtiqe aw paṅqawu: Pay nu hihta hintsakq um nāt qa mātsi’ta; pay ason um soon qa māmatsni. 8 Noqw Peter put aw paṅqawu: Pay um pas soon hisat ikukuy pāhomni. Noqw Jesus put aw paṅqawu: Pas nu uhkukuy qa pāhomqw pay nawus um qa isinoni. 9 Simon Peter put aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, turs qa ikukuy‐sa‐nit imay iqötoy enaṅ pīw um pāhomni. 10 Noqw Jesus put aw paṅqawu: Pay pāhom’iwhqa soon pas sohsovik pāhom’iwni, pay kuk’at‐sani, pi pay sohsovik kwaṅw’eway’o. Noqw uma hapi kwaṅw’e’wayomu, nīk̇aṅw pay qa sohsoyamu. 11 Pam hakiy momṅwituy amumi put mātapniqat navoti’taqe ōviy paṅqawu: Uma qa sohsoyam kwaṅw’e’wayomu, kita. 12 Pu ōviy pam pumuy kukyamuy pāhomt, pu napnay aṅ pakit, pu qatuptut, amumi paṅqawu: Ya nu umuy hintsanqat uma māmatsya? 13 Uma nuy Tutuqaynalalwak̇ahk̇aṅw pu Tutuyqawhqalalwa; nihqe uma súaṅqaqwa, pi nu’ pam’i. 14 Noqw kurs nu umumi tutuyqawhqa, pu umuy tutuqaynaqa umuhkukuy pāhomqw, soon tis uma umuhkukuy nāhoy qa nāvahomnayamantani. 15 Pi nu umuy hinyaniqat umumi mahtakna, nu umuy hin yúkunaqw pan uma hinwisni. 16 Pas antsaa, pas antsa nu umumi paṅqawni: Pay tūwiki moṅwiy epnihqe qa pavan pasniṅwu, pu ayatiwhqa put ayataqat epnihqe qa pavan pasniṅwu. 17 Noqw uma īit navoti’k̇ahk̇aṅw aṅ hinwise’ hahlayyani. 18 Nu umuy qa sohsokmuy lavayhti; nu hakimuy namorstaqey tuwimuy’ta. Noqw pay pi tutuvenit anhtiniqw ōviy i’ hak inumum tūmoytaqa inumi nukpanhtini. 19 Noqw nāt put qa aw pituqw nu aṅwu pay umuy āawna. Noqw hisat put paniwhtiqw, nu Christ‐nihqat uma tuptsiwyani. 20 Pas antsaa, pas antsa nu umumi paṅqawni: Ason nu hakiy haqami ayataqw, hak put pās távihqa hapi nuy pās távini; pu nuy pās távihqa hapi nuy aṅqw távihqat pās távini.

Jesus Predicts His Betrayal

21 Yan Jesus lavayhtit, qahahlayhtiqe paṅqawu: Pas antsaa, pas antsa nu umumi paṅqawni: Uma haqawa momṅwituy amumi nuy mātapni. 22 Pahsat pu put aw nánatuwnayaqam haqawat pa pam paṅqawhqat wūwantotaqe nānahpa’ yoyrikya. 23 Noqw suhk̇a put aw nánatuwnaqa pep Jesus tawitsqayat aw tahtsikiwta, pas Jesus aw unaṅwaata. 24 Noqw Jesus hakiy paṅqawhqat pam put tūviṅtaniqat Simon Peter put aw māmasa. 25 Pu ōviy pam Jesus tawitsqayat aw tahtsikiwk̇aṅw put aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, ya hakni? 26 Jesus hu’waqe aw paṅqawu: Pay nu nōvat móroknat, hakiy put maqaqw pamni. Pu pam nōvat móroknaqe, Simon tiyat Judas Iscariot put maqa. 27 Noqw pam panhtiqw, pahsat pu Satan put unaṅwmiq paki. Noqw pahsat pu Jesus put aw paṅqawu: Um hihta hinhtiniqey īts panhtini. 28 Noqw qa haqawa tunösvoñat aw qátuhqa put hinoqw pan lavayhtiqat māmatsi. 29 Judas pi sivamokit tavi’ta; noqw suhpan pam pumuy nōviwhqat ep hihta hinhtotiniqat Jesus put aw paṅqawhqat haqawat wūwaya, pu sen pam ōokiwyaqamuy hihta huytaniqat paṅqawhqata. 30 Noqw ōviy pam nōvat mórokput sowat, pahsat pay paṅqw yama. Noqw míhikiwta.

The New Commandment

31 Pu ōviy pam yámakmaqw, Jesus paṅqawu: Pu’ hapi nu’ Sinot Tiat pas pavan hímuniwhtini; noqw God piw inuhpiy panhtini. 32 Noqw kurs God inuhpiy hímuniwhte’, pay soon pam tuwat qa nahpiy nuy pas pavan hihtatani; nihqe soon qa pay put panhtini. 33 Itimu, nāt nu hihsavo umumum yantani. Noqw uma as nuy hepyani; noqw ura nu Jew‐sinmuy amumi hin lavayhtiqe pay nu hapi piw pan umumi lavayhtini: Nuy haqaminiqw soon uma paṅsoyani, ura nu kita. 34 Nu umumi pūhut tutaptani: Uma nānami unaṅway’yuṅwni; nu umumi hin unaṅway’taqat pan piw uma nānami unaṅway’yuṅwni. 35 Umuy nānami unaṅway’yuṅqw pantaqat ahpiy sinom sohsoyam uma inumi nánatuwnayaqat nanaptani.

Jesus Predicts Peter’s Denial

36 Simon Peter put aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, ya um haqamii? Jesus lavayhtiqe aw paṅqawu: Pay nuy haqaminiqw um kurs hin nāt inuṅkni; nīk̇aṅw pay ason um soon qa inuṅkni. 37 Peter put aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, ya hinoqw nu soon pay pu’ uṅkni? Nu uṅem iqatsiy táviniqey suhtaq’ewa. 38 Jesus lavayhtiqe aw paṅqawu: Haw um inuṅem uhqatsiy táviniqey suhtaq’ewa? Pas antsaa, pas antsa nu ūmi paṅqawni: Pay ason pas um nuy qa tuwi’taqey pāyis paṅqawhq pu’ taqákowāko töqtini.

14

Jesus the Way to the Father

1 Uma qa hin unaṅway’yuṅwni, uma God aw tuptsiwni’yuṅwa; uma piw inumi tuptsiwni’yuṅwni. 2 Inay kīyat ep yeyespi qaöwíewa, pi as qa pantaqw soon nu umuy qa āawnani. Nu umuṅem qenitato. 3 Noqw nu ahpiynen umuṅem qenite’, nu piw aṅqwni; nen umuy nāmi ökínani; noqw nuy háqamniqw uma piw pepyani. 4 Pu nuy haqaminiqw uma navoti’yuṅwa; pu uma aqw pöhut tuwi’yuṅwa. 5 Thomas put aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, um haqaminiqw itam qa navoti’yuṅwa; noqw ya itam hin aqw pöhut tuwi’yuṅwni. 6 Noqw Jesus put aw paṅqawu: Nu hapi God aqw pöhu, pu navoti pas antsanihqa, pu qatsi. Soon hak Inay awni, pas inuhpanen‐saa. 7 Pi as uma nuy tuwi’yuṅwe’ soon uma Inay piw qa tuwi’yunwni; noqw yahpiy haqahpiy uma put tuwi’yuṅwa; nihqe uma aw yórikya. 8 Noqw Philip put aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, um Unay itamumi mahtaknaqw itam paṅso uyiwaltotini. 9 Noqw Jesus put aw paṅqawu: Pas as nu wūyavo umumum yantaqw, ya um nāto nuy qa tuwi’ta, Philip? Inumi yórikqa hapi Inay aw yori; noqw piw um nuy umumi Inay mahtaknaniqat inumi paṅqawu. 10 Ya nu Inay amum sūk̇anihqat um qa tuptsiwa? Soñawnen pi nu put epniqw pu pam inuhpee. Nu umumi hihta lavayhte’, qa nāp nahpiy lavayhtiṅwu; pi Ina inuhpe qátuhqa tumalat hintsaki. 11 Nu Inay epniqw pu Ina inuhpenihqat uma tūtuptsiwani; hal kurs uma qa pantotinik, ṅas’ew uma itumalay ahpiy inumi tūtuptsiwani. 12 Pas antsaa, pas antsa nu umumi paṅqawni: Inumi tuptsiwhqa nuy hīhihta hintsakqat piw hintsakni, pu īit epnihqe pas pávanyaqat pam hintsakni, nu Inay awniniqw ōviy’o. 13 Pu uma ituṅwniy aw yank̇ahk̇aṅw nāphihta ōviy tūviṅtotaqw, nu put panhtimantani; noqw Ina Tiy ahpiy pas pavan hímuniwhtini. 14 Uma ituṅwniy aw yank̇ahk̇aṅw nāphihta ōviy tūviṅtotaqw nu put panhtimantani.

