Mak 1

1 Dhaŋum ŋuwakurrun yana dhäwu. Ga dhäwum dhaŋu God-Waŋarrwuruy Gäthu'miŋuwuruy, ga yäkum nhan banha Djesu. Nhanmam dhaŋu Christnha, Maŋutji-yunupayumandan banha nhan God-Waŋarryu bäkumiŋgan ŋätjil. Ga dhäwum nhanguruy gayŋa dhaŋu bitjan gam' ŋurru'yirryun:

Djondhu banha Ḏämbu-ḻupthumandamiyu batjiwarr yäkthuwan Djesuwu

2 Ŋangawul mu nhan banha Djesum ŋurruyirr'yuwanam djämam bitjuwayiŋ, ŋarru God-Waŋarryum banha ḻinygu yänguwan yolŋuny yäkuny Djonnha. Nhän banha Djondhu batjiwarrma nhangu Djesuwum yäkthuwan. Ga ŋätjil mu nhan banha ḻinygu gayŋan God-Waŋarryum bäki nhanguway djawarrkminy yolŋuny yäkuny Yitjayany. Ga bitjan nhan banha ŋätjilim wukirri gam': “Ŋäka warra! Dhaŋu ŋaya gayŋa yänguman yolŋunhan dhäwuminhan nyäkuway. Nhan ŋarru batjiwarrnha yäkthun nhuŋgun. 3 Ga ŋarram nhan ŋarru banhayam yolŋu ŋunha wiraŋḻin waŋgalaḻ yolŋunharraḻin ga ŋunhalayan nhan barkthu gayŋi djawarrkthum, ‘Bukmak yolŋu bawalamiŋa, gatjuy ŋamaŋamayunmiyan nhangum Garraywum. Batjiwarrma dhuṉḏaykuŋan, gumurr-ŋuwatjiyan nhangu.’ ” 4 -6 Ga banhayam yolŋu yäku Djonnha banha Ḏämbu-ḻupthumandamin yolŋu. Ga nyenanam nhan gayŋan banha guŋnharran yana yolŋunharraŋan ŋirrimaŋa galki banha mayaŋ'ŋa yäkuŋa Djodannha. Ga girri'yum nhan bayiŋ gayŋarra dhaṯthunmiyarram gämuḻwuru bulka'yu, ga biralma nhangu djämawuy warrakan'kuru barrwaṉdhu. Ga ŋatham nhan bayiŋ gayŋarra guwamarra ḏetjnha ga gukun. [Djonma gayŋan banha nyenan bitjan bitjuwayiŋ banha God-Waŋarrwu djawarrkmi yäku Yilaydja gayŋan nyenan ŋätjil.] Ga bilanyamiyum guḻkun banha yolŋum warra ŋaykan dhawuru Djurutjalamŋurum ga bawalamiŋurun ŋirrimaŋuru bewaḻi Djudiyaŋurun makaŋuru, ŋarranam bitjuwayiŋ balayam Djongum waythuwan. Ga ŋirrimbuwanam dhanal banha, ḻinygu dhanal gayŋan djälmiyin dhanal ŋarru nhäma nhanany, ga ŋäma nhanguŋ dhäwu nhalpiyan nhan gayŋan marŋgikuwan. Ga bitjanan nhan gayŋan dhanaliny garruwanam, “Way, waraparra, rakaraŋan warraŋulkuŋan warra nhumaliŋguway barrakinyma mala, bala ŋanydjaḻa'yuwan, bala yana guŋnharruman, mä nhan ŋarru God-Waŋarryum nhumaliŋgu baya-rakaraman. Djalkthuwan warra dhuwan barrakinyma malany bala ḏämbu-ḻupthuwan mä ŋarru banha bayiŋuyam maŋutji-rakaraman banha nhumam ḻinygun bitjuwayiŋ ŋuwakurrun.” Ga banha dhanal ŋarran barrakinyma dhanaliŋguway rakaran warraŋulkuwanam, bala nhan dhanaliny gayŋan ḏämbu-ḻupthumanan ŋunhalayan Djodannha mayaŋ'ŋam. 7 Ga bitjan nhan dhanaliŋgu garruwan, “Dhika gayŋa waripum yolŋu ŋarra bulun wal'ŋu djuḻkthumana gayŋa nhänanham. Ga ŋayapim dhaŋu ŋangawul bitjuwayiŋ gana' ŋunhukum nhangu djalkiriwuywum yapthumandawu, räywuy dhaŋu ŋayam yolŋu ŋangawul ŋurruwuŋmi. 8 Ŋayam gayŋa nhumaliny dhaŋu ḏämbu-ḻupthuman garmakthu yana waŋganydhu. Ŋarru, nhanmam ŋarru banha God-Waŋarrwun Dhuyu-Birrimbirrnhan nhumaliŋgum guŋan, banham gayŋa djuḻkthumana.”

Djondhu ḏämbu-ḻupthuman Djesuny

9 Ga bilanyamiyum nhan Djesum ŋarranan bewaḻim Galaliŋurum makaŋuru ŋirrimaŋuru yäkuŋuru Nätjiritjŋurum, nhan ŋarru Djongun waythun. Bala nhan Djondhum nhanany Djesunham ḏämbu-ḻupthumanan banhalayan Djodannha mayaŋ'ŋam. 10 Ga banha nhan Djesu bitjuwayiŋ garmakŋurum walman, bala banha djiwarr'ma ḻapthuwanan. Ga God-Waŋarrwum Dhuyu Birrimbirrma yarrupthuwanan nhanguḻ bilanyan bitjuwayiŋ bäwarraṉ murryil. 11 Bala dhanal ŋäkulan rirrakaynha garruwan gayŋan bitjan, “Dhaŋun banha nyäku marrkapma gäthu'miŋu. Ga marimin yana ŋaya bayiŋ gayŋa dhaŋu goŋmiyim nhanguḻ.”

Waŋawurun mala buŋgawayu yäkuyu Djaytindhu gayŋan dharrwunuwan Djesuny

12 Ga dhurrwaraŋuru bewaḻiyam, bala banha Dhuyu-Birrimbirryum ḏupthuwanan Djesunham gänaŋuḻin ŋirrimaḻi wiraŋḻin. 13 Ga banhalayan ŋayilpi'ŋan nhan gayŋan banha nyenanam 40 -n walum. Ga waripum gayŋan banhalaya nyenan wakinŋumin wäyin' malany. Ga banhalayan nhanany gayŋan banha Djaytindhum bitjuwayiŋ dharrwunuwan. Ŋarru nhan ŋangawul bitjuwayiŋ malthuwanam nhangu. Bala banha djiwarr'wuyma dhäwumim yolŋu warra waythuwanan guŋga'yundawum nhangu.

Djesum ŋarranan balan Galaliḻin nhan ŋarru maŋutji-wuŋana God-Waŋarrwun batjiwarr

14 Waŋganymim waluyu dhanal ŋayathanan Djonnham banha Ḏämbu-ḻupthumandaminham bala dhethuŋganan dharruŋguḻin. Bala nhanmam banha Djesum ŋarran balan Galaliḻin makaḻi, mä nhan ŋarru rakaraman God-Waŋarrwuruynha ŋuwakurrun dhäwu banhalayan. 15 Ga bitjan nhan gayŋan garruwanam, “Ŋäkan warra! Garraywum dhaŋu walu ḻinygun waythuwanan! Ga yolŋum ŋarru banha bukmaknha yana marŋgiyim banha God-Waŋarryum barkthu romma nhanguway ŋarranharamiŋgana, ga dhaŋun banha yulŋum djinaŋun bala. Gatjuy, biluwan warra mayali'-wutjparrundamiŋurum romŋuru, bala ḏirruwan, bala malthuwan nhangun God-Waŋarrwun yängum. Bala mä-wulitjtjiyan bayikuyan God-Waŋarrwun ŋuwakurruwun yana dhäwu'wum.”

Djesuyu gaḏayman guya djämaminy warrany malthundawu nhangu

16 Waŋganymiyum nhan gayŋan Djesum ŋarran ŋunha wuḏuy-djakawarruwan guḻungu Galaliwuywu. Ga banhalayam nhan maḻŋ'thuman yolŋuny yäkuny Djäymannhan ga gutha'miŋuny nhangu Wanduruny. Banhalaya dhupal nyin ŋarirri guwatharan ganybuyu. Banhayan ḻinygu dhupaliŋgu djämam. 17 Bala nhan Djesum guykuyyuwanan dhupaliŋgu bitjanan, “Wäy, warapulay, gu! Malthuwan wulay nyäkun. Ŋayam ŋarru nhumaliny marŋgikum nhuma ŋarru gayŋa gaṯthuman yolŋunhan warrany.” 18 Ga banha dhupal ŋäkulam bilanyawuyma bala dhupal guŋnharrumanan banha ganybum bala dhuṉḏaynha yana malthuwanan nhangu. 19 Ga bitjan bala nhan Djesu ŋarran ga nhäŋal nhan Djibidiwun yothuny wulanynha. Ga wakinma banha wäwa'miŋum yäku Djayim ga gutha'miŋum nhangu yäku ga Djon. Ga bitjanya ḻinygu dhupalim gayŋan ganybu dhuṉḏaykuwan marthaŋayŋa. 20 Bala nhan Djesum guykuyyuwanan dhupaliŋgu bitjanan, “Way, gu malthuwan wulay nyäkun!” Bala yana dhupal guŋnharrumanan dhupaliŋguway mori'miŋunham ga djämaminham warrany balayan marthaŋayḻin. Bala dhupal ŋarranan malthuwanan nhangu.

Djesuyu walmanharamiŋgan barrakinynha birrimbirrnha yolŋuwuru ŋunhal Gapuniyam ŋirrimaŋa

21 Bala dhanal waythuwanan ŋunhalan Gapuniyamnha waŋgalaŋa, nhan Djesu ga banhaya yolŋu warra banha dhanal gayŋan bämara'yuwan nhanany. Ga Nyenanharamiyun Waluyu, nhan Djesum ŋarranan balan Djuwwuḻ biryamiḻin buṉbuḻi, nhan ŋarru gayŋa marŋgiyumana dhanaliny banhalayan. 22 Ga banha gayŋan yolŋuyum warrayu bitjuwayiŋ ŋäkulam nhanany garrundam, ṉirruwanan, ḻinygu nhan banha marŋgin bitjuwayiŋ marimin bayikuyam mala dhäwu'wu. Ga djuḻkthumana gayŋa banha Djuwwum rom-marŋgikunhamiwu warrawu marŋgiyumanda. 23 Ga bilanyamiyu ḻinygu nhanmam yolŋu barrakinymi birrimbirrmi gulŋiyan balaya biryamiḻi buṉbuḻi ŋarru dhä-rirrakaymin, 24 yatjuwan ŋarran bitjan, “Wäy, Djesu ŋirrima Nätjuritjpuy, nhä nhunu rälim gämurru' ŋupan? Nhalpiyana nhunu ŋarru, baḏuwaḏuyuna ŋanapiliny ŋatja? Ŋanapum dhaŋu dharaŋganatj nhuna, nhunum dhaŋu banhayan banha Maŋutji-yunupayumanda yolŋu God-Waŋarrwuŋun dhawu'-nhinathuŋganda ŋätjiliŋuwuynha. Nhunum dhaŋu God-Waŋarrwun banha Dharrpalnha Yolŋu, nhänharran.” 25 Bala nhan Djesum yän-guŋanminan, dhaykuwanan manapan nhanany bitjanan, “Ma' mukthuwan, ga walmiyan djinakuḻiyam yolŋuwuru!” 26 Bala nhan bayiŋuya barrakinydhum birrimbirryu rurr'rurryuwanan banhaya yolŋunham mariminan yana. Bala yana nhan banha dhawaṯthuwanam dhä-rirrakaymin. 27 Ga yolŋuyum warrayu banha banhalayam biryamiŋam buṉbuŋa nhäŋalam mä-maŋmaŋdhuwanan. Bala dhanal ŋarran garrunminan bitjanan, “Nhä dhaŋum? Dhaŋu nhan gayŋa yän-ŋayathan ŋunha barrakinygu birrimbirrwu dhawaṯthumandawu, ga dhanalim gayŋa nhanany ŋunha yänma warraṯthuna yana. Nhän nhan gayŋan dhaŋu ŋalmaliny yuṯan romma marŋgikum? 28 Bala gayŋan banha dhäwum ŋarranan ḻatjuwarr'yuwanan banhalayam makaŋa ŋirrimaŋa Galalim. Yolŋum warra ŋarran banha rakaranhaminan.

Djesuyu ḏukthuman Betawu mukul'miŋuny rumaruny' ga bulu waripu guḻkuny yolŋuny warrany

29 Ga banha dhanal ŋarran dhawayawaṯthuwanam bewaḻim banha biryamiŋurum buṉbuŋuru, bala nhan Djesum ŋarran balan Djäymanguḻin ga Wanduruwuḻin ŋirrimaḻi. 30 Ga banhalaya gayŋan Djäymangu mukul'miŋu rumaru' rirrikthuwan gorrmur'yu. Ga banha nhan Djesu ga guyurr'miŋu warra nhangu gulŋiyanam, bala nhanmam baya yolŋu gätthuwan bala rakaranan bitjanan, “Dhaŋu nyin worruŋu rirrikthun gorrmur'yu.” 31 Bala nhan Djesum ŋarranan balayan banha baṯamiwuḻin, bala ŋayathanan nhanany ŋarambiyan bala ṉakanharamiŋganan. Bala dhuṉḏaynha yana banha gorrmur'ma winya'yuwanan. Bala nhan banha baṯamim dhawaṯthuwanan bala ŋarran galŋa-rrarrayuwanan ŋathawun dhanaliŋgu. 32 Ga banha ŋarran bitjuwayiŋ walum gulŋiyan bala ŋarran banha yolŋuyum warrayu rerriminhan warrany gutjpa'-gutjparruwan ga barrakinyminhan birrimbirrminy yolŋuny warrany balayan Djesuwuḻin ḏukthumandawun. 33 Ga guḻkun banha marimin yolŋum warra ḻuŋ'thuwan balayam buṉbuḻi, be mu gayŋan mala-nhinathuŋganmin. 34 Ga guḻkunhan nhan gayŋan banha yolŋunham warrany bitjuwayiŋ ḏukthuman, waripuŋuru waripuŋuru rerriŋuru. Ga ḏukthumanam nhan dhanaliny gayŋan bukmaknhan yana. Ga guḻku nhan gayŋan dhawaṯthuman barrakinyma birrimbirr mala. Ga dhanalim banha barrakinyma birrimbirr mala marŋgiyin nhangu, bala nhan Djesuyum dhurrwara-mukthumanan dhanaliny.

Djesu ŋarran gayŋan ḏämbu-ḻiw'yuman ŋunha waripumurru ŋirrimamurru, rakaran ŋarran banhaya Ŋuwakurru Dhäwu God-Waŋarrwuŋ

35 Ga waripuyun waluyu ŋarru munhamurrun, nhan Djesum bitjuwayiŋ ṉakamanan bala nhan walmanan buṉbuŋurum. Ga ŋarranam nhan banha gänaŋuḻin bukumiŋgandawun mä dhupal ŋarru mori'miŋu nhangu garrunmi. 36 Ga banha nhan Djäyman ga waripum banha guyurr'miŋu warra bitjuwayiŋ ḏurruwanam yakurrŋurum bala dhanal gayŋan ranganan nhangu. 37 Ga banha dhanal nhanany maḻŋ'thumanam bala dhanal bitjanan garruwan, “Marrkapmi, guḻkun gayŋa dhaŋu yolŋum warra nhuŋu rangam.” 38 Ga nhanmam bitjan dhanaliŋgu ḏämbu-ganitjuman, “Ŋuwakurru dhuwanma. Ŋarru ŋalma ŋarru dhaŋu ŋurruŋum gayŋa ŋarra ḻiw'yuman ŋunha waripumurru ŋirrimamurru mala. Dhaŋu banha ŋirrima mala banha ŋarra galkiwatj djinga'-djingaryun. Ḻinygu ŋaya gayŋa djälmiyi ŋaya ŋarru rakaram dhanaliŋgu bitjuwayiŋ Ŋuwakurru Dhäwu, ḻinygu dhuwaniya mu nyäku banha warkma.” 39 Ga dhurrwaraŋuru bewaḻiyam, bala nhan gayŋan ŋarranan djuḏu'yuwanan Galalimurrun makamurru, mä nhan ŋarran rakaranan dhäwun ŋuwakurrun God-Waŋarrwuruynha ŋunhalayan Djuwwuḻ biryamiŋan buṉbuŋa malaŋuŋa. Ga bitjanya ḻinygu nhan gayŋan banha barrakinyma birrimbirr malany ŋaŋ'ŋaŋdhuwan yolŋuwurum warrawuru.

Djesuyu ḏukthuman burrundhiya'miny yolŋuny

40 Ga bilanyamiyum waluyu yolŋu burrundhiya'mi ŋarran nhanguḻ Djesuwuḻ. Bala nhan bun'kumu-djipthuwanan ŋäŋ'thuwanan guŋga'yundawun bitjanan, “Marrkapmi, guŋga'yuwa nhänany! Ŋayam marŋgi banha nhunu ŋarru dhaŋu burrunhdhiyany rerriny nyäkuru winya'yuman, bayiŋ wal'ŋu nhunum djäl, mä ŋarru gayŋa yolŋum warra nyäku ŋangawulnha biyapulma bitjuwayiŋ milnyaŋ'thun.” 41 Bala nhan Djesum wuyuwanan nhangu bala ŋarambiya' djarryuwanan, bala ŋayathanan nhanany bala garruwanan, “Djäl ŋaya dhaŋu, ŋaya ŋarru ḏukthumana nhuna. Ḻinygun nhunu dhaŋu ŋuwatjinan!” 42 Ga dhuṉḏaynha yana nhan banha ḏirramum ŋuwatjinan, winya'yuwanan banhaya rerrim nhanguru. 43 Ga garruwan nhan Djesu wanyuyu yändhu bala yänguwanan nhanany ŋirrimaḻin, 44 bitjanan, “Ŋuwatjuma yana guyaŋiyam! Ḻinygun nhunu dhaŋu ŋuwatjinan ga ŋangawulnha nhunu ŋarru rakaramam yolŋuwuḻim warrawuḻ. Bayikuya ḻinygu yana mala-ŋurrkanhayŋuwu Mawtjitjku romgum malthuwa banha ŋätjiliŋuwu. Bala ŋatjil ŋurruŋum maŋgarra ŋunha ḏalkarramiwuḻ yolŋuwuḻ ga nhän ŋarru nhuna dhuwan rumbal bitjuwayiŋ nhäma banha nhuŋu rerrim gulitjnha yana winya'yuwan. Bala nhunu ŋarru mundhurrnha guŋan buku-wuŋana, mä ŋarru banha bukmaknha yolŋum warra bitjuwayiŋ marŋgiyi banha nhunu dhuwan ŋuwakurrun.” 45 Ga banha nhan banhaya yolŋu bitjuwayiŋ dhawaṯthuwanam bala nhan ŋarran ḻiw'yumanan warri rakaranam dhäwum bawalamiŋan ŋirrimaŋam. Ga guḻkun gayŋan banha yolŋum warra bitjuwayiŋ ranganam nhangu Djesuwum. Ga ŋangawulnha banha nhanbayim ŋarran ŋunha yolŋu guḻkumiḻim ŋirrimaḻi ḻinygu banha yolŋuyum warrayu nhanany bitjuwayiŋ djorkuwanan, banham nhan gayŋan banhalayan bäyman bitjuwayiŋ wirwiryuwanam ŋayilpi'ŋan waŋgalaŋam. Ŋarru gayŋan banha yolŋum warra ŋaykan rangan yana, nhänharawu gayŋan djälmiyin nhangu.

Mak 2

Djesuyu ḏukthuman gaṉuŋnha yolŋuny

1 Ga bilaŋ nhämunha' bitjuwayiŋ walu djuḻkthuwan, bala nhan Djesum ḏirruwanya bala Gapuniyamḻi. Ga yolŋum warra ŋarran banha rakaranhaminan Djesunham banha nhan gayŋan ḻinygun banhalayan bitjuwayiŋ ŋirrimaŋam nyenan. 2 Ga yolŋum warra ŋarran ḻuŋ'thuwanam bawalamiŋurun. Ga gulŋiyan ŋarran ga dhaŋaŋ, be mu gayŋan mala'yuwan, dhurrwaramurrum ŋaṉbaw'yuwan. Bala nhan Djesuyum gayŋan marŋgikuwanan dhäwun rakaran God-Waŋarrwuruynha ŋayaŋuwuy. 3 Ga banha nhan gayŋan baḏak bitjuwayiŋ garruwan, dhanalim ḏämbunharrayum yolŋuyu gayŋan gutjparruwan gaṉuŋnhan yolŋuny balaya Djesuwuḻ. 4 Ga ḻinygun banha guḻkun marimin bitjuwayiŋ yolŋum warra gayŋan mala-nhinathuŋganmin banhalayam, ga ŋangawulnha banha bitjuwayiŋ dhanaliŋgum batjiwarr ŋalawitjan dhanal ŋarru yolŋuny banhaya gutjparrun Djesuwuḻ. Bala dhanal ŋalthuwanan ŋunha ŋapaḻin bala'palaḻi bala ŋarŋgan dhanal warkthuwan ŋunhalam garramat'ma dhuṉḏay yana ŋalaŋa gayŋan Djesu dhäyan. Ga banha ŋunha bala'palam bitjuwayiŋ ḻapthuwan bala dhanal yarrupthumanan banha yolŋunham gayanh'thaminhan. 5 Ga banha nhan Djesuyum dhanaliny nhäŋal bala nhan yana marŋgiyinan banha dhanal gayŋan gulitj yana nhanguḻ mä-wulitjmiyin. Bala nhan banha gaṉuŋguḻim yolŋuwuḻ bitjanan garruwan, “Ḻinygun ŋaya dhaŋu nhuŋgu barrakinyma rom baya-rakaranan.” 6 Ga banhalaya gayŋan ŋaḻapaḻmi Rom-marŋgikunhami yolŋu warra ḏäpthuwan. Ga banha dhanal ŋäkulam Djesunham bilanyawuyma garrunda bala dhanal ŋayaŋum barrakinydjinan, ŋangawulnha dhanal galŋa-ŋuwatjin bayiŋuyam. 7 Bala dhanal bitjanan garrunmin, “Nhä nhan dhaŋu goṉanharran bilanyawum garrundawu. Dhaŋu bayiŋ gayŋa nhanbay yana God-Waŋarryu yolŋuwum warrawu baya-rakaram barrakinybuyma rombuy. Nhalpiyan nhan gayŋa dhaŋu guyaŋinyaramim, yana warri nhan dhaŋu rrambaŋin dhupalin God-Waŋarrnha? Dhaŋum nhan dhä-waripuŋuyinan bitjanam!” 8 Ŋarru nhanmam banha Djesum dhanaliŋgu marŋgiyin, bala nhan bitjanan garruwan, “Ŋangawul warra bitjaya guyaŋiya! 9 -10 Nhalpiyan dhika ŋaya ŋarru garrunma? Bayiŋ ŋaya ŋarru bitjanma, ‘Ma', ḻinygun ŋaya nhuŋgu barrakinyma baya-rakaranan’, nhumam dhaŋu ŋangawul marŋgi banha ŋarru bitjanyam maḻŋ'thun, wilak ŋangawulnha. Ga banha ŋaya ŋarru garrun bitjanma, ‘Ma' warraṯthuwan nhuŋguway dhuwan gayanh'tham bala maŋgarran ŋirrimaḻin’, ga ŋärrun nhuma ŋarru banha nhämam banha ŋayam dhaŋu Gulitjŋum wal'ŋu Yolŋu dhaŋun. Ga ŋaya mu gayŋa dhaŋu ganydjarrma ŋayathan baya-rakaranhawum yolŋuwum warrawu barrakinygum.” 11 Ga dhurrwaraŋuru bewaḻiyam bala nhan Djesuyum garruwanan banhaya gaṉuŋnham yolŋuny bitjanan, “Yo, ŋäkan! Dhaŋum nhunu ḻinygun bitjuwayiŋ ḏukthuwanan, gatjuy, ṉakaman ga warraṯthuwan nhuŋguway gayanh'tham bala maŋgarran waŋgalaḻin.” 12 Ga banha nhan bayiŋuya yolŋuyu ŋäkulam, bala yana nhan ṉakamanan. Ga gayanh'tha nhan nhanguway warraṯthuwan bala yana ŋarranan dhawaṯthuwanan. Ga dhanalim banha yolŋuyum warrayu nhäŋalam maŋutji-dhawaṯthuwanan, ganyim'thuwanan manapan bitjanan, “Dhaŋum ŋanapu gäthuran djinaŋun djunama bilanyawuyma nhäŋal. Gulitj yana nhan dhaŋu God-Waŋarrma ganydjarr murrukay.”

Djesuyu gaḏayman yolŋuny yäkuny Lebaynha malthundawun nhangu

13 Ga bewaḻiyam nhan Djesu biyapulya bitjuwayiŋ ŋarran raŋiḻin Galaliḻin guḻun'ḻi. Ga guḻku banha yolŋum warra gumurr-gätthuwanam nhangu bala nhan gayŋan rakaranan dhanaliŋguḻ God-Waŋarrwun ŋayaŋu. 14 Ga banhalaya gayŋan yolŋu nyenan yäku Lebay, Yalpiyatjku gäthu'miŋu. Ga warkthuwanam nhan gayŋan banha rrupiya ḻuŋ'thuman yäku tax banha Rawumbuywu gapmangu. Ga banha nhan ŋarran Djesu bala gätthuwanam, bala nhan nhäŋalan Lebaynhan. Bala nhan bitjanan garruwan, “Wäy wälaŋ, gu malthuwan nyäku!” Ga banha nhan Djesuny bilanyawuyma ŋäkul, bala nhan Lebayma ṉakamanam bala dhuṉḏaynha yana malthuwanan nhangu. 15 Ga bewaḻiyam bala nhan Djesum ga guyurr'miŋum warra nhangu gayŋan nyenan banhalayan Lebaywuḻim ŋirrimaŋa, rrambaŋin dhanalin ḻundu'miŋun warra nhangu Lebaywu banha rrupiya-wapthumandamin warra. Ga waripum gayŋan banhalaya yolŋu warra nyenan banha bayiŋ gayŋa Djuw malayu dhanaliny rakaram banha dhanal raypirri-waḏatjmin. Ga ŋunhalaya ḻinygu ŋurrukŋa gayŋan ḏäpthuwan yolŋu warra banha dhanal bayiŋ gayŋa djälmiyi bitjuwayiŋ buthuru-bitjundawu nhangu Djesuwu. 16 Ga bilanyamiyu banhalaya gayŋan nyenan rom-marŋgikunhami warra Baratjiwuru ŋurrukŋuru. Bala dhanal nhäŋalan nhanany Djesunham nhan gayŋan ŋatha bitjuwayiŋ guwaman bayikuḻya banha tax djämamiwuḻ warrawuḻ ga dhuwurr-barrakinymiwuḻ yolŋuwuḻ warrawuḻ. Bala dhanal ŋäŋ'thuwanan banha guyurr'miŋunham warrany bitjanan, “Nhäwu gayŋa ŋunha nhumaliŋgum marŋgikunhami nyena tax djämamiwuḻim warrawuḻ ga dhuwurr-barrakinymiwuḻim yolŋuwuḻ warrawuḻ?” 17 Ga nhanmam banha Djesuyum dhanaliny ŋäkul, bala nhan bitjanan dhanaliŋgu garruwan, “Rerrimi yana yolŋu warra ŋarru ŋarra marrŋgitjkuḻim, ŋangawul ḏäwalamim. Ŋayam dhaŋu ŋarran rälim barrakinymiwu yolŋuwu warrawu, ŋangawul bayikuyam yolŋuwu banha dhanal bayiŋ gayŋa be rom-dhunupa rakaranhamim.”

Djesuwuŋum banha yuṯam marŋgikunhara gayŋa gänaŋ'thuna bewaḻim Baratjiwurum marŋgiyumandaŋuru

18 Waŋganymiyum, yolŋu warra Baratjiwuru ŋurrukŋuru gayŋan ŋoy-ŋathanharramin nyenan yana bayiŋ romgun malthuwan. Yo, ga nhäŋal dhanal Djongu banha Ḏämbu-Ḻupthumandamiwu malthundaminy warrany dhanal gayŋan bitjanya ḻinygu ŋoy-ŋathanharrami nyenan. Ga ŋangawul dhanal banha Djesuwum guyurr'miŋuny warrany nhäŋal bilanyaḻim bitjuwayiŋ. Bala banha yolŋum warra waythuwanan nhangu Djesuwum bala dhä-wirrka'yuwanan bitjanan, “Wäy, ŋanapum bayiŋ gayŋa dhaŋu ŋoy-ŋathanharrami nyena, romgu bitjuwayiŋ malthun. Ga ŋunha gayŋa Djongum malthundami warra bitjanya ḻinygu. Ga nhäwu bayiŋ gayŋa banha nhuŋgum guyurr'miŋu warra ŋangawulma bitjanya nyena?” 19 Bala nhan Djesuyum mayaḻi'min dhäwu rakaran bitjanan, “Ḻinygu mu nhuma dhaŋu marŋgi: Banha bayiŋ yolŋu wulay bitjuwayiŋ warraṯthunmi, ga yolŋum warra bayiŋ banha ŋangawul dhurrwara-yupthu ŋathaŋurum, banham dhanal bayiŋ ŋarra ŋatham guwaman mu maranhukunharami. Ga banhaya ḏirramu banha nhan ŋarru warraṯthun baṯaminy nhanguway, banha nhan ŋarru gayŋa banhalayam nyena, banham ŋarru gayŋa yolŋuyum warrayu ŋatham guwaman mu. 20 Ga banha nhan ŋarru banhayany ḏirramuny bitjuwayiŋ djakawarruna, bala ŋarru banha ḻundu'miŋum warra nhangu ŋayaŋu-barrakinydjin ga ŋärrun dhanal ŋarru gayŋa ŋoy-ŋathanharramim nyena.” 21 Bala nhan Djesuyum waripun dhäwu dhanaliŋgu rakaran mayali'mi, “Ŋangawul ŋarru dhaŋu yolŋuyu dhamin-yarpum yuṯa bitjuwayiŋ manydjarrka' ŋunha ŋätjiliŋuḻ manapan. Ḻinygu yalala nhan ŋarru banha girrim' rurrwuyun, bala ŋarru banha yuṯam manydjarrka' dhurŋ'thuna yutjuwaḻyin, bala ŋarru banha girrim' bitjuwayiŋ barruna. 22 Ga bilanya ḻinygu: Ŋangawul ŋarru dhaŋu yuṯa borum wiyika' rarrun ŋunha ŋätjiliŋuḻ yilipiḻ, ḻinygu nhan ŋarru banha barruna bala ŋarru wiyikam' gätthuna. Yuṯam borum wiyika' ŋarru rarrun yuṯaḻ yana yilipiḻ.” [Bitjan nhan gayŋan banha dhanaliŋgu Djesuyum rakaran, banha nhanguŋum yuṯam marŋgiyumanda ŋarru ŋangawulnha maŋutji-manapan balam banha nhä bayiŋ dhanal gayŋa Baratjiyu warrayu marŋgiyuman]

Djesuwuḻ guyurr'miŋuyu warrayu ŋarran ŋatha wapthuman berratha Nyenanharamiyu Waluyu

23 Waŋganymiyu Nyenanharamiyu Waluyu Djesu ga guyurr'miŋu warra nhangu ŋarran ŋaykan batjiwarr-ŋupan, ŋarru gätnimurru berrathamimurru. Bala nhanguru ŋarran guyurr'miŋuyum warrayu ganitjumanan muḻkurrnha ŋathan bala ŋarran guwamanan, ḻinygu dhanal djaṉŋarryin. 24 Ga dhanalim banha Baratjiyum yolŋuyu warrayu nhäŋal dhanaliny, bala bitjanan rakaran Djesuwuḻim, “Nhäwu gayŋa dhaŋu nhuŋgurum guyurr'miŋuyu warrayu romma ŋalmaliŋgu ganitjuman? Dhaŋu dhanal ŋarra ŋatha ŋunha wapthuman djinaŋ warri Nyenanharamiyun Waluyu. Ŋangawul dhanal ŋarru gayŋa bitjan!” 25 -26 Bala nhan dhanaliŋgu ḏämbu-wanitjumanan, “Wäy, waraparra, guyaŋi mu nhuma gayŋa banhayam dhäwu banha bilinyamiyu waluyu banha Ḻiya-ŋärra'mi yäku Yabithaya gayŋan nyenan? Ga dhanalim banha Daybitma ga malthundamim warra nhangu djaṉŋarryinan bala dhanal yana ŋaykanan bala gulŋiyanan balayan Djuwwuḻin biryamiḻin warraw'ḻi bala dhanal ŋarran wapthumanan banha ŋatham. Ga rom gayŋan barraŋga'yuwan banha ŋarru ḏalkarramiyun yana guwaman banhayam ŋatha, ŋangawulnha bitjuwayiŋ bukmakthum. Ga nhanmam banha Daybitthum ga malayum nhanguru guwaman yana ga ŋangawul dhanaliny banha yolŋuyum warrayu bitjuwayiŋ rom-nyamir'yuwan.” 27 Ga biyapul nhan Djesu bitjan garruwan, “Wäy waraparra, yaka warra meṉguŋ, banha God-Waŋarryum Nyenanharamim Walu djäma guŋga'yundawu yolŋuwu. Ŋangawul nhan banha yolŋuny djäma nhan ŋarru gayŋa bayikuyan ḻinygu yana Nyenanharamiwun Waluwu romgu malthun. 28 Ḻinygu ŋayam dhaŋu Gulitjŋum Wal'ŋu Yolŋu, nyäkuwaynha dhaŋu dhunupam bitjuwayiŋ ŋaya ŋarru garrun yolŋuny nhä nhan ŋarru djäma, wo ŋangawul nhan ŋarru djäma bilanyayu Nyenanharamiyu Waluyu.”