The Promise of the Holy Spirit

15 Kurs uma inumi unaṅway’yuṅwe’, itutavoy aṅ hinwisni. 16 Pu nu Inay aw nāwaknani, noqw piw pam sukw umumi unaṅwtavi’taqat umumi távini, it Qahováriwtaqat Hikwsita. Noqw pam umumum sutsep yante’, 17 Umuy hihta pas antsanihqat tutuqaynani. Put hapi ima yep qatsit tunatyayat aṅ hinwisqam kurs hin kwusuyani, puma put qa tuway’yuṅqe ōviy’o, piw qa tuwi’yuṅwa. Noqw uma pi put tuwi’yuṅwa, pam umumum yantaqw ōviy’o, nihqe nāt pam umuh’unaṅwpeq qátuni. 18 Pay nu soon umuy nal’oyni; pay nu nāt piw aṅqw umumini. 19 Nāt hihsavoniqw pay yep qatsit tunatyayat aṅ hinwisqam inumi qa yórikyani, nīk̇aṅw uma inumi yórikyani. Pi nuy qatuqw ōviy piw uma yesni. 20 Noqw pep pu’ uma nuy Inay epnihqat nanaptani; pu pan piw uma inuhpeyani, pu nu umuhpeni. 21 Itutavoy oyi’k̇aṅw aṅ hinmaqa hapi inumi unaṅway’tani; pu inumi unaṅway’taqat aw Ina unaṅway’tani; noqw nu put aw unaṅway’tani, nen aw namtaknani. 22 Noqw suhk̇a Jesus aw nánatuwnaqa Judas yan mātsiwa. Qa pam momṅwituy amumi Jesus mātavi. Noqw pam Jesus aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, ya hintaqw ōviy um itamumi namtaknat, yep qatsit tunatyayat aṅ hinwisqamuy amumi qa namtaknani? 23 Noqw Jesus lavayhtiqe put aw paṅqawu: Pay inumi unaṅway’taqa soon ilavayiy qa aṅ hinmani; noqw Ina put aw unaṅway’tani; noqw itam put awnen unaṅwayat ep qátuni. 24 Inumi qa unaṅway’taqa hapi soon ilavayiy aṅ hinmani. Noqw nu umumi lavayit yuaataqw pam qa inuhpiy’o, pam nuy aṅqw távihqat Inay ahpiy’o. 25 Noqw nu nāt umumumnik̇aṅw īit umumi yuaayku. 26 Noqw nu pan Inay aw nāwaknaqw, pam umumi unaṅwtavi’taqat Qahováriwtaqat Hikwsit umumi távini. Noqw pam umuy sohsok hihta tutuqaynani; nen nuy hihta umumi lavayhtiqat umuy sohsok ahoy u’nanani. 27 Uma suyan unaṅway’yuṅwni, nuy suyan unaṅway’taqat pan’i. Yep qatsit tunatyayat hinwisqam hakiy suyan unaṅway’taqat paysoq lavaytaṅwu; noqw nu qa panwat umumi yuaata. Uma qa hin unaṅway’yuṅwni, piw umuh’unaṅwa qa tsawiniwyuṅwni. 28 Uma nanaptaqw ura nu umumi paṅqawu: Nu ahpiynit piw aṅqw umumini. Pi uma inumi unaṅway’yuṅwe’ soon inumum qa hahlayhtotini, nu Inay awniqey paṅqawhqat ep’e, pi Ina inuhpenihqe pas pávani. 29 Noqw nāt hapi aw qa pituqw, pay nu aṅwu umuy āawna, hisat aw pituqw uma tūtuptsiwaniqat ōviy’o. 30 Yahpiy hapi nu pāpu soon pas umumi yuaatani, taq Nukpana, yep qatsit ep moṅw’iwtaqa aṅq’ö, noqw pam qahaqam hihta ep inumi tuyqawi’ta. 31 Noqw Ina inumi hin tutaptaqw nu pan hinma. Noqw put pantaqat akw yep qatsit tunatyayat aṅ hinwisqam nu Inay aw unaṅway’taqat nanaptani. Huvam hoṅvaa; itam yaṅqw ahpiyyani.

15

Jesus the Real Vine

1 Nu hapi ovauyit pas antsanihqat anta, Noqw Ina hapi ūyi’taqa. 2 Inuhpiy hohtakiwtaqa qa hímuy’vaṅwuqat pam ayo túkuṅwu; pu pölöy’vaṅwuqat pam papsiṅwu, noqw pahsat pu pam wūhaq aniwnaṅwu. 3 Noqw uma hapi it lavayit nu umumi lavayhtiqat akw kwaṅw’e’way’iwyuṅwa. 4 Uma inumi wiwyuṅwni, noqw nu umumi wiwtani; soon ovauyit ahpiy hohtakiwtaqa nāp natsviy hihta himuy’vaṅwu, pas pam kopölvuy aw wiwte’sa hihta aniwnaṅwu; noqw pan hapi uma inumi qa wiwyuṅwe’, soon hihta aniwnayani. 5 Nu hapi ovauyi; noqw uma hapi ahpiy hohtakiwyuṅqamu. Nu hakiy aw wiwtaqw pam inumi wiwte’ a’nö himuy’vamantani; pi uma qa inutsviye’, soon hihta apitotini. 6 Inumi qa wiwtaqa lakput hohtakiwtaqat an ayo tūviwṅwu; noqw sinom put tsovalaye’, qȫhit aqw maspaye’, put taqtsokyaṅwu. 7 Kurs uma inumi wiwyuṅwe’, piw ilavayiy umuh’unaṅwpeq pani’yuṅwe’, pep pu’ uma hihta nānawakne’, put ōviy tūviṅtotamantani; noqw pam umumi antsaniwmantani. 8 Uma a’nö aniwnaye’, yan Inay pas pavan mātaktotani; pu piw yan uma pas antsa inumi nánatuwnayaqamyani. 9 Nu hapi pas Inay inumi hin unaṅway’taqat pan nu umumi unaṅway’ta; uma suan hinwisq nu umumi unaṅway’tani. 10 Uma itutavoy aṅ hinwisq pan nu umumi unaṅway’tani, pas nu Inay tutavoyat aṅ hinmaqw pam inumi unaṅway’taqat pan’i. 11 Noqw uma pas hinhaqam hahlayhtotiniqat ōviy nu umumi yan lavayhti; nu pas hinhaqam hahlayhtiqat pan’i. 12 Noqw nu yan umumi tutaptani: Uma nānami unaṅway’yuṅwni, pas nuy hin umumi unaṅway’taqat pan’i. 13 Kurs hak tāqa kwatsmuy amuṅem qatsiy tave’ suyan pi pam pumuy amumi pas pavan unaṅway’taqe ōviy panhtini. Noqw qa hak put tāqat epnihqe pas pavan nuhtumi unaṅway’ta. 14 Uma nuy umumi hin tutaptaqat aṅ hinwise’ ikwátsimyani. 15 Yahpiy hapi nu pāpu umuy qa tūwiktuṅwantani, taq tūwiki moṅwiy hihta hintsakq put qa navoti’taṅwu. Nīk̇aṅw nu umuy ikwátsimyaqat pan túṅwanta; pi nu Inay aṅqw hihta navotqey umuy sohsok āawna. 16 Qa uma hapi nuy namorstota, pi nu hapi umuy namorstaqe umuy sinmuy tsovalayaniqat ōviy ayata; noqw tsovalniwyaqam qa hovalniwyani; noqw uma ituṅwniy aw yank̇ahk̇aṅw Inay aw hihta tūviṅtotaqw pam umuy put máqamantani. 17 Nu umumi yan tutaptani: Uma nānami unaṅway’yuṅwni.

The World’s Hatred

18 Kurs yep qatsit tunatyayat aṅ hinwisqam umumi qa suhtaq’ewyaqw pay ura puma inumi mohti qa suhtaq’ewyaqat uma u’ni’yuṅwni. 19 Pi as uma yep qatsit tunatyayat aṅ hinwisq, pay put aṅ hinwisqam soon umuy qa hahlayyani; noqw uma pi yep qatsit tunatyayat qa aṅ hinwisq nu umuy put aṅqw namorsta; noqw ōviy yep qatsit tunatyayat aṅ hinwisqam umumi qa suhtaq’ewya. 20 Ura nu umumi lavayhtiqw uma put u’ni’yuṅwni; pay tūwiki moṅwiy epnihqe qa pavan pasniṅwu; noqw kurs sinom nuy okiwsasne’ soon umuy piw qa okiwsasnani; kurs ilavayiy aṅ hinwise’ pay soon piw umuhlavayiy qa aṅ hinwisni. 21 Nīk̇aṅw pay uma isinomniqw ōviy puma umuy yan hintsatsnani, nuy aṅqw távihqat qa tuwi’yuṅqe ōviy’o. 22 Pay nu pítuhqe pumuy amumi yuaaykuqw puma inumi qa tuptsiwyaqe qaanhtoti. Kurs puma ilavayiy qa nanapte’ pay soon pas qaanhtotini. Nihqe pu’ hapi puma kurs hihta akw qaanhtipuy tupk̇ayani. 23 Inumi qa suhtaq’ewnihqa hapi piw Inay aw qa suhtaq’ewa. 24 Nu pumuy amutpik nihtiwhtaqat k̇ātutmalat hinhti. Qa hak inuhpenihqe hihta k̇ātumalta. Kurs puma itutmalay aw qa yórikye’ pay soon pas qaanhtotini; noqw pi as puma put aw yórikyak̇ahk̇aṅw inumi qa suhtaq’ewya, pu Inay piw aw’i. 25 Ura pumuy tutuveniyamuy aṅ yan pey’ta: Nuy qa hinhtiqw puma inumi qa suhtaq’ewya, yan’i. Noqw puma hin pey’taqat anhtoti. 26 Nīk̇aṅw ason nu umumi unaṅwtavi’taqat Qahováriwtaqat Hikwsit Inay aṅqw ayataqw, pam hihta pas antsanihqat umuy tutuqaynat, nuy hákiynihqat sinmuy āawnani. 27 Pu uma piw pas nāp hihta aw yórikyaqey tuawi’yuṅwni, uma yayhniwhqat aṅqaqw inumum hinnumyaqe ōviy’o.

16

1 Uma qa hin unaṅwtotiniqat ōviy nu umumi yan lavayhti. 2 Nāt sinom hihta aw tōnawyuṅqey aṅqw umuy ayo ipwayani; tis pi nāt ōviy puma umuy qöqyaniqat aw pítuni; noqw panhtiqa God eṅem tumaltaqey wūwamantani. 3 Puma hapi Inay nuy enaṅ qa tuwi’yuṅqe ōviy umuy panhtotini. 4 Nīk̇aṅw ason hisat aw pituqw ura nu umuy aṅwu pay put āawnaqat uma u’nayaniqw ōviy nu umumi yan lavayhti, náwuspi nāt nu umumumnihqe ōviy qa mohtihaq umumi īit yuaayku.

The Work of the Holy Spirit

5 Noqw pu’ hapi nu Inay nuy aṅqw távihqat ahoy awni. Noqw uma qa haqawat nuy haqaminiqat tūviṅta. 6 Noqw pay pi nu umumi īit lavayhtiqw ōviy umuh’unaṅwa pas qa hahlayhtoti. 7 Noqw pay nu umumi pas qaatsat paṅqawni: Pas nuy ahpiyniniqw pam umuṅem lomahintani; pi nuy qa ahpiyniqw umumi Unaṅwtavi’taqa soon umumi pítuni, pi nu ahpiyen aṅqw put umumi távini. 8 Ason pam pite’ yep qatsit tunatyayat aṅ hinwisqamuy qaanhtotiqat pumuy navotnani, pu hakiy hin suan hinmaqat pumuy māmatsnani, pu God sinmuy hin yukunaniqat amumi mahtaknani. 9 Pam pumuy inumi qa tuptsiwyaqe qaanhtotiqat pumuy navotnani. 10 Piw nuy suan hinmaqat pumuy māmatsnani, Inay awnihqat akw’a; noqw uma pāpu inumi qa yórikyani. 11 Piw God sinmuy hin yukunaniqat amumi mahtaknani, pi pam yep qatsit aw moṅwit pay eṅem yúkuqe pas qahihtata. 12 Nāt nu nihtiwhtaqat hihta umumi yuaaykuniqw, uma kurs hin nāt put sohsok ömahtotani. 13 Nīk̇aṅw ason i’ Hikwsi pas antsanihqa pite’, pam sohsok antsanihqat umuy māmatstoynani; pam qa nāp nahpiynihqat yuaataniqee. Pam hihta navote’ put yuaaykumantani, pu pam hīhihta nātoyaniqat umuy āwintani. 14 Ason pam nuy pas pavan hihtatani, pi pam itutuqayhpiy ömahtat, put umuy āwintani. 15 Inay tutuqayhpiat sohsoy piw itutuqayhpi, paniqw ōviy nu paṅqawu: Pam ason itutuqayhpiy ömahtat, put umuy āwintani.

Sadness and Gladness

16 Nāt hihsavoniqw pay uma inumi qa yórikyani, pu piw pay hihsavoniqw uma inumi yórikyani, nu Inay awniniqw ōviy’o. 17 Pahsat pu put aw nánatuwnayaqam haqawat nānami paṅqaqwa: Ya sen pam hihta itamumi lavayhtiqe paṅqawu: Nāt hihsavoniqw pay uma inumi qa yórikyani, pu piw pay hihsavoniqw uma inumi yórikyani, pu Nu Inay awniniqw ōviy’o, kita? 18 Noqw ōviy puma paṅqaqwa: Ya sen pam hihta paṅqawhqe Hihsavoniq’ö, kita? Itam hihta paṅqawhqat aw māmatsya. 19 Noqw puma as put tūviṅtotaniqey nānawaknaqw Jesus navoti’taqe amumi paṅqawu: Ya nu umumi Pay hihsavoniqw uma inumi qa yórikyani, pu piw pay hihsavoniqw uma inumi yórikyani, kítahqat uma nātuviṅlalwa? 20 Pas antsaa, pas antsa nu umumi paṅqawni: Nāt uma tsaykitani, pu pas hihta ep qahahlayhtotiqey pan hiṅqaqwani; noqw tuwat yep qatsit tunatyayat aṅ hinwisqam hahlayyani, noqw úmawat qahahlayyani; nīk̇aṅw pay umuhqahahlayhpi hahlayhpiniwhtini. 21 Wuhti tihtatutuyne’ qahahlayṅwu, tuwaniyat aw pítuṅwuniqw ōviy’o; nīk̇aṅw ason pam tihte’ pahsat k̇ānavotpiy pāpu qa u’ni’taṅwu, sino tūwaqatsit aw tihtiwhq put ep hahlayṅwunihqe ōviy’o. 22 Noqw pan uma qahahlayyani; nīk̇aṅw pay nu nāt piw umumi pohtani, noqw umuh’unaṅwa hahlayhtotini, pu umuhhahlayhpiy soon himu sohtapnani. 23 Pu hisat aw pituqw uma soon pāpu nuy hihta tūviṅlawni. Pas antsaa, pas antsa nu umumi paṅqawni: Uma ituṅwniy aw yank̇ahk̇aṅw Inay aw nāp hihta ōviy tūviṅtotaqw pam umuy put máqamantani. 24 Yuk pahsavo hapi uma qa hisat nāt ituṅwniy aw yank̇ahk̇aṅw hihta ōviy tūviṅtota. Uma aw tūviṅtote’ ömahtotani, nen pas hinhaqam hahlayhtotini.