Mak 3

Djesuyu ḏukthuman goŋ-dhoṯnha yolŋuny Nyenanharamiyu Waluyu

1 Ga bewaḻiyam nhan Djesu ḏirruwanan balan Djuwwuḻin biryamiḻin buṉbuḻi. Ga ŋunhalayam nhan maḻŋ'thuman yolŋuny ŋarru ŋarambiya-dhoṯnhan. 2 Ga banhalaya gayŋan Baratji ŋaḻapaḻmi djinga'djingaryuwan ga dharr-witjan dhanal gayŋan nhäŋal Djesuny ŋala nhan ŋarru ḏukthuman yolŋuny Nyenanharamiyu Waluy mä dhanal ŋarru nhangu bayikuwuynha Djesuwum bitjuwayiŋ mari-waythun. 3 Bala nhan Djesum guykuyuwanan bayikuya ŋarambiya-dhoṯkum yolŋuwu bitjanan, “Gu ṉakama räli, djinal djingaryuwa gumurrŋa, mä ŋarru bukmakthu yana nhämam.” 4 Bala nhan Djesum garruwanan bayikuya Baratjiwum yolŋuwu warrawu bitjanan, “Nhalpiyan gayŋa ŋalmaliŋgum rom garrun djinakum banha Nyenanharamiwum Waluwu? Nhä mu dhaŋu dhuṉḏay ŋalma ŋarru ŋuwakurru djäma yolŋuwu warrawu bilanyayu waluyu, wo ŋalma ŋarru gayŋa barrakinynha djäma? Nhalpiyan ŋaya ŋarru dhaŋum yolŋuny wälŋakuman, wo nhalpiyana mokuy-yupthumana nhanany, ŋatja?” Ga dhanalim banha Baratjim warra nhangu ŋangawulnha bitjuwayiŋ ḏämbu-ganitjuman. 5 Bala nhan Djesuyum gayŋan yolŋunham warrany nhäŋalan, ga mariminan nhan banha dhanaliŋgu maḏakarritjtjinam ga warwuyuwanan manapan ḻinygu dhanal banha ŋayaŋu-wanyumin. Banham dhanal gayŋan romgun yana bitjuwayiŋ dhanaliŋguwaywuru mariminam malthuwan. Bala nhan Djesum garruwan bayikuya ŋarambiya-dhoṯkum bitjanan, “Ma' ŋarambiya djarruwan!” Bala nhan banha yolŋum ŋarambiya djarruwanam bala nhan banha ŋuwatjinan dhuṉḏayyinan yana. 6 Bala banha Baratjim yolŋu warra ŋaykanan ḻatjuwarr'yuwanan, ga ŋunhalan bala dhanal ḻuŋ'thumanminam waripun yolŋu warra, Geŋ-Yaritkun ŋaḻapaḻmi gämurru'-warrundayŋun mala. Ga banhalayan dhanal gayŋan banha garrunminam guwatharanharawum nhangu Djesuwum.

Djesuyu ḏukthuman guḻkuny yolŋuny warrany ŋunhal galkin yana guḻunŋa Galalin

7 -8 Waŋganydhum waluyu nhan Djesu ga guyurr'miŋu warra nhangu ŋarran ŋunha murrukayḻin guḻun'li Galaliḻin. Ga guḻkun banha yolŋum warra nhangu malthuwan ḻinygu dhanal ŋäkul banha nhä nhan gayŋan Djesuyu bitjuwayiŋ djäma. Ga yolŋum warra banha ŋaykan bewaḻi Galaliŋuru makaŋuru ga Djudiyaŋuru makaŋuru ga Yidumiyaŋuru makaŋuru. Ga waripum banha yolŋu warra ŋirrimbuwan beŋurun ŋirrimaŋuru Djurutjalamŋurun ga Djaydanŋurun ga Däyaŋurun. Ga guḻku waripu yolŋu warra ŋaykan bewaḻi Djodanŋurun mayaŋ'ŋuru ŋarru gali dhimurruŋurun. Ga bukmak dhanal gayŋan banha ḏukṯukmiyin dhanal ŋarru dhanaliway yana nhäma nhanany Djesuny. 9 -10 Ga guḻkunhan nhan gayŋan banha Djesuyum ḏukthuman bilanyamiyuyam waluyu, ga guḻku yolŋu warra gayŋan ḏukṯukmiyin dhanal ŋarru nhanany ŋayathan, mä dhanal ŋarru ŋuwatji. Bala ŋarran banha yolŋum warra giṯthuwanan, ḏur'ṯuryunminan ŋarran ŋunha galkin yanan nhangurumurrun, bala nhan garruwanan nhanguwaywuru guyurr'miŋuwum warrawu bitjanan, “Marthaŋay warra nyäkuḻ warraṯthuwa, ḻinygu ŋangawulyinan dhaŋu dhaḻakarrma nyäkum. Banha ŋarru dhaŋu yolŋuyum warrayu nhänany djorkumam, ŋayam ŋarru marthaŋayḻin ŋalthun.” 11 Ga waripum banha yolŋu warra banhambal ŋirrimbuwan barrakinymin birrimbirrmi mala. Ga banha dhanal bayiŋuya yolŋuyu warrayu nhäŋal bitjuwayiŋ Djesunham, bala gayŋan banha birrimbirryum mala djalkthuwanan banha yolŋunham warrany munatha'ḻin bala gayŋan yatjuwanan bitjanan, “Nhunum dhaŋu God-Waŋarrwu Gäthu'miŋu.” 12 Ŋarru nhanmam banha dhanaliny dhurrwara-mukthuman bitjan, “Ŋangawul nhuma ŋarru dhaŋu yolŋuwuḻim warrawuḻ rakaram, yol Ŋaya dhaŋu!”

Djesuyu djarr'yuwan 12 -nha yolŋuny guyurr'miŋuny warrany nhangu

13 Bala nhan Djesum ŋarranan bukuḻin ŋalthuwan bala guykuyyuwanan yolŋuwun ḏirramuwun warrawu banha dhanaliŋgu ŋayaŋu bitjuwayiŋ dhä-manapan nhanguḻ Djesuwuḻ, malthundawun nhangu. 14 Ga djarr'yuwanam nhan banha 12 -nha ḏirramunham warrany mä dhanal ŋarru gayŋa nhangu malthuna yana bitjana ḻinygu, dhaŋum djuy'yundan warra nhangu. Ga ŋarran dhanal ŋarru gayŋa bawalamiḻin ŋirrimaḻi dhäwun ŋarra rakaram God-Waŋarrwuruynha yolŋuwuḻin warrawuḻ. 15 Ga guŋan nhan dhanaliny ganydjarr, mä dhanal ŋarru gayŋa barrakinynha birrimbirr mala dhawaṯthuman yolŋuwurun warrawuḻ. 16 -19 Ga dhaŋu banha yolŋum warra gam': Djäyman (banha Djesuyu nhanany yäku nhinathuŋgan Beta) ga Djayim ga Djon, dhaŋum wulay Djipitiwun gäthu'miŋu wulay. (Ga Djesuyum dhupaliny waripun yäku guŋan, ‘Bawanatjitjnha’ mayali' ‘Murryu'murryundamin’.) ga Yanduru ga Bilip ga Bäthalamiyaw ga Mathuyu ga Dumitj ga Djayim (Yalpiyatjku gäthu'miŋu) ga Dhadayatj ga Djäyman, (banha nhan gayŋan malthuwan Djalatkun malawu) ga Djudatj Gariyatnha (nhännha banha dhaŋun yolŋu mulkuruyin Djesuwum.)

Rom-Marŋgikunhamiyu warrayu rom-nyamir'yuwan Djesuny

20 Yo, bala nhan Djesum ga guyurr'miŋum warra nhangu yarruyarrupthuwanan bukuŋurum. Martjmartjtjuwanam dhanal bala buṉbuḻin gulŋi'-gulŋiyan. Ga bitjanya ḻinygu banha yolŋum warra ḻuŋ'thuwan guḻkun marimin, ga ŋangawulyinan banha walum dhanaliŋgu ŋathawum guwamandawu nhanguway Djesuwum ga guyurr'miŋuwum warrawu nhanguru. 21 Ga be yol yolŋu ŋarran ga rakaran nhanguḻ gurruṯumiwuḻ warrawuḻ, “Gu ŋunha ŋarra Djesum bawa'yuna, djämayun, malaŋuyu!” bitjan. Bala banha gurruṯumim warra nhangu ŋirrimbuwanan mä dhanal ŋarru nhanany gaḏaymana ŋirrimaḻin. Dhanal ŋarru gayŋa dhanaliwaynha nhangu bitjuwayiŋ djäka. 22 Manymak, ga rom-marŋgikunhami yolŋu warra waythuwan bewaḻi Djurutjalamŋuru ga bitjanya ḻinygu dhanal Djesuny nhäŋal, bala bitjanan dhanal garruwan, “Way, waraparra, ŋangawul nhuma ŋarru gayŋa djinakum malthun, ḻinygu ganydjarrma nhan bayiŋ gayŋa dhaŋu warraṯthunma Djaytinguŋ banha nhan buŋgawan bitjuwayiŋ barrakinygun birrimbirrwu malaŋuwu, ga waripum nhan banha yäku Beltjibulnha. Ga bilanyawuyan nhan bayiŋ gayŋa dhaŋu barrakinynham birrimbirrnha malaŋuny walmaranhamiŋgan.” 23 Ga nhanmam banha Djesum marŋgiyin banha nhalpiyan dhanal gayŋan garruwan, bala nhan guykuyyuwanan dhanaliŋgu, “Gu, räli warra maŋgarra ga buthuru-witjuwa warra nyäku,” bitjan. Bala nhan dhanaliŋgu dhäwun rakaran mä buḻarryumanan. Ga bitjan nhan garruwanam gam', “Nhalpiyana nhan ŋarru banha Djaytindhum guwatharam Djaytinnham yana? Dhuwanma mayali'nharran rom. 24 Ga ŋäka warra! Banha ŋarru gayŋa yolŋu warra guwatharanharami waŋganybuyma ŋirrimawuy, dhanalim ŋarru ganydjarrnharrayin bala ŋarru malam dhawar'yuna. 25 Ga banha ŋarru gayŋa waŋgany bäpurru yolŋu warra bitjan ḻinygu guwatharanharami, bala ŋarru banha yolŋum warra gurruṯumim bärrkuwaḻyin malam, bala ŋarru dhawar'yuna. 26 Ga bilanyaya ḻinygu, banha ŋarru gayŋa Djaytindhum guwatharam malanham nhanguway, bala ŋarru banha bukmaknha yana dhanal ganydjarrnharriyim bala ŋarru ŋangawulyin, dhawar'yuna ŋarru! 27 Ga ŋäkan warra dhaŋum mayali'min dhäwu ŋaya ŋarru rakaram: Waŋgany yolŋu ḏukṯukmiyin nhan ŋarru girri' manaŋi bewaḻi wanyuwuru yolŋuwuru. Ga ŋurruŋum ŋatjil nhan mata'yuman banhayam wanyunham yolŋuny, ga ŋärrun nhan girrim' malany nhangu wapthuman. [Yo, dhaŋu nhan banha mayalim' gam' djinalaŋam dhäwuŋa: Djaytinma, nhän banhaya wanyu yolŋu, ga ŋayam banha waripun yolŋu banha nhan mata'yumanan nhanany, banhayam ŋayan Djesun. Ga djinaŋum bala ŋaya ŋarra wapthumana nyäkuwayma yolŋuny warrany bewaḻim nhangurum goŋŋuru.] 28 Dhaŋum waripun gulitjnha yana yän ŋaya ŋarru rakaram: Bayiŋ nhunu ŋarru barrakinydjuman garrun nhangu God-Waŋarrwu, wilak nhan ŋarru God-Waŋarryum nhuŋgu baya-rakaram. 29 Ga bayiŋ ŋarru nhunu barrakinydjuman garrun nhangun Dhuyu-Birrimbirrwun, nhanmam ŋarru banha God-Waŋarryum ŋangawulnha nhuŋgum baya-rakaram, ga yanatj ḻinygu-u-u ga waŋgala ŋarru barkthu dhaŋu dhä-yawar'yu!” 30 Ga bitjanam nhan banha Djesu garruwan ḻinygu dhanal nhangu banha bitjan garruwan, “Dhaŋum yolŋu barrakinymi birrimbirrmi.”

Yolŋu warra gayŋan malthuwan God-Waŋarrwun ŋayaŋuwu, ga banhayan warra gulitjma wal'ŋu Djesuwum gurruṯumi

31 Ga bewaḻiyam Djesuwu ŋäṉḏi'miŋum ga gutha'miŋum warra nhangu ranganan. Bala dhanal gayŋan djinga'-djingaryuwanan warraŋulnha banhalaya buṉbuŋa banha ŋalaŋa nhan gayŋan marŋgikuwan yolŋuny warrany. Ga yänguwan dhanal yolŋuny gaḏaymandawu nhangu Djesuwu. 32 Ga bilanyamiyum nhanmam gayŋan banha Djesuyum marŋgikuwanan bitjuwayiŋ yolŋunhan warrany. Bala banha yolŋum ŋarranan, bala bitjanan garruwan, “Dhaŋu ŋäṉḏi'miŋu nhuŋgu ga gutha'miŋu warra rangam gayŋa nhuŋgu,” bitjan. 33 Bala nhan Djesum bitjanan garruwan, “Yol warra dhika nyäkum gurruṯumi?” 34 Bala nhan ŋarran nhäŋalan ḻiw'yumanan banhaya yolŋunhan warrany banha ŋarran ḏäpthuwan. Bala nhan bitjanan garruwan, “Dhaŋuy warra dhaŋu nyäkum ŋäṉḏi'miŋu ga gutha'miŋu warra. 35 Banha nhan ŋunhuŋ yol yolŋu ŋayaŋu-malthundami God-Waŋarrwurum ŋayaŋuwu, banhayan nhan nyäkum wal'ŋu galkiwuyma gurruṯumi.”

Mak 4

Djesuyu rakaran mayali'mi dhäwu maŋutjiwuy ŋathawuy ga munatha'wuy

1 Waŋganymim nhan Djesu balaya ḏirruwan Galaliḻin. Ga guḻkun dhika marimin yolŋum warra ḻuŋ'thuwan nhanguḻ balayam. Bala nhanmam banha marthaŋayḻin ŋalthuwan, ga gaŋga yana yarrkyarrkthuman marthaŋayma, bala nyenanan ga bewaḻiyan nhan gayŋan banha dhäwum dhanaliŋgu bitjuwayiŋ rakaran, marŋgikuwanam dhanaliny. 2 Ga guḻku nhan gayŋan banha dhäwum mayali'miŋganam rakaran, mä dhanalim banha yolŋuyum warrayu dharaŋgan yana. 3 “Yo, ŋäkan warra: Waŋgany yolŋu djälmiyin nhan ŋarru maŋutji ŋatha djalkthun ŋunha munathaḻ' mä ŋarru ŋathan ŋuthanma. 4 Bala nhan ŋarran djalkthuwanan. Ga waripum banha maŋutji gälkin mä bayiŋ bärrkuḻin, batjiwarrḻin bitjuwayiŋ. Ga dhanalim banha bäwarraṉ'thum nhäŋal bala barrtjuwanan ŋarran guwamanan. 5 Ga baḏaknha nhanmam ŋarran bala bayiŋuya yolŋuyum maŋutjim djalkthuwan, waripum ŋarran gälkin bitjanan bala, ga waripum gälkin ṉutjurrumiḻin ŋirrimaḻi. 6 Ga ŋatham banha maŋutjim ŋuwatjinan ŋuthan waḏutjan, ga banha nhan walum bitjuwayiŋ gorrmur'yin mariminam bala banha ḏukitjma baṉḏanydjinan, guwaruwanan, bala waŋayinan, ḻinygu ṉutjurrun yana banha, ga ŋangawulnha munatham'. 7 Ga mawaŋganynha nhan ŋarran bala banha maŋutjim djalkthuwan, ga waripum banha maŋutji gälkin ḏimirr'ṯimirrmiḻin. Bala bayiŋuyam banha ḏimirr'ṯimirryum djorkuwanan, ganydjarrnha dhawar'yuman ŋuthandawun. 8 Ga waripum banha ŋatha gälkin ŋuwakurruḻin munathaḻ'. Bala banha ŋatham ŋuthanan buṯ-bitjanan. Ga banha nhan ŋatham bitjuwayiŋ ŋuwatjin, waŋganybuy ḻoḻuwuy giḻyuwanan gayŋan guḻkun yana marimin dhika. Ga waripuŋa-a-a ga guḻku yana, ga waripuŋa ga bilanya ḻinygu, ga bitjanan bala. 9 Bayiŋ nhuma buthurumim, ŋäkam warra ŋuwatjuman, mä nhuma ŋarru dharaŋgan yana dhaŋum dhäwu.”

Djesuyu gayŋan rakaran dhäwu marŋgikuwan yolŋuny warrany

10 Bala dhanal ŋaykanan guŋnharrumanan banha guḻkunham yolŋuny warrany. Bala nhan gayŋan Djesum ga guyurr'miŋum warra nhangu, ga waripum yolŋu warra guŋnharran nyenan. Bala dhanal dhä-wirrka'yuwanan nhanany bitjanan, “Gu rakaraŋan ŋanapiliŋgu banhayam malany dhäwu banha nhunu gayŋan rakaran, ḻinygu ŋangawul ŋanapu dharaŋgan. Nhäwuy ḻinygu banha dhäwum malany?” 11 Ga nhanmam Djesum garruwan bitjanan, “Nhumaliŋgum djinakum warrawu banha nhuma bayiŋ gayŋa ŋarranharamiŋgan banha God-Waŋarrwu romnha, ŋayam ŋarru warraŋulyumana nhumaliŋguḻ mayalim'. Ga waripuŋuwum yolŋuwu banha dhanal ŋangawul bitjuwayiŋ djinalaŋa gay' malaŋa, dhanalim ŋarru gayŋa banha dhäwun yana ŋäma. 12 Dhaŋu ŋaya ŋarru rakaraman gam', mä ŋarru banha yänma nhangu God-Waŋarrwum ŋunha wukirriwuyma maḻŋ'thuna gulitjtjin yana: ‘Yolŋuyum bayiŋ gayŋa banha nhäma nhänany djämaḻim, ŋarru dhanal bayiŋ ŋangawulnha dharaŋganma, nhä banhaya mayali'. Ga ŋämatj dhanal bayiŋ yulŋum buthuruyum, ŋarru ŋangawulnha dhanal bayiŋ ŋuwaḻyumanma bitjuwayiŋ dharaŋgan. Ga banha dhanal warri mälkuwarram dharaŋgarra, dhanalim warri banha biluwarran ḏirruwarran God-Waŋarrwuḻin. Ŋarru ŋangawul dhanal banha djäl dhanal ŋarru djinakum bitjuwayiŋ dhäwu'wu marŋgiyi. Ga nhanmam ŋarru banha God-Waŋarryum ŋangawulnha dhanaliŋgum baya-rakaramam barrakinybuyma rombuy.’ ”

Djesuyu rakaran mayali' bayikuwuy maŋutjiwuy ŋathawuy ga munatha'wuy

13 Bala nhan Djesum dhanaliŋgu bitjanan garruwan, “Wäy, buku-djulŋimi, ŋangawul nhuma gayŋa dhaŋu dhäwum dharaŋgan, ŋatja? Ga bayiŋ nhuma ŋarru ŋangawulma bitjuwayiŋ dharaŋgan dhaŋum gumurr-yalŋgim dhäwu, ga nhalpiyana nhuma ŋarru banha dharaŋgan ŋunham bala waripum malany dhäwu? 14 Djinalaŋam dhäwuŋa, yolŋu ŋarran maŋutjiwu lämu-nhinathuŋgandawu. Ga dhaŋum nhan bilanyan, bitjuwayiŋ yolŋu bayiŋ ŋarra bala rakaraman God-Waŋarrwuŋun yän yolŋuwuḻin warrawuḻ. 15 Yo, ga ŋatham nhan banha djalkthuwanam, ga ḻurrkun'ma banha gälkin ŋunha batjiwarrŋan. Ga batjiwarrma banha wanyun marimin ga ŋangawulnha nhan banha bitjuwayiŋ ŋatham ŋuthan. Manymak, ga bayiŋuyam ŋathayu gayŋa maŋutji-rakaram God-Waŋarrwuŋun yän. Ga ḻurrkun'thu yolŋuyu warrayu bayiŋ ŋäma yänma nhangu ŋayaŋuyum wanyuyun, bilanyan bitjuwayiŋ banhaya batjiwarr wanyu. Ga bäwarraṉ'thum gayŋa maŋutji-rakaram Djaytinnhan banha nhan bayiŋ djakawarruna banhaya yännhan yolŋuwurun ŋayaŋuŋuru. 16 Ga banha nhan ŋatha gälkin ṉutjurrumiḻim, bayiŋuyam gayŋa maŋutji-rakaram banhayan yolŋuny banha nhan bayiŋ ŋäma yänma ŋayaŋuyu ŋuwakurruyu bala warraṯthuna yana. 17 Bala bayiŋ waripuyum yolŋuyu nhäman banha nhan bayiŋ banhayam yolŋu mä-wulitjmiyin bayikuyan yängun, bala nhan bayiŋ mari-waythuna nhangu. Bala nhan ŋarru banhayam yolŋum guluna yänŋurum ŋänhaŋuru bala ḏiltji-guŋanmin God-Waŋarrwum ga yängum nhanguru, ḻinygu ŋatham banha maŋutjim ŋangawuḻ bitjuwayiŋ wärrurr'ma ṉiṉ'thuwan gulŋiyan. 18 Ga banha nhan ŋatha gälkin ḏimirr'ṯimirrmiḻim, ga gulkurun banha ŋatham bitjuwayiŋ ŋuthan, ḻinygu gayŋan banha barrakinydhun mulmuyum djorkuwan. Ga bayiŋuyam gayŋa maŋutji-rakaram banhayanhan yolŋuny banha dhanal bayiŋ ŋäma God-Waŋarrwum yän, 19 bala bayiŋ banha waripuyun malaŋuyu djorkumam. Waripun, waripun bayiŋ dhethuŋgan wälŋaḻi, nhäwu dhanal djäl. Ga rrupiyan gayŋa marimim guyaŋi ga be nhäwun warwuyun, guḻkuwun, girri'wun. Bala bayiŋ banha djinaŋuyan mala galmuman God-Waŋarrwurum yängu, ga ŋangawulnha nhan ŋarru banha nyena ŋuwatjumanma nhanguwayma yana God-Waŋarrwum. 20 Ga djinalam dhäwuŋa, ŋatha banha gälkin ŋuwakurruḻim munatha'ḻi, banhayam maŋutji ŋuthanan yaŋara'miyinan ŋuwatjinan, bala ŋathamiyinan. Ga djinaŋum gayŋa maŋutji-rakaram banhayan yolŋuny banha nhan bayiŋ ŋäma God-Waŋarrwum yän bala djämamiŋgana yana. Yo, bilanyan dhanal banha yulŋum nhawun banha waŋganybuy ḻoḻuwuy giḻyuwanan gayŋan guḻkun yana marimin dhika. Ga waripuŋa-a-a ga guḻku yana, ga waripuŋa ga bilanya ḻinygu.”

Ŋangawul djuḻuḻ'yuma djarraṯawunnha

21 Bala nhan Djesum bitjanan garruwan, “Banha bayiŋ yolŋuyu lanhdhirra dhuŋgur'yun, ŋangawul nhan bayiŋ banha banikin'thum bitjuwayiŋ dhurrthurryun, ŋatja?... wo ŋoyḻim betḻim dhethuŋgan. Banham nhan ŋarru ŋalthuman ŋunha garramatḻi, mä ŋarru bukmakthu yana nhämam gaykarraŋḻi. 22 Ga bilanyayan banha yulŋum God-Waŋarrwurum yängu. Nhä malany gayŋa ŋoya djuḻuḻyunda, banhayam nhanbayin ŋarru God-Waŋarryun yana dhawaṯthumu, bala bukmakma yolŋu warra barkthu bitjuwayiŋ marŋgiyin. 23 Ma', bayiŋ nhunu buthurumim ŋuwatjuman nhänany ŋäkam mä nhunu ŋarru dharaŋgan yana. 24 Ga guyaŋiya maŋgarra yänma nhänany. Bayiŋ nhunu ŋarru gayŋa marimim yana nyäku mäkiri-witjun, nhanmam ŋarru God-Waŋarryum nhuŋguḻ guŋana nhanguway dharaŋandamim rom, banham nhunu ŋarru gayŋa dharaŋgana nhäm malany banha ŋuwakurrum marimim. 25 Ga bayiŋ nhunu yolŋu djäl marŋgiyinyarawu God-Waŋarrwurum ŋayaŋuwu, nhunum ŋarru yana gaḏamandjin. Ga bayiŋ nhunu ŋarru banha ŋangawulma bitjuwayiŋ ŋayaŋumiyi, nhanmam ŋarru banha gulumana nhuna dharaŋandaŋurun, banhayam nhunu ŋarru dhuŋayin nhangun God-Waŋarrwun.” God-Waŋarryu nhanbay gayŋa dhaŋu gurruṯuminham nhanguway ŋuthanmaram 26 Ga biyapulma nhan Djesu garruwan bitjanan, “Marŋgiyi nhuma ŋarru nhalpiyan ŋarru gayŋa God-Waŋarrwu bitjuwayiŋ gurruṯumi warra ŋuthan. Yo, dhaŋum dhäwu mayaḻi'min: Yolŋu djälmiyin nhan ŋarru ḻämu-nhinathuŋgan maŋutji ŋatha, bala nhan ŋarran banha ŋatham djalkthuwanan munatha'ḻin, bala guŋnharrumanan banhaya maŋutjim banhambalayan, ga nhanbayim bitjuwayiŋ ŋarranan ŋirrimaḻin. 27 Manymak, munha ga munha bitjuwayiŋ djuḻkthuwan ga ŋangawulnha nhan gayŋan bayiŋuya yolŋuyum guyaŋin banhaya maŋutjim ŋatham. 28 Bala ŋarran banha maŋutjim mala ŋuthanan guŋnharran yana. Yo, bala banha ḏukitjma dhamany'tjuwanan, bitjan ŋarran ŋurru-walman. Ga yaka wikarra, bala yaŋara'miyinan, ga ŋärrun muḻkurrma ŋathamiyin. 29 Ga banha ŋatham bitjuwayiŋ muḻkurrma wanyuyin, bala yolŋum marŋgiyinan banha ŋatham ḻinygun ŋuwatjinan, bala nhan ŋarru ŋarran gulkthundawun bayikuya ŋathawun. Waraparra, God-Waŋarryu dhaŋu nhanbay bayiŋ ŋarra djämam bitjuwayiŋ ŋuthanmaramam.”

Djesuyu waripun bitjuwayiŋ dhäwu rakaran, yutjuwaḻwuynha maŋutjiwuy

30 Ga biyapulya nhan Djesuyu rakaran waripun mayali'mi dhäwu bitjan, “Dhaŋu ŋaya gayŋan waripu dhäwu nhumaliŋgu guyaŋin, banha ŋarru nhumaliny guŋga'yun nhuma ŋarru dharaŋgan, nhalpiyan ŋarru gayŋa God-Waŋarrwu gurruṯumi warra ŋuthan. 31 God-Waŋarrwum dhaŋu gurruṯumi yolŋu warra bilanya bitjuwayiŋ yutjuwaḻnha marimin maŋutji. 32 Ga banha ŋarru banhaya maŋutjim bitjuwayiŋ gälki munatha'ḻim bala ŋarru banha maŋutjim ŋuthana ŋarra buṯ-bitjana ga yanatj ḻinygu ga marralyi ŋarru, bala ŋarru baṉam' mala wanyuyin. Ga warraw'nha banha yulŋum. Bala ŋarru bäwarraṉ'ma ŋarran bala yalun' ŋamaŋamayun banhalayam warraw'ŋa. Yo, bitjanyan ŋarru banha God-Waŋarrwum yolŋu warra gurruṯumim ŋuthan ŋarra, yindiyin yana mala.” 33 Yo, bitjanyan nhan gayŋan banha Djesuyu marŋgikuwanam yolŋunham warrany. Ga guḻkumi nhan gayŋan dhäwu malany mayali'miŋgan rakaran. 34 Ga banha dhanal gayŋan dhanaliwayma ŋapa nyenan, Djesum ga guyurr'miŋum warra yana nhangu, nhanmam bayiŋ dhanaliŋguḻ mayalim' bitjuwayiŋ dhawaṯthumarran.

Djesuyu wapurarrkuwan watany ga ḏowuny

35 Ga banha ŋarran walum giyawuḻyin nhanmam gayŋan baḏak yana Djesum nyenan marthaŋayŋa. Bala nhan garruwanan nhanguwaywuḻ guyurr'miŋuwuḻim warrawuḻ bitjanan, “Gu, ŋalmam ŋirrimbuman djinaŋun marthaŋayyun ŋunha gali'ḻin.” 36 Bala dhanalim banha guyurr'miŋum warra ŋal'ŋalyuwanan bala ŋirrimbuwanan. Ga guŋnharrumanan dhanal banha guḻkunham yolŋuny warrany bäymaŋuḻin. Ga waripu bitjuwayiŋ yolŋu marthaŋaymi warra malthuwanya dhanaliŋgu. 37 -38 Bala nhan banha Djesum gayŋiyanan ŋunhal dhurpuŋam marthaŋayŋa, muḻkurr nhan ḏämbuwuyḻi ŋalthuwan bala gayŋiyanan. Ga gandarrŋam bala watan ŋoy-gurrŋan'nha murrukaynha marimin waythuwan dhanaliŋgu, guwatharanan dhanaliny ŋarran, ga ḏowum gayŋan wapthuwanan bala garmakma dhaŋaŋdjinan marthaŋayŋam, gaḻki warri banha marthaŋayma waḏapthuwarran. Ga dhanalim banha guyurr'miŋum warra nhangu mariminan yana biyaṉiyinam, bala dhanal gayŋan ṉakaranharamiŋganan Djesunham, “Wäy Marŋgikunhami ṉakama, waŋayin ŋalma ŋarru, guḻwuḻyuna ŋalma ŋarru,... ŋangawul nhuna gayŋa dhaŋu warwuyunma, ŋatja?” 39 Bala nhan Djesum gayŋiŋurum ṉakamanam bala dhuṉḏaynha yana nhan garruwanam wanyuyun yändhum watawum, “Guluwan!” ga ḏowuwum nhan bitjan garruwan, “Ḻinygun dharraḏayiyan!” bitjan. Bala dhuṉḏaynha yana banha watam guluwanan gälkinyaŋurum ga ḏowum ŋarran nyimdhuwanan bala wapurarrnha gayŋiyan. 40 Bala nhan Djesum garruwanan dhanaliŋgu bitjanan, “Nhäwu nhuma biyaṉiyinam?... ŋangawul nhuma gayŋa nyäkum mä-wulitjmiyi?” 41 Bala dhanalim banha mariminan biyaṉiyin, mä-maŋmaŋdhuwanan manapan bala ŋarran bitjanan garrunmin, “Nhäŋal nhuma? Ŋunha watayum ga garmakthum ŋäkul nhanany garrunda! Dhaŋum gulitjnha ganydjarrmin yolŋu!” bitjan.

Mak 5

Ḏirramu barrakinymi birrimbirrmi

1 Djesu ga nhangu guyurr'miŋum warra buḏapthuwanan bayikuyam banha Galaliwuywum guḻungu, ga dhawaṯthuwanam dhanal ŋunha galin' galkin yanan ŋirrimaŋam yäkuŋa Garatjaŋan. 2 -6 Ga banha nhan Djesu marthaŋayŋurum yapthuwan ga yolŋuyu nhanany nhäŋal ŋarru barrakinymiyu birrimbirrmiyu, ŋarru walmanam nhan banha bewaḻiya bäyma moluŋuru, banha nhan gayŋan nyenan banhalaya wikarraŋumi. Ga guḻkumi gayŋan yolŋuyu warrayu birrka'yuwan garrwi'yuwan djeṉdhu malaŋuyu, ga waripum bayiŋ ṉuku wulanynha ḏapthumarra, ŋarru gulkurun, nhanmam gayŋan bakthuman ga ḻarrunmaran. Ga ŋangawulnha nhan gayŋan ŋunhuŋ yolkuḻim yolŋuwuḻ ganydjarryum nyenan. Bitjarra ḻinygu munha-ŋuparra ga walu-ŋuparra nhan bayiŋ gayŋarra buku-wirwiryumarram bayitjarram bukumurrum molumurrum girri'-nharran, djolarran', yatjuwarra gayŋarra ga mitmitthunmiyarra ṉutjurruyu djinbulkthu. Manymak, ga banha nhan bayiŋuya ḏirramuyu nhäŋal Djesunham ŋunha yana bärrkuḻi bala yana gätthuwanan gumurr'yuwanan bala bun'kumu-djipthuwanan gumurrŋan nhanguḻ. 7 -8 Ga bitjan nhan Djesu garruwanam banha barrakinygum birrimbirrwu gam', “Way! Gatjuy dhawaṯthuwan djinakuruyam yolŋuwurum, ma',” bitjan. Bala nhan banha barrakinyma birrimbirr garruwan yatjuwanan, “Djesu, Gäthu'miŋu God-Waŋarrwu, banha nhan djiwarr'wuy, nhalpiyana nhunu ŋarru nhanany dhaŋu yulŋum? God-Waŋarrwuru yäkuyu ŋaya nhunany gayŋa ŋäŋ'thun, ŋangawul nhänany baḏuwaḏuyuwa.” 9 Bala nhan Djesuyum dhä-wirrka'yuwanan nhanany bitjanan, “Yol ḻinygu nhunu dhaŋu ŋaykaṉam?” bitjan. Ga nhanmam rakaranhamin bitjan, “Ŋayam dhaŋu yäku Ŋapa-malami, bili guḻku marimi nyäkuḻ gayŋa dhaŋu barrakinyma birrimbirr malany nyena,” bitjan. 10 Bala gayŋan banha barrakinyma birrimbirr mala bayikuḻ ḏirramuwurum giriŋ'thuwanan garruwan Djesunham bitjanan, “Ŋangawul ŋanapiliny ŋaŋ'ŋaŋdhuwa dhawurum waŋgalaŋuru!” 11 Manymak, ga banhalaya bili galki yana bukuŋa 2000 bikipiki malany gayŋan nhuma'nhuman ŋathawu rangan. 12 Bala bayiŋuya barrakinydhum birrimbirryu malaŋuyu garruwanam mariminan Djesunham bitjanan, “Wäy, balan ŋanapiliny yänguŋam, mä ŋanapu ŋarru gulŋiyam ŋunha bikipikiwuḻin malaŋuwuḻ,” bitjan. 13 Ga banha nhan Djesuyu ŋäkulam dhanaliny ga bitjanan nhan garruwanam, “Ma'... ŋaykaŋan warra!” Bala gayŋan banha dhawaṯthuwanan ḏirramuwuḻim bala gulŋiyan bikipikiwuḻin. Bala gayŋan banha bikipikim mala ḻurrundanan, ḏur'ṯuryunminan ŋarran, bala gayŋan ḏämbu-ḻarruwanan bukuŋurum, garmakḻin guḻunḻin yana, bala gayŋan guḻwuḻyuwanan. 14 Ga dhanalim banha bikipiki djägamim warra gätthuwanam balan bitjanan ŋirrimaḻin malaŋuḻi, bala dhanal ŋarran rakaranan bukmak yana banha nhä gayŋan banhalaya maḻŋ'thuwan. Ga guḻkuyun yolŋuyum warrayu gayŋan gananam dhanaliŋguway ŋirrimam malany, djälmiyinan dhanal banha nhänharawun banha nhä banhalaya maḻŋ'thuwan. 15 Ga banha dhanal ŋarran Djesuwuḻim, bala dhanal nhäŋalan banhayam ḏirramuny banha nhanguḻ gayŋan ŋätjil nyenan guḻku marimi birrimbirr malany. Ga nyenanam nhan gayŋan muḻkurr ŋuwakurrun ga girri'min dhaṯthunminyaran. Ga banha dhanal yolŋuyum warrayu nhäŋal, bala dhanal yana biyaṉiyinan, ḻinygu dhanal yana dharaŋganan banha ŋarru gayŋa bitjanyam yolŋuyu barrakinynham birrimbirrnha walmanharamiŋgan bilanyayam banha yolŋu biyapulnha wal'ŋu ganydjarrmin. 16 Ga dhanalim banha maŋutji-marŋgimiyum gayŋan dhäwun rakaran waripuwum yolŋuwu warrawu, nhanguruynha banha ḏirramuywuruynha ga bikipikiwuynha mala. 17 Bala dhanalim banha yolŋuyum warrayu gayŋan garruwan Djesunham ŋarranharawun yana. 18 Ga djinaŋmu ḻinygu nhan gayŋan banha Djesu ŋalthuwanam marthaŋayḻim, bala nhanmam banhayam ḏirramu banha nhanguḻ gayŋan ŋätjil nyenan barrakiny birrimbirr mala, garruwanan gayŋan mariminan dhika giriŋ'thuwanan bitjanan, “Dhaŋum ŋaya ŋarru nhuŋgu malthuna yana!” 19 Ŋarru nhanmam Djesum yaka'yuwan nhangu, ga garruwan nhan nhangu bitjan, “Gatjuy nhunum balaya ḏirruwa gurruṯumiwuḻ nhuŋguwaywuḻ, ga rakaraŋ dhanaliŋgu banha nhä nhuŋgu God-Waŋarryu ŋuwakurru warkthuwan, ga nhalpiyan nhan nhuŋgu maŋutji-wuyuwan.” 20 Bala nhan banha ḏirramum ŋarranan ḏirruwanan balaya makaḻi ŋirrimaḻi Dikapulitjḻin, bala yana ŋarran rakaranan bukmakkuḻin, banha nhalpiyan nhan Djesuyu warkthuwan nhangu. Ga bukmakthum banha yolŋuyu warrayu ŋäkulam dhäwum nhanguŋ ganyim'thuwanan bitjanan, “Yo... yuy wamarrkani,” bitjanan.

Djesuyu ḏukthuman Djäratjku gäthu'miŋuny, ga baṯaminy banha nhan girri' nhangu ŋayathan

21 Ga dhurrwaraŋuru bewaḻiyam nhan Djesu ga guyurr'miŋum warra nhangu waythuwanan marthaŋayum ŋunha galin' bayikuyam guḻungu, yäkuŋa ŋirrimaŋa Gapuniyamnha. Ga banha dhanal gayŋan marthaŋayŋurum yapthuwan, ga malamin banha yolŋum warra ḻuŋ'thuwan nhanguḻ. 22 Ga banhalaya malaŋa gayŋan yolŋu yäku Djäratj dhäyan banha nhan ŋurruḏawalaŋu Djuwwu biryamiwu buṉbuwu. Ga banha nhan Djesunham nhäŋal, bala yana nhan ŋarranam bala bun'kumu-djipthuwanan munatha'ḻin gumurrŋan nhanguḻ. 23 Bala nhan gayŋan garruwanan mäḻiŋganminan Djesuwuḻin bitjanan gam', “Marrkapmi! Yothu nyäku ŋunha baṯami 12 -mi dhuŋgarrami rirrikthun gayŋa, galki nhan ŋarru ŋunha waŋayin! Buku-djulŋi ŋatjil maŋgarra gu, ga goŋ-ŋalthuwa nhanguḻ mä nhän ŋarru ŋuwatjin, ga ŋangawulnha waŋayim.” 24 Ga ŋärrun nhan Djesum malthuwan nhangu Djäratjkum. Ga guḻkun banha marimin yolŋum warra gayŋan malthuwanam dhupaliŋgu ŋarru ḏur'-ṯuryunminan dhanal ŋarran. 25 Ga banhalaya malaŋa gayŋan ŋarran baṯami, ŋarru nhan banha ŋaraka-djetjimi. Ga mä wikarraŋumin nhan banha 12 -nha dhuŋgarram rirrikthuwan. 26 Guḻkumi nhan gayŋan ŋarran marrŋgitjkuḻ warrawuḻ guŋga'yundawu ŋarru gulkurun. Ga warrpam'thuwanan nhan banha rrupiyam nhanguway djalkthuwan dhanaliŋguḻ, ŋarru ŋangawulnha nhan banha gulitjma ŋuwatjin, ga rerrim ŋarran banha mariminatj murrukayyin. 27 -29 Ga banha nhan bayiŋuya baṯamiyu ŋäkulam Djesunham, bala nhan bitjanan guyaŋinam, “Bayiŋ ŋaya ŋarru girrim' nhangu ŋayathan ŋayam ŋarru yana ŋuwatjin.” Bala yana nhan ŋarranan ḏiltjimurrun dhaḻakarr-yarpuwanan yolŋuwuwurun warrawuḻ malamurrun. Ga banha nhan goŋ-djarryuwanam baṯnha ŋayathan girrim' nhangu. Bala dhuṉḏaynha nhangu banha gämurru'-barrakinyma guluwanan, bala nhan dhäkay-ŋäkulan banha rerriyum nhanany guŋnharrumanan. 30 Ga bilanyamiyu ḻinygu yana nhan Djesuyum dhäkay-ŋäkulan nhanguwaywuru nhan rumbalyum, banha ganydjarryum nhanany guŋnharrumanan. Ga guluwan nhan, bala gumurr-biluwanan bala dhä-wirrka'yuwanan dhanaliny bitjanan, “Yolthu nyäku girrim' ŋayathan?” 31 Ga dhanalim banha guyurr'miŋum warra nhangu garruwan bitjan, “Nhäŋa ŋatjil dhaŋu yolŋuny warrany mala, ŋapa-ŋalthumanmi ŋarra ḏur'-ṯuryunmi nhuŋgurumurru. Nhäwu nhunu bitjanyam garruwan, guḻkun dhaŋu marimin yolŋum warra,” bitjan. 32 Bala nhan Djesum ḏawa'yuwanam bala ŋarran nhäŋalan yolŋunhan warrany mä nhan ŋarru maḻŋ'thuman yolthu nhangu banha girri' ŋayathan. 33 Ga dhuṉḏaynha yana banha baṯamim marŋgiyinan bala marrmarryuwanan ŋarran biyaṉuyum nhanguwaywuru nhan, bala yana djalkiri-dhathar'yuwanan bala yana bun'kumu djipthuwanan gumurrḻin nhanguḻ Djesuwuḻin bala rakaranhaminan, “Marrkapmi, ŋaya banha nhunany ŋayathan.” 34 Bala nhan Djesum garruwanan nhangu bitjanan, “Wäy... gäthu, bili nhunu nyäku mä-wulitjmiyin, ga ḻinygun nhunu dhaŋu ḏukthuwanan rerriŋurum. Gatjuy maŋgarram ŋoy-ŋuwatjiyan ḻinygun nhunu dhaŋu walmanan dhaŋga-ḏirrŋurum,” bitjan. 35 Ga nhanmam gayŋan banha Djesum baḏak yana garruwan, bala dhanalim banha yolŋum warra waythuwanan dhäwumim bewaḻim Djäratjkurum ŋirrimaŋuru, bala dhanal rakaranan bitjanan, “Wäy... ŋirrima dhaŋu ŋonuŋ. Ŋangawulnha biyapulma dhuwan Marŋgikunhaminham ḻay-ḻayyuma,” bitjan. 36 Ga nhanmam banha Djesuyum dhanaliny djuḻkthuman ŋäkul, bala nhan bitjanan Djäratjkum garruwan, “Yaka warwuyuwa ga biyaṉiyiya, yana mä-wulitjmiyiya nhänany,” bitjan. 37 Bala nhan Djesum bitjanan garruwan, “Guluwan nhumam waripum warra ga dhaŋum ŋarru ŋalinyuŋgum malthun dhanaliwaynha yana Betan ga dhupalin wäwa'manydjin Djayimnha ga Djonnha ga ḻinygun.” 38 Ga banha dhanal Djäratjkuḻim ŋirrimaŋa waythuwan bala dhanal nhäŋalan yolŋunham warrany dhanal ŋarran galŋa-rrarrayuwanan, djäman ŋarran dhika nhän waripun waripun bayikuyan bäpurruwun romgu. Ga waripum yolŋu warra gayŋan ŋätjinyaraminan, waripu nyin gurrum' ŋätjin ga waripum dhä-rirrakaymin manikaynha yuṯuŋgurrnha rakaran. 39 Bala nhan Djesum gulŋiyanan balayan ŋirrimaḻin, bala nhan garruwanan dhanaliŋgu bitjanan, “Nhä nhuma ŋarra dhaŋu galŋa rrarrayunma djäma, nhä guyaŋin yana warri dhaŋu bäpurrun? Ga nhäwu nhuma gayŋa dhaŋu ŋätjinyamim? Dhaŋum wirrkuḻ yothu ŋangawul nhan waŋayin, dhuwanma nhan gayŋa yakurr yana gayŋiya.” 40 Ga dhanalim banha yolŋu'-yolŋuyum warku'yuwanan, gitkitthunminan manapan nhangu. Bala nhan gayŋan Djesuyum gukuwanan dhanaliny bitjanan, “Gatjuy nhumam bukmaknha yana walmiyan.” Bala dhanal bukmaknha gayŋan dhawayawaṯthuwanam bunbuŋurum. Manymak, ga gaḏaymanam nhan ŋäṉḏi'miŋunhan yana ga nhananhan bäpa'miŋunhan Djäratjnhan ga ḻurrkun'nhan guyurr'miŋuny warrany nhanguway, bala dhanal gulŋi'-gulŋiyanan balayan mungurrḻi banha ŋalaŋa gayŋan yothu wirrkuḻ gayŋiyan. 41 Bala nhan Djesuyum goŋnha nhanany ŋayathan banhayam wirrkuḻnham, bala garruwanan dhanaliŋguwaywurumurrun yänmurru Arram-murrun, “Dalitha gom!” (Mayali' “Wirrkuḻ ṉakaman!”) 42 -43 Ga dhuṉḏaynha yana nhan banha wirrkuḻma ṉakamanan, bala yana ŋarra'-ŋarranan. Bala nhan Djesum garruwanan, “Gatjuy ŋunhuŋ nhä warra nhanany guŋa nhän guwaman,” bitjan. Ga bukmakthum banha nhäŋalam ŋayaŋu-ṉirruwanan, bala nhan Djesuyum garruwanam dhanaliny mariminan yana bitjanan, “Ŋangawul yana rakaraŋ ŋunhuŋ yolkum yolŋuwu djinakuwuyma,” bitjan.

Mak 6

Yolŋum warra ŋurru-bil'bilyuwanan Djesuwum

1 Bala nhan Djesum ŋarranan guŋnharrumanan banhayam ŋirrima Gapuniyamma, bala ḏirruwanan balan nhanguwaywuḻin waŋgalaḻi Nätjuritjḻin, ga bukmak yana banha guyurr'miŋum warra nhangu malthuwanya. 2 Ga waripuŋuyun Djuwwuḻ Nyenanharamiyu Waluyu, nhan gayŋan Djesuyum marŋgikuwanam guḻkunhan yolŋunham warrany ŋunhalan banha biryamiŋan buṉbuŋam. Ga banha dhanal gayŋan ŋäkulam nhanany banha nhä nhan gayŋan dhanaliny marŋgiyuman bala dhanal bitjanan garrunminam, “Wäy, dhaŋum yolŋu gaḏamannha. Ŋalaŋa nhan gayŋan dhaŋu marŋgiyinam djinakum mala? Ga ŋalaŋuru nhan gayŋan dhaŋu ganydjarrma warraṯthuwan ŋayaŋu-ṉirrundamiwum romgu warkthundawu? 3 Dhaŋum dhaŋu banha buṉbu-dhuḻ'yundami gay' yolŋu! Dhaŋum ŋalma djinakuwuy mu ḻinygu waŋganybuy yana waŋgalawuyma, ga marŋgi mu ŋalma dhaŋu nhangu ŋäṉḏi'miŋuwum Meriwum. Ga marŋgi ŋalma dhaŋu nhanguru wäwa'miŋuwum warrawu yäkuwu Djayimgum ga Djawutjipkum ga Djudatjkum ga Djäymangum, ga marŋgi ŋalma nhangu yapa'miŋuwu warrawu.” Bala gayŋan banha yolŋum warra nhangu ŋangawulnha bitjuwayiŋ gumurr-ŋuwatjinam, ŋurru-bil'biluwanan dhanal gayŋan nhangu. 4 Ŋarru nhanmam Djesum garruwan bitjan, “Banha bayiŋ God-Waŋarrwum djawarrkmi yolŋu ŋarra waripuḻim ŋirrimaḻi ga dhanalim banha bayiŋ ŋirrima nininyŋuyum yolŋuyu warrayu yän warraṯthun ga mä-ŋalthun nhangu. Ga banha nhan ŋarru ŋarra nhanguwaywuḻin ŋirrimaḻi, nhanguwaywuḻim wal'ŋu yolŋuwuḻ warrawuḻ gurruṯumiwuḻim warrawuḻ, ga dhanalim bayiŋ banha yolŋuyum warrayu ŋangawulnha yän-warraṯthum, ga mä-ŋalthum nhangu.” 5 -6 aGa ganyim'thuwanan nhan banha Djesuyum nhäŋal, bili yolŋum warra banha ŋayaŋum-wanyuyinan ga ŋangawulnha dhanal gayŋan banha biyapulma bitjuwayiŋ mä-wulitjtjin. Ga ŋangawulnha nhan gayŋan banha ganydjarrmim rom bäki mariminam, ḻurrkun'nha yana, yana nhan ŋarran waŋga'-waŋganyguḻin yolŋuwuḻim rerrimiwuḻim warrawuḻ goŋ-ŋalthuwan bala ḏukthumanan.

Djesuyu yänguwan 12 -nha guyurr'miŋuny warrany God-Waŋarrwuru djämawu

6 bBala nhan ŋarran Djesuyum marŋgikuwanam yolŋu'-yulŋunham warrany ḏämbu-ḻiw'yumanan banhalayam yuṯuŋgurrŋa waŋgalaŋa. 7 Ga ḻuŋ'thuman nhan banha 12 -nha guyurr'miŋuny warrany nhanguway nhan, bala nhan ŋarran gänaŋ'thumanan dhanaliny burrpar ga burrpar ga burrpar, ga bitjanan nhan banha garruwanam dhanaliŋgu, “Ma' maŋgarran warra ŋirrimaḻin malaŋuḻi ga marŋgikuŋan yolŋunhan warrany God-Waŋarrwuruynha. Ŋaya nhumaliny gayŋa dhaŋu ganydjarrma guŋana nhuma ŋarru dhawaṯthumana barrakinyma birrimbirr mala. 8 -9 Ga ŋangawul warraṯthuwa guḻkum girri' ḻinygu nhän mu ŋarru nhuŋgu God-Waŋarryu djämam ŋätjilmiŋganma. Ḏarpan yana warraṯthuwam gaṉdji'yunminyarawun ga djalkiriwuy dhuwan ṉukuŋa nhuŋguḻ ga dhuwaniya ḻinygu girrim' dhuwan galŋayu nhunu gayŋa gutjparrun. Ga ŋangawul gutjparruwa ŋunhuŋ nhä ŋatha ga rrupiya ga ŋunhuŋ nhä yilipi. 10 Ga bayiŋ nhuma ŋarru waythunma bawalamiŋam ŋirrimaŋa ga guykuyyunma dhanal ŋarru nhumaliŋgu gumurr-gayan'thanmim bitjuwayiŋ, bitjanma nhan ŋarru garrun, ‘Gu, ŋunhal nhuma ŋarru nyäkuḻ buṉbuŋa gayŋiya,’ nhumam yana maŋgarran ga gayŋiyan banhalayam buṉbuŋa ga yanatj ḻinygu-u-u, ga djäma nhumaliŋgu ŋarru dhawar'yun, ga ŋärrun dhanaliny guŋnharrumam. 11 Ga banha nhuma ŋarru waythun bawalamiŋa ŋirrimaŋa ga ŋangawulnha nhumaliŋgu ŋarru banha ŋirrima bayikuwuyma yolŋu warra gumurr-ŋuwatji, ga ŋangawul dhanal bitjuwayiŋ ḏukṯukmiyin ŋänharawu nhuŋgu, nhumam ŋarru guŋnharrumana yana banhayam ŋirrima bala munatham' djalkiriŋurum ḏawaṯawayuwan bayikuwuyma ŋirrimawuy, ga bitjan garruwam dhanaliŋgu, ‘Dhaŋu nhuma ŋangawul bitjuwayiŋ djälmiyin nyäku mäkiri-witjundawu, ga bayiŋ ŋarru banha ŋunhuŋ nhä mari nhumaliŋgu maḻŋ'thun, banham nhumaliŋguwaynha mari,’ bitjan yana, ŋangawulnha ḏawa'yuwam, yana ŋapayu-guŋnharrumana dhanaliny.” 12 Yo, bala dhanal banha guyurr'miŋum warra ŋaykanan bärrkuwaḻyinan burrpa'-burrparnha waripuḻin ga waripuḻin ŋirrimaḻi, ga banhalayam dhanal ŋarran rakaranam yolŋu'-yulŋuwum bitjanan, “Guluwan warra dhuwurr-barrakinyŋurum nhumaliŋguwaywuru nhuma bala malthuwam God-Waŋarrwurun gulitjkun batjiwarrwum.” 13 Ga guḻkun marimin dhanal gayŋan banha barrakinyma birrimbirr malany dhawaṯthuman yolŋuwurum warrawuḻ. Ga guḻkuwuḻ banha rerrimiwurum yolŋuwuru dhanal gayŋan wiyikam' rarruwan muḻkurrḻim ŋarru ḻurrkun' yana, ŋangawul guḻku, mä dhanal gayŋan ŋuwatjtjinan.

Djon Buku-ḻupthumandamim waŋayinan

14 Ga bilanyamiyum waluyu guḻkuyun gayŋan banha yolŋuyum warrayu Djesuwuruyma ŋäkul. Ga nhän banha yindiyum buŋgawayu yäkuyu Geŋ Yaritthum ŋäkul yana ganydjarrma nhanguruy. Ga bitjanan gayŋan banha waripum yolŋu warra garruwan, “Dhaŋum nhän ŋatja Djon banha Buku-ḻupthumandami ŋarru Djesuwurun rumbalyum, dhaŋu nhan yawungu biyapul bitjuwayiŋ wälŋayi rakunyŋurum, ga djinaŋuyan nhan gayŋa dhaŋu Djesuyu bitjuwayiŋ ŋayaŋu-ṉirrundamim rom djäma.” 15 Ga waripum yolŋu warra gayŋan garruwan bitjanminan, “Dhaŋum wilak Yilaydjan ŋatja banha God-Waŋarrwun djawarrkmi ŋätjiliŋuwuynha?” Ga biyapul waripu bitjuwaŋ yolŋu warra garruwan bitjan, “Ŋangawul dhaŋum Yilaydja, dhaŋum ŋunhuŋ yol waripu God-Waŋarrwu djawarrkmi ŋätjiliŋuwuy.” 16 Ga banha nhan Yaritthu ŋäkulam banha nhä ŋarran yolŋu warra rakaranhamin bala nhan yana yän-guŋanminan bitjanan, “Dhaŋum Djonnha banha Buku-ḻupthumandamin yolŋu. Ga ḻinygu mu ŋaya banha ŋätjil yana yänma guŋanmi nyäkuḻ djämamiwuḻim warrawuḻ bitjan, ‘Gatjuy gupan warra nhanany gulkthuwa,’ Ga dhaŋum nhan ḻinygun wälŋan.” 17 -18 Yo, bitjan nhan banha maḻŋ'thuwanam gam' ŋätjilim. Bayikuya yindiwu buŋgawawu yäkuwu Geŋ Yaritku gayŋan yukuyuku'miŋu nyenan yäku Bilip, ga baṯami nhangu yäku Yiritiya. Bala nhan bayiŋuya yindiyum buŋgawayu Geŋ Yaritthum malikanan banha yukuyuku'miŋuwum nhanguwaywuru baṯaminy. Manymak, guḻkumi nhan gayŋan Djon ŋarran ga garruwan nhan gayŋan maŋutji-yunupa Yaritku bitjan, “Ŋangawul nhunu djakawarruwa dhuwan yukuyuku'miŋuwu nhuŋguru baṯaminy. Dhuwanma nhunu ŋarru ganitjumana ŋalmaliŋgu romnha, Djuw bäpurruwun.” Ŋarru nhanmam banha Yaritthum warraṯthuwan yana banha baṯaminy. Bala nhan banha yän-wuŋanminan nhanguru djämamiwum warrawu dhanal ŋarru Djonnham dhethuŋgana dharruŋguḻin. 19 Ga bitjanan ḻinygun nhan gayŋan banha Djondhum bitjuwayiŋ ŋayaŋu-guwarumanan garruwan, bala ŋarran banha baṯamim ŋoy-dhäyanan nhangu Djongum, ga ḏukṯukmiyinam nhan gayŋan banha mariminan yana murrkay'kunharawun yana guwathanharawum nhangu, ŋarru ŋangawul nhan ŋunhuŋ batjiwarr maḻŋ'thumarra. Bala nhan Yaritthum gayŋan ŋayathanan Djonnham dharruŋguŋan, 20 ga bitjan nhan banha yän-wuŋanminam djäkamiwuḻim gam', “Djinakum nhuma ŋarru gayŋa ŋuwatjuman yana djäka.” Ga marimin nhan gayŋan banha yindiyum buŋgawayu Yaritthum bitjuwayiŋ Djonnham mäyu-ḏapthuman mä-biyaṉiyinan manapan. Ga marŋgi nhan banha, banha nhanany God-Waŋarryu bitjuwayiŋ yänguwan ga nhäpa nhan banha ŋayaŋu-dhuṉḏay bilanya yolŋu ŋuwakurru. Ga djäl nhan banha marimi nhangu nhan ŋarru gayŋa ŋäma nhanany garrunda dhäwuḻi rakaranhaḻi. Ŋarru guḻkumi nhan gayŋan banha Djondhu bitjuwayiŋ ŋayaŋu-barrakinydjuman nhanany banha nhan bayiŋ ŋunhuŋ garruwarram dhäwum rakararra. 21 Manymak, ga waŋganymiyum waluyu dhanal ŋarran ḻuŋ'thuwanan ŋathawun guwamandawu, bayitjaniyam dhanal guyaŋin banha Yaritkun waŋgala-wuyaŋinyaran walu. Manymak, ga bilanyamiyun nhan banha bayiŋuya baṯamiyum yäkuyu Yiritiyayum bitjuwayiŋ guyaŋin bitjanan, “Yä-a-a, dhaŋun ŋaya ŋarru bäyarran Djonnham bayikuwuynha.” Ga guḻku bitjuwayiŋ gämurru' yolŋu warra ŋarran banhambal ŋathawu guwamandawu bilanya bitjuwayiŋ ŋurru-warrundayŋu gapman warra ga maḏakarritjmiwu mariŋuwu warrawu buŋgawa'miŋu ga ŋaḻapaḻmin ŋunhukuwuynha makawuy ŋirrimawuy mala ŋunha Galaliwuynha. 22 Yo, guwamanan dhanal ŋarran ŋatham ga garmakma, ga banhalaya gayŋan wirrkuḻ baṯami marruwan, ŋarru nhan banha waku'miŋum bayikuyan baṯamiwum yäkuwu Yiritiyawun. Yo, marruwanam nhan gayŋan banha wirrkuḻma ŋuwatjumanan dhika. Bala nhan banha yindim buŋgawa Yaritma ga yolŋum warra mariminan bitjuwayiŋ mä-maŋmaŋdhuwanam nhanguru marrundayum. Bala nhan Yaritma guykuyyuwanan nhangu bitjanan, “Bayiŋ nhunu ŋarru nhänany ŋäŋ'thun ŋunhuŋ nhäwu nhunu djäl, ŋayam ŋarru guŋana yana nhunany. 23 Ga bayiŋ nhunu djälma ŋaya ŋarru mala-wulkthumana bukmaknha yana, ga ŋala waŋgala maka malany nyäkuḻ bitjuwayiŋ goŋŋa, ŋaya ŋarru gulkthumana nhuŋgun ga nyäkuwaynha. Ga banha ŋarru dhuwan ŋangawulma bitjanya maḻŋ'thun ŋaya gayŋa ŋäŋ'thun nhan ŋarru nhänany God-Waŋarryum dhä-gir'yuna yana.” bitjan. 24 Ga nhanmam banha wirrkuḻma baṯami ŋarran ŋatjil dhawaṯthuwan ŋunha ŋäṉḏi'miŋuwu rangan ga ŋäŋ'thuwan nhan, “Wäy... ŋäṉḏi,... nhäwu ŋaya ŋarru ŋunha yindinham buŋgawany ŋäŋ'thun?” bitjan. Ga nhanmam banha ŋäṉḏi'miŋuyum garruwan bitjanan, “Gatjuy... buku-djulŋi ŋäŋ'thuwam Djongurun yana muḻkurrwum.” 25 Bala yana nhan banha wirrkuḻma ḏirruwanya gätthuwan balaya Yaritkuḻ, bala bitjanan garruwan, “Yindi buŋgawa, ḏukṯukma ŋaya dhaŋu nhunu ŋarru gupan gulkthun Djonnhan banha Ḏämbu-ḻupthumandaminy yolŋuny djinaŋun bala yana, ga gunhanma nhunu ŋarru banha muḻkurrma biḻitlin, bala guŋana nyäkuḻin,” bitjanan. 26 Ga banha nhan bitjuwayiŋ Yaritthum bilanyawuyma ŋäkul, bala yana nhan ŋayaŋum-barrakinydjinan mä-yumbal'yuwanan manapan. Ŋarru ŋangawulnha nhan gayŋan banha ḏukṯukmiyin nhan ŋarru dhawum' nhanguway ganitjuman, ḻinygu nhan banha dhawu'-nhinathuŋganam nhanany dhulina'maran bitjuwayiŋ ŋaḻapaḻmiwuḻin. 27 Bala nhan Yaritma guykuyyuwanan mariŋuwun buŋgawa'miŋuwu bala yän-wuŋanminan, “Gatjuy maŋgarra ŋunha dharruŋguḻ ŋala gayŋa Djon nyena bala gupan nhanany gulkthuwa.” 28 Bala dhanal banha warraṯthuwanam nhanany gupam muḻkurr-manapanan bala gunhanan biḻitlin bala gutjparruwanan bayikuḻiyan wirrkuḻwuḻin. Ga nhanmam banha bayiŋuya wirrkuḻyum ŋawatthuwan bala guŋanam ŋunha ŋäṉḏi'miŋuwuḻin nhanguwaywuḻ nhan. 29 Ga banha dhanal Djonguḻ guyurr'miŋuyum warrayu ŋäkul dhäwum nhanguruy waŋayinyaram, bala dhanal yana ŋarranan ga warraṯthuwanan nhangu rumbalma bala moluḻin märrkitjkuwan. Ga bitjanyan nhan gayŋan banha Yaritthum guyaŋin yana warri nhan Djesum Djonnha banha Buku-ḻupthumandamin yolŋu. Ga bilanya nhan banha dhäwum.