Victory over the World

25 Yan nu pay tupkiwtaqat umumi yuaayku; ason hisat aw pituqw pep pu’ nu soon pāpu ilavayiy tupkitat, umuy Inay pas suyan āawnani. 26 Ason pep pu’ uma ituṅwniy aw yank̇ahk̇aṅw hihta ōviy tūviṅlalwani. Noqw nu umuṅem Inay aw tūviṅtaniqey hapi qa paṅqawu; 27 Pi Ina pas nāp umumi unaṅway’taqw ōviy’o, ispi uma inumi unaṅway’yuṅq’ö, nihqe nu God aṅqw pítuhqat uma tūtuptsiwa. 28 Nu Inay aṅqw yámakqe, tūwaqatsit aw pitu; nit pu’ nu tūwaqatsit mātapt, Inay awni. 29 Noqw put aw nánatuwnayaqam put aw paṅqaqwa: Meh, pu’ hapi um pas suyan yuaaykuqe, pāpu qa sómokit lavayhti. 30 Pu’ hapi itam uṅ sohsok hihta navoti’taqat tūtuptsiwa; noqw soon kurs pas hak sȫwu hihta tūviṅlawni. It akw pu’ itam uṅ God aṅqw pítuhqat tūtuptsiwa. 31 Noqw Jesus lavayhtiqe pumuy amumi paṅqawu: Ya uma pu’ tūtuptsiwa? 32 Meh, aw hapi pituto, híkis pay aw pitsíwta, uma tatslak̇e’, nanāp umuhkiy aṅhqe nankwuse’, nuy nalmatapyaniqat aw’i. Nīk̇aṅw pay nu qa nālaa, pi Ina inumuma. 33 Uma inuhpe kwakwhaiwyuṅwniqat ōviy nu umumi yan lavayhti. Uma tūwaqatsit ep k̇ānanvotyani; nīk̇aṅw pay uma su’qawyuṅwni, nu hapi yep qatsit áṅwuta.

17

Jesus Prays for His Disciples

1 Yan Jesus lavayhtit, ōmiq tātayht, paṅqawu: Inaa, aw hapi pitu; um Uhtiy pas hímunihqat pan nuhtumi mātaktani, noqw Uhti tuwat uṅ pan mātaktani. 2 Pi um Uhtiy sohsokmuy sinmuy amumi öqalat maqa, nihqe hakimuy hihsa’nihqamuy put aw noaqw, pam qatsit qaso’taqat amumi nóaniqat um pan put eṅem yuku. 3 Noqw hak uṅ pas suhk̇a antsa God‐nihqat tuwi’te’ pu Jesus Christ uhpiy taviwhqat piw tuwi’te’ qatsit qaso’taqat himuy’vani. 4 Nu tūwaqatsit ep uṅ pas hímunihqat nuhtumi mātakta; um nuy hihta tumalat ayataqat hapi nu yuku. 5 Noqw taay, Inaa, ura tūwaqatsit nāt qa háqamniqw nu úmumnihqe lolmat tālawṅwat pitsáṅway’ta. Noqw ōviy nu ūmi pituqw um piw pan nuy lomavitsaṅwtoynani. 6 Um sinmuy amuṅaqw hakimuy inumi noaqw nu uṅ hákiynihqat pumuy āawna; puma as úhimumyaqw um pumuy inumi noa, noqw puma uhlavayiy aṅ hinwisa. 7 Nihqe um hihta inumi noaqw pam sohsoy ūṅaqwnihqat puma nanapta. 8 Pi um it lavayit inumi mātapq nu amumi put mātavi; noqw puma put ömahtota, nihqe nu ūṅaqw yámakqat pas suyan nanaptaqe pay um pas nuy aṅqw távihqat tūtuptsiwa. 9 Nu pumuy amuṅem okiw nāwakinta; nu yep qatsit tunatyayat aṅ hinwisqamuy qa pumuy amuṅem nāwakinta; um hakimuy inumi noaqw nu pumuy amuṅem nāwakinta, puma uhsinomniqw ōviy’o. 10 Noqw sohsoyam isinom uhsinomu, pu sohsoyam uhsinom isinomu, noqw nu amuhpiy pas hímuniwhti. 11 Noqw nu hapi pāpu qa tūwaqatsit ep hinnuma, noqw ima nāt tūwaqatsit epya; noqw nu yaṅqw ūmii. Qahováriwhpu Inaa, um hakimuy inumi nóahqey pumuy pas nāp uhtuṅwniy öqalayat akw oyi’tani, noqw puma sūk̇ayani, itamuni. 12 Nu nāt tūwaqatsit ep pumuy amumum hinnumqe uhtuṅwniy aṅ pumuy oyi’ta; um hakimuy inumi noaqw nu pumuy pās oyi’taqw qa himuwa haqami hiniwhti, pay i’ súlawhtiniqey namorstiwhqa‐saa, hin pey’taqat anhtiniqat ōviy’o. 13 Noqw nu yahsatniqw yaṅqw ūmii, nihqe okiw pas pay imuy unaṅwpeq ihahlayhpiy aniwni’yuṅwniqat ōviy nu tūwaqatsit ep yan hiṅqawlawu. 14 Nu amumi uhlavayiy mātavi, noqw yep qatsit tunatyayat aṅ hinwisqam pumuy amumi qa suhtaq’ewya, puma qa yep sinoiwyuṅqw ōviy’o, nuy qa pep sinoiwtaqat pan’i. 15 Um as tūwaqatsit aṅqw pumuy ipwaniqat nu qa pan ūmi tūviṅlawu, um qalolmat aṅqw okiw pumuy ayo oyi’taniqat pan’i. 16 Puma inún qa yep qatsit ep sinoiwyuṅwa. 17 Um uhlavayiy pas antsanihqat akw pumuy nēṅem qenivo ōyani; uhlavayi pas antsaa. 18 Um nuy sinmuy amumi tavi, noqw ōviy pay hapi nu piw pan nuhtumi pumuy ayata. 19 Nihqe nu pumuy tunatyawk̇aṅw qenivo nātavi, puma as pas antsa piw qenivo oyiwyuṅwniqat ōviy’o. 20 Pu nu qa ímuy‐sa amuṅem tūviṅlawu, nāt hakim pumuy lavayiyamuy ahpiy inumi tūtuptsiwaniqamuy amuṅem pīwu. 21 Okiw as puma sohsoyam sūk̇ayaniqat nu tūviṅlawu, um Ina inuhpeniqw pu nu uhpenihqat pan piw itamuhpe sūk̇ayaniqata; noqw pep pu’ tūwaqatsit ep sinom um nuy aṅqw távihqat tūtuptsiwani. 22 Noqw um hin nuy k̇aptsi’taqw pan piw nuy pumuy k̇aptsi’ta, puma itamun sūk̇ayaniqat ōviy’o. 23 Nu pumuy amuhpeniqw pu um inuhpee, noqw puma itamuhpe pās pasiwyuṅwni, noqw sinom nanaptaqw um nuy aṅqw tavi, nihqe pas hin inumi unaṅway’taqey pan piw amumi unaṅway’ta. 24 Inaa, um imuy hakimuy nuy maqaqw puma as nuy háqamnihqat pep inumumyaniqat nu nāwakna, nen it lolmat tālawṅwat um nuy máqahqat puma aw tayyuṅwni, pi um nāt tūwaqatsit qa yukiwhq pay pepeq inumi unaṅway’ta. 25 Súantaqa Inaa, yep qatsit tunatyayat aṅ hinwisqam uṅ qa tuwi’yuṅwa, noqw nu uṅ tuwi’ta, noqw ima hapi um nuy aṅqw távihqat navoti’yuṅwa. 26 Noqw nu hapi uṅ pumuy āawna. Noqw okiw as um inumi hin unaṅway’taqw pan hapi pumuy nānami unaṅway’yuṅwniqat ōviy nu soon nāt qa uṅ pumuy āwintani. Nen nu pas antsa amuhpe yantani.