Djesuyu maranhu-wuŋan guḻkuny mariminy yolŋuny warrany djuḻkthuman gayŋa 5000 -nham malany

30 Manymak, ga banha dhanal banhaya guyurr'miŋum yolŋu warra nhangu Djesuwu gumurr-ḏirruwanam bewaḻim djämaŋurum, bala dhanal gayŋan rakaranan Djesuwuḻim nhä dhanal gayŋan djäma ga nhä dhanal gayŋan marŋgikuwan yolŋuny warrany. 31 Ga bilanyamiyum gayŋan banha guḻkun marimin yolŋum warra rangan nhangum Djesuwum, ga ŋangawulnha dhanaliŋgu banha bitjuwayiŋ walum ŋathawum guwamandawu, Djesuwum ga nhanguru guyurr'miŋuwum warrawu. Bala nhan garruwanan bayikuya guyurr'miŋuwum warrawu bitjanan, “Go, ŋalma ŋatjil ŋaykam ŋay, ŋunhuŋ ŋalambal guŋnharraḻ ŋirrimaḻ mä ŋalma ŋarru ŋir'yunmi.” 32 Bala dhanal wapwapthuwanan marthaŋayḻin bala ŋaykanan gänaŋuḻin ŋirrimaḻi. 33 Ga guḻkuyun gayŋan banha yolŋuyum warrayu nhäŋalam banha goyurrma marthaŋaynham nhäḻi gayŋan banha gätthuwan. Bala banha yolŋum warra ḻaw'yuwanan goyurr-ŋupanan banha marthaŋayma ŋarru ḏiltji-djakawarruwanan, ga dhanalin warri banha ŋurruŋum waythuwan banhalayam ŋirrimaŋa. 34 Ga banha nhan Djesu yapthuwanam marthaŋaŋurum bala gayŋan banha yolŋum warra gäḻkuḻanan nhangu. Ga banha nhan Djesuyu nhäŋalam dhanaliny malam, bitjanan, banha dhanal ŋangawul bitjuwayiŋ marŋgi nhalpiyan dhanal ŋarru gayŋa nyena, bilanyan dhanal banha bitjuwayiŋ bimbi malany djäganharraŋan. Bala nhan mariminan ŋayaŋu-wuyuwanam dhanaliŋgu, ga marŋgikuwanam nhan gayŋan dhanaliny banha God-Waŋarrwum Rom 35 -36 ŋurruyirr'yuwanam ḏämbuyu-waluyu ga yanatj ḻinygu-u-u, ga räy-wiluwan. Bala banha guyurr'miŋum warra nhangu garruwanan, “Wäy, räy-wiluwanan dhaŋu ga ŋangawulnha dhaŋu ŋatham, gatju-wilak garruwa dhuwan yolŋuny warrany dhanal ŋarru ŋatha dhanaliŋguway warraṯthun dhaŋu ya' waŋgalaŋa malaŋuŋa.” 37 Ga nhanmam Djesum bitjan ḏämbu-ganitjuman, “Ŋangawul dhuwanma ŋuwakurru. Nhumapi yana dhanaliny maranhu-wuŋa.” Ga dhanalim dhä-wirrka'yuwan nhanany mä-yumbal'yuwanan manapan bitjan, “Wäy, ŋalaŋa yika ŋanapum ŋarru maḻŋ'thuman bilanyayam rrupiyany malany djinakum yolŋuwu malawu maranhu-wuŋandawu? Dhaŋum ŋarru yolŋu gayŋa djäma waŋganynha dhuŋgarra, ŋatja, dhaluŋ'thun ŋathil rrupiyany, ga ŋärrun nhan ŋarru ŋatham bitjuwayiŋ wuŋiḻi'yun.” 38 Ga nhanmam Djesum garruwan, “Maḻŋ'thuma warra, yolthu gayŋa ŋunhuŋ ŋatha gutjparrun?” Bala dhanal ranga-ranganan ga ḏirruwan dhanal bala rakaranan bitjanan, “Goŋ-waŋgany dhaŋu dämbam ga burrpar ŋarirrim'.” 39 Bala nhan Djesuyum garruwanan yän-wuŋan ŋunha guyurr'miŋunham nhanguway nhan bitjanan, “Ma' garruwan dhaŋu yolŋunham warrany dhanal ŋarru nyenam mulmuŋan ŋarru malaŋa ga malaŋa ga malaŋa.” 40 Bala gayŋan yolŋum mala-wulkthuwanan waripu yolŋu warra 100 malaŋa ga waripu ga 50 ga bitjanan bala, ga be mu gayŋan nyenan. 41 Bala nhan Djesuyum banha goŋ-waŋganyma dämba ga ŋarirrim' wulanynha warraṯthuwanan. Ga ḏämbu-garrwartjin nhan djiwarr'ḻi buku-wuŋan God-Waŋarrnha, bala gani'-ganitjumanan bala guŋanan ŋunha guyurr'miŋuwuḻin warrawuḻ nhanguwaywuḻ mä banha dhanalim ŋarran guŋa'-guŋan ŋunha yolŋuwun warrawu malaḻin malaŋuḻ. 42 Ga guwamanam dhanal ŋarran banha ŋatham ga bukmak yana bitjuwayiŋ gana'yinam. 43 Ga guwaman dhanal ŋarran ga dhawar, bala gayŋan banha guyurr'miŋuyum warrayu wapthumanan bäytjinyaram ŋatha, ga dhaŋaŋguwanam dhanal duwalp yilipim malany. 44 Ga ŋunhuŋ nhämunha banha 5000 , ḏirramum yana mala, ga bayaya banha baṯamim warra ga yumurrkum bilanyaya ḻinygu mu mala.

Djesu gayŋan ŋarran ŋapamurru garmakmurru

45 Ga dhuṉḏaynha yana nhan banha Djesuyum garruwan nhanguway guyurr'miŋunham warrany bitjanan, “Wäy waraparra, nhumam mangarran marthaŋayyun ŋunha gali'ḻin ŋunha Bithdjaydaḻin.” Bala dhanal ŋaykanan buḏapthuwanan bayikuya guḻungum, ga nhanbayim Djesum ŋurr'yuwanan banhalayan bäyman, ga yolŋuny warrany ŋatjil gayŋan yänguwan ḏirrunmaran ŋirrimaḻi. 46 Ga banha dhanal yolŋum warra ḻatjuwarr'yuwan, bala nhanbayim Djesum bukuḻin ŋalthuwan bukumiŋgandawun. 47 -50 Ga banha waŋgalam munhakuyin bala nhan Djesum yarrupthuwanan bukuŋurum. Ga dhanalim banha guyurr'miŋum warra nhangu marthaŋaymim warra bilanyamiyum ŋunhalan dhulmuŋan garmakŋa. Ga mariminan dhanaliny gayŋan banha watayum gumurr-nhinathuŋgan ga mariminan dhanal gayŋan banha ḻiw'yuwanam. Ga munhamurrun nhan Djesuyum goyurr-ŋupan dhanaliny, ŋarru ŋarranam nhan gayŋan banha ṉukuyun ŋapamurrun garmakmurru. Ga djinaŋmu ḻinygu nhan ŋarran banha djuḻkthumanam dhanaliny marthaŋayminham warrany bala dhanal nhanany nhäŋalan. Ga biyaṉiyinam dhanal banha nhangu mariminan yulŋum ŋapa-ŋayathanan dhä-wirrka'yunminan bitjanminan, “Wäy-y-y nhä gayŋa dhaŋu ŋarra way, mali' yolŋu ŋatja?” Ŋarru nhanmam Djesum garruwan, “Ŋaya... ŋaya dhaŋu waraparra. Ŋangawul warra biyaṉiyiya!” 51 Bala nhan Djesum ŋalthuwanan balayan marthaŋayḻin bala watam banha wapurarryinan. Ga dhanalim banha guyurr'miŋum warra nhangu mariminan mä-maŋmaŋdhuwanam bayikuyam romgu. 52 Ga ḻinygu mu dhanal banha nhäŋalam nhanany Djesunham banha nhan ganydjarryu nhanguwaywuḻ maranhu-wuŋan malaminy yolŋuny warrany djuḻkthuman gayŋa 5000 mala. Ga ŋangawul yana dhanal banha dharaŋganam nhangu ganydjarrma, ḻinygu dhanaliŋgu banha ŋayaŋum wanyuyinan.

Guḻkun gayŋan banha rerrimim yolŋu warra ŋaykan Djesuwuḻim

53 Ga banha dhanal waythuwanam ŋunha galim' bitjuwayiŋ bayikuyam guḻungu, bala dhanal baḻaŋum ḏupthuwanan banhalaya ḻinygu gumurrŋan ŋirrimaŋan Ginatjaritnha. 54 Ga banha dhanal gayŋan ḻarruwanam marthaŋayŋurum, bala guḻkuyun banha yolŋuyum warrayu ḻinygun nhäŋalan dhanaliny bala guykuyyunminan bitjanan, “Gu, gu, waraparra dhaŋun Djesum ḻinygun waythuwanan.” 55 -56 Bala gayŋan yolŋum warra gätthuwanan, rakaranhaminan ŋarran ḏämbu-ḻiw'yumanan, ga dhaŋun räli yolŋuyum warrayu ŋarran gutjpa-gutjparruwanan rerriminhan yolŋuny warrany. Ga ŋalambal nhan Djesu bitjuwayiŋ ŋarran banhalaya ŋirrimaŋa, dhanalim yolŋuyum warrayu ŋäkul ga bitjan mu ŋarran gutjpa-gutjparruwanam rerriminham yolŋuny warrany bala ŋarran ŋurru-ḏakthunminan, rarr'yuwanan ŋarran yorrkuwanan banhalayan banha maraŋuŋan ŋirrimaŋa. Ga bitjanan dhanal banha guyaŋinam gam', “Bayiŋ dhanal ŋarru banha girrim' yana nhangu Djesuwu ŋayathan dhanalim ŋarru ŋuwatjin yana.” Ga banha dhanal bitjuwayiŋ ŋayathanam nhangu girrim' dhanalim ŋuwatjinan yana.

Mak 7

Yolŋuwurum romdhu bayiŋ warri dhaŋu bar'paryumana ŋarra God-Waŋarrwum rom

1 Waŋganydhum waluyu Baratji ŋurruk Rom-ŋayathandayŋu warra, ga mä ḻurrkun' Djuwwu Rom-marŋgikunharami warra ŋirrima Djurutjalambuyyu guwatjman dhanal Djesuny. 2 -5 Ga banhayam banha yolŋu warra bayiŋ gayŋa marimin yana dhanaliŋguwaynha yana romgum bitjuwayiŋ malthun. Bilanyan mala rom gam': bayiŋ ŋarru yolŋu djälmiyi ŋathawu guwamandawu, ŋurruŋum dhanal ŋarru goŋ-rurrwuyunmi romgu yana malthun ga ŋärrun ŋatham guwaman. Ga banha dhanal ŋarru ŋatha warraṯthun ŋunhuŋ ŋalaŋa yolŋu guḻku'miŋa ŋirrimaŋa, ŋurruŋum dhanal ŋatjil ŋarru waḏapthun romgu malthun. Ga ŋärrun banikin'ma malany rurrwuyun bilanya bitjuwayiŋ djuypan' mala, ŋathawuy biyarrthanda rupa mala, ga garmakpuy wurkthunda ga gäp ga biḻit ga guḻku waripu waripu. Bukmakkum ŋarru rurrwuyun, romgu bayikuya malthun. Ga bayiŋ ŋarru banha waripu Djuw yolŋu ŋangawul gayŋa malthun banha nhalpiyan gayŋa rom barraŋga'yun, dhanalim ŋarru banha Baratjim yolŋu warra maḏakarritjtjin dhanaliŋgu. Ga bilanyaḻi dhanal banha Djesuwum guyurr'miŋuny warrany nhäŋal, bala dhanal banha Baratjim ŋurruk maḏakarritjinan dhanaliŋgu, ḻinygu dhanal gayŋan ŋatha guwaman, goŋdhu-rurrwuyundanharramiyun, ŋangawulnha bitjuwayiŋ romgu malthuwan. Bala dhanal gayŋan rom-nyamir'yuwanan nhanany Djesunham bitjanan, “Nhäwu bayiŋ gayŋa banha nhuŋgurum guyurr'miŋuyu warrayu bitjanyam ŋatha guwaman goŋdhu-rurrwuyundanharramiyum? Banham dhanal bayiŋ gayŋa bitjanyam romnha bitjuwayiŋ ganitjuman ŋunha ŋaḻapaḻmiwuŋun!” 6 -7 Bala nhan Djesum ḏämbu-ganitjuman bitjanan, “Nhumam dhaŋum yolŋu warra gali-märrma' warra. Dhuṉḏaymu nhan banha yolŋuyu yäkuyu Yitjayayum baman'ma wukirri God-Waŋarrnham yän bitjanam gam', ‘Dhaŋum yolŋu warra bayiŋ gayŋa wokthun nyäku yändhu yan waŋganydhu, ga ŋangawul bitjuwayiŋ ŋunhuŋum ŋayaŋuyum. Ŋangawulnha dhanal bayiŋ gayŋa dhaŋu gulitjumanma nyäku buku-ŋalthun, ga marŋgikumam dhanal bayiŋ gayŋa yolŋuwun yana romma malany, yana warri banhayam God-Waŋarrwun rom malany. Ga baṯ-bitjanma dhanal bayiŋ gayŋa dhaŋu ŋayathan yolŋuwuŋun yana romma malany.’ Bilanyayan dhaŋu nhumam. 8 -9 Guŋnharrumanan nhuma God-Waŋarrwuŋum rom nhinathuŋganda malany, bala nhuma bayiŋ gayŋa dhaŋu malthunma yolŋuwun yana romgum. Gaḏamanmin dhaŋu nhumam marimin dhaŋuyma warra bilanyawum barrakinydjumandawum djämawu! 10 Dhaŋum banha rom nhanguŋ God-Waŋarrwuŋ, banha nhan guŋan ŋalmaliŋguḻ mala-ŋurrkanhayŋuywuḻ Mawtjitjkuḻ bilanya gam', ‘Mä-ŋalthuwa nhuŋguway ŋäṉḏi'miŋuwum ga mori'miŋuwum.’ Ga biyapulma nhan bitjan gam', ‘Bayiŋ ŋarru yolŋu dhä-warranydjaḻ'yi garrun ŋäṉḏi'miŋuwu ga mori'miŋuwu, ŋunha gayŋa romma barraŋga'yun banha bilanyanham yolŋuny ŋalmam ŋarru guwatharaman waŋayumana yana.’ 11 -12 Yo, bitjanya nhan banha God-Waŋarryum rom nhinathuŋgan, ŋarru nhumam bayiŋ gayŋa dhaŋu waripuyumana marŋgiyuman bilanyan gam', ‘Ŋunha nhuŋgu ŋäṉḏi'miŋu ga mori'miŋu gayŋa djälmiyi ŋunhuŋ nhäwu bitjuwayiŋ, ŋarru nhunum banha ḻinygun banhayam dhawu'-nhinathuŋgan God-Waŋarrnhan, ŋarru baḏak yana nhunum gayŋa banha mäyu-ḏapthuman, ga ŋangawulnha nhunu ŋarru banha dhupalinham bitjuwayiŋ guŋan.’ 13 Ga bilanyawuyan ŋaya banha bitjanyam rakaran nhumaliŋgu ŋätjilim, nhumam banha bar'paryumanan nhangum God-Waŋarrwum rom, bala bilumanan nhuma, ga waripun rom nhinathuŋgan. Ga guḻku mu nhuma gayŋan dhaŋu romma malany bilu'-biluman.”

Barrakinyma rom bayiŋ walma yolŋuwuru ŋayaŋuŋuru

14 Dhurrwaraŋuru bewaḻiyam nhan Djesu guykuyyuwanan yolŋuwun warrawu bala bitjanan garruwan, “Dharr-bitjan warra ŋäkam, mä nhuma ŋarru dharaŋgan yana. 15 Nhä bayiŋ banha gulŋiya ŋunha guḻunḻi, ŋangawul bayiŋ banha bayiŋuyam yolŋuny ŋayaŋu-barrakinydjuman. Ga nhä bayiŋ dhawaṯthuna ŋalmaliŋguru ŋayaŋuŋurun, bayiŋuyan bayiŋ banha barrakinydjumanma. 16 [Bayiŋ nhuma mäkiri'mim warra, ŋäkam warra ŋuwaḻyuman!]” 17 Bala nhan Djesum ga guyurr'miŋum warra nhangu ŋaykanan guŋnharrumanan yolŋunham warrany bala gulŋiyanan buṉbuḻin. Bala dhanal dhä-wirrka'yuwanan Djesunham bitjanan, “Marrkapmi, ŋatjil rakaraŋ ŋanapiliŋgu banha mayali' bayikuy dhäwu'wuy.” 18 -19 Ga nhanmam Djesum ḏämbu-ganitjuman dhanaliŋgu bitjanan, “Nhalpiyan nhuma gayŋa dhaŋu ŋangawul yana dharaŋganma, ŋatja? Bilanya nhan banha mayalim' gam': nhä bayiŋ yolŋuyu guwaman banhayam ŋuwakurru, ḻinygu ŋarru banha walma mu. Ŋarru nhä banha bayiŋ walman ŋayaŋurun, banhayan nhan bitjuwayiŋ barrakinyma. 20 Ga nhä banha bayiŋ yolŋuwuḻ dhawaṯthun ŋayaŋuŋuru, bayikuyam nhan bayiŋ gayŋa God-Waŋarrma marimin yana milnyaŋ'thun, gulumana bayiŋ ŋalmaliny nhangurun God-Waŋarrwurun. 21 Djinaŋ malaŋuyu barrakinydhu ŋalmaliny bayiŋ banha gulumanma nhanguḻ gam': guyaŋi ŋarru gayŋa barrakinynha yana nhä mala, ga marramba'-djakawarrundami rom, ga manaŋgan rom ga guwatharam yolŋuny mokuy-yupthuman ga 22 räy-wanyuyi, goṯa-wakalmiŋgandami rom, ga dhuwurr-barrakinydji, ga djängum, ga mayali'-wilkthundami rom, ga djäl-gänaŋumi, ga maŋutji-ḏiy' rom, goṯa-garrundami rom, ga marŋgi-rakaranhami rom, ga räy-ŋarr'ŋarr rom, ga ŋayaŋu-wanyu rom. 23 Yo, bilanyayan banha barrakinyma mala bayiŋ gayŋa walma dhawurum ŋayaŋuŋurum, ga barrakinydjumana ŋalmaliŋgu ŋayaŋunhan. Ga bitjanya ḻinygu bayiŋ banha God-Waŋarrnham bitjuwayiŋ gulumana ŋalmaliŋgurun, banhayam nhanguḻim God-Waŋarrwuḻim milnyaŋ'min.”

Djesuyu guŋga'yuwan baṯaminy ŋarru nhan banha yaka Djuw

24 Bewaḻiyam dhanal Djesuyum ga nhanguru guyurr'miŋuyum warrayu guŋnharrumanan banhayam ŋirrima. Ga ŋarranam dhanal ŋirrima-guḻkumiḻin ŋirrimaḻi yäkuḻi Däyaḻin. Ga waythuwan dhanal banhalaya ŋirrimaŋa bala dhanal gulŋiyanan buṉbuḻin, ḻinygu ŋangawul nhan gayŋan banha Djesum ḏukṯukmiyin dhanal ŋarru yolŋum warra nhangu marŋgiyi banha nhan gayŋan banhalayam bitjuwayiŋ nyenan. Ŋarru gulkurun nhan banha djuḻuḻ'yuwanam. 25 -26 Ga banhalaya gayŋan baṯami nyenan ŋarru nhan banha ŋangawul Djuw bäpurrum. Ga yolŋum nhan banha waŋgala-wuyaŋinyaram ga Bänitjawuy, makaŋam Djiriya. Ga banha nhan Djesunham ŋäkul waythundam bala nhan ŋarranan bala garruwanan nhangu bitjanan, “Buku-djulŋi, ŋatjil ŋunha barrakinynha birrimbirrnha ḏupthuwa waku'miŋuwuru nyäkuru baṯamiwuru.” 27 Bala nhan Djesum mayali'murrun garruwan, “Dhaŋum ŋarru ŋurruŋum ŋatha guwaman yumurrku'yu, ga muṉguynha ŋarru banha wärruŋdhum guwaman. [Bilanya banha mayalim' gam': ŋurruŋum nhan ŋarru Djesuyu guŋga'yun nhanguway nhan yolŋuny warrany Djuw malany ga ŋärrun nhan ŋarru guŋga'yun waripunham bäpurruny yolŋuny warrany.] 28 Bala nhan banha baṯamim ḏämbu-ganitjuman bitjanan, “Gulitj yana marrkapmi. Ŋarru bayiŋ banha wärruŋdhum guwaman yana gälkinyaram ŋatha bewalim banha yumurrku'wurum biḻitŋuru.” [Ga djinalaŋam banha bilanya mayali' gam': banha nhan gayŋa Djesuyu nhanguwayma yolŋuny warrany guŋga'yun, ga bitjanya ḻinygu nhan ŋarru banha waripunham yolŋuny warrany guŋga'yunya] 29 Ga banha nhan Djesuyu bilanyawuyma ŋäkul bala nhan bitjanan garruwan, “Way, dhaŋum nhunu mä-wulitjnha yana garruwan. Gatjuy maŋgarran ŋirrimaḻin, ḻinygun banha barrakinyma birrimbirr gätthuwanan waku'miŋuwurum nhuŋguru.” 30 Bala nhan banha baṯamim ḏirruwanan ŋirrimaḻin. Ga banha nhan ŋirrimaŋam waythuwan, nhäŋalam nhan banha waku'miŋunham nhan gayŋan gayŋiyanan yakurr-ŋuwatjinan, ḻinygun nhanguru banha barrakinyma birrimbirr walmanan.

Djesuyu ḏukthuman dhoŋuluny'

31 Ga dhurrwaraŋuru bewaḻiyam Djesuyum guŋnharrumanan banhayam ŋirrima Däyam, bala ŋarranan balan Djaydanḻin, ŋarru batjiwarrma nhan warraṯthuwan ŋunha räy-warruwan, gumurr-djaw'yuwan ŋoymurru ŋarkula'murrun. Ga mä-waŋganynha ŋaykan balan Galaliḻin guḻunḻi ga waythuwan dhanal banhalayan ŋirrimaŋa makaŋa yäkuŋa ‘Dikapulitjnha’. 32 Ga banhalaya gayŋan yolŋu nyenan dhoŋulu' banha ḻundu'miŋuyu warrayu nhanany gutjparruwan balaya Djesuwuḻ. Ga ŋäŋ'thuwan dhanal bitjan, “Buku-djulŋi ŋatjil goŋ-ŋalthuwa djinakuḻ yolŋuwuḻ mä nhan ŋarru ŋuwatji.” 33 Bala nhan Djesuyum gaḏaymanan banhaya dhoŋulu'nham gänaŋuḻin, bala nhan ŋarambiyan gulŋiyan nhanguḻ buthuruḻin, burrparḻi yana. Ga ŋarambiyaḻ nhan nhanguwaywuḻ dhupthuwan, bala ŋayathanan banha yolŋunhan ŋäṉarrnha. 34 Ga ḏämbu-garramattjin nhan djiwarr'ḻi bala yindi-ŋir'yuwanan bala garruwanan yänmurrun nhanguwaywurumurru Arrammurrun bitjanan, “Yipatha!” Bilanya gam' mayali', “Ḻapthuwan!” 35 Ga bitjanam nhan banha garruwan bala banha yolŋuwum buthurum ḻapthuwanan, ga ŋäṉarrma nhangu banha dhayaḻyinan ŋuwatjinan yana, bala nhan gayŋan garruwanam ŋuwatjumanan. 36 Bala dhupal ḏirruwanan balaya yolŋuwuḻ warrawuḻ. Ga bitjan nhan Djesuyu dhanaliny dhurrwara-mukthumanam, “Ŋangawul nhuma ŋarru rakaram yolŋuwuḻim banha ŋaya dhaŋu yolŋuny bitjuwayiŋ ḏukthuman.” 37 Ga yolŋuyum warrayu banha ŋäkulan dhäwum, ga mariminan dhanal banha mä-maŋmaŋdhuwanam. Ga bitjanan dhanal gayŋan banha rakaranhaminam, “Nhän dhaŋum ŋayaŋu-ganyim'thundamin rom, ŋatja! Djinaŋum yolŋuyu gayŋa ŋuwakurrun marimin djäma. Buthuru-dhumukthum gayŋa ŋäman ga yännharram gayŋa garruna.”

Mak 8

Djesuyu maranhu-wuŋan 4000 -nha yolŋuny warrany

1 -3 Waŋganymiyum waluyu guḻku marimi yolŋu warra ḏämbu-ḻuŋ'thuwan balaya Djesuwuḻ ŋänharawu dhäwuwu. Ga ḻinygu dhanal gayŋa nhangu banha malthunma ḻurrkun'nha walum, ga ŋangawulnha banha bitjuwayiŋ biyapulma ŋatha gayŋan ŋoyan. Bala nhan Djesum guykuyyuwanan nhanguway guyurr'miŋuwum warrawu bala garruwan bitjanan, “Ŋayaŋu-wuyuwanan ŋaya dhaŋu djinakum yolŋuwu warrawu. Guḻkun dhaŋu yolŋum warra gayŋa yawungu bärrkuŋurum ŋaykam ga ḻinygun dhanal ḻurrkun'nha walum bitjuwayiŋ mala-manapanma ŋalmaliŋguḻ ga yanatj ḻinygu-u-u ga ŋatha ŋalmaliŋgu yawungu dhawar'yun. Ga ŋangawulnha ŋalma ŋarru dhanaliny dhaŋu yängum djaṉŋarrminham, dhanal bayiŋ bayan ŋunhuŋ gandarrŋam ḏalalakthun.” 4 Ga dhanalim banha guyurr'miŋum warra nhangu ḏämbu-ganitjuman, “Wäy, buku-djulŋi dhaŋum dhaŋu ŋayilpin' ŋirrima,... nhalpiyana ŋalma ŋarru dhanaliny maranhu-wuŋanma, nhaliyun?” 5 Ga nhanmam Djesuyum dhä-wirrka'yuwan dhanaliny, “Nhämunha' gayŋa nhumam ŋatha ŋayathan?” Ga dhanalim ḏämbu-ganitjuman, “Marrkapmi, djabin yana dhaŋu dämbam.” 6 Bala nhan Djesuyum garruwanan dhanaliny, “Ma' ḏäpthuwan maŋgarra garminydjarrkŋan.” Bala nhan banha ḻurrkun'ma ḏämba warraṯthuwanan bala buku-wuŋan God-Waŋarrnhan. Ga ganitjuman nhan bitjan yumurrku'kuwan bala ŋarran guŋanan guyurr'miŋuwuḻin nhanguwaywuḻ. Ga dhanalim ŋarran guŋan ŋunha yolŋunhan warrany. 7 Ga ḻurrkun' dhanal gayŋan guya mala ŋayathan. Ga buku-wuŋan nhan God-Waŋarrnha bayikuya guyawu, bala guŋanan guyurr'miŋuwuḻin warrawuḻ bala dhanalim ŋarran yolŋunhan warrany guŋan. 8 -9 Ga bukmakma banha yolŋum warra ga 4000 malam. Ga guwamanam dhanal ŋarran banha ŋatham ga maranhuyin dhanal bukmak yana. Ga dhawar'yuwanam dhanal guwamandaŋurum bala banha guyurr'miŋuyum warrayu wapthumanan ŋarran bäytjinyaram ŋatha, ga dhaŋaŋguwanam dhanal djabin yilipim malany. Ga dhurrwaraŋuru bewaḻiyam nhan gayŋan Djesuyum yänguwanan dhanaliny ŋirrimaḻin. 10 Ga banha dhanal yolŋum warra bitjuwayiŋ ŋaykanam ŋirrimaḻim, bala nhan Djesum ga guyurr'miŋum warra nhangu ŋalthuwanan gayŋan marthaŋayḻin bala dhanal ŋarranan, ŋirrimaḻin yäkuḻi Dalmanuthaḻin.

Baratjiyum yolŋuyu warrayu gayŋan birrka'yuwan ŋayaŋu-ḻiyuwan Djesuny

11 Ga banha dhanal Djesu ga bukmak banha nhämunha gayŋan malthuwan nhangu waythuwanan banhalayan waŋgalaŋa Dalmanuthan. Ga ḻurrkun' yolŋu warra bewaḻi banha Baratjiwuru malaŋuru ŋarran nhanguḻ balaya Djesuwuḻ, bala dhanal gayŋan yän-ḏupthunminan mä dhanal ŋarru bawa'kuŋan nhanany. Ga bitjan dhanal nhanany garruwanam birrka'yuwanam, “Ma' wilak maŋutji-wuŋan ŋanapiliŋguḻ ŋayaŋu-ṉirrundamim rom mä ŋanapu ŋarru nhäman ga mä-wulitjmiyin banha nhunu gulitj gayŋa ganydjarr ŋayathan God-Waŋarrwuŋ!”. 12 Bala nhan Djesum yindi-ŋir'yuwanan ga garruwan nhan bitjanan, “Banha ŋaya bayiŋ bilanyawuyma ŋäma, banham nhuma bayiŋ nhänany ŋayaŋu-ḻiyuna! Nhäwu nhuma gayŋa dhaŋu ŋayaŋu-ganyim'thundamiwum romgu ŋäŋ'thun? Ŋangawul warra bitjaya ŋäŋ'thuwa. Gulitj gayŋa dhaŋu ŋayaŋu-ganyim'thundamim rom gayŋiya, ŋarru ŋaya ŋarru ŋangawulnha bitjuwayiŋ djämam, yana bayiŋ nhumaliŋgum nhänharawu.” 13 Ga bewaḻiyam nhan Djesum ŋarranan guŋnharrumanan yolŋunham warrany bala dhanal guyurr'miŋum warra nhangu ŋaykanan buḏapthuwanan marthaŋayyun bayikuyam guḻungu, ŋunha gali'ḻin.

Djägakunhamiya warra Baratjiwurum warrawuru

14 Manymak, bala dhanal ŋarranan Djesum ga guyurr'miŋum warra nhangu. Ga gandarrŋam banha guḻunŋa bala dhanal guyaŋinan banha dhanal meṉguwan ŋathawu warraṯthundawu. Ga waŋganynha dhanal gayŋan banha dämbam bitjuwayiŋ gutjparruwan. 15 Ga nhanmam banha Djesuyum dhanaliny bitjuwayiŋ ŋäkul, dhanal gayŋan garrunmin ŋathawuy bala nhan bitjanan, “Dharraḏayiya, ga djägakunhamiya warra, ŋay, mä ŋarru nhumaliny ŋangawul mu mayali'-wilkthun ŋunhuŋum Geŋ Yaritthum ga Baratjiyum yolŋuyu warrayu. Bilanya dhanaliŋgu banha yänma malany bitjuwayiŋ ŋathawuy ḏulul'yumanda.” 16 Ga banha dhanal guyurr'miŋuyum warrayu nhanguḻ ŋäkul bala dhanal mä-yumbal'yuwanan. Bala dhanal gayŋan garrunminan, “Nhalpiyan nhan dhaŋu marrkap'ma garruwan,... linygu wilak ŋalma ŋangawul ŋatha gutjparruwan?” 17 Ga nhanmam Djesum marŋgiyin dhanaliŋgu nhalpiyan dhanal gayŋan guyaŋin, bala nhan bitjanan, “Nhä nhuma gayŋa dhaŋu ŋathawuyma yana garrunmi... ŋangawul nhuma banha nyäku mayalim' warraṯthuwan? Nhä nhumaliŋgu dhaŋu muḻkurrma dhumuktjinan? 18 Ḻinygu mu nhuma gayŋan nhäŋalam, ŋarru nhuma ŋangawul yana dharaŋganam. Dhaŋum nhuma bitjuwayiŋ dhuŋamin nhänharawun. Ga ḻinygu nhuma gayŋan ŋäkulam, ga ŋangawul yana nhuma dharaŋgan, ga banhayam nhuma dhuŋamin bitjuwayiŋ ŋänharawun. 19 Nhän nhuma dhaŋu ḏämbu-dhumuktjinan, ŋatja? banha ŋaya dämba malany gani'-ganitjuman ga maranhu-wuŋan 5000 -nha yolŋuny warrany? Ga nhämunha'ḻi yilipiḻim nhuma banha bäytjinyaram ŋatha malany wapthuman?” Ga dhanalim ḏämbu-ganitjuman bitjan, “12 -mu banha yilipim, marrkap!” 20 Ga biyapul nhan Djesuyu dhä-wirrka'yuwan, “Nhä nhuma gayŋa dhaŋu guyaŋi mu banha ŋaya gani'-ganitjuman djabin ŋatha malany maranhu-wuŋandawu 4000 -gu yolŋuwu warrawu?” Ga dhanalim ḏämbu-ganitjuman, “Yo, djabin banha yilipi marrkap!” 21 Bala nhan Djesum bitjanan garruwan, “Gulitj dhuwan, ḻinygun nhuma dhaŋu nhäŋalan nhumaliŋguru maŋutjiyum, ŋarru nhäwun nhuma gayŋa ŋangawulma dharaŋgan banha ŋalaŋuru nyäku bayiŋ gayŋa ganydjarr ŋarra?”

Djesuyu ḏukthuman maŋutji-bambaynha yolŋuny ŋunhal Bithdjayda

22 Ga bewaḻiyam nhan Djesu ga guyurr'miŋum warra nhangu waythuwanan banhalayan Bithdjaydan waŋgalaŋa. Ga banhalayam dhanal yolŋuyu gutjparruwan bambaynha yolŋuny nhanguḻ Djesuwuḻ, ga ŋäŋ'thuwan dhanal Djesuny nhan ŋarru ŋayathan banhaya bambaynha yolŋuny mä nhan ŋarru ŋuwatjin. 23 Bala nhan Djesuyum gaḏaymanan banha bambaynham yolŋuny gänaŋuḻin bewaḻiyam ŋirrimaŋuru. Bala nhan dhupthuwanan nhanany maŋutjim bala ŋayathanan, bala nhan dhä-wirrka'yuwanan, “Ŋalan, nhäŋalan... nhunu?” 24 Ga nhanmam banha yolŋum ḏämbu-garrwartjin ga ḏawa'yuwan nhan djarrpuḏayḻi ga dhunupaḻi galiḻi, bala ḏämbu-ganitjumanan, “Dhaŋu ŋaya gayŋa yolŋunham warrany nhäman, ŋarru mä bayiŋ gaŋga, bilanyan bitjuwayiŋ ḏarpa malany nyin mali'-mali'yun!” 25 Ga biyapulya nhan Djesu ŋarambiya-ŋalthuwan bayikuḻ yolŋuwuḻ maŋutjiḻi. Ga marimanan nhan gayŋan banha bambayma yolŋu maŋutji-ḏukṯukmiyinam nhänharawun yana. Bala nhan gayŋan bayiŋuya yolŋuyum ŋuwaḻyumanan nhäŋal. Ga ḻinygun nhangu banha maŋutjim bitjuwayiŋ ḻapthuwanan. 26 Bala nhan Djesuyum yänguwanan banhaya yolŋunham bitjanan, “Maŋgarran ŋirrimaḻin, ga ŋangawulnha ḏirruwa Bithdjaydaḻim.”

Betayu rakaran banha Djesum dhaŋu Christ banha Maŋutji-yunupayumandan yolŋu

27 Ga bewaḻiyam nhan Djesum ga guyurr'miŋum warra nhangu buku-ḻiw'yumanan gayŋan ŋarran ŋunhalayam Djitjariya Bilipayma waŋgalaŋa. Ga banhalaya gandarrŋam bala nhan Djesuyum ŋäŋ'thuwanan nhanguway guyurr'miŋunham warrany bitjanan, “Wäy, waraparra, nhalpiyan bayiŋ gayŋa banha yolŋuyum warrayu rakaram,... yol dhaŋu ŋayam?” 28 Ga dhanalim buku-ganitjuman, “Yolŋuyum warrayu nhuna bayiŋ gayŋa rakaram be warri nhunu Djonnha banha Buku-ḻupthumandamin yolŋu. Ga waripuyum warrayu nhuna bayiŋ gayŋa rakaram be warri nhunu Yilaydjan banha ŋaḻapaḻnha yolŋu God-Waŋarrwun djawarrkmi baman'ŋuwuynha. Ga waripuyum nhuna bayiŋ gayŋa rakaram dhaŋu nhunu waripu bitjuwayiŋ God-Waŋarrwuŋ djawarrkmi baman'ŋuwuy.” 29 Ga biyapul nhan Djesuyu dhä-wirrka'yuwan, “Wäy-y, nhumapim gayŋa nhalpiyan nhänany guyaŋi,... yol dhaŋu ŋayam?” Bala nhan Betam ḏämbu-ganitjuman nhangu bitjanan, “Marrkapmi, nhunum dhaŋu Christ banha Maŋutji-dhunupayumanda yolŋu God-Waŋarrwuŋun gänaŋ'thumanda ŋätjiliŋuwuynha.” 30 Bala nhan Djesuyum dhanaliny dhurrwara-mukthumanan bitjanan, “Ŋangawulnha warra bukmakkum rakaraŋ, ŋay!”

Djesuyu ŋätjilmiŋganan rakaran buṉakinyawun

31 Ga bewaḻiyam nhan Djesuyum rakaranan nhanguway guyurr'miŋuwum warrawu bitjanan, “Ŋayapin yana dhaŋu Gulitjŋum Wal'ŋu Yolŋu, ganam' bitjuwayiŋ. Yo, yalalaŋumim ŋaya barkthu marimin yana dhaŋgaḏirryum ḻinygu ŋurru-warrundayŋuyum malayu ga ŋurruŋu-ḏalkarramiyum ga rom-marŋgikunharamiyum yolŋuyu warrayu nhänany barkthu ḻikandhu-ḏupthun, bala dhanal barkthu nhänany guwatharaŋun. Ga burrpar munha barkthu djuḻkthu bala ŋaya barkthu wälŋayin rakunyŋurum.” 32 Ga banha nhan Djesu bitjuwayiŋ rakaranhaminam, bala nhan Betayum nhanany barkan warruwan bala dhaykuwanan nhanany bitjanan, “Marrkapmi, ŋangawul nhunu bitjayam garruwa! Ŋayam ŋarru dhanaliny guluman nhuŋguru guwatharanharaŋurum.” 33 Ga bitjanyam nhan banha Betam garruwan ŋangawul God-Waŋarrwurum bitjuwayiŋ ŋayaŋuyu. Bala nhan Djesum ŋanydjaḻa'yuwanan bala ŋarran nhäŋalan guyurr'miŋunham warrany nhanguway, bala nhan maḏakarritjthun yändhum garruwan Betanham bitjanan, “Mukthuwa! Dhuwanma gayŋa Djaytinnha garrun banha nhan buŋgawan waŋawun malaŋuwu. Gatjuy gätthuwan. Dhaŋu nhunu gayŋa yolŋuwuru ŋayaŋuyu garrun, ŋangawul God-Waŋarrwuru ŋayaŋuyu.” 34 Bala nhan Djesuyum waripunham yolŋuny warrany ga guyurr'miŋunham warrany nhanguway yurrum'thumanan, bala nhan dhanaliny gayŋan marŋgikuwanan bitjanan, “Bayiŋ nhan ŋarru yolŋu gayŋa djälmiyi nyäkum malthundawu, nhan ŋarru gayŋa bitjanma ḻinygu malthun nyäkum, banhayam nhan ŋarru meṉguman bitjuwayiŋ nhanguwayma ŋayaŋu ga malthun ŋarru God-Waŋarrwurun ŋayaŋuwu, bayaya ŋarru banha yolŋu djälmiyi guwatharanharawum nhangu waŋayumandawun yana. Ga nhanmam ŋarru gayŋa bitjana ḻinygun malthuna yana, bitjan bayiŋ yolŋuyu ḻaw'yuman nhanguway ḏarpa-mälakthumanda ḻambarryu, bala bayiŋ gumurr'yuna ŋarra waŋayinyarawun yana. 35 Ga bayiŋ ŋarru yolŋu gayŋa nyena nhanguwaywurun yana wälŋawu, yurrum'thuman ŋarru ŋarra be nhä malany rom, yana bitjuwayiŋ murrukaykunharami, bayikuyam yolŋuwu ŋarru banha nhäm mala ga wälŋam nhangu winya'yuna yana. Ŋarru banham yolŋu, banha nhan ŋarru waŋayi ḻinygu nhan bayiŋ gayŋa nyäkum malthun, ga rakaram bayiŋ gayŋa God-Waŋarrwun yana rom, yalalaŋumim nhan barkthu gayŋi banha nyinayim wälŋam dhawar'yundanharran. 36 Ma' ŋäkan warra! Bayiŋ nhunu yolŋu ṉukunydjam wal'ŋu, ŋunhuŋ nhä guḻku'mim, ga bayiŋ nhan ŋarru banha God-Waŋarryum nhunany bitjuwayiŋ ḏupthunma, ga nhän nhunu ŋarru banha warraṯthunma? Ŋangawulnha! 37 Ga bayiŋ nhunu gayŋa mäyu-ḏapthuman nhä malany djinakuwuy munatha'wuy, banham nhunu ŋarru ŋangawulnha buku-djuḻkthumanma guŋan ŋunhuŋ nhä wälŋawum nhuŋguwaywuru ḏirrunmaranharawu! 38 Yo, ŋäkan warra! Dhaŋum gayŋa djinaŋum djunama yolŋuyum warrayu djinalaŋam munatha'ŋam djäma guḻkun marimin barrakinyma rom malany. Ga ŋangawulnha dhanal gayŋa ŋayaŋumiyu malthundawu bitjuwayiŋ God-Waŋarrwum. Ga bayiŋ nhunu ŋarru gayŋa räy-nhinathuŋganmi nyäkum malthundawu, ga marŋgikunhawum nyäkuru, ŋayam ŋarru bitjuya ḻinygu nhuŋgum räy-nhinathuŋganmi, ga ŋangawulya nhunanham rakaraŋ ŋunhalam God-Waŋarrwuḻim gumurrŋa. Ḻinygu ŋayam barkthu banha Gulitjŋum Wal'ŋu Yolŋu, ḏirrun bewaḻi djiwarr'ŋurum ŋapa-malamin ŋanapun djiwarr'wuynha dhäwumin yolŋu warra. Ga yarrupthum ŋanapu barkthu banha djiwarr'ŋurum djeŋarra'yakaynha bäyman galumanyaŋnha, ga bilanyamiyun barkthu banha yolŋuyum warrayu dharaŋgum nhänany.

Mak 9

1 Yo, ŋangawul warra meṉguŋam nyäku yänma, ŋay! Djinalaŋa malaŋa dhaŋu nhuma ŋarra djingaryun, banha nhuma ŋangawul yana bitjuwayiŋ waŋayin, yalalaŋumiyum nhuma barkthu banha ḻurrkun'thun yana yolŋuyum warrayu nhäŋun nhan ŋarru God-Waŋarryum nhanguway romnham ŋarranharamiŋgun, ganydjarryum marimin wal'ŋu murrukayyun.”

Djesuwum rumbalma djambin waripuŋuyinan ga girrim' nhangu gayŋan miḻŋ'miḻŋdhuwanan banhalayam bukuŋam

2 Ga 6 bitjuwayiŋ walu djuḻkthuwan bala nhan Djesuyum gaḏaymanan Betanhan ga Djayimnhan ga Djonnhan, mä dhanal ŋarru bukuḻin ŋaykam yolŋunharraḻin. Ga banha dhanal ŋunha ḏämbum ŋayathan bala dhanal nhäŋalam Djesunham nhan waripuŋuyinan rumbalma. 3 Ga girrim' nhangu gayŋan banha biyapulnha wal'ŋu dhika miḻŋ'miḻŋdhuwan, gaywaraŋun yana lanyiŋnha bäyman, banha gayŋa djuḻkthumana bilaŋ nhä watharr marimi girri'. 4 Ga ganyim'thuwanan dhanal banha nhäŋalam nhanany Djesunham nhan gayŋan garruwanam bayikuḻiyan ŋätjiliŋuwuywuḻin ŋaḻapaḻwuḻ wulaykuḻ, Yilaydjawuḻin ga Mawtjitjkuḻin. 5 -6 Ga mariminan dhanal banha guyurr'miŋum warra biyaṉiyinam ga nhanmam banha Betam mä-yumbal'yuwanan bala nhan banha guyaŋinyanharran garruwanam bitjanan gam, “Wäy Garray, ŋuwakurrun dhaŋu marimin bay! Nhä banha ŋuwakurru ŋanapu ŋarru nhumaliŋgu warraw'ma malany warkthun?... waŋganyma nhuŋgu ga waŋganyma Yilaydjawu ga waŋganyma Mawtjitjkun?” 7 Ga bewaḻiyam bala waŋupinin maḻŋ'thuwan bala yana ŋäkirrinan dhanaliny. Bala dhanal ŋäkulan rirrakaynha nhan gayŋan garruwan bewaḻiya waŋupini'ŋurum bitjanan gam', “Ŋäkan warra! Dhuwaniyan banha nyäkuwayma wal'ŋu gäthu'miŋu marrkapma. Nhanguwaynha warra buthuru-bitjuwam!” 8 Ga banha dhanal bitjuwayiŋ ŋäkulam rirrakayma, ga ḏawa'yuwanam ga nhäŋalam dhanal Djesunhan yana nhanapinyaynhan. 9 Ga bewaḻiyam bala nhan Djesum ga guyurr'miŋum warra nhangu martjmartjuwanan yarrupthuwanan bukuŋurum. Bala nhan Djesuyum garruwanan dhanaliny bitjanan, “Nhä nhuma dhaŋu bitjuwayiŋ nhäŋal, ŋangawulnha nhuma ŋarru rakaramam yolŋuwuḻim warrawuḻ. Ŋaya mu dhaŋu Gulitjŋum Wal'ŋu Yolŋu. Ŋurruŋum ŋaya ŋarru waŋayi ga biyapulya ŋaya barkthu banha wälŋayi. Ga ŋärrun nhuma barkthu banha gayŋi yolŋuwuḻim warrawuḻ rakaraŋ.” 10 Ga baṯ-bitjanan dhanal gayŋan banha yänma nhanany Djesunham ŋayathan ga ŋangawulnha dhanal banha yolŋuwuḻim rakaran. Bala dhanalim banha ḻurrkun'ma nhangu guyurr'miŋu warra gayŋan dhä-wirrka'yunminan bitjanminan, “Nhäwu nhan banha bitjanyam garruwan? Be nhan barkthu biyapul wälŋayi rakunyŋurum? Nhalpiyun banha barkthu bitjuyam maḻŋ'thu?” 11 Bala dhanal nhanany dhä-wirrka'yuwanan bitjanan, “Nhäwu bayiŋ gayŋa banha Rom-marŋgikunhamiyum warrayu rakaram banha nhan ŋarru Yilaydja ŋurruŋum waythu, ga ŋärrun barkthu nhanmam Christma banha Maŋutji-yunupayumandam yolŋu waythu? Ga nhunupim gayŋa nhalpiyana guyaŋi way, Marrkapmi?” 12 Bala nhan Djesum ḏämbu-ganitjuman bitjanan, “Gulitj dhuwanma. Nhän ŋatjil ŋarru banha banhaya baman'ŋuwuy ŋaḻapaḻ yäku Yilaydja ŋurruŋum waythun, ŋätjilmiŋganma batjiwarrma yäkthun nhangum banha Maŋutji-yunupayumandawum Yolŋuwu banha nhan God-Waŋarryu ŋätjilmiŋgan dhä-ŋätjil yana. Ga nhäwun nhumam bayiŋ gayŋa dhaŋu djinaŋum warrayu ŋangawulma bitjuwayiŋ dharaŋgan banhayam malany dhäwu ŋunha wukirriwuyma God-Waŋarrwuḻim djorra'ŋa, bayikuwuyma banha Gulitjŋuwuruyma Wal'ŋu Yolŋuwuruy? Ŋarru ḻinygu mu dhanal banha bitjuwayiŋ dhäwum nhanguruy wukirri, ga yolŋuyum warrayu nhanany banha ḏämbuyu-ḏupthuwanan bala dhanal ŋarru guwatharaman nhanany waŋayumana yana. 13 Gatjuy ŋuwatjuman warra mäkiri-witjuwam. Banhayam banha ŋätjiliŋum yolŋu Yilaydjam ḻinygu nhan waythun. Ŋarru yolŋum warra dhanaliŋguwaynha ŋayaŋuwu malthuwan bala barrakinydjumanan nhananham nhäŋal. Ga bilinyayan banha dhanal gayŋan ŋätjiliŋuwuyyum djawarrkmiyu warrayu yänma wukirri ŋätjilim.”

Djesuyu ḏukthuman yothuny banha barrakinydhu birrimbirryu gayŋan ŋayathan

14 Ga banha dhanal Djesu ga ḻurrkun' banha guyurr'miŋu warra nhangu waythuwanam waripuwum warrawu guyurr'miŋuwu, bala dhanal nhäŋalan guḻkunhan yolŋuny warrany. Bala banha yolŋum warra ḻuŋ'thuwanan bala gayŋan nhäŋalan Djesuwun banha guyurr'miŋuny warrany dhanal gayŋan dhaykunharamin ŋunha rom-marŋgikunharami yolŋu warra. 15 Ga banha dhanal bitjuwayiŋ yolŋuyum warrayu nhäŋalam nhanany Djesunham bala dhanal ganyim'thuwanan ḻinygu dhanal banha bitjan guyaŋin yana warri nhan gayŋan baḏak yana nyenan ŋunhalaya bukuŋa. Bala dhanal gumurr-gätthuwanan nhangu. 16 Bala nhan Djesuyum dhä-wirrka'yuwanan dhanaliny bitjanan, “Nhäwuy nhuma gayŋa dhaŋu dhaykunharamim?” 17 Ga nhanmam waŋganyma yolŋu bitjanan garruwan gam', “Marrkapmi ŋäka nhänany! Dhaŋu ŋaya yothuny ḏirramuny nyäkuway gutjparruwan mä nhunu ŋarru ḏukthuman nhanany. Ŋangawul nhan dhaŋu yännharra ga dhaŋu nhanany bayiŋ gayŋa barrakinydhu birrimbirryu mala ŋayathan. 18 Ga banha nhanguḻ bayiŋ barrakinyma birrmbirr gulŋiya bala nhan bayiŋ nhanany butparkthumana nyin munatha'ḻin. Bala nhanguḻ bayiŋ dhurrwaraŋurum ŋarruŋ ŋälma gatjkatjuna bala nhan bayiŋ gayŋa rirra-rathanmin. Ga rumbalma nhangu bayiŋ wanyuyin bilanyan bitjuwayiŋ ḏarpan. Ga ŋäŋ'thuwan ŋaya dhaŋu guyurr'miŋuny warrany nhuŋgu guŋga'yundawu, dhawaṯthumandawu djinaku birrimbirrwu, ŋarru gulkurun.” 19 Ga banha nhan Djesuyu bilanyawuyma ŋäkul bala yana nhan maḏakarritjtjinan dhanaliŋgu ga bitjanan nhan garruwanam, “Nhä nhuma dhaŋu yolŋum warra dharaŋandanharram, ḻinygu mu ŋaya gayŋan nhumaliny dhaŋu marŋgiyumanam bitjan mu ḻinygu yana, ga nhä nhuma gayŋa dhaŋu dhiryun marŋgiyim? Ŋangawul nhuma gayŋa nyäku dhaŋu gulitjma mä-wulitjmiyi, ŋatja? Nhämunha'min ŋaya ŋarru nhumaliŋgu gäḻkuḻamam? Gu, gutjparruwan warra dhuwan yothunham rälin!” 20 Bala dhanal ḻaw'yumanan banhaya yothunham bala gutjparruwanan nhanany Djesuwuḻin. Ga banha nhan bayiŋuya barrakinydhu birrimbirryu nhäŋal Djesunham bala nhan yana ḏupthuwanan banha yothunham munatha'ḻin baya gayŋan djalkthunmin, ga dhurrwaramurrum ŋarran ŋälma gatjkatjuwanan. 21 Bala nhan Djesuyum dhä-wirrka'yuwanan banha mori'miŋunham bitjanan, “Nhätha nhan gayŋan dhaŋu bitjanam?” Bala nhan banha mori'miŋuyum bitjanan rakaranan, “Bilinyamiyu banha nhan yutjuwaḻ yana. 22 Wikarraŋumi nhan gayŋan dhaŋu barrakinyma birrimbirr djälmiyin nhangu guwatharanharawum. Ga bitjan ḻinygu nhan bayiŋ gayŋa nhanany djalkthun, waripum bayiŋ ḏupthun ŋorrtjaḻin ga waripum bayiŋ garmakḻin guḻwuḻyuman. Ga buku-djulŋi ŋatjil ŋalinyuny guŋga'yuwa, gu? Bayiŋ dhaŋu gumurr-yalŋgim, ma' maŋutji-wuyuwan ŋalinyuŋgu, ḏukthuman dhaŋum yothunham.” 23 Bala nhan Djesum bitjanan garruwan, “Nhäwu nhunu bitjanam garruwan, ‘Bayiŋ dhuwan gumurr-yalŋgim’? Ŋayam ŋarru dhuwan djäma yana, bayiŋ nhunum ŋatjil ŋarru mä-wulitji nyäkum!” 24 Bala yana nhan banha mori'miŋum mäḻiŋganminan bitjanan, “Marrkapmi, ḻinygun dhaŋu ŋayam mä-wulitjmiyinan. Gu, guŋga'yuwan nhanany, mä nyäku ŋarru mä-wulitjinyaram marimin yana wanyuyi!” 25 Ga bilanyamiyum waluyu nhan Djesuyum nhäŋalan guḻkunhan yolŋunham warrany dhanal ŋarran giṯthuwan räli malami. Bala nhan yän-wuŋanminan bayikuya barrakinygum birrimbirrwu bitjanan, “Nhunu dhaŋu birrimbirr, walmiyan djinakuruya yothuwurum, mä nhan ŋarru ŋäman ga garruna! Ga ŋangawulnha biyapulma gulŋiya nhanguḻ!” 26 Ga banha nhan bayiŋuya barrakinydhum birrimbirryu ŋäkulam Djesunham garrunda, bala nhan yatjuwanam mariminan. Bala nhan banha yothum bitjuwayiŋ gälkinan, ḏalalakthuwanan, nhawun nyin rakunynha gayŋiyan. Bala gayŋan banha yolŋum warra rakaranhaminan banhalayam, “Wäy ḻinygun nhan dhaŋu waŋayinan!” 27 Bala nhan Djesuyum ŋarambiyan nhanany ŋayathan bala ṉakanharamiŋganan. 28 Bala dhanal Djesuyum ga guyurr'miŋuyum warrayu nhanguru guŋnharrumanan banhayam ŋirrima bala gulŋiyan buṉbuḻin. Bala dhanal banhalayam dhä-wirrka'yuwanan Djesunham bitjanan, “Wäy, nhäwu banha ŋanapum ŋangawul walmanharamiŋgan banhayam barrakinynha birrimbirrnha?” 29 Bala nhan Djesum garruwan bitjanan, “Ŋuwatjuma ŋäkam! Bilanyayam banha birrimbirr mala barrakinymin marimin. Ga bayiŋ nhuma ŋarru gayŋa ŋangawulma bitjuwayiŋ bukumiŋgan guŋga'yundawum, nhumam ŋarru ŋangawulnha bilanyanham birrimbirrnha mala dhawaṯthuman yolŋuwurum.”

Djesuyu biyapulya rakaran nhanguway waŋayinyarawu

30 Ga bewaḻiyam bala nhan Djesuyum ga guyurr'miŋuyum warrayu nhanguru guŋnharrumanan banhayam ŋirrima bala dhanal ŋarran Galaliḻin makaḻi waŋgalaḻi. Ga ŋangawul nhan gayŋan banha djälmiyin dhanal ŋarru yolŋum warra bitjuwayiŋ nhangu marŋgiyi banha nhan gayŋan banhalayam nyenan. 31 Yo, djälmiyinam nhan gayŋan, nhan ŋarru gayŋa guyurr'miŋunhan warrany yana nhanguway marŋgiyuman. Ga bitjan nhan garruwanam gam', “Yaka wikarra, bala dhanal barkthu nhänany ŋarambiya-guŋun waripuwuḻin mulkuruwuḻin yolŋuwuḻ. Bala dhanal barkthu nhänanham banha Gulitjŋunham Wal'ŋu Yolŋuny guwatharaŋun murrkay'yumun. Ga waŋayi ŋaya barkthu yulŋum, ŋarru ŋaya barkthu biyapulya bitjuwayiŋ wälŋayi dhurrwaraŋuru burrparyum munhayu.” 32 Yo, bitjanyan nhan gayŋan banha Djesuyum rakaran, ŋarru nhangu banha guyurr'miŋum warra mä-yumbal'yuwanan. Ga ŋangawulnha dhanal banha biyapulma bitjuwayiŋ nhanany dhä-wirrka'yuwan.

Djesuwu guyurr'miŋu warra gayŋan dhä-wanyuyinyaramin yol ŋarru gämurru'yi

33 Ga bewaḻiyam bala dhanal Djesum ga guyurr'miŋum warra nhangu ŋaykanan, ga waythuwan dhanal waŋgalaŋa yäkuŋa Gapuniyamnha. Ga banha dhanal gulŋiyanam buṉbuḻim bala nhan Djesuyum dhä-wirrka'yuwanan dhanaliny bitjanan, “Wäy, nhäwuy mu nhuma ŋarran banha batjiwarr-ŋupanam dhurrwara-ḏupthunmin?” 34 Ga dhanalim banha ŋangawulnha nhangu ḏämbu-ganitjuman banha nhäwuy dhanal ŋarran garrunmin batjiwarr-ŋupan, yol gayŋa ŋurruŋuyi bewaḻiya ŋurrukŋuru. 35 Bala nhan Djesum nyenanan bala nhan gayŋan dhanaliny marŋgikuwanan bitjanan, “Bayiŋ nhunu gayŋa ŋunhuŋ yol yolŋu djälmiyi nhunu ŋarru ŋurruŋuyim, nhunum bayiŋ bitjun bitjuwayiŋ dhaŋu gay' yolŋu djämamin yana bawalamiwun yolŋuwu.” 36 Bala nhan Djesuyum yothunhan ḻaw'yuman bala dhangi'yuwanan nhanany, bala gunhanan ṉapuŋgga'ḻin gumurrḻin dhanaliŋguḻ, bala nhan bitjanan garruwan, 37 “Bayiŋ nhunu ŋarru ŋunhuŋ yol yolŋu gumurr-ŋuwatji nhäŋiniŋ'kum yolŋuwu nhawun djinakum gay' yothuwu, ḻinygu nhan banha nyäku bitjuwayiŋ yolŋu, banhayam nhunu nyäkun gumurr-ŋuwatjin. Ga bayiŋ nhunu nyäkum gumurr-ŋuwatjin, banham nhunu gumurr-ŋuwatjin nyäkuru mori'miŋuwun, bayikuyan banha nhan nhänany djarr'yuwan ŋarranharawu räli dhambal munathaḻ' waŋgalaḻ.”

Yol ŋalmaliŋguram gali'ŋa?

38 Ga dhurrwaraŋuru bayiwaḻiyam bala nhan Djesuwum guyurr'miŋu yäku Djonma garruwan bitjanan, “Way marrkapmi, ŋunha ŋanapu yolŋuny nhäŋal nhan gayŋan barrakiny birrimbirr walmanharamiŋgan nhuŋguru yäkuyu. Ŋarru ŋanapum nhanany guluman ḻinygu nhan banha ŋangawul ŋalmaliŋguḻ bitjuwayiŋ malaŋuru.” 39 Bala nhan Djesum bitjanan dhanaliŋgu ḏämbu-ganitjuman, “Ŋangawul nhuma warri banha gulumarra nhanany. Ḻinygu banha nhan ŋarru gayŋa yolŋuyu djäma ganydjarrmim rom nyäkurum yäkuyu, ga yalalam nhan ŋarru banha ŋangawulnha nyäkum barrakinydjuman garrun. 40 Ga bayiŋ nhan yolŋu ŋangawulma bitjuwayiŋ baku-ŋayathandami, banhayam nhan ŋalmaliŋguran gali'ŋa. 41 Ŋuwatjuma guyaŋiyam! Bayiŋ nhan bilaŋ yol yolŋu marŋgi banha nhunu bayiŋ gayŋa malthun Maŋutji-yunupayumandawum yolŋuwu, bala dhanalim ŋarru nhuna guŋga'yuna. Nhanmam ŋarru banha God-Waŋarryum banhayanham yolŋuny ŋangawulnha bitjuwayiŋ meṉgum, bayaya banha nhan ŋunhuŋ garmak yana nhangu bitjuwayiŋ guŋan.”