18

The Arrest of Jesus

1 Yan Jesus lavayhtit put aw nánatuwnayaqamuy tsamk̇aṅw pahpiy nakwsuqw, puma haqe’ sik̇a Cedron yan mātsiwhqat yupqöymi nöṅa; noqw pam haqami olive qölmi pítuhqe, put aw nánatuwnayaqamuy amumum paṅso paki. 2 Noqw put momṅwituy amumi mātapqa Judas piw put háqamnihqat tuwi’ta, Jesus put aw nánatuwnayaqamuy tsamk̇aṅw qa sūs paṅsoniṅwuniqw ōviy’o. 3 Noqw God awwat mohpeq momṅwit Pharisee‐sinmuy amumum tuwalan’a’yatuy hoṅvia’yatuy enaṅ Judas aw mātavi; noqw puma wihqöhi’wisk̇aṅw, kopitsoki’wisk̇aṅw, tunipi’wisk̇ahk̇aṅw put amum paṅsoya. 4 Noqw ōviy Jesus hin hintsaniwniqey sohsok navoti’taqe amumi nakwsuhqe paṅqawu: Ya uma hakiy hepnumya? 5 Noqw puma lavayhtotiqe aw paṅqaqwa: Itam hakiy Nazareth aṅqw tāqa Jesus hepnumya. Noqw Jesus amumi paṅqawu: Nu’ pam’i. Noqw Judas amumi put mātapqa pumuy amumum wunu. 6 Noqw pam panis pamnihqey amumi paṅqawhq pahsat pay puma áhoywat hohyok̇at, tutskwami pataṅmunumhti. 7 Pahsat pu piw pam pumuy tūviṅtaqe amumi paṅqawu: Ya uma hakiy hepnumya? Noqw puma paṅqaqwa: Itam hakiy Nazareth aṅqw tāqat Jesus hepnumya. 8 Jesus lavayhtiqe paṅqawu: Pay pi nu pamnihqey umumi paṅqawu; noqw ōviy kurs uma nuy hepnumye’, uma imuy mātapyani. 9 Ura pam hiṅqawhq put anhtiniqw ōviy’o, ura pam paṅqawu: Imuy hakimuy um inumi noaqw nu qa hihtawat kwahi, it’a. 10 Pahsat pu Simon Peter sipwuvahpi’taqe put hóroknat, God awwat mohpeq moṅwit tūwikiyat wuvahtaqe, putvaqw naqvuyat ayo tuku. Noqw i’ hak tūwiki Malchus yan mātsiwa. 11 Pahsat pu Jesus Peter aw paṅqawu: Uhsipwuvahpiy tukpuyat aqw pánaa. Ina inuṅem okiwsanhpit kuyapkuyhq pay nu soon qa put hikwni.

Jesus before Annas

12 Pahsat pu sohsoyam tuwalan’a’yam‐niqw pu moṅwíam, hoṅviaymuyatuy amumum Jesus ṅuayaqe put somya; 13 Nit mohti Annas aw put wikya, pam pi Caiphas möönaṅwuy’ta; noqw Caiphas put yahsaṅwuy ep God awwat mohpeq moṅw’iwta. 14 I’ Caiphas hapi ura Jew‐sinmuy amumi paṅqawu pay ura hak sūk̇a sinmuy amuṅem mokq pam ṅas’ewniqata.

Peter Denies Jesus

15 Noqw Simon Peter Jesus aṅki, pu suhk̇a put aw nánatuwnaqa; pamwat God awwat mohpeq moṅwit tuwi’ta; nihqe pam Jesus amum God awwat mohpeq moṅwit kīyat aw paki. 16 Noqw Peter pay hötsíwat ihpaq wunu. Noqw pahsat pu suhk̇a Jesus aw nánatuwnaqa God awwat mohpeq moṅwit tuwi’taqa yámakqe, hötsíwat aw tunatyawtaqat mānat aw yuaaykuqe Peter pana. 17 Pahsat pu māna hötsíwat aw tunatyawtaqa Peter aw paṅqawu: Ya qa um piw it tāqat aw nánatuwnaqa? Noqw pam paṅqawu: Qae. 18 Noqw iyohooniqw, ōviy tūtuwikt hoṅvia’yatuy amumum tövumsit hoveyelayaqe aw hoṅk̇ahk̇aṅw nāmukintota. Noqw Peter pumuy amumum aw wunuwk̇aṅw nāmukinta.

The High Priest Questions Jesus

19 Pahsat pu God awwat mohpeq moṅwi Jesus tūviṅtaqe put aw nánatuwnayaqam hákimyaqat put tūviṅta, pu hihta pam pumuy tutuqaynaqata. 20 Noqw Jesus lavayhtiqe aw paṅqawu: Nu nuhtumi susmataq yuaata. Nu tsotsvalkive sutsep tutuqayna, pu God kīyat ep’e, paṅso Jew‐sinom sutsep tsotsvalya; nu qa hihta nanauyve lavayhti. 21 Noqw um hinoqw nuy tūviṅlawu? Nu hihta yuaaykuqat um inumi tūqayyuṅqamuy tūviṅtanik̇aṅwo; meh, puma nuy hiṅqawhq navoti’yuṅwa. 22 Noqw yan pam lavayhtiqw, pu suhk̇a hoṅiaya put aqlap wúnuhqa mapqölöy akw Jesus wuvahta, paṅqawk̇aṅwo: Ya um hinoqw God awwat mohpeq moṅwit aw panhaqam hiṅqawu? 23 Noqw Jesus put aw paṅqawu: Pay pi kurs nuy qalolmat lavayhtiqw um put paṅqawni; kurs pay nuy súaṅqawhq ya um hinoqw nuy wuvahta? 24 Noqw Annas put somt, God awwat mohpeq moṅwit Caiphas aw hōna.

Peter Denies Jesus again

25 Noqw Simon Peter pep wunuwk̇aṅw nāmukinta; noqw haqawat pep hoṅqam put aw paṅqaqwa: Ya qa um piw put aw nánatuwnaqa? Noqw pam qa nakwhaqe paṅqawu: Qae. 26 Noqw haqawa God awwat mohpeq moṅwit tūwikiat Peter aw paṅqawu: Puyaw qa um oliveqölpe put ámumniqw nu ūmi qa tātayi? Pam hapi Malchus aṅqwvi, it hakiy naqvuyat Peter ayo tukuqw put’a. 27 Pahsat pu Peter piw nāt qa nakwha, noqw pahsat pay taqakowako töqti.

Jesus before Pilate

28 Pahsat pu puma Caiphas aṅqw Jesus haqami Rome aṅqw moṅwit kīyat aw wikya; noqw súitsi; noqw puma pay moṅwkimi qa yuña, taq k̇a Amutsva Yūmosanihqat ep nōviwhqat aṅqw nȫnösaniqey qa hu’waniwyani. 29 Pahsat pu Rome aṅqw moṅwi Pilate yan mātsiwhqa yámakqe amumi paṅqawu: Ya uma hihta it nēveltotoynaya? 30 Noqw puma lavayhtotiqe aw paṅqaqwa: Pay pi as i’ tāqa qa nukpananiqw soon itam ūmi put wikvayani. 31 Pahsat pu Pilate amumi paṅqawu: Pay pi uma put wikye’ umumi hin tutavot an put yukunayani, kita. Noqw ōviy Jew‐sinom put aw paṅqaqwa: Itam hakiy nīnayaniqey mewniwta. 32 Ura Jesus hin mokniqey lavayhtiqat anhtiniqw ōviy puma paṅqaqwa. 33 Pahsat pu Pilate piw pavasiwhkimi pakit, Jesus wáṅwayhqe aw paṅqawu: Ya um Jew‐sinmuy moṅwiamu? 34 Noqw Jesus lavayhtiqe put aw paṅqawu: Ya pay um pas nāp it lavayhti? sen pay hakim nuy pamnihqat uṅ āawnaya? 35 Noqw Pilate lavayhtiqe aw paṅqawu: Ya nu Jew‐sino? Pi nāp uhsinom God awwat mohpeq momṅwituy amumum uṅ inumi mātapya. Ya um hihta hinhti? 36 Jesus lavayhtiqe aw paṅqawu: Pay imoṅwtunatya qa yep qatsit ahpiy’o, pi as imoṅwtunatya it qatsit ahpiyniqw soon itumal’a’yam as qa rohomhtotini; noqw nu Jew‐sinmuy amumi qa noiwni; noqw pi imoṅwtunatya qa yaṅq’ö. 37 Noqw ōviy Pilate put aw paṅqawu: Noqw um moṅwi? Jesus lavayhtiqe aw paṅqawu: Um súaṅqawu. Pi nu yaniqw tihtiwa; nihqe nu it hihta pas antsanihqat tuawi’taniqe ōviy tūwaqatsit aw pitu. Pas antsanihqat aṅ hinwisqam sohsoyam itönay nanaptaṅwu. 38 Noqw Pilate put aw paṅqawu: Ya himu pas antsaa?