Ŋangawul wakalŋiya dhuwurr-barrakinydhum romdhu

42 Ga biyapul nhan Djesu garruwan bitjan, “Bayiŋ ŋarru ŋunhuŋ yolthu yolŋuyu maŋutji-warrun nyäku yothuny barrakinyḻi romḻi, bala nhan ŋarru banha bitjuwayiŋ guluna nyäkurum mä-wulitjinyaŋuru, ŋuwakurrum banha bayikuyam yolŋuwu maŋutji-warrundamiwum nhanany ŋarru mayaŋnha mata'yuman raki'yun, murrukaymiyun ṉutjurruyu, bala ḏupthuna dhulmuḻin ḏamurruŋ'ḻin garmakḻi, mä nhan ŋarru guḻwuḻyuna. 43 Ga bayiŋ nhuŋguru goŋdhu bitjuwayiŋ ŋunhuŋ nhä barrakiny warkthuwan, nhunum gulkthuwan banhayam goŋ. Ḻinygu ŋuwakurrum nhuŋgu nhunu ŋarru barkthu djiwarr'ḻim gulŋiyi goŋ waŋganymin. Ga bayiŋ nhunu baḏak yana goŋ-burrparmim, nhunanham barkthu ḏupthu ŋunha ŋorrtjaḻin ŋunha dhä-gir'yundamiḻin waŋgalaḻi. 44 [Ga banhayam dhaŋu barrakinynha marimin waŋgala. Ga ŋorrtjam bayiŋ ŋangawulnha ŋulipalyi ŋunhayam waŋgalaŋa. Ga mewirrim' bayiŋ gayŋa wälŋan yana gaḻun, barrakinydjumana bayiŋ ŋarra ŋunhuŋ nhäm malany.] 45 Ga bayiŋ nhuŋguru ṉukuyu gutjparruwan nhuna barrakinyḻi, gulkthuman dhuwan ṉukunham. Ḻinygu ŋuwakurrum nhuŋgu nhunu ŋarru barkthu djiwarr'ḻim djuḏupthu ṉuku waŋganymin. Ga bayiŋ nhunu baḏak yana ṉuku burrparmim nhunanham barkthu ḏupthu ŋunha ŋorrtjaḻin banha dhä-gir'yundamiḻin waŋgalaḻi. 46 [Ga banhayam dhaŋu barrakinynha marimin waŋgala. Ga ŋorrtjam bayiŋ banha ŋangawulnha ŋulipalyi ŋunhayam waŋgalaŋa. Ga mewirrim' bayiŋ gayŋa wälŋan yana gaḻun, barrakinydjumana bayiŋ gayŋa yana ŋunhuŋ nhäm malany.] 47 Ga bayiŋ nhuŋguru maŋutjiyu nhuna gutjparruwan barrakinyḻi romḻi, nhunum yana ḏulŋurr'yuwan maŋutjim nhuŋguway bala ḏupthuwan, ḻinygu ŋuwakurrum nhuŋgu nhunu barkthu djiwarr'ḻim gulŋiyi maŋutji waŋganymin, ga bayiŋ nhunu maŋutji burrparmim yana, nhunanham barkthu ḏupthu ŋunha ŋorrtjaḻin ŋunha dhä-gir'yundamiḻin waŋgalaḻi. 48 ‘Ga banhayam dhaŋu barrakinynha marimin waŋgala. Ga ŋorrtjam bayiŋ banha ŋangawulnha ŋulipalyi banhalayam waŋgalaŋa. Ga mewirrim' bayiŋ gayŋa wälŋan yana gaḻun, barrakinydjumana bayiŋ ŋarra ŋunhuŋ nhäm malany,’ ga bilanya. 49 Yo, ga God-Waŋarryum ŋarru banha birrka'yuna nhanguwayma malthundaminy warrany gumurr-wanyumurrun rommurru, bitjan bayiŋ gayŋa yolŋuyu ḏämba'ḏambakum nhanguway gaṉany dhuṉḏayyuman ŋorrtjayu. 50 Manymak, dje'lam dhaŋu ŋuwakurru, bayiŋuyan bayiŋ banha ŋathanham dhäkaymiŋgan. Ga banha ŋarru dhäkim dhawar'yun banham barrakinynha bitjuwayiŋ, bala bayiŋ djalkthuna. Yo, nhumam bitjan nhawun banha dje'lan, dhäkaymiŋganmiyan mä nhuma ŋarru gayŋa ŋuwatjumana nyenam yolŋuwuram warrawura malaŋa, mä-ŋuwatjinyaramin ŋarru gayŋa bukmaknha. Bilanya dhaŋu! Mä gaŋga warra dhaykunharamiyam, yol ŋarru buŋgawayi ga yol räywuy!”

Mak 10

Baratjiyu yolŋuyu warrayu gayŋan batjiwarr maḻŋ'thuman nhalpiyan dhanal ŋarru mayaḻi'-wilkthuwan Djesuny banha mäyanhaminyawuy rom

1 Bala nhan Djesum ŋarranan balan Djudiyaḻin makaḻi waŋgalaḻi. Ga balan bitjanan waripuḻin ŋirrimaḻi ŋunha bala mayaŋ'ŋa Djodannha galki gali' dhimurrun. Ga guḻkun gayŋan banha yolŋum warra ḻuŋ'thuwan nhanguḻ. Ga biyapulya nhan gayŋan Djesuyum bitjuwayiŋ marŋgikuwan. 2 Ga Baratji yolŋu warra balaya ŋaykan bala dhanal gayŋan dhä-wirrka'yuwanan nhanany, yäna gayŋan birrka'yuwan, bitjan, “Nhalpiyan mu gayŋa ŋunha ŋalmaliŋgum rom garrun,... nhan ŋarru ḏirramuyu guŋnharrumana nhanguway baṯaminynham bala yänguman nhanany?” 3 Ga nhanmam Djesum ḏämbu-ganitjuman bitjan, “Guyaŋiya ŋatjil, nhalpiyan gayŋa banha Mawtjitjkum rom garrun bayikuyam banha ŋalmaliŋgurum romgu?” 4 Ga dhanalim ḏämbu-ganitjuman, “Ŋunha ŋalmaliŋguru mala-ŋurrkanhayŋuwum Mawtjitjkum gayŋa rom barraŋga'yun ŋalmaliŋgum bitjan: Ŋurruŋum nhan ŋarru djorra' ŋatjil wukirri guŋnharrumanminyawu, ga ŋärrun nhan ŋarru gananma nhanany.” 5 Bala nhan Djesum ḏämbu-ganitjuman bitjanan, “Ŋäka warra! Gulitjmu nhan banha mala-ŋurrkanhayŋuyum Mawtjitjthum bitjanyam rom nhinathuŋgan, ḻinygu nhuma dhaŋu ŋayaŋu-wanyumi. 6 Ga ŋangawul warra banhayam banha dhäwuny meṉguŋ ŋay, banha ŋurruyirr'yundam, banha nhan God-Waŋarryu bokman dhaŋu djiwarr' waŋgala ga dhaŋu munathany' waŋgalany! Ŋunha gayŋa wukirriwuy djingaryun bitjan gam', ‘God-Waŋarryu banha bokman yolŋunham, ḏirramuny ga baṯaminy. 7 Ga bayikuyan gämurru'wu nhan ŋarru banha ḏirramuyum bitjuwayiŋ guŋnharruman nhanguway ŋäṉḏi'miŋunham ga mori'miŋunham, bala ŋarran ga warraṯthuna nhanguway baṯaminhan, mä dhupal ŋarru nyenan ŋayaŋu-waŋganynha, 8 ga burrparma banha rumbal bitjuwayiŋ waŋganydjinan.’ 9 Ga banha nhan God-Waŋarryu dhupaliny waŋganydjumanam, ga ŋangawulnha ŋarru banha dhupaliny bitjuwayiŋ ŋunhuŋ yolthum bärrkuwaḻyuman, ḻinygu banhayam dhaŋu barrakinynha marimin rom!” 10 Ga bewaḻiyam nhan Djesu ga guyurr'miŋu warra nhangu gulŋiyanan buṉbuḻin guŋnharran. Ga banhalayan dhanal gayŋan ŋäŋ'thuwanam nhanany Djesunham bitjanan, “Nhä mu nhunu gayŋan banha ŋanapiliny marŋgikuwanam yuṯayuṯaŋumim?” 11 Bala nhan Djesum ḏämbu-ganitjuman bitjanan, “Bayiŋ ŋarru ḏirramuyu guŋnharruman nhanguway baṯaminy ga warraṯthun nhan ŋarru ŋunha waripunhan, banhayam nhan gayŋa marramban' warkthun. 12 Ga bilanyaya ḻinygu baṯamiwum. Bayiŋ nhan ŋarru guŋnharruman nhanguway dhuway'miŋuny bala gätthun ga waripunhan warraṯthun, banhayam nhan marranban' bitjuwayiŋ warkthuwan.”

Djesu ḏämbumiŋgan yumurrku'wu

13 Waŋganymim, yolŋuyu warrayu gutjparruwan dhanaliŋguway yumurrkuny' Djesuwuḻ, mä nhan ŋarru dhanaliŋguḻ goŋ-ŋalthun ga ḏämbumiŋgan ŋäŋ'thun God-Waŋarrnha mä nhangu ŋarru banha ŋayaŋu-ŋuwatjinyamim rom maḻŋ'thuna dhanaliŋguran. Bala dhanalim banha guyurr'miŋuyum warrayu dhaykuwanan dhanaliny ŋaŋ'ŋaŋdhuwanan. 14 Ga banha nhan Djesuyum dhanaliny nhäŋal bilanyaḻim bala nhan maḏakarritjtjinan nhanguwaywuru guyurr'miŋuwum warrawu bala nhan garruwan bitjanan, “Yaw, ŋangawul dhuwan yumurrku'nham ŋaŋ'ŋaŋdhuwa, ḻinygu God-Waŋarrwum dhaŋu yolŋu warra bilanyayan bitjuwayiŋ dhaŋuynha warra, gay'. 15 Yo, ŋuwatjuma warra bitja guyaŋiyam. Bayiŋ ŋarru banha ŋunhuŋ yol gulitjma wal'ŋu gayŋa djälmiyi God-Waŋarrwum, dhanalim ŋarru gulitjumana yana ŋayaŋumiyim nhangu, bitjana bitjuwayiŋ dhaŋuy warra yumurrku' bayiŋ gulitjuman gayŋa ŋayaŋumiyi dhanaliŋguwaywu ŋäṉḏi'miŋuwu ga mori'miŋuwu. Ga banha ŋangawulma, dhanalim ŋarru banha ŋangawulnha yana God-Waŋarrwum bitjuwayiŋ yumurrku'.” 16 Ga dhurrwaraŋuru bewaḻiyam bala nhan Djesuyum dhanaliny gayŋan yumurrku'nham ḻaw'ḻawyumanan, bala nhan gayŋan goŋ-ŋalthuwanan bala ḏämbumiŋganan God-Waŋarrwuḻin nhan ŋarru dhayuŋgana nhanguway ŋayaŋu-ŋuwatjinyamim rom dhanaliŋguḻin, bukmakkuḻin yana.

Ṉukunydja' yolŋu gayŋan rangan nyenanharawu God-Waŋarrwuḻ gali'ŋa

17 Ga banha nhan Djesu gayŋan gurku'yuwanam ŋarranharawum, bala nhangu ḏirramun waythuwan. Ga ḏämbu-nyilŋ'thuwan nhan Djesuwuḻ gumurrŋa bala nhan dhä-wirrka'yuwanan bitjanan, “Ŋuwakurru Marŋgikunhami, ŋaya nhuna dhä-wirrka'yun ŋatjil. Bilanya dhaŋu gam': Nhalpiyan dhika ŋaya ŋarru yulŋum, mä ŋaya ŋarru gulitjma yana marŋgiyi banha ŋaya barkthu djiwarr'ŋam nyenay God-Waŋarrwuḻim wikarraŋumim, wälŋa-dhawar'yundanharran?” 18 Ga nhanmam Djesum dämbu-ganitjuman, “Nhäwu nhunu dhaŋu bitjanam garruwan, ‘Ŋuwakurru Marŋgikunharami’?, bitjanam. Ŋangawul dhaŋu ŋunhuŋ yol yolŋu gulitjma wal'ŋu ŋuwakurru, God-Waŋarr dhaŋu nhanbayin yana ŋuwakurrum. 19 Ḻinygu mu nhuma dhaŋu God-Waŋarrwurum yän-wuŋanminyarawu marŋgi banha gayŋa bitjan garrun, ‘Ŋangawul yolŋuny guwatharaŋ waŋayuma; Ŋangawul marramba'yiya; Ŋangawul manaŋiya; Ŋangawul djänguŋ rakaraŋ; Ŋangawul mayali'-wilkthuwa yolŋuny, bala maŋgarra manaŋiyan nhangu nhäm malany; Mä-ŋalthuwa nhuŋguway ŋäṉḏi'miŋuwum ga mori'miŋuwum.’ ” 20 Bala nhan banhayam yolŋu bitjanan ḏämbu-ganitjuman, “Gulitj yana marrkapmi Marŋgikunhami. Ŋayam gayŋan dhaŋu ŋayathan ga malthuwan djinakuyam romgu bewaḻi ḻinygu yana banha ŋayam yothu mu yana.” 21 Bala nhan gayŋan Djesuyum nhäŋalan banhaya yolŋunham ŋayaŋuyum-mä-ŋuwatjinyarayun bala nhan bitjanan garruwan, “Gatjuy ḏirruwan ŋirrimaḻin ga djalimnha nhuŋguway nhäm malany warrpam'thuwan yana. Ga bayiŋ nhunu ŋarru rrupiyam warraṯthun bala mala-wulkthuman banhayam, bala guŋa ŋunha ŋurruwuykminhan yolŋuny warrany. Bala nhunu ŋarru nyäkun malthun. Ga yalalam nhan ŋarru God-Waŋarryum ḏämbu-ḏirrumana guŋan nhuŋgum nhä mala ŋunhalan djiwarr'ŋan.” 22 Ga banha nhan bayiŋuya yolŋuyu bilanyawuyma ŋäkul Djesunham, bala nhangu ŋayaŋum-barrakinydjinan. Bala nhan ŋirrimaḻim ŋirrimbuwan galŋa-barrakinydjinan, ḻinygu nhan banha gulitj yana ṉukunydja'. 23 Bala nhan Djesuyum nhäŋalan ŋarran, bala nhan garruwan nhanguru guyurr'miŋuwum warrawu bitjanan, “Gumurr-wanyun dhaŋu marimin bitjuwayiŋ ṉukunydja'wum yolŋuwu gulŋiyinyarawu balam djiwarr'ḻim!” 24 Ga banha dhanal guyurr'miŋuyum warrayu ŋäkulam nhanany bilanywuyma garrunda bala dhanal mä-yumbal'yuwanan. Ga nhanmam Djesum biyapul bitjuwayiŋ garruwan bitjan, “Ŋäkam warra ŋuwatjuma! Wanyu dhaŋu marimi gulŋiyinyarawu God-Waŋarrwuḻim gurruṯumiḻim Romḻi. 25 Guyaŋiya banha warrakan'nha yäkuny gamuḻnha. Murrukay nhan banha marimi, ga gumurr-wanyun nhangu banha gulŋiyinyarawu ŋunha yutjuwaḻmurrum ŋarŋgamurru, banha girri'wuy djawar'yunda ṉel. Yo, bilanyayan banha yulŋum ṉukunydja'wum yolŋuwu, marimin yana gumurr-wanyu gulŋiyinyarawu God-Waŋarrwuḻim gurruṯumiḻim Romḻi.” 26 Ga nhalpiyan nhan gayŋan banha Djesu bitjuwayiŋ garruwan, banham dhanal mariminan mä-yumbal'yuwan. Bala dhanal gayŋan dhä-wirrka'yunminan bitjanan, “Ga, bayiŋ nhan gayŋa dhuwan gulitjma bitjuwayiŋ rakaram, ga yolnha ŋarru barkthu gayŋi banha nyenay ŋunhalam djiwarr'ŋam nhanguram God-Waŋarrwuram?” 27 Bala nhan Djesuyum dhanaliny ŋarran nhäŋalan, ga bitjanan nhan garruwanam, “Yolŋum ŋarru banha ŋangawulnha nhanapinyay nhan wälŋakunharami. Ŋarru ŋangawul warra meṉguŋam, nhanmam ŋarru banha God-Waŋarryum djäma yana nhä malany bukmak.” 28 Ga nhanmam Betam ḏämbu-ganitjuman bitjanan, “Marrkapmi. Ŋanapum dhaŋu ḻinygu guŋnharruman nhä malany ŋanapiliŋguwayma bala ŋanapu malthuwan nhuŋgun. Ga nhä yika ŋanapiliŋgum ḏämbu-ḏirrunmaranhara?” 29 -30 Bala nhan Djesum bitjanan garruwan, “Ŋaya nhumaliŋgu rakaraman! Bayiŋ ŋarru yolŋu djälmiyi malthundawu nyäkum, bala ŋarran guŋnharrumana ŋarru nhanguway ŋäṉḏi'miŋuny ga mori'miŋuny ga yumurrkuny' nhanguway nhan ga yukuyuku'miŋuny warrany nhanguway ga ŋirrima nhanguway ga djäma nhanguway ga nhä malany girri' nhanguway, bala nhan ŋarru ŋarran gayŋa ḏämbu-ḻiw'yumana yolŋuwun warrawu dhäwun ŋarra ŋuwakurrun rakaram nyäkuruynha. Ga yalalaŋumiyum nhangum ŋarru banha ḏämbu-ḏirrunmaraŋ bulun wal'ŋu guḻkun marimin bukuḻin-ŋalthumu barkthu. Nhä malany nhan guŋnharruman, nhangum barkthu guḻkun ḏämbu-ḏirrunmaraŋ. Ga ŋayaŋu-ḻiyundamim rom barkthu nhan gayŋi warraṯthu yana, ḻinygu nhan bayiŋ gayŋa banha nyäku bitjuwayiŋ malthun. Ga yalalaŋumin baya barkthu dhaŋu munatha' waŋgala dhawar'yu, bala nhan barkthu banha gayŋi nyinayim wikarraŋumin, wälŋa-dhawar'yundanharran ŋunhalan galkin yanan God-Waŋarrwuran. 31 Ga bayiŋ ŋarru gayŋa yolŋu bitjanma ḻinygu guyaŋinyarami yindikunharamim, banhayam nhan ŋarru nyumukuṉinydjin, nhäŋiniŋ'nha. Ga banha nhäŋiniŋ'ma yutjuwaḻma ŋarru barkthu ŋurruŋuyin, gämurru'ŋun nhan yolŋu.”

Dhaŋum nhan Djesu ḏämbu-ḻurrkun'min bitjuwayiŋ rakaranhamin waŋayinyarawu

32 Ga bilanyamiyum dhanal banha ŋaykanan balan Djurutjalamḻin ga nhanmam gayŋan banha Djesum ŋurruŋun bitjuwayiŋ ŋirrimbuwan ga dhanalim guyurr'miŋum warra ga waripum yolŋu warra gayŋan ŋapa-munguyuwanan nhanany. Ga guyaŋin dhanal ŋarran yän nhanany garrunda bitjanda, “Yolŋuyum warrayu nhänany barkthu guwatharaŋun ŋunhalam Djurutjalamma.” Ga mariminan dhanal banha bitjuwayiŋ bawa'yuwanam, biyaṉiyinan manapan. Ga nhanmam dhanaliny Djesuyum ŋäkul bala nhan ḻuŋ'thumanan nhanguwayma guyurr'miŋuny warrany ga biyapul nhan bitjuwayiŋ rakaran dhanaliŋgu banha nhalpiyu barkthu yolŋuyu warrayu nhanany ŋunhal Djurutjalam. 33 Ga bitjan nhan garruwan, “Ŋäka warra nhuma! Dhaŋum ŋalma gayŋa ŋaykaman yulŋum Djurutjalamḻin. Ga dhaŋun ŋaya yulŋum Gulitjŋum Wal'ŋu Yolŋu, dhaŋum dhanal barkthu nhänany ŋarambiya-guŋun ŋurruŋu-ḏalkarramiwuḻin warrawuḻ ga rom-marŋgikunhamiwuḻin warrawuḻ. Bala dhanal ŋarru nyäku yoranharamin waŋayinyarawun. Bala dhanal barkthu nhänany ŋarambiya-guŋun ŋunha waripuwuḻin yolŋuwuḻ warrawuḻ, banha dhanal dhuŋanmin God-Waŋarrwu. 34 Ga ŋunhalayan dhanal barkthu nhänany goṉa-wuŋum. Dhupthun dhanal barkthu nhänany ga bartjumun nyin, ŋanaknha nhänany guwatharaŋ. Ga dhurrwaraŋuru bewaḻiyam bala dhanal nhänany barkthu murrkay'yumun guwatharaŋ. Ga gulitj yana ŋaya barkthu banha waŋayim, ga munha burrpar barkthu djuḻkthu bala ŋaya barkthu biyapulya bitjuwayiŋ wälŋayi.”

Djayimdhu ga Djondhu ŋäŋ'thuwan ŋurruŋuyinyarawu

35 Ga dhurrwaraŋuru bewaḻiyam bala dhupal banha Djibidiwum gäthu'miŋu wulay Djayimma ga Djonma ŋarranan guwatjmanan Djesunhan. Bala dhupal ŋäŋ'thuwanan nhanany bitjanan, “Marrkapmi Marŋgikunhami, dhaŋu ŋalinyu gayŋa yän nhuŋgu ŋayathan.” 36 Bala nhan Djesuyum dhupaliny dhä-wirrka'yuwanan bitjanan, “Nhäwu nhuma ŋarru ŋäŋ'thunma?” 37 Ga dhupalim bitjanan garruwan, “Marrkapmi, yalalaŋumiyum nhunum ŋarru dhaŋu ŋurruwuŋmin wal'ŋu ŋurru-warrundami ŋanapiliŋgu. Ga bilaŋ nhunu ŋarru bitjanya ḻinygu ŋalinyuŋgum guyaŋi? Mä ŋarru ŋalinyun nhuŋguram galki. Waŋganyma ŋarru nyena nhuŋguḻ dhunupa'ŋuŋa gali'ŋa ga waripum ŋarru nyena wiṉ'kuŋuŋan gali'ŋa.” 38 Ga nhanmam Djesum ḏämbu-ganitjuman, “Ŋangawul nhuma dhaŋu marŋgi nhäwu nhuma gayŋa dhaŋu ŋäŋ'thun. Ŋayam barkthu dhaŋu yalalaŋumiyum dhaŋgaḏirryun marimin yana. Ŋalan? Nhalpiyu nhumam barkthu... bitjuya ḻinygu dhaŋgaḏirryu bitjan ŋaya, ga yanatj ḻinygu ga waŋayi barkthu?” 39 Ga dhupalim garruwan, “Ŋe... bitju mu ḻinygu, Marrkapmi.” Ga nhanmam Djesum ḏämbu-ganitjuman bitjanan, “Yo, gulitj yana nhuma ŋarru banha dhaŋgaḏirryum, bitju yana ḻinygu bitjan ŋaya. 40 Wäy-y, banhayam ŋarru nhanbayin yana God-Waŋarryun mala-yarr'yu, yol barkthu nyenay dhunupa'ŋuŋa ga yol wiṉ'kuŋa gali'ŋa. Ga ḻinygu nhan banha ŋätjil yana mala-yarr'yunma. Banhayam dhaŋu ŋangawul nyäku mala-djarr'yundawu.” 41 Ga banha dhanal waripuyum guyurr'miŋuyu warrayu ŋäkul dhupaliŋguŋ yänma bitjuwayiŋ ŋäŋ'thundam, bala dhanal maḏakarritjinan dhupaliŋgu. 42 Bala nhan Djesuyum dhanaliny yurrum'thumanan bala bitjanan garruwan, “Marŋgi mu nhuma dhaŋu: banha dhaŋu djinaŋum bala ŋurru-warrundayŋu yolŋu warra bilanyayan, rom-wanyumin, buŋgawakunharamin dhanal bayiŋ gayŋa yolŋuwum warrawu bukmakkun. Bilanyan gayŋa dhaŋu maḻŋ'thunma buku-ḻiw'yumana yana djinalam munatha'ŋam waŋgalaŋa. 43 Ŋarru nhumam ŋarru ŋangawul bitjanya. Ga bayiŋ nhunu ŋunhuŋ yol yolŋu dhawuru malaŋuru gayŋa djälmiyi ŋurruŋuyinyarawum, nhunum ŋatjil ŋarru djämamiyi waripuwu yolŋuwu warrawu. 44 Ga bayiŋ nhan yolŋu djäl ŋurruŋuyinyarawum, nhanmam ŋarru djämami bukmakkun yana yolŋuwu. 45 Ḻinygu ŋayam banha Gulitjŋum Wal'ŋu Yolŋu ŋangawul räli ŋarran dhanal ŋarru gayŋa yolŋu warra bitjuwayiŋ nyäku djäma. Ŋayam banha räli ŋarran, mä ŋaya ŋarru gayŋa djäma yolŋuwu warrawu. Ŋayam banha ŋarran ŋaya ŋarru waŋayin mundhurr-wuŋanmin, mä ŋarru bayiŋuyam bäyarran, ḏirrumana ŋarru yolŋunhan bewaḻin barrakinyŋurun romŋuru.”

Djesuyu ḏukthuman bambaynha yolŋuny

46 Yo, Djesu ga guyurr'miŋu warra nhangu ga waripu yolŋu warra guḻku marimi waythuwan ŋunhalan Djarikawnha ŋirrimaŋa. Ga banha dhanal guŋnharrumanam banhayam ŋirrima, bitjanam yolŋu gayŋan bambay nyenan gali'ŋa batjiwarrŋa yäku Bätimayatj, Dimayatjku gäthu'miŋu, ŋäŋ'thuwan nyin. 47 Ga banha nhan bayiŋuya ŋäkulam nhanany Djesuny banha Nätjiritjpuynha djuḻkthundam, bala nhan yatjuwanan murrukayyun rirrakayyum bitjanan, “Djesu, Daybitkuŋ mala-guwatharanhara, ḻinygun ŋanapu wikarraŋumin gayŋan gäḻkuḻanam nhuŋgu. Gu, maŋutji-wuyuwan nyäku.” 48 Ga banha dhanal yolŋuyum warrayu ŋäkulam nhanany yatjundam bala dhanal ŋarran dhaykuwanan nhanany, “Ye,... mukthuwa!” Ga nhanmam mariminan yatjuwan bitjan, “Djesu! Daybitkuŋ mala-guwathanhara maŋutji-wuyuwa nyäku!” 49 Bala nhan Djesum guluwanan bala bitjanan garruwan, “Gu, räli warra nhanany gutjparruwa!” Ga dhanalim ŋarran nhanguḻ, bayikuḻiya bala garruwanan, “Ye, ḻinygun mukthuwan. Ŋunha nhuŋgu nhan gayŋa guykuyyuna. Ma', gu ṉakaman!” 50 Ga nhanmam banha Bätimayatjthum ŋäkul bala yana yupthumanan nhanguway gärruŋma bala djingaryuwanan bondin yana, bala djartjar-bitjanan Djesuwuḻin.” 51 Bala nhan Djesuyum nhanany dhä-wirrka'yuwanan, “Nhäwu nhunu djälma?” Ga nhanmam banha bambayma ḏämbu-ganitjuman bitjan, “Buku-djulŋi, djälmiyi ŋaya gayŋa dhaŋu nhänharawun.” 52 Ga biyapul nhan Djesu garruwan nhangu, “Ḻinygun nhunu dhaŋu bitjuwayiŋ mä-wulitjmiyinan, ŋayam ŋarru ḏukthumana nhuna. Yo, ḻinygun nhunu dhaŋu dukthuwanan, gatjuy maŋgarran!” Bala nhan Bätimayatjkum maŋutjim dhuṉḏaynha yana ŋuwatjinan. Ga bewaḻiyam nhan gayŋan malthuwanan Djesuwun.

Mak 11

Djesu waythuwan Djurutjalamnha

1 Yo, Djesum ga guyurr'miŋum warra nhangu ŋarran ŋaykanan bala. Ga banha dhanal gayŋan ŋirrimbuwan Djurutjalamḻim bala dhanal ŋarran bukuyu ŋayathanan burrparma ŋirrima yäku Bithanin ga Batpatjnha ŋunhalayan bukuŋa yäkuŋa Wolipŋan. 2 Bala nhan Djesuyum garruwan nhanguway burrparnham guyurr'miŋuny wulanynha bitjanan, “Gatjuy maŋgarran wulay. Ga bayiŋ nhuma ŋarru banhalayam ŋirrimaŋa waythun, maḻŋ'thuman nhuma ŋarru bäwarraṉ'nha yäkuny duŋ'kiny djingaryun ŋarru gayŋa garrwi'yunda ḏarpaḻ. Ga ŋangawul nhan banha buŋgannharra yulŋum. Ga yapthuman nhuma ŋarru raki', bala rälin nyäkuḻ gutjparrun. 3 Ga bayiŋ ŋarru yolŋuyu dhä-wirrka'yun bitjan, ‘Nhäwu nhuma gayŋa dhuwan duŋ'kinham yapthuman?’ bitjanma, nhumam ŋarru bitjan garrun, ‘Garray ŋunha djinaku djälmiyin, ga yalŋuwa nhan ŋarru ḏirruman nhuŋgu.’ ” 4 Ga banha dhupal bitjuwayiŋ ŋarranam bala yana dhupal nhäŋalan banha duŋ'kinham, ŋarru yutjuwaḻ, djingaryuwan nyin garrwi'yunda gumurrŋa yana buṉbuŋa. 5 Bala banha yolŋuyum warrayu dhä-wirrka'yuwanan dhupaliny bitjanan, “Way! Nhäwu nhuma gayŋa dhuwan duŋ'kinham yapthuman?” 6 Ga dhupalim garruwan, “Garray dhaŋu djinaku djälmiyin, ga yalŋuwa ŋanapu ŋarru ŋunhuŋ ḏirruman.” Bala dhanal bitjuwayiŋ dhayuŋganan. 7 Bala dhupalim banha gutjparruwanan duŋ'kinham Djesuwuḻin. Ga ŋunhalam dhanalim ŋarran banha ŋäkirrinyawuyma girri' dhanaliŋguway ŋalthuman duŋ'kiwuḻin ŋarakaḻ, bala nhan Djesum ŋalthuwanan nhanguḻ ŋarakaḻim bala ŋarranan Djurutjalamḻin. 8 Ga guḻkuyun ŋarran banha yolŋuyum warrayu ŋäkirrinyawuyma girri' dhanaliŋguway rarr'yuwan batjiwarrḻim. Ga waripuyum yolŋuyu warrayu ŋarran gani'-ganitjuman baṉan ŋarru man'tjarrmi nhawun galuku baṉa, banha ŋarran djingaryuwan gali'murru batjiwarrmurru. Bala dhanal ŋarran batjiwarrḻin rarr'yuwan mä nhan ŋarru gayŋa banha duŋ'kim gayanh'thamurrun ŋarra. Rom dhanaliŋgu gayŋan ŋoyan dhanal ŋarru bitjan goŋmiwum yolŋuwu gumurr-ŋuwatji. Ga waripu yolŋu warra gayŋan ŋaykan gumurrmurru, ga waripu warra dhurputj gayŋan martjmartjtjuwan. 9 Ga bitjanan dhanal ŋarran banha yatjunminam, “Yo yo-o-oy! Hosanna! God-Waŋarr marrkapmi, dhaŋu ŋanapu bayiŋ gayŋa wokthun yana nhuŋgu! Dhaŋum nhan gayŋa ŋarram God-Waŋarrwurun yäkuyum. Nhän banha God-Waŋarryu nhanany yänguwanam, ga dhaŋun nhan rälin ŋarranam. 10 Yo, yo-o-oy! Hosanna! God-Waŋarr marrkapmi, dhaŋu ŋanapu bayiŋ gayŋa wokthun yana nhuŋgu! God-Waŋarr marrkapmi, nhunum ŋarru dhaŋunham yolŋuny buŋgawayumana bukmakkun yana Djuwwum yolŋuwu warrawu, bilanyan bitjuwayiŋ nhangu banha mala-ŋurrkanhayŋuny Geŋ-Daybitnha. Yo, yo-o-oy! Hosanna! God-Waŋarr marrkapmi, dhaŋu ŋanapu bayiŋ gayŋa wokthun yana nhuŋgum! God-Waŋarr, ŋunha djiwarr'ŋam nhunum dhaŋu murrukay!” 11 Ga banha dhanal Djesu ga guyurr'miŋu warra bitjuwayiŋ waythuwanam ŋunhalam banha God-Waŋarrwuḻim Dharrpalŋam Buṉbuŋa bala nhan ŋarran nhäŋalan ḻiw'yumanan, bukmak yana banha mungurr malany banhalaya bitjuwayiŋ ḻoḻuŋa, banha ŋarran djingaryuwan ḻiw'yuman. Bala banha walum giḻyuwanan, bala nhan Djesuyum guŋnharrumanan banhaya buṉbum bala ḏirruwanan ŋarran balan Bithaniḻin, ga dhanalin banha guyurr'miŋun warra nhangu galkiwuynha, 12 -nha.