Jesus Sentenced to Death

Pam kitat, piw Jew‐sinmuy amumi yámakqe, amumi paṅqawu: Pas nu qa haqam qaanhtiqat put aw tuwa. 39 Noqw pay pi Amutsva Yūmosanihqat ep nōviwhqat aw pituqw nu hakiy umumi mātapmantaniqat uma pan tuwi’yuṅwa. Noqw nu Jew‐sinmuy moṅwíyamuy umumi mātapniqat uma nānawakna? 40 Pahsat pu puma sohsoyam piw nāt sáakmaqe paṅqaqwa: Qa i’ni, Barabbasni. Noqw i’ Barabbas pi hihta tūnawhkilawu.

19

1 Pahsat pu Pilate solāwamuy pan ayataqw puma Jesus haqami wikyaqe wuvahpit akw put qa sūs wuvahtota. 2 Pahsat pu puma hihta kūtay’taqat kwitetotaqe put wihk̇at yukuyat put Jesus qötösomtoynaya, nit pu hihta palasakwat usimnit put usihtoynayaqe, 3 Aw paṅqaqwa: Öqawmaṅwu, Jew‐sinmuy moṅwíamu! Pu puma may akw wuvalalwa. 4 Pu ōviy Pilate piw yámakqe sinmuy amumi paṅqawu: Meh, nu hapi qa haqam qaantaqat it aw túwahqe umuy navotnaniqey ōviy nu umumi put hórokna. 5 Pahsat pu Jesus kūtat akw qötösomiwk̇aṅw palasakwat usimnit usk̇aṅw paṅqw yama. Noqw Pilate umumi paṅqawu: Taa, yep tāqa. 6 Noqw ōviy God awwat mohpeq momṅwit hoṅvia’yatuy amumum put aw yórikyaqe sáakmaqe paṅqaqwa: Nahoylehtsit aw múaa! Nahoylehtsit aw múaa! Noqw Pilate amumi paṅqawu: Uma pi wikye’ put nahoylehtsit aw muayani, nu pi qa hihta qaantaqat put aw tuwa. 7 Noqw Jew‐sinom lavayhtotiqe paṅqaqwa: Itam hihta ep yukuyamantaniqe tutavot pasiwyuṅwa; noqw itahtutavoyniqw pi soon pam qa mokni, pam God Tíatnihqey paṅqawhqe ōviy’o. 8 Noqw ōviy Pilate pan lavayit navotqe pu’ pas maqasti. 9 Nihqe pavasiwhkimi piw pákihqe Jesus aw paṅqawu: Ya um hak háqaqö’? Noqw Jesus aw qa hiṅqawu. 10 Pahsat pu Pilate put aw paṅqawu: Noqw ya um inumi qa hinwat lavayhtini? Nu uṅ mātapniqey, sen nahoylehtsit aw muiwniqat uṅem yúkuniqey aw öqalat pasiwta. Ya um qa it navoti’ta? 11 Noqw Jesus lavayhtiqe aw paṅqawu: Pay as öqalat qa ōṅaqw ūmi noiwhq soon um inumi öqalani. Pantaqw ōviy i’ hak nuy ūmi mātapqa uhpenihqe pas wukoqaanhti. 12 Pahpiy pu Pilate as put mātapniqey tunatyalti; noqw Jew‐sinom sáakmaqe paṅqaqwa: Um it tāqat mātave’ pay Caesar qa kwātsiatni, hak haqam nāmoṅwlawhqa pan Caesar aqw hiṅqawṅwu. 13 Noqw ōviy Pilate it navotqe Jesus wikk̇aṅw ihpo yama, nit pu haqam Owaqantupha yan túṅwantiwhqat ep moṅw’atsvewat ep qatuptu, haqam Hebrew‐sinmuy amuhkwanihqe Gabatha yan mātsiwhqat ep’e. 14 Noqw Amutsava Yūmosanihqat ep nōviwniqat totok̇ay’yuṅwa, noqw tāwanasavehaqamo. Noqw Pilate Jew‐sinmuy amumi paṅqawu: Taay, yep umuhmoṅwi! 15 Noqw puma sáakmaqe paṅqaqwa: Tūvaay, tūvaay! Nahoylehtsit aw múaay! Noqw Pilate amumi paṅqawu: Noqw ya nu umuhmoṅwiy nahoylehtsit aw muiwniqat eṅem yúkuni? Noqw God awwat mohpeq momṅwit paṅqaqwa: Itam qa hakiy moṅwí’yuṅwa, pas Caesar‐saa.

Jesus Nailed to the Cross

16 Pahsat pu puma put nahoylehtsit aw muayaniqat ōviy pam amumi put mātavi; noqw puma ṅuayaqe ahpiy wikya. 17 Noqw pam nahoylehtsiy īkwiwk̇aṅw haqami Masqötvihk̇a yan túṅwantiwhqat aw’i; pam Hebrew‐sinmuy amuhkwa Golgotha yan túṅwantiwa. 18 Pep pu’ puma hakimuy lȫqmuy put enaṅ nahoylehtsit aw muaya, nan’ik̇aqee, noqw Jesus amuhtsavee. 19 Noqw pam hak hímunihqat Pilate pēnaqe nahoylehtsit atsve mua; noqw yan pey’ta: JESUS NAZARETH AṄQWNIHQA JEW‐SINMUY MOṄWIAMU. 20 Noqw Jesus haqam nahoylehtsit aw muiwhq pam kīṅaqw qa yāpo; noqw ōviy k̇aysiwhqam Jew‐sinom it atsva yan pey’taqat aṅ tuṅwáya. Noqw pam Hebrew‐sinmuy amuhkwa pey’ta, pu Greek‐sinmuyu, pu Latin‐sinmuyu. 21 Pahsat pu Jew‐sinmuy amuṅaqw God awwat mohpeq momṅwit Pilate aw paṅqaqwa: Jew‐sinmuy moṅwíamu, um qa yan pēnat, pam Jew‐sinmuy moṅwíamnihqey pam kítahqat um pēnani. 22 Noqw Pilate lavayhtiqe paṅqawu: Pay pi nu hin pēnaqw pay pi pantani. 23 Pahsat pu solāwam Jesus nahoylehtsit aw muayaqe yuwsiyat nālövo o’yaqe nāhuyva; noqw ahtöqö’napnaat qa tūihiwtaqe ahsupoq pöqniwta. 24 Noqw ōviy puma nānami paṅqaqwa: Itam qa tsīk̇ayat, put ōviy nanavö’yani, mātaqpi hak putni, kitota. Yan puma tutuvenit antsanhtota, ura pan pey’ta: Puma iyuwsiy nāhuyvayaqe inapnay ōviy nanavö’ya. Noqw ōviy solāwam panhtoti. 25 Noqw pep Jesus nahoylehtsiyat aqlap put yuat wunuwta, pu yuyat tupkoat Mary, hakiy Cleopas nȫmaata, noqw pu Mary Magdalene. 26 Noqw Jesus yuy tuwa, pu put aw nánatuwnaqat pas aw unaṅway pep wúnuwtaqata, nihqe yuy aw paṅqawu: Wuhti, ayam uhtii. 27 Pahsat pu pam put aw nánatuwnaqat aw paṅqawu: Ayam úṅuu. Noqw pahpiy put aw nánatuwnaqa put kiy aw wīki.

The Death of Jesus

28 Yantaqat atsva pu’ Jesus tumalay pay sohsok yúkuhqey navoti’taqe paṅqawu: Nu pānaqmoki, kita, hin pey’taqat antaniqw ōviy’o. 29 Noqw pep tsaqaptat aṅqw ovavala a’nö sik̇a kūyiwta; noqw puma hihta söyatkot put aqw móroknayat, pu himu hisop yan mātsiwhqat kohoyat epeq söṅnayat put moami ītaya. 30 Pu ōviy Jesus ovavalat aṅ yúkuhqe paṅqawu: Yukilti, kitat yōkoltit sohsok hikwsu.