Djesuyu garruwan ḏarpany wanyuyu yändhu

12 Ga waripuyun waluyu djaḏaw'yundayu nhan Djesu ga guyurr'miŋu warra nhangu ŋarran martjmartjtjuwan bewaḻi Bithaniŋuru balan Djurutjalamḻin. Ga gandarrŋam bala nhan Djesum djaṉŋarryinan. 13 Bala nhan nhäŋalan ḏarpan, djingaryuwan gayŋan gali'ŋa batjiwarrŋa. Banhayam ḏarpa bilanya bitjuwayiŋ muthir. Ga ŋarran nhan galitjin borumgu maḻŋ'thumandawu ŋarru ŋangawulnha. Yo, djamarriny'ma guḻku gayŋan goyuwan ŋarru borumnha ŋangawulma, ḻinygu ŋangawul banha bitjuwayiŋ bayikuya walum borumdjinyarawum. 14 Bala nhan Djesum wanyuyun yändhu garruwan bayikuya ḏarpawum bitjanan, “Ŋangawulnha ŋarru yolŋuyum biyapulma nhuŋguŋum borum guwaman!” bitjan. Ga dhanalim banha guyurr'miŋuyum warrayu nhanguru ŋäkul nhanany bilanyaḻim garrundaḻi.

Djesuyu ḏarrtjalkkuwan God-Waŋarrwu Dharrpal Buṉbu

15 Bala nhan Djesum ga guyurr'miŋum warra nhangu ŋarran ŋaykanan balan Djurutjalamḻin. Ga biyapulya nhan ŋirrimbuwan balaya bitjuwayiŋ God-Waŋarrwuḻ Dharrpalḻi Buṉbuḻi. Ga banhalaya goḏuŋa ŋirrimaŋa banha gayŋan ḻoḻuwunuwan Dharrpalnhan Mungurrnha, yolŋuyu warrayu ŋarran warrakan' mala wuŋiḻi'yuwan mundhurrwu-guŋandawu. Ga waripum dhanal gayŋan buku-djuḻkthumanmin banhalaya rrupiya. Ŋangawul dhanal banha bayikuya buṉbuwum bitjuwayiŋ rum'rumdhuwan, barrakinynha dhanal djäma. Ga waripuyum yolŋuyu warrayu banha dhanal gayŋan rrupiya malany buku-djuḻkthuman banham dhanal gayŋan waripum goŋ-djuḻuḻ'yuwanan, manaŋinan manapan. Bala nhan gayŋan Djesuyum dhanaliny bukmakkuwanan yana dhawaṯthuman bewaḻiyam mungurrŋuru, djalkthuwanan nhan gayŋan dhanaliŋgu daybuḻma, rrupiya manapanan ga nyenanharamin mala dhanaliŋgu. 16 Ga gulumanan nhan gayŋan banha yolŋunham warrany girri'ŋurum gutjparrundaŋuru, banha dhanal gayŋan bayitjaniya bitjuwayiŋ mungurrmurru räy-ŋarr'ŋarr ŋaykan. 17 Bala nhan Djesuyum gayŋan dhanaliny marŋgikuwanan bukmaknhan yana bitjanan, “Baman' ŋätjil nhan God-Waŋarr garruwan nhanguḻ djawarrkmiwuḻ yolŋuwuḻ nhan ŋarru wukirri yän djorra'ḻi bitjan, ‘God-Waŋarrwum Buṉbu ŋarru gayŋa dhäya bukmakku bäpurruwu yolŋuwu buku-ŋalthundawu.’ Ga nhumam dhaŋu Buṉbuny rrorru, yanawarri dhaŋu manaŋganmiwun ḻuŋ'thumanminyawun buṉbu.” 18 Ga banha dhanal ŋurruŋu-ḏalkarramiyum ga rom-marŋgikunhamiyum warrayu ŋäkul bitjuwayiŋ Djesunham banha nhä nhan djäma, bala dhanal mariminan ŋayaŋu-barrakinydjinam. Bala dhanal gayŋan garrunminan batjiwarrwun rangan guwatharanharawun nhangu, ŋarru dhanal gayŋan banha biyaṉiyin nhangu ḻinygu bukmakma yolŋu warra gayŋan djälmiyinan Djesuwum mariminan, ḻinygu nhan gayŋan dhanaliny ŋuwatjuman yana marŋgikuwan. 19 Ga banha walum bitjuwayiŋ nyilŋ'thuwan bala dhanal Djesum ga guyurr'miŋum warra nhangu ŋarranan bewaḻi Djurutjalamŋurum balan Bithaniḻin.

Ŋäŋ'thuwam God-Waŋarrnham mä-wulitjinyarayu ŋayaŋuyum

20 -21 Ga waripuyun djaḏaw'yundamiyu waluyu nhan Djesu ga guyurr'miŋum warra nhangu ḏirruwan balaya Djurutjalamḻi. Ga gandarrŋam dhanal djuḻkthumanan banhayan ḏarpa banha nhan Djesuyu garruwan bitjuwayiŋ wanyuyu yändhu. Ga dhanalim banha guyurr'miŋum warra nhangu mariminan yana ganyim'thuwan, ḻinygu dhanal banha nhäŋalam ḏarpam gayŋan räwaknha djingaryun, rakunynha, bewaḻi ḻinygu marwatŋuru ga baṯ-ŋayathan ŋunha wärrurr. Bala nhan Betayum yännha guyaŋin Djesunhan banha nhalpiyan nhan garrun bayikuya ḏarpawu. Bala nhan Betam bitjanan garruwan, “Marŋgikunhami, dhaŋun banha ḏarpam räwaknha nyin djingaryun, rakunynha, banha nhunu wanyuyu yändhu garrun!” 22 Ga nhanmam Djesum bitjanan garruwan, “Bayiŋ nhuma ŋarru God-Waŋarrwum mä-wulitmiyi, nhumam ŋarru bitjanya ḻinygu djäma bitjuwayiŋ ŋaya. 23 Ga banha nhuma ŋarru gulitjtjumanma mä-wulitjtji warrpam'thum yana ŋayaŋuyu, ga ŋangawulma bitjuwayiŋ mä-yuḻkthun, nhumam ŋarru garrun dhaŋuny gay' bukuny ŋirrimany nhan ŋarru ṉakamana bala garmakḻin ḏamurruŋ'ḻin ḻupthun. Nhanmam ŋarru God-Waŋarryum giṯthumana yana banhayam bukuny ŋirrimany. 24 Yo, ŋangawul warra meṉguŋam. Banha nhunu ŋarru gulitjtjumanma yana mä-wulitjtji, nhunum ŋäŋ'thuwa nhanany bawalamiwun, ga nhanmam ŋarru guŋana yana nhuŋgu. 25 Ga banha nhunu ŋarru bukumiŋganma, ŋurruŋum ŋatjil guyaŋiya: Bayiŋ nhuna yolŋuyu bitjuwayiŋ ŋayaŋu-barrakinydjuman, maŋgarra ŋatjil ga waythuwa nhangu ga baya-rakaraŋan, ŋangawulnha guyaŋiya bäyarra'wum. Ga bayiŋ nhunu ŋarru bitjanyam djäma, nhanmam ŋarru God-Waŋarryum baya-rakaraman nhuŋgum nhä malany barrakiny banha nhunu gayŋan djäma. Nhunum dhanaliŋgu ŋatjil baya-rakaraŋ, ga ŋärrun bukumiŋga God-Waŋarrwuḻim. 26 [Ga banha nhunu yolŋu dhuŋam baya-rakaranharawu, nhanmam ŋarru God-Waŋarryum banha ŋangawulnha nhuŋgum barrakiny malany meṉgum.]”

Ŋaḻapaḻmiyu gayŋan dhä-wirrka'yuwan Djesuny

27 Ga banha dhanal waythuwan Djurutjaḻamma bala dhuṉḏaynha dhanal banha gulŋiyanam balan mungurrḻi banha gayŋan ḻoḻuwunuwan God-Waŋarrwu Dharrpal Buṉbu. Ga dhanalim banha ŋurruŋu-ḏalkarramim ga Djuwwu-ŋurru-warrundayŋum warra ga rom-marŋgikunharamim yolŋu warra waythuwanan nhangu, 28 bala dhanal gayŋan dhä-wirrka'yuwanan Djesunhan bitjanan, “Gu, rakaraŋan wilak ŋanapiliŋgu, yolthu nhuna banha garrunma djinakum buṉbuwum ḏarrtjalkkunharawu? Yolthu nhuna barka-nhinathuŋganma?” 29 Ŋarru nhanmam banha Djesum marŋgiyin dhanaliŋgu. Bala nhan bitjanan ḏämbu-ganitjuman, “Ŋaya ŋatjil nhumaliny ŋäŋ'thun ŋay'. Nhuma ŋatjil warra nyäku rakaraŋ, ga ŋärrun ŋaya ŋarru nhumaliŋgum rakaram. 30 Marŋgi nhuma Djongu, banha Buku-ḻupthumandamiwum yolŋuwu? Yolthu banha nhananham barka-nhinathuŋgan yolŋuwum warrawu buku-ḻupthumandawu? God-Waŋarryu, wo yolŋuyu?” 31 Bala dhanalim gayŋan garrunminan bitjanan, “Way, nhalpiyana ŋalmam ŋarru ḏämbu-ḏirruman nhangum? Banha ŋalma ŋarru bitjanma garrun, ‘God-Waŋarryu nhanany banha garruwan,’ bitjanma, ga nhanmam ŋarru bitjana garrun, ‘Ga nhäwu nhumam banha nhangu Djongum ŋangawulma bitjuwayiŋ mä-wulitjtjin yängu?’ 32 Ga banha ŋalma ŋarru bitjanma garrun, ‘Yolŋuyu warrayu nhanany banha garruwan bayikuya djämawu,’ bitjanma, dhanalim ŋarru yolŋum warra maḏakarritjtjin, ḻinygu dhanal marŋgi banha dhaŋu Djonma God-Waŋarrwu djawarrkmi yolŋu.” 33 Bala dhanal bitjanan ḏämbu-ganitjuman, “Ŋangawul ŋanapu dhaŋu marŋgi!” Ga ŋärrun nhanmam Djesum dhanaliŋgu ḏämbu-ganitjuman bitjanam, “Ŋayam ŋarru ŋangawulya nhumaliŋgum rakaram yolthu nhänany bitjuwayiŋ barka-nhinathuŋgan.”

Mak 12

Djesuyu rakaran dhäwu mayali'mi borum-djägamiwuruy

1 Ga dhurrwaraŋuru bewaḻiyam nhan Djesu biyapulya bitjuwayiŋ garruwan bayikuḻ banha ŋurruŋu-ḏalkarramiwuḻ ga rom-marŋgikunhamiwuḻ ga Djuwwuḻ ŋurru-warrundayŋuwuḻ warrawuḻ. Ga bitjan nhan banha dhäwum rakaran mayali'miŋganam gam', “Waŋganymiyu waluyu ŋirrima-waṯaŋu yolŋu ḏukṯukmiyin nhän ŋarru borum, wuḻuymuŋ'tjinya lämu-nhinathuŋgan. Yo, ŋurruŋum nhan ŋatjil ḻerr'yuwan ŋirrimany gaykarraŋguwan, ḏarpa gulkthuwan, bala ḻoḻun botjan. Ga bala'pala nhan djäma yaŋara' garramatḻi mil'ŋuwun djägamiwun nyenanharawu. Ga banikin' nhan murrukay nhinathuŋgan bayikuya borumgun bitjuwaŋ wiyika'wun. Bala nhan yolŋunhan warrany warraṯthuwan djägaminhan warrany, mä dhanal ŋarru gayŋa djäga bayikuya borumgu. Ga yalala ŋarru banha borumma borumdji bala dhanal ŋarru bärrkuwaḻyumana nhangum bayikuyam ŋirrima-waṯaŋuwum. Manymak, bala nhan banha ŋirrima-waṯaŋum ŋarranan bärrkuḻin waŋgalaḻi. 2 Ga banha nhan walum galitjin borumgum gulkthundawu bala nhan bayiŋuya ŋirrima-waṯaŋuyum yänguwanan nhanguway djämaminhan, mä nhan ŋarru balayan bitjuwayiŋ ŋarra banha borum-djägamiwuḻin warrawuḻ dhanal ŋarru nhangum borum mala gänaŋ'thumana bewaḻiyam gätniŋuru. 3 Ga dhanalim banha yolŋuyum warrayu nhäŋal nhanany bala barkan warruwan bala guwatharanan, bala ḏupthuwanan nhanany warraŋulḻin goŋ-waŋaranhan. 4 Ga biyapul nhan banha bayiŋuya ŋirrima-waṯaŋuyu yänguwan waripuny djämaminy. Ga dhanalim banha borum-djägamiyum warrayu muḻkurrnha nhanany gayŋan djuḏul'yuwan maŋgu'-burrwurr'yumanan ga baya nhan djetji guḻkumiyin. Bala dhanal nhanany dhawaṯthumanan bewaḻiyam goŋ-waŋaranhan. 5 Ga biyapul nhan bitjuwayiŋ yänguwan waripunham djämaminy. Ga dhanalim banha guwatharan nhanany murrkay'kuwanan. Ga mä-waŋganynha gayŋan banha bilanyayam bitjuwayiŋ maḻŋ'thuwan. Waripuny dhanal djämaminy guwatharan yana, ga waripunham dhanal guwatharan rakunyguwanan. 6 Yo, ga waŋganynha gayŋan banha yolŋum bitjuwayŋ nyenan, gäthu'miŋun nhangu, ḏirramun, banha nhan gayŋan mariminan nhangu mä-ŋuwatjin. Ga bitjanan nhan banha guyaŋinam, ‘Banha ŋaya ŋarru gäthu'miŋunham nyäkuway yängum, dhanalim ŋarru banha nhangun bitjuwayiŋ makmakthunma bala mäkiri-witjuna nhangu.’ 7 Bala nhan yänguwanan nhanguway gäthu'miŋunham balayan. Ga dhanalim banha borum-djägamiyum warrayu nhäŋal banhaya gäthu'miŋunham bala dhanal garrunminan, ‘Way, waraparra nhäŋa warra dhaŋu! Dhaŋum nhan gäthu'miŋunhan mori'miŋuyum yänguwan. Ga yalalaŋumi ŋarru banha mori'miŋum waŋayi bala barkthu banha nhännha djinaŋun bukmakma nhä malany warraṯthu nhangum. Gu, ŋalma guwatharaman waŋayumana nhangu gäthu'miŋunham, mä ŋarru banha bukmakma nhäm mala ŋalmaliŋgun’ 8 Bala dhanal ŋayathanan nhanany, ga guwatharanam dhanal nhanany murrkay'kuwanan, waŋayumanan yana. Bala dhanal nhangu rumbalma ḏupthuwan warraŋulḻin, ḏiltji-duwaṯthumanan bayikuya ḻoḻuwum borummiwum.” 9 Bala nhan Djesuyum dhä-wirr'kayuwanan banha ŋaḻapaḻminham bitjanan, “Nhalpiyana nhumam gayŋa guyaŋi? Nhalpiyana nhan ŋarru bayiŋuya ŋirrima-waṯaŋuyum yolŋuyu guyaŋi ŋunha borum-djägaminham warrany? Banham nhan ŋarru ŋarran yana bala guwatharaman rakunguman banha borum-djägaminham warrany. Bala nhan ŋarru banhayam ŋirrima borummim guŋan waripuwuḻin yolŋuwuḻ warrawuḻ djägawu. 10 Ḻinygu mu nhuma dhaŋu marŋgimi banha ŋunha God-Waŋarrwuram Djorra'ŋa gayŋa bitjan djingaryun, ‘Waŋganyma banha ṉutjurru dhanal djämamiyu warrayu ḏupthuwanan ḻinygu dhanal barrakiny rakaranan. Ŋarru banhayam ṉutjurru ŋuwakurru'ŋun wal'ŋu, ga banhayan nhan djalkirim. 11 Ga God-Waŋarryum nhanbayim banha warraṯthuwan bala ŋuwakurru-rakaranan. Ga marimin banha maŋutji-wiḏi'min yulŋum!’ ” 12 Ga dhanalim banha ŋaḻapaḻmiyum dharaŋganan yana banha nhan Djesuyum gayŋan dhanalinhan bitjuwayiŋ waywayyuwan bayiŋuyam dhäwuyu. Dhanalim banha banhayam ŋaḻapaḻmim bilanyan bitjuwayiŋ banha borum-djägamin warra. Ga mariminan dhanal banha ŋayaŋu-barrakinydjinam. Ga djälmiyinam dhanal gayŋan banha Djesuwum ŋayathandawun, dhanal ŋarru nhanany dharruŋguḻin dhethuŋgan. Ŋarru dhanal gayŋan banha yolŋuwun warrawu biyaṉiyinam, bala yana dhanal martjmartjuwanan.

Yolŋuyu warrayu gayŋan mayali'-wilkthuwan Djesuny gapmangu rrupiyawu yäku tax

13 Ga dhurrwaraŋuru bewaḻiyam Djuwwuru ŋurru-warrundayŋuyu ḻuŋ'thuman yolŋuny warrany bewaḻi bala Baratjiny yolŋuny warrany ga Geŋ Yaritku ḻundu'miŋuny warrany. Bala dhanal yänguwanan banhayam yolŋuny warrany balan Djesuwun mayali'-wilkthundawun, mä nhan ŋarru be nhalpiyan barrakinydjuman garrun, mä dhanalim ŋarru mari-waythuna nhangu. 14 Bala dhanal garruwanan nhangu Djesuwum bitjanan, “Marŋgikunhami, bukmak ŋanapu dhaŋu marŋgi nhuŋgum, nhunum bayiŋ gayŋa dhaŋu ŋuwakurru yana djäma, ga garrun nhunu bayiŋ gayŋa gulitjtjuman yana dhuṉḏay. Ga dhuṉḏay yana nhunu mala-djarr'yundami yolŋu, ḻinygu nhunu bayiŋ gayŋa djäma rrambaŋiyuman bukmakku yana, ŋaḻapaḻwu ga yaka ŋaḻapaḻwu. Ga God-Waŋarrwum yän nhunu bayiŋ gayŋa gulitjtjuman yana marŋgi-wuŋan. Gu rakaraŋan ŋanapiliŋgu, nhä banha dhuṉḏay ŋalmaliŋgu Djuwwum bäpurruwu ŋalma ŋarru gayŋa rrupiya ḏämbu-ḏirruman Rawumbuywum gapmangu yäku tax-ma, banha dhanal buŋgawan bitjuwayiŋ bayikuyan ŋirrimawu ŋarakawu?” 15 Ga nhanmam banha Djesum marŋgiyin dhanaliŋgu ŋayaŋuwu. Ga banha nhan warri bitjarram garruwarra, ‘Ŋangawul dhuwan ŋuwakurru, nhuma ŋarru wuŋiḻi'yun dhanaliny banha tax rrupiya,’ bitjarram, nhanmam warri banha mariḻin gulŋiyarra Rawumanguḻin gapmanguḻ warrawuḻ. Ga banha nhan warri yorarram bitjarram, ‘Yuw, wuŋiḻi'yuwan warra djinaŋuyam rrupiyayu,’ bitjarram, ga banham nhan mariḻi dhethuŋganmin Djuwwuḻin yolŋuwuḻ warrawuḻ, ḻinygu ŋangawul dhanal gayŋan ḏukṯukmiyin dhanal ŋarru gayŋa Rawumbuy buŋgawa warra dhanaliŋgu buŋgawayi. Bala nhan Djesum bitjanan garruwan, “Ŋangawul nhänany warra mayali'-wilkthuwa. Rrupiya warra nyäkuḻ guŋa ŋaya wilak nhäma.” 16 Bala dhanal guŋanan nhanguḻ Djesuwuḻim waŋganynha ŋaraka. Ga nhäŋal nhan, bala garruwan bitjanan, “Yol dhaŋum wuŋiḻi ga yäku djinalaŋam rrupiyaŋa ŋarakaŋa?” Ga dhanalim ḏämbu-ganitjuman, “Dhuwanma wuŋiḻi nhännha Djetjan banha nhan buŋgawan Rawumbuywun Gapmangu!” 17 Bala nhan Djesum bitjanan garruwan, “Gatjuy, ḏirruman warra guŋa nhä malany nhangum bayikuyam Rawumbuywum gapmangu. Ga nhä malany banha nhangu God-Waŋarrwu, bitjaya ḻinygu nhangum ḏirrunmaraŋ guŋa.” Ga bukmakthum banha ŋäkulam nhanany yänma ṉirruwanan, ḻinygu nhan dhanaliŋgu banha ḏämbu-ḏirrunmaranam djämbatjthun yändhum.

Djesuny dhanal dhä-wirrka'yuwan rakunymiwu yolŋuwu warrawu

18 Ga waripu ŋurruk yolŋu warra yäku Djatutji banha dhanal bayiŋ gayŋa marŋgikum yolŋuny warrany, banha barkthu gayŋi ŋangawul be yolŋu warra rakunyŋuru wälŋayi. Ga bilanyamiyu dhanal birrka'yuwan mayali'-wilkthuwan Djesuny. Ga bitjan dhanal banha nhangu garruwanam, 19 “Marŋgikunhami, bitjan ŋunha Mawtjitjthum wukirri God-Waŋarrwum romnha, gam': Banha ŋarru yolŋuyu baṯaminy warraṯthun, ga waŋayin nhan ŋarru bitjuwayiŋ walkurnharra yana, bala nhanguru yukuyuku'miŋuyun ŋarru banha baṯaminham warraṯthun. Ga yalŋuwa dhupal ŋarru banha yothum bitjuwayiŋ maḻŋ'thuman, nhangun bayikuyan rakunygun ḏirramuwum. 20 Ga nhämi dhaŋum, gay'? Guḻku dhanal gayŋan banha nyenanam, djabin wäwa'manydji warra. Ga nhän ŋatjil ŋaḻapaḻyu wäwa'miŋuyu warraṯthuwan baṯaminy bala waŋayinan, ga ŋangawul nhan banha bayiŋuya baṯamiyum ŋunhuŋ yothum nhangu gutjparruwan. 21 Bala banha malpurayun warraṯhuwan banhaya baṯaminham yana bayiŋ romgun bitjuwayiŋ malthuwan. Bala nhan banha ḏirramum waŋayinan, walkurnharra yana. 22 Ga bitjanan ḻinygun gayŋan banha bilanyayam maḻŋ'thuwan bukmakkun yana dhanaliŋgu wäwa'manydjiwum warrawu. Ga bukmak dhanal gayŋan banha bitjuwayiŋ romgum malthuwan, ga bukmakthu dhanal banha warraṯthuwanam banhayanham baṯaminy. Ga bukmak yana dhanal banha waŋayinam yothunharra yana. Ga dhä-yurputjnha nhanmam banhaya baṯamim bitjuwayiŋ waŋayin. 23 Ga djinakun ŋanapu ŋarru nhunany dhaŋu dhä-wirrka'yunma, gay': Banha ŋarru barkthu God-Waŋarryu yolŋunham warrany wälŋayumu rakunyŋurum ŋunhalam djiwarr'ŋam, ga banha barkthu banhaya wäwa'manydji warra ga banhaya baṯami bitjuwayiŋ rakunyŋurum wälŋayi, ga yolkun nhan barkthu banha baṯamim, ḻinygu bukmakkuḻ yana dhanaliŋguḻ nhan gayŋan banha bitjuwayiŋ nyenanam?” 24 Ga nhanmam Djesum garruwan bitjanan, “Bukmak yana nhuma dhaŋu djarrpi'mi. Ŋangawul yana nhuma dhaŋu God-Waŋarrwurum yängu gulitjma marŋgi, ga ŋangawul nhuma marŋgi nhangu ganydjarrwu. 25 Ga banha barkthu yolŋum warra wälŋayi rakunyŋurum, banhayam dhanal barkthu bilanyan bitjuwayiŋ God-Waŋarrwun dhäwumi mala, djiwarr'wuynha yolŋu warra. Dhanalim ŋarru barkthu gayŋi banha ŋangawulnha warraṯthunmi ŋunhalam. Bukmakma yolŋu warra ŋunhalam djiwarr'ŋam barkthu waŋganynha yana mala. Ŋangawulnha barkthu gayŋi banha yolŋu warra dhawu' nhinathuŋganmi baṯaminy ga biyapul gayŋi barkthu warraṯthunmi. 26 Nhumam gayŋa dhaŋu bitjan guyaŋi yana warri barkthu ŋangawulnha gayŋi yolŋum warra wälŋayi rakunyŋurum. Guyaŋiya warra banha dhäwu Mawtjitjkuruy ŋunhal God-Waŋarrwura dhuyuŋa djorra'ŋa: banha nhan nhäŋal ŋorrtja ḏarpaŋa, ga God-Waŋarr gayŋan garruwan nhanguḻ bitjan, ‘Ŋayam dhaŋu God-Waŋarr dhanaliŋgu Yipurayimgu ga Yitjakku ga Djaykupku.’ 27 Ŋangawul nhan bitjan garruwan banha nhan bayinyamiyu yana waluyu dhanaliŋgu God-Waŋarr. Banham nhan bitjan garruwan, ḻinygu nhan God-Waŋarr dhanaliŋgu djinakun bala waluyu, ḻinygu dhanal banhayam yolŋu warra wälŋan gayŋa nyena God-Waŋarrwuran, ŋangawul dhanal rakunymi. Ḻinygu wälŋami yolŋu warra bayiŋ gayŋa banha God-Waŋarrwum buku-ŋalthun ŋangawul rakunymi. Werra nhumaliŋguŋ dhuwan guyaŋinyaram.”

Mä-ŋuwatjiya God-Waŋarrwu ga mä-ŋuwatjiya yolŋuwu

28 Ga ŋunhalaya gayŋan nyenan waŋgany rom-marŋgikunharami yolŋu, mäkiri'-witjuwan nhan gayŋan Djesuwu. Ga bitjan nhan gayŋan banha guyaŋinam: banha nhan Djesuyum bitjuwayiŋ ŋuwakurrun yana dhanaliŋgu yänma ḏämbu-ḏirrunmaran Djatutiwum warrawu. Bala nhan ŋäŋ'thuwanan nhanany Djesunham bitjanan, “Nhä dhaŋu ŋurruŋum marimim wal'ŋu God-Waŋarrwum Rom?” 29 Ga nhanmam Djesum ḏämbu-ganitjuman bitjanan, “Dhaŋu banha ŋurruŋum wal'ŋu rom ŋunha God-Waŋarrwurum djorra'yu gayŋa rakaram bitjan gam', ‘Ŋäkam warra ŋuwatjuma, nhumam Yitjuralpuyum yolŋuyu warrayu! God-Waŋarr yana dhaŋu nhanbay ŋurruŋum buŋgawa ŋalmaliŋgum, ŋangawul gayŋa dhaŋu waripu yolŋu nyena bilanya bitjuwayiŋ nhän. Ga nhanguway yana ŋalma ŋarru gayŋa banha mäkiri-witjunma! 30 Ga mä-ŋuwatjim ŋarru gayŋa dhaŋu djinakum God-Waŋarrwu ŋuwatjuman yana, ŋangawul ḏämbuyu-djin'kayŋuyu. Ŋunhuŋun bala mä-ŋuwatjim nhangu djinawa'yun ŋayaŋuyu, ga bukmakthu yana nhuŋguru dhäkay-ŋanharayu, ga guyaŋinyarayu. Ga mä-ŋuwatjiya God-Waŋarrwu bukmakthu yana nhuŋguḻ ganydjarryu, nhawun nhunu bayiŋ ŋunhuŋ nhäwu mala bitjuwayiŋ ganydjarr-ḻaw'yuman djämawu.’ 31 Ga dhaŋu nhan banha waripum rom bilanya ḻinygu nhawun ŋunha ŋurruŋu rom, dhaŋun gam': ‘Gatjuy, mä-ŋuwatjiyan ŋunha waripuwum yolŋuwu bitjaya ḻinygu nhawun nhunu bayiŋ gayŋa nhuŋguway nhunu mä-ŋuwatji.’ Dhaŋun banha burrparnha rom wulanynha biyapulma wal'ŋu ŋurruŋu.” 32 Bala nhan banha rom-marŋgikunhamim yolŋu bitjanan garruwan, “Gulitj dhuwaniyam! God-Waŋarr yana dhaŋu nhanbay ŋalmaliŋgum ŋurruŋu buŋgawa. Dhuṉḏay yana nhunu dhuwan bitjanam garruwan banha ‘Ŋangawul dhaŋu ŋunhuŋ waripu God-Waŋarr,... nhanbayin yana waŋganynha, ga ḻinygun!’ 33 Dhika ŋalma ŋarru gayŋa ŋuwatjuman yana nhangu God-Waŋarrwum mä-ŋuwatji, ŋangawul ḏämbu-djinbum. Gulitjuman yana ŋalma ŋarru gayŋa nhangu mä-ŋuwatjim ŋunhuŋ yana djinawa'yu ŋalmaliŋguwaywuru ŋayaŋuyu. Ga bitjanya ḻinygu ŋalma ŋarru nhangu mä-ŋuwatji ŋalmaliŋguru dhäki-ŋänhayum, ga guyaŋinyarayum, bitjan ŋalma bayiŋ warr'-warrun guyaŋi ŋunhuŋ nhä. Ga bitjan nhangu mä-ŋuwatji ganydjarryu ŋalmaliŋguwaywuru nhawun bayiŋ ŋalma ganydjarr-ḻaw'yuman ŋunhuŋ nhäwu djämawu. Ga bitjanya ḻinygu ŋalma ŋarru gayŋa banha waripuwum yolŋuwu mä-ŋuwatji, bitjuwayiŋ ŋalma bayiŋ nyin ŋalmaliŋguway mä-ŋuwatji. Dhuwaniyan banha rom wulanynha ŋurruŋum bitjuwayiŋ ŋalmaliŋgu. Yo, djuḻkthumana nhan gayŋa djinaŋum romdhu, dhaŋum banha waripunham mala romnha, banha bilaŋ nhä ŋalma bayiŋ gayŋa mundhurr-wuŋan, wo guwaruman bayiŋ bäwarraṉ' mundhurr-guŋandawu.” 34 Ga banha nhan Djesuyu nhanany bilanyawuyma ŋäkul banha nhan djambatjthum yändhu garruwan banhayam ḏirramu, bala nhan bitjanan nhangu ḏämbu-ḏirrumanam, “Ḻinygun nhunu dhaŋu bitjuwayiŋ dharaŋganan, dhaŋu nhunu bitjanan bitjuwayiŋ nhunu gayŋa guya'-guyaŋin nhunu ŋarru God-Waŋarrnham buŋgawayumana nhuŋguwaywuru wälŋayum.” Ga ŋangawulnha banha biyapulma ŋunhuŋ yolŋu warra dhurrwara-wapthuwan garrundawum nhangu, ḻinygu ŋangawulnha ŋarru banha ŋunhuŋ yolthu nhanany yänma djuḻkthuman.

Maŋutji-yunupayumandam yolŋu dhaŋu Geŋ Daybitkuru yarraṯaŋuru, ŋarru nhan banha buŋgawa yulŋum nhangum Daybitkum

35 Ga bilanyamiyum nhan gayŋan Djesuyum baḏak dhanaliny marŋgikuwanan yolŋunham warrany banhalayan God-Waŋarrwuran Dharrpalŋan Buṉbuŋam. Ga bitjan nhan rakaranam, “Marŋgi mu nhuma dhaŋu banha Daybitma gayŋan nyenan be wala baman' ŋätjil yana. Ga dhanalim gayŋa dhaŋu nhumaliŋgurum rom-marŋgikunhamiyu rakaran, be warri banha God-Waŋarrwum Maŋutji-yunupayumanda barkthu maḻŋ'thu nhangun Daybitkurun marratja'miŋuwu, be nhä'miŋu, nhanguran barkthu yarraṯaŋuru maḻŋ'thu. 36 Yo, ŋätjil nhan banha God-Waŋarrwuru Dhuyu-Birrimbirryu yän-wuŋan Daybitkuḻ dhäwu'wu wukirriwu bitjan: ‘God-Waŋarr garruwan nyäkuḻim buŋgawawuḻ bitjan, “Gu rälin maŋgarra, ga djinalan nyiniyam nyäkuran dhunupa'ŋuŋan gali'ŋam, mä nhunun ŋarru banha galkim nyäkuram, ga baya ŋaya ŋarru mariŋuny nhuŋgu gälkinyamiŋgan, bala nhunu ŋarru gayŋa ṉuku-woyuman dhanaliŋguḻ.’ ” 37 aGa nhananhan banha Maŋutji-yunupayumandanhan yolŋuny nhan Daybitthum gayŋan buŋgawa rakaranam. Ga nhäwun nhan banha be Daybitkum marratja'miŋu buŋgawa'miŋum nhangum bitjuwayiŋ Daybitkum?”

Rukitjtjiya maŋgarra rom-marŋgikunhamiwum yolŋuwu warrawu

37 bGa guḻkuyu gayŋan banha yolŋuyum warrayu ŋäkulam nhanany Djesunham yän, ga mä-ŋuwatjin dhanal nhangu marimin yana. 38 Ga baḏak nhan gayŋan banha Djesuyum bitjuwayiŋ marŋgikuwan yolŋunham warrany, bala nhan bitjanan garruwan, “Wäy, djäga warra ŋay, ŋunhukum rom-marŋgikunhamiwum warrawu! Dhaŋu dhanal bayiŋ gayŋa murrukaykunharami, ga girrim' dhanal bayiŋ nhinathuŋgan wikarran be marimin, mä ŋarru yolŋuyum warrayu nhäma dhanaliny bala wokthuna dhanaliŋgu ga bitjana garrun, ‘Yo, nhämi way yolŋu,’ bitjana, banha dhanal bayiŋ do'ḻim ŋarra. 39 Ga banha dhanal bayiŋ biryamiḻim buṉbuḻi ŋarra buku-ŋalthundawum, wo ŋathamiḻim ŋirrimaḻi, dhanalim bayiŋ ŋuwakurruwun yana nyenanharamiwum rangam, mä ŋarru gayŋa yolŋuyu warrayu nhäma dhanaliny banhambal. 40 Ŋarru dhanal bayiŋ gayŋa banha bawa'-guŋan ŋunha ḏämbu-ŋorrtjawuynham baṯaminy warrany bala ŋarra manaŋin girrin' mala dhanaliŋgu. Ga dhurrwaraŋuru bewaḻiyam bala dhanal bayiŋ ŋarran ŋunha biryamiḻin buṉbuḻi bala nyin bukumiŋgana, djaka'-ŋupana be, mä ŋarru yolŋuyum warrayu dhanaliny ŋuwakurru-rakaraman. Ŋarru nhanmam barkthu dhanaliny banha God-Waŋarryum marimin yana dhä-gir'yum barrakinybuyma.”

Ŋurruwuykthu baṯamiyu warrpam'thuwanan guŋan nhanguwayma rrupiya God-Waŋarrwun

41 Ga bewaḻiyam nhan gayŋan Djesum gumurrma nyenan balayan ḻinygu banha ŋalaŋa gayŋan banikin' rrupiyawuy djingaryuwan ŋunhal banha God-Waŋarrwura Dharrpalŋa Buṉbuŋa. Ga nhäŋal nhan gayŋan yolŋuny warrany waripuny waripuny dhanal ŋarran rrupiya bitjuwayiŋ rarr'yuwan balaya rupa'ḻi. Ga ṉukunydja'yu yolŋuyu warrayu ŋarran rarr'yuwan murrukay rrupiya. 42 Ga biyapulma banha ŋurruwuyknha baṯami waythuwan, ga gunhanam nhan banha burrpar yutjuwaḻnha marimin ŋaraka rrupiya, ŋangawulnha murrukay. 43 Bala nhan Djesum guykuyyuwanan nhanguru guyurr'miŋuwun warrawu bitjanan, “Dhaŋum ŋaya ŋarru dhuṉḏay nhumaliŋgu rakaram: Djinaŋum gay' baṯamiyu guŋan warrpam'thuwanan, djuḻkthumana gayŋa ŋunha bukmakku nukunydja'wu warrawu mundhurr-guŋanda. 44 Djinaŋum ṉukunydja'yu yolŋuyu warrayu guyaŋin yana warri dhanal guḻku gunhan. Ga ŋunha ŋirrimaŋam dhanaliŋgu ŋarra guḻku yana rrupiya ŋalthunmi. Ga nhanmam djinaŋum baṯamiyu warrpam'thuwanan guŋan, ŋangawulnha ŋunhuŋ dhurpu'yuman rrupiya nhanguwayma nhan ŋathawu.”

Mak 13

Djesuyu rakaran ŋätjilmiŋan mari bayikuya Dharrpalwu Buṉbuwu

1 Bala nhan Djesum ga guyurr'miŋum warra nhangu ŋarran ŋaykanan dhawayawaṯthuwanan bewaḻiyam banha God-Waŋarrwurum Dharrpalŋurum Buṉbuŋuru. Bala nhan waŋganyma yolŋu garruwan bitjanan, “Way Marŋgikunhami, nhäŋa ŋatjil dhaŋu, latju dhaŋu buṉbu. Nhän dhaŋum ṉutjurru malany murrukaymin marimin, ŋatja?” 2 Ga nhanmam Djesum garruwan bitjanan, “Dhaŋu nhuma gayŋa nhäma latju' buṉbu, dhaŋum ŋarru ganitjin. Ga ŋangawulnha ŋarru gayŋa biyapul djinal djingaryun. Bala ŋarru gayŋa dhaŋu ṉutjurrum mala ŋoyan ganikannha.”

Djesuyu gayŋan rakaran nhalpiyu barkthu walu dhä-dhawar'yu

3 Bala dhanal banha Djesum ga guyurr'miŋum warra nhangu ŋaykanan balan bukuḻin yäkuḻi Wolipḻin banha dhupal gayŋan nhänharamin God-Waŋarrwu Dharrpal Buṉbu, ga banhalayan dhanal gayŋan banha nyenanam. Bala dhanal banha ḻurrkun'ma guyurr'miŋu warra yäku Betam ga Djayimma ga Djonma ga Wandurum ŋarranan guwatjmanan nhanany Djesunham bala dhä-wirrka'yuwanan, 4 “Marrkapmi, ŋatjil ŋanapiliŋgu rakaraŋ dhuṉḏaykuŋ, nhä nhunu gayŋan banha rakaran. Nhätha ŋarru banha yolŋuyum bitjuwayiŋ dhaŋum buṉbuny ganitjumu, ga nhaliyu ŋanapu barkthu banha marŋgiyim?”, bitjan. 5 Ga nhanmam Djesum garruwan, “Djäka warra maŋgarra, mä ŋarru nhumaliny ŋangawul yolŋuyum mayali'-wilkthun. 6 Guḻku barkthu gayŋi dhaŋu yolŋum warra bitjuwayiŋ waythu ga bitju garru, ‘Ŋaya dhaŋu Maŋutji-yunupayumandam,’ ga guḻkunhan dhanal barkthu gayŋi banha yolŋunham warrany bitjuwayiŋ mayali'-wilkthu. 7 Ga mariwuyma nhuma barkthu ganydjarrma ŋäkun. Ga waripu yolŋu warra barkthu waythu bala ŋarray dhäwu-golanharamin waripuwuynha mariwuy. Ŋarru nhumam ŋangawulnha ŋoy-wuṉakiya bayiŋuyam mala dhäwuyu, ŋay? Mariwuyma nhuma ŋarru gayŋa dhäwu bitjuwayiŋ ŋäku yana, bäymaŋuḻi ga bärrkuḻi, ŋarru banhayam ŋangawul yana dhä-yawar'yundamim walu. 8 Ga guḻku guḻku barkthu gayŋi banha marim mala bitjuwayiŋ ŋurru-yawaṯthu. Yolŋu warra waŋgany bäpurru ŋarru mari-waythu waripuŋuwun bäpurruwu. Ga waŋganybuyma ŋarakawuy ŋirrimawuy barkthu mari waythu waripuŋuḻi ŋirrimaḻi. Bala barkthu ŋarray waŋgalam dhaŋum nhanbayim marrmarryun, ṉiṉḏa-barr'parrun. Ga ŋatham barkthu banha dhawar'yun wikarraŋumiwun waluwu, ga yolŋum ŋarru marimin djaṉŋarryi. Ga ŋurruŋum ŋarru banha dhuwaniya mari mala bitjuwayiŋ maḻŋ'thu. Ga bulum barkthu murrukaynha marimin mari maḻŋ'thu. Bitju nhan barkthu banha maḻŋ'thum gam: Nhawun bayiŋ baṯamiyu ŋurruyirr'yuna bitjuwayiŋ ŋäma'ŋaman rerrin yothuwan waŋgala-wuyaŋinyawun. 9 Djäkan warra nhumaliŋguway yulŋum, mä ŋarru barkthu nhumaliny ŋangawulmu yolŋuyum warrayu bawa'-guŋu. Yolŋum warra nhumaliŋgu ŋarru ŋurru-bil'pilun ḻinygu nhuma bayiŋ gayŋa banha nyäku malthun. Ga ŋayathu dhanal barkthu nhumaliny bala gutjparrun dhä-wirrka'yundawun, bala gayŋi bartjumun nhumaliny ŋunhalan biryamiŋan buṉbuŋa. Ga dhäyanharamiŋgum dhanal barkthu nhumaliny ṉapuŋgaḻ yana gumurrḻi buŋgawawuḻ warrawuḻ ga gapmanguḻin yolŋuwuḻ warrawuḻ. Ga bilanyamiyuyan nhunum barkthu gayŋi nhänanham bitjuwayiŋ rakaraŋ yolŋuwuḻim warrawuḻ, 10 mä ŋarru barkthu bukmakthum bäpurru'yu ŋäkun nyäkuruyma dhäwu. Yo, ŋurruŋum ŋarru gayŋi dhaŋu bukmakthum bäpurruyu dhäwu ŋatjil ŋuwakurru ŋäku, ga ŋärrun barkthu banha walum dhä-yawar'yu. 11 Yo, yolŋuyum warrayu nhumaliny barkthu mata'yumun bala gutjparrun nhumaliny dhä-wirrka'yundawun, ŋarru nhumam ŋarru ŋangawul bitjuwayiŋ warwuyun nhalpiyan nhuma ŋarru garrun. Nhännha ŋarru barkthu banha Dhuyu-Birrimbirryun nhumalinham yän-wuŋu garrundawum. 12 Ga bayiŋ ŋarru banha yolŋu mä-wulitjmiyi nyäkum, yolŋuyum gurruṯumiyum warrayu ŋarru nhanany guwatharaŋun waŋayumun yana. Wäwa'manydjin ŋarru guwatharanharami. Ga mori'miŋuyum ŋarru guwatharaŋun dhanaliŋguway wäwunŋunhan yumurrkuny'. Ga yumurrkum' ŋarru barkthu ŋapa-bilun ŋäṉḏi'miŋuwum ga mori'miŋuwum, yolŋunhan dhupaliŋgu dharrwunuŋ. 13 Ga guḻkun yolŋum warra nhumaliŋgu barkthu ŋaramurryim, ḻinygu nhuma bayiŋ gayŋa nyäku bitjuwayiŋ malthun. Ga banha nhunu ŋarru gayŋa wanyum yana djingaryun ga ŋangawulma nhunu ŋarru mä-djawaryu, nhanmam ŋarru God-Waŋarryum nhunany wälŋakuŋun.”

Be nhän barrakinynha ŋarru maḻŋ'thu God-Waŋarrwuram Dharrpalŋam Buṉbuŋa

14 Ga baḏak nhan gayŋan banha Djesum garruwan bitjan, “Dhikayam barkthu barrakinynha marimin yana be nhän maḻŋ'thu. Ga djingaryum nhan barkthu gayŋi banha banhalayan God-Waŋarrwuran Dharrpalŋan Buṉbuŋam ŋunhalan Djurutjalamnha, barrakinydjumun barkthu banhayan ŋirrima, banha ŋangawul nhan warri gulitjma bitjarra maḻŋ'thuwarra. Ŋarru, girri'-ŋuwatjiyan gayŋiya nyiniyam,” bitjan. (Ga bayiŋ nhunu gayŋa nhäma dhaŋu dhäwuny, marŋgiyiya yana ga gulitjuma dharaŋgam, ga bitjuya ḻinygu nhunum girri'-ŋuwatjiyan gayŋiya nyiniya.) Ga baḏak nhan nyin banha Djesum bitjuwayiŋ garruwan bitjan, “Banha nhuma ŋarru bilanyawuyma nhäŋu, banham dhä-yawar'yundamim walu galŋa'kalŋan. Ga bayiŋ nhumam ŋarru Djudiyawupuyŋuyum yolŋuyu warrayu bilanyawuy nhäŋu, ṉakamam bala gätthuwan yana ŋunha buku'pukumiḻin ŋirrimaḻim. 15 Ga banha nhunu gayŋa warraŋulma nhuŋguwaywuḻ buṉbuŋa ŋarra'ŋarra, ŋangawulnha gätthuwa ḏirruwa djinawa'ḻim buṉbuḻi be nhäwum ŋolkaŋ. 16 Ga banha nhunu gayŋa ḏiltjiŋam nyena, ŋangawulnha gätthuwa nhuŋguwaywuḻ buṉbuḻim girri'wum nhuŋguway, gätthuwan bala wandhan yana. 17 Ga gumurr-wanyun barkthu banha marimin yothumiwum baṯamiwu warrawu bilanyamiyuyam waluyu. 18 Bukumiŋgan God-Waŋarrwuḻim, mä ŋarru banha gumurr-wanyum rom maḻŋ'thu bilanyamiyu waluyu, banha nhan gumurr-yalŋgin gätthundawum bitjuwayiŋ yolŋuwum. 19 Ga djinaŋum mariyu barkthu yolŋum warra galŋam marimin dhaŋga-ḏirryum, barrakinydjin ŋarru. Bewaḻi ḻinygu banha nhan God-Waŋarryu ŋurruŋu bitjuwayiŋ ŋurruyirr'yuwan dhaŋu waŋgalany, bilanyamiyu gayŋan banha yolŋum warra ŋurruyirr'yuwanam dhaŋga-ḏirryuwan. Ŋarru djinaŋum mariyu barkthu yolŋum warra marimin galŋam-barrakinydji. Ga yalalam ŋangawulnha nhan barkthu banha biyapulma bilanyaya gumurr-wanyu maḻŋ'thu. 20 Ga banha nhan ŋarru God-Waŋarryu ŋangawulma banhaya mariny gulunmaraŋ, nhanmam ŋarru yolŋum warra warrpam'nha yana murrmurryu. Ŋarru God-Waŋarryum banha ḻinygun bitjuwayiŋ nhanguwayma yolŋuny warrany gänaŋ'thumanan, ga ŋangawul nhan ŋarru nhäma dhanaliny waŋayinyaḻi bala nhan ŋarru banha marim guṯikuŋun, mä dhanal ŋarru wälŋayi. 21 Ga banha barkthu yolŋu bitju garru, ‘Dhaŋun ŋanapu ḻinygun maḻŋ'thumanan banha Maŋutji-yunupayumandanham yolŋuny, dhaŋun nhan yulŋum.’ Nhumam ŋangawulnha mä-wulitjiya. Ga banha dhanal ŋarru bitjanma garrun, ‘Ŋunhan bala nhan, ya ŋunhan,’ ŋangawul yana mä-wulitjiya. 22 Guḻkuyu yolŋuyu barkthu gayŋi rakaraŋ bitjun, “Ŋaya dhaŋu God-Waŋarrwuŋum Maŋutji-yunupayumanda yolŋu.” Ga waripum ŋarru bitju garru, “Ŋaya dhaŋu djawarrkmim yolŋu,” ŋarru gulitjma dhanal ŋarru gayŋi banha nhumalinhan mayali'-wutjparru. Ga bitju mu dhanal barkthu gayŋi banha ŋayaŋu-ganyim'thundamim rom mala djäma. Ga bitju dhanal barkthu gayŋi guyaŋim, ‘Gu, ŋalma bawa-guŋan dhaŋu God-Waŋarrwu mala-djarr'yundany yolŋuny warrany.’ Ŋarru gulkurun dhanal barkthu banha bitjuyam djäma. 23 Gatjuy djäkan warra! Dhaŋum ŋaya gayŋa rakaraman nhumaliŋgu yulŋum, mä ŋarru banhayam walu waythu, nhumam ŋarru gayŋa girri'-ŋuwatjin nyena bayikuyam.”

Banhayam Gulitjŋum Wal'ŋu Yolŋu ŋarru ḏirrun rälin munatha'ḻin

24 Ga biyapulma nhan Djesuyu bitjan gay' rakaran, “Ga dhurrwaraŋuru banha murrukayŋurum mariŋuru, walum ŋarru munha'yun ga wirrmum ŋarru ŋangawulnha biyapulma djarraṯawunmiyi. 25 Ga ganyum mala barkthu ŋarray burrul'yun djiwarr'ŋurum ga nhä malany ganydjarr ŋunhuŋ nhäwu malaŋuwu ŋunha djiwarr'ŋam ŋarru rurr'rurryun. 26 Ga bewaḻiyam bala barkthu yolŋuyum warrayu bukmakthum nhäŋun nhänanham banha Gulitjŋunham Wal'ŋu Yolŋuny. Ga yarrupthum ŋaya ŋarru djiwarr'ŋurum rälim waŋupini'yun. Ga bukmakthum yolŋuyu ŋarru banha nhäŋum nhänany djeŋarra'yakaynha dhikan, bäyman galumanyaŋnha, ganydjarrmin. 27 Bala ŋaya ŋarru djuy'yun God-Waŋarrwum djiwarr'wuynham dhäwuminy yolŋuny warrany, dhanal ŋarru barkthu yurrum'thumun nyäkum mala-yarr'yundanham yolŋuny warrany dhaŋu buku-ḻiw'yuman ŋarra ḏäpthun, bewaḻi dhimurruŋuru ga ḏupthun bärra'ḻi ga dhawuru bala ḻuŋgurrmaŋuru ga yanatj ḻinygu-u-u ga djalathaŋḻi wapthun.”

Gumurr-wanyuyum waluyu gayŋa maŋutji-rakaram Djesuwun ḏirrundawu

28 Ga baḏak nhan gayŋan banha Djesum garruwan bitjan, “Banha nhuma bayiŋ nhäma marwatnha ḏarpany galaḏar'yundam nhumam bayiŋ marŋgiyin banha dharratharramim walu galkin. 29 Yo, banha nhuma ŋarru bilanyawuyma nhäma, bayiŋuyam banha gumurr-wanyuyum romdhu gayŋa maŋutji-rakaraman nyäku waythundawum walu galitjinan. 30 Dhaŋum ŋaya ŋarru dhuṉḏay yana nhumaliŋgu rakaram! Dhawuru gay' ŋurrukŋuru, dhaŋu nhuma ŋarra djinga'djingaryun, waripum warra nhuma barkthu gayŋi wälŋa yana nyenay, ga nhäŋu yana nhuma barkthu bilanya gumurr-wanyu rom maḻŋ'thunda. 31 Yo! Nhäm mala bukmakma barkthu dhawar'yun, ŋunha djiwarr' waŋgala ga dhaŋu munatha' waŋgala, dhawar'yun ŋarru. Ŋarru yänma nyäku ŋarru banha ŋangawulnha dhawar'yu, banhayam ŋarru gayŋa djingaryuna yana wikarraŋumin, dhawar'yundanharran.”

Ŋangawulnha dhaŋu yolŋu marŋgi nhangu gumurr-ḏirrundawum waluwu

32 Ga biyapulma nhan Djesu garruwan bitjanan, “Ŋangawul dhaŋu ŋunhuŋ waŋgany yolŋu marŋgi nyäkum waluwu ḏirrundawu. Ŋunha God-Waŋarrwu djiwarr'wuy dhäwumi yolŋu warra ŋangawul marŋgimi. Ga ŋayapi dhaŋu ŋangawul yana marŋgi. Nhanbayin yana dhaŋu Mori'miŋun nyäku marŋgim, ga ḻinygun. 33 Gatjuy, djambatjiya warra gayŋiya nyiniyam, ḻinygu nhuma ŋangawul dhaŋu marŋgi bayikuyam bitjuwayiŋ waluwu. 34 Dhaŋu ŋaya ŋarru dhäwu nhumaliŋgu rakaram mayali'mi: Waŋganydhum waluyu ŋirrima-waṯaŋuyu yolŋuyu guŋnharruman nhanguway ŋirrimany bala ŋarranan bärrkuḻin ŋirrimaḻi. Ga garruwan nhan nhanguway djämaminy warrany, dhanal ŋarru gayŋa djäma yulŋum, ga djäka nhanguru nhäwum malanyŋuwu ŋuwatjuman yana. Ga garruwan nhan dhurrwara-djäkaminham warrany dhanal ŋarru gayŋa batjiwarr-nhäma yana, ga gumurr-ḏirrun nhan ŋarru. 35 Ga ŋangawul dhanal banha bitjuwayiŋ marŋgi nhaliyu waluyu nhan ŋarru banha gumurr-ḏirrun. Wilak nhan ŋarru walu gulŋiyinyarayu waythun nhä wilak gandarryu munhayu, nhä wilak munhamurru. Yuw, waraparra, nhumam dhaŋu bilanyayan bitjuwayiŋ banha djämamin yolŋu warra, ga ŋangawul nhuma dhaŋu marŋgi nhätha ŋaya ŋarru ḏirrun räli. Gatjuy', nhumam maŋgarra girri'-ŋuwatjiyan yulŋum. 36 Batjiwarr-nhäŋan warra gayŋiya nyiniyam, bitjuwayiŋ banha yolŋu dhurrwara-djäkami bayiŋ gayŋa djingaryun batjiwarr-nhäma nyin yana, mä nhan ŋarru ŋangawul nhuna maḻŋ'thuman wawuŋuḻim. 37 Dhaŋu ŋaya ŋarru garruna nhumaliny, ga bukmaknha yolŋuny warrany, ‘Gatjuy djäkam warra ŋuwatjuman, batjiwarr nhänharayun.’ ” [Yo, djinalan nhan dhäwum bitjuwayiŋ Djesuyum gunhan, banha nhan gayŋan rakaran nhanguwaywuru guyurr'miŋuwu warrawu ŋunhalaya bukuŋa yäkuŋa Wolip.]

Mak 14

Gämurru'ŋu yolŋu warra gayŋan garrunmin nhalpiyan dhanal ŋarru Djesuny ŋayathan

1 -2 Yo, bala banha ŋurruŋu-ḏalkarramim yolŋu warra ga rom-marŋgikunhamim warra yurrum'thuwanan bala dhanal gayŋan garrunminan nhalpiyan dhanal ŋarru Djesuny bitjuwayiŋ ŋayathan, ŋarru gayul, ḻinygu dhanal gayŋan marimin yana djälmiyin dhanal ŋarru waŋayumana nhanany, bala dhanal bitjanan garrunminam, “Wäy, gäḻkuḻam ŋalma ŋay, ḻinygu rom ŋalmaliŋgu gayŋa dhaŋu murrukay bitjuwayiŋ ŋarra. Dhanal bayiŋ yolŋun warra ŋalmaliŋgu mari-waythu, ḻinygu dhanal nhangu dhaŋu Djesuwum djälnha bitjuwayiŋ marimin.” Ga banha dhanal bitjanam garrunmin ḻinygu banha burrparnha yana walum bala banhayan ŋarru rom gämurru'yirryun banha Räy-djuḻkthumandamin Walu ga waripu rom yäku Ḏambanharra Ŋatha. Ga bayiŋuyam waluyu dhanal bayiŋ guyaŋiyarra dhanaliŋguway ŋaḻapaḻminy, gurruṯuminy warrany, banha dhanal ŋaykan guŋnharruman ŋirrimany yäkuny Yetjipnha.

Baṯamiyu rarruwan wuŋiḻi-ŋuwakurru Djesuwuḻ

3 Ga nhanmam gayŋan banha Djesum nyenan ŋunhalan ŋirrimaŋa yäkuŋa Bithanin, ŋatha gayŋan guwaman Djäymangura ŋirrimaŋa. Ga ŋätjilim nhan gayŋan banha Djäymanma nyenan rerrimi, burrundhiya'yu gayŋan buṉakin. Ŋarru nhan banha ḻinygun bitjuwayiŋ ŋuwakurrun. Ga yaka wikarra bala baṯamin banhambalaya gulŋiyan goŋ muṉuŋgarri'min, ŋarru ṉutjurru banha yulŋum. Ga gutjparruwanam nhan gayŋan wuŋiḻi-ŋuwakurru, ga warrpurum banha ŋuwakurrun dhika marimin, ŋarru rrupiya murrukaymin. Ga ḻapthuman nhan banha muḻkurr yana muṉuŋgarriny', bala rarruwanan wuŋiḻi-ŋuwakurrum Djesuwuḻin muḻkurrḻi. 4 Ga dhanalim banha yolŋuyum warrayu nhanany dhaykuwanan bitjanan, “Nhäwu nhunu dhaŋu wuŋiḻi-ŋuwakurrum djalkthuwan? 5 Nhunu warri dhaŋu djalimnha rrupiyawun murrukaywun, ga rrupiyam nhunu warri banha guŋarra ŋunha ŋurruwuykminhan yolŋuny warrany.” 6 Bala nhan Djesum garruwan dhanaliŋgu bitjanan, “Guŋnharruma warra nhanany. Ŋangawul warra nhangu mari-waythuwa. Dhaŋum nhan ŋuwakurrun bitjuwayiŋ djäma nyäkun. 7 Ŋunham banha ŋurruwuykma yolŋu warra ŋarru gayŋi nyenay nhumaliŋguḻ djinal bitju ḻinygu, ga bilanyamiyun nhuma barkthu dhanaliny ŋarray banha guŋga'yum. Ŋarru ŋayam ŋarru dhaŋu nhumaliŋguḻ yakan wikarra nyena, guṯin nyäkum walu. 8 Dhaŋu ŋaya barkthu waŋayin bala dhanal ŋarru nyäku rumbalma märrkitjkuŋun. Ga djinaŋum banha baṯamiyu rarruwan nyäkuḻ dhaŋu wuŋiḻi-ŋuwakurrum, banhayam nhan bitjan ŋätjilmiŋganan nyäku rumbalnha. Ga ŋuwakurrun nhan dhaŋu marimin yulŋum bitjanyam djäma. 9 Ŋäka warra nhänany. Dhaŋum ŋaya ŋarru nhumaliŋgu gulitj yana rakaram. Banha barkthu ŋarray yolŋum warra dhaŋum dhäwu rakaranhami be wala ḏämbu-ḻiw'yumum, ga ŋäku yana dhanal barkthu djinakuruy baṯamiwuruyma dhäwu, banha nhä nhan nyäku djäma bitjuwayiŋ ŋuwakurru gäthura. Ga guḻkun ŋarru banha nhangu yolŋum warra bitjuwayiŋ marŋgiyi.”

Djudatjthu gayŋan batjiwarr-ŋamaŋamayuwan nhan ŋarru mulkuruyin Djesuwum

10 Ga dhurrwaraŋuru bewaḻiyam nhanmam banha waŋganyma yolŋu yäku Djudatj-Gariyatma bewaḻiyam malaŋuru banha 12 -kurum guyurr'miŋuwuru ŋarranan. Yo, ŋarranam nhan banha guwatjmanam banhayanhan banha ŋurruŋu-ḏalkarraminhan warrany, mä nhännha ŋarru dhanaliny guŋga'yunma goŋ-guŋanma Djesunham dhanaliŋguḻ. Ga rakaran nhan dhanaliŋguḻ nhanguway ŋayaŋu. 11 Ga banha dhanal bayiŋuya ŋaḻapaḻmiyu bitjuwayiŋ ŋäkulam bala dhanal ŋoy-ŋuwatjinan. Bala dhanal dhawu'-nhinathuŋganan nhanany bitjanan, “Bayiŋ nhunu ŋarru Djesuny ŋanapiliŋguḻ goŋ-guŋan, ŋanapum ŋarru nhuna wuŋiḻi'yuna bayikuwuyma.” Bala nhan Djudatjma ŋarranan, bala gayŋan batjiwarrwun rangan nhalpiyan nhan ŋarru Djesuny dhanaliŋguḻ guŋan.

Djesuyum ga guyurr'miŋuyum warrayu nhanguru ŋatham banha Räy-djuḻkthumandamim guwamanan

12 Ga bitjarra ḻinygu dhuŋgarra ŋuparra ŋunhuŋ ŋurruyirr'yundamiyu waluyu Djuwwuḻ Romŋa, dhanal bayiŋ dämba ŋomarra ŋunhuku romgu yäkuwu Ḏambanharrawu Ŋathawu, ga ḻiyuwarra dhanal bayiŋ