Jesus’ Side Pierced

31 Noqw ép nasuṅwintalöṅnit pas k̇aptsitiwhqat ep totok̇ay’yuṅwa. Noqw pumuy tokoam nāt nasuṅwintalöṅnit ep nahoylehtsit aṅ hāyiwyuṅwniqat ima Jew‐sinom qa nānawakna. Noqw ōviy puma Pilate awyaqe aw paṅqaqwa: Um as solāwamuy ayataqw, puma hok̇ayamuy qöqhitote’ pumuy haqami hintsatsnani. 32 Pahsat pu ōviy solāwam ö́kihqe mohti’maqat‐nik̇aṅw pu mitwat put amum nahoylehtsit aw muiltiqat pumuy lȫvaq hok̇ayamuy qöqhitota. 33 Nit puma Jesus aw ökiqw pay kurs pam mōki, noqw ōviy pay puma put hok̇ayat qa qö́hiknaya. 34 Nīk̇aṅw suhk̇a solāwa lansay akw put suyvaqewat söhkwiknaqw pahsat aṅqw uṅwa kūyit enaṅ munva. 35 Noqw nu hapi it aw yori, nihqe hihta navoti’taqey pas suyan tuawi’ta; nu qa atsálawu, noqw uma kurs hin qa tūtuptsiwani. 36 Hin pey’taqat hapi anhtiniqw ōviy īi yaniwhti, ura yan pey’ta: Qa himuwa put ȫqaat qöhikiwni, yan’i. 37 Pu piw sutsk̇e’ yan pey’ta: Puma hakiy söhkwiknayaqey aw yórikyani, yan’i.

The Burial of Jesus

38 Yantaqat atsva pu’ hak tāqa Aramatheat aṅqwnihqa Joseph yan mātsiwhqa Pilate awnihqe Jesus tokoyat haqami hintsanniqey put aw maqaptsi’ta; noqw Pilate put hu’wa. Noqw ōviy pam pítuhqe Jesus tokoyat haqami yawma. Pam hak as nuhtum Jesus aw tuptsiwa; nīk̇aṅw Jew‐sinmuy mamqasqe ōviy qa hakiy put āawna. 39 Noqw pu piw Nicodemus hihta myrrh aloes enaṅ namiqwriwtaqat tsivót‐sikip sunat pututuwanit pahsa’haqam kimak̇aṅw ep pitu. Ura pam hak mohtihaqam míhikiwtaqw Jesus aw pitu. 40 Pu ōviy puma Jesus tokoyat haqami távihqe kwaṅwáhovaqtuqat tōsit atsva put siwuwuykinat tsatsákwmötsaput linen yan mātsiwhqat akw put mok̇ahta, hin Jew‐sinom hakiy masyuwsinayaṅwuqat pan’i. 41 Noqw pam haqam nahoylehtsit ep muiltiqat ep himuqölö; noqw pep puhutuamtuhsö; noqw nāt pas qa hak hisat paṅsoq taviwa. 42 Noqw Jew‐sinom totok̇ay’yuṅqw ōviy puma pep Jesus tavi, pam tuamtuhsö áhayhpniqw ōviy’o.

20

The Empty Tomb

1 Noqw Sundayt aw pituqw, suits talavay nāt qa talq, Mary Magdalene tūamit aw’i; noqw kurs owa tūamit aqw ūtsiwtaṅwuqa ayo taviwa. 2 Pahsat pu pam wárikqe, Simon Peter‐nit pu nuy, Jesus aw unaṅwayat yan túṅwantiwhqat, itamumi paṅqawu: Taq kurs Tutuyqawhqat tūamit aṅqw hóroknaya; nihqe haqami pi put hintsatsna. 3 Pu ōviy nu Peter amum tūamit aqw wari. 4 Noqw nu Peter ehpeqtaqe pay mohti paṅso pitu. 5 Nihqe nu motoltiqe ahpamiq tātayhqe tsatsákwmötsaput ep oyiqw tuwa; nīk̇aṅw pay nu qa aqw paki. 6 Pahsat pu Simon Peter inuṅk pitu; nihqe tūamit aqw pákihqe, tsatsákwmötsaput ep oyaqw tuwa. 7 Pu höhönpi put qötöyat akw as mōkiwtaqa pay tsatsákwmötsaput qa enaṅ qatsk̇aṅw pay nāla suphaqam qātsi. 8 Pahsat pu nu tuwat aqw paki, nihqe nu yórikqe tuptsiwa. 9 Pam mokiwuy aṅqw pas soon ahoy qa tātayniqat pan pey’taqat nāt itam qa mātsi’yuṅqe ōviy’o. 10 Pahsat pu itam ahoy paṅqw nima.

Jesus Appears to Mary Magdalene

11 Noqw Mary tūamit ihpaq wunuwk̇aṅw okiw pakmumuya; nihqe ōviy pam pan hiṅqawk̇aṅw, motoltit, tūamit aqw yori; 12 Nihqe hakimuy lȫqmuy hoṅviayatuy qȫtsat yuwsi’taqamuy pepeq qatuqw tuwa, haqe’ Jesus tokoat as qatsqat pep suhk̇a qötöveniqw, pu suhk̇a kukveq’a. 13 Noqw puma hakim put aw paṅqawu: Wuhti, ya um hinoqw pakmumuya? Noqw pam amumi paṅqawu: Ispi kurs puma Itutuyqawhqay haqami hintsatsnaqe, haqam put taviyaqw nu qa navoti’taqe ōviy’o. 14 Yan pam hiṅqawht, ahoy namtökk̇aṅw Jesus pep wunuqw tuwa; nit pam Jesus‐niqw qa māmatsi. 15 Noqw Jesus put aw paṅqawu: Wuhti, ya um hinoqw pakmumuya? Ya um hakiy hepnuma? Noqw pay pam ūyit tumalay’taqanihqat pam wūwahqe aw paṅqawu: Tāqa, kurs um put haqami hintsane’, um haqam put távihqey nuy āawnani; noqw nu haqami hintsanni. 16 Noqw Jesus put aw paṅqawu: Mary. Noqw pam aw namtökt, put aw paṅqawu: Rabboni, kita. (Pam Tūtutuqaynaqa i’nihqe pam’i.) 17 Jesus put aw paṅqawu: Um nuy qa ṅuṅ’ani, taq nu nāt Inay aw qa wūvi. Um itupkomuy amuminen amumi paṅqawni: Nu God Inay aw wupni, pu pay pam piw Umunaa, pu Umuhtutuyqawhqa. 18 Noqw Mary Magdalene Tutuyqawhqat aw yórikqey put aw nánatuwnayaqamuy amumi tūawva, pu pam yan put aw lavayhtiqata.

Jesus Appears to His Disciples

19 Noqw ép Sundayt ep tapkiqw put aw nánatuwnayaqam haqam tsovawtaqe, okiw Jew‐sinmuy mamqasyaqe ōviy hötsíwhpa’ uhtsi’yuṅqw, Jesus pítuhqe, amuhsonve wunuwk̇aṅw paṅqawu: Uma kwakwhat unaṅway’yuṅwni. 20 Yan pam lavayhtit, tokoy haqami söhkwiknayaqat pumuy amumi mahtakna may énaṅa. Noqw put aw nánatuwnayaqam Tutuyqawhqat aw yórikyaqe hahlayhtoti. 21 Pahsat pu Jesus piw amumi paṅqawu: Uma kwakwhat unaṅway’yuṅwni. Nu hapi hin Inay nuy ayataqat pan piw tuwat umuy aṅqe’ ayata. 22 Yan pam lavayhtit, amumi hikwsut paṅqawu: Huvam Qahováriwtaqat Hikwsit kwusuyaa. 23 Uma hakiy qaanhtipuyat ayo yukuyaqw pam ayo yukiwṅwu; pu uma hakiy qaanhtipuyat qa ayo yukiwniqat paṅqaqwaqw pam qa ayo yukiwṅwu.

Jesus and Thomas

24 Noqw imuy pakwt lȫq sihk̇ay’taqamuy amuṅaqw hak Thomas, Didimus yan túṅwantiwhqa, qa amumumniqw Jesus pitu. 25 Noqw ōviy mímawat Jesus aw nánatuwnayaqam put aw paṅqaqwa: Itam Tutuyqawhqat aw yórikya. Noqw pam amumi paṅqawu: Pas nu māyat ep muahpit akw pey’vaqat aw qa yórikk̇aṅw pu imalatsiy akw put aw qa hintsank̇aṅw, pu put tokoyat haqam söhkwiknayaqat aqw imay qa pane’ soon tuptsiwni. 26 Noqw ahpiy nanalsikis talq put aw nánatuwnayaqam piw haqam ahpave tsovawta, noqw Thomas pumuy amumuma. Noqw hösíwa uhtsiwtaqw Jesus pítuhqe amuhsonve wunuk̇aṅw paṅqawu: Uma kwakwhat unaṅway’yuṅwni. 27 Pahsat pu pam Thomas aw paṅqawu: Kurs uhmalatsiy aqw pew hintsanaa, pu imay aw yórikuu; pu pew māvuyalte’, itokoy haqam söhkwiknayaqat aqw uhmay pánaa, nit um pāpu qapēvewnat tuptsiwni’tani. 28 Noqw Thomas put aw paṅqawu: God, Itutuyqawhqa. 29 Noqw Jesus put aw paṅqawu: Thomas, paysoq pi um inumi yórikqe ōviy tuptsiwa; inumi qa yórikyat tūtuptsiwaqam pas hihlayhpit epyani.

The Purpose of this Book

30 Noqw Jesus put aw nánatuwnayaqamuy amumumnik̇aṅw pas qa tsa’ k̇ātatayhpit hihta tuawi’taqat tumalta; noqw pāvam qa sohsoy it tutuvenit aṅ pey’ta. 31 Noqw pay hapi pas Jesus Moṅw’asi’taqanihqat, pu God Tíatnihqat uma tūtuptsiwaniqw ōviy īi yantaqa pēniwa, pu uma tūtuptsiwe’ put ahpiy qatsit tutwani.

21

Jesus Appears to Seven Disciples

1 Iit atsve pu Jesus wuhkovatuphat Tiberias yan mātsiwhqat ep put aw nánatuwnayaqamuy amumi piw namtakna; noqw pam hin namtaknaqat nu umuy āawnani. 2 Ima yahsa’hakim haqam sūpya: Simon Peter, pu Thomas, Didimus yan túṅwantiwhqa, pu Galileet ep Canat aṅqw tāqa Nathanael, pu Zebedeet tímat‐niqw, pu hakim lȫyöm piw put aw nánatuwnaqamu. 3 Noqw Simon Peter pumuy amumi paṅqawu: Nu pakiwmaqto; noqw puma aw paṅqaqwa: Itam úmumyani. Noqw ōviy puma ahpiyyaqe āpiy pākihut aqw yuña, nit ep mihikq puma qa hihta kwisnaya. 4 Noqw qavoṅvaqw talavay Jesus patuphat qalaveq wunu; noqw put aw nánatuwnayaqam put Jesus‐niqw qa māmatsya. 5 Pahsat pu Jesus pumuy amumi paṅqawu: Tōtimu, ya uma qa hihta kwisnaya? Noqw puma put aw paṅqaqwa. Qae. 6 Pu pam amumi paṅqawu: Uma pākihut putvaqewat umuhtutsayay pāmiq tūvaye’ tutwani. Noqw puma panhtotiqe, pas antsa pāvakiwhtuy qaan’ewakw hintaqamuy intotaqe qa k̇ātoti. 7 Paniqw ōviy nu Jesus pas aw unaṅwayat yan túṅwantiwhqa Peter aw paṅqawu: Taq Tutuyqawhqa. Noqw Simon Peter Tutuyqawhqat‐nihqat navotqe, napnay aṅ paki, qa yuwsi’taqe ōviy’o, nit pu pāmiq tsoo. 8 Noqw mímawat put aw nánatuwnayaqam tutsáyat ep pāvakiwhtuy íniwyuṅqamuy pay pākihut akw lölökink̇ahk̇aṅw öki, puma tutskwat aṅqw qa yāpyaqe ōviy’o, pay tsivót‐sikip sunat kwílakit pahsaphaqamo. 9 Pu ōviy puma panis tutskwami ökit, pep tȫvut hoveyeliwtaqat tutwa. Noqw pāvakiwht put aṅ oyi. Pu pölavikit piw tutwa. 10 Noqw Jesus pumuy amumi paṅqawu: Uma pāvakiwhtuy umuhtunimuy aṅqw pew kiwisni. 11 Noqw Simon Peter put aqw wupqe yaṅsakoqmuy pāvakiwhtuy tutsáyat ep íniwtaqamuy tutskwami lölökinta, tsaṅe’sikip sunat‐sik̇aṅw aṅqw pakwt payhkomuy sihk̇ay’taqamuyu (153); noqw pas as qaan’ewakw hintaqw piw tutsaya qa tsīki. 12 Noqw Jesus pumuy amumi paṅqawu: Huvam pewye’ nȫnösaa. Noqw soon kurs haqawa put aw nánatuwnayaqam pam haknihqat tūviṅtani, suyan pi pam Tutuyqawhqaniqw ōviy’o. 13 Pahsat pu Jesus amuminihqe pölavikit kwusut, pumuy put huyta, pu pāvakiwhtuy pīwu. 14 It akw hapi pu’ Jesus put aw nánatuwnayaqamuy amumi pāyis nāmahtakna, mokiwuy aṅqw ahoy tātayht’a.

Jesus and Peter

15 Pu ōviy pumuy nȫnösat, Jesus Simon Peter aw paṅqawu: Simon Jonas tíata, ya um imuy amuhpenihqe inumi pas unaṅway’ta? Noqw pam put aw paṅqawu: Owi, Tutuyqawhqa, pay nu uṅ hahlayhq um navoti’ta. Noqw pam put aw paṅqawu: Imamñatuy nopni’taa. 16 Pu aṅqw piw pam put aw paṅqawu: Simon, Jonas tíata, ya um inumi unaṅway’ta? Noqw pam paṅqawu: Owi Tutuyqawhqa, pay nu uṅ hahlayhq um navoti’ta. Noqw pam paṅqawu: Ikanelvokmuy amumi tunatyawtaa. 17 Pu pam pāyisni’mak̇aṅw put aw paṅqawu: Simon, Jonas tíata, ya um nuy hahlayi? Noqw pahsat pu Peter pas qahahlayhti, pam pu’ Ya um nuy hahlayi put aw kítaqw ōviy’o. Noqw pam put aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, pay pi um sohsok hihta navoti’ta; nu uṅ hahlayhq um navoti’ta. Jesus put aw paṅqawu: Ikanelvokmuy nopni’taa. 18 Pas antsaa, pas antsa nu ūmi paṅqawni: Um tsaynihqe nāyuwsinat haqami unaṅwte’ paṅso haqaminiṅwu; nīk̇aṅw pay ason um wúyokte’ uhmay hohtaknani; noqw pu suhk̇a uṅ yuwsinani, nit pu uṅ haqami qa nāwaknaqw uṅ paṅso wikni. 19 Pam yan lavayhtiqe put hin mokniqat paṅqawu. Noqw pam mokiwuy akw God pas pavan mātaktani. Pu pam yan lavayhtit put aw paṅqawu: Um inuṅk hinmani.

Jesus and the Other Disciple

20 Noqw Peter namtökqe nuy pumuy amuṅkniqw tuwa. Nu hapi Jesus aw unaṅwayat túṅwantiwhqe ura tapkiqw nōnovaqw put tawitsqayat aw tahtsikiwk̇aṅw aw paṅqawu: Ya hak uṅ momṅwituy amumi mātapni? 21 Noqw Peter nuy túwahqe Jesus aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, noqw i’ tuwat hinhtini? 22 Noqw Jesus aw paṅqawu: Pay pi as pas nuy hisat pítuniqat aw pahsavo pam qátuniqat nu nāwaknaniqw, ya um put hintsanni? Um inuṅk hinmani. 23 Pantaqat ahpiy pu’ yaw nu pay qa mokniqat mímawat nánatuwnayaqam yan lavayta. Noqw pi Jesus put aw qa paṅqawu: Pam qa mokni, qa kita; nīk̇aṅw Pay pi as pas nuy hisat pítuniqat aw pahsavo pam qátuniqat nu nāwaknaniqw, ya um hintsanni? kita. 24 Nu hapi put aw nánatuwnaqa īit tuawi’ta, nihqe īit pēna. Noqw uma navoti’yuṅqw ituawi pas qaatsa.

Conclusion

25 Pu piw pas as nihtiwtaqat Jesus tumalta; noqw k̇a as pam sohsoy pēniwniniqw hikis pi k̇a tūwaqatsit ep soon tutuvenit pēniwniqat eṅem qénini. Pas antsaa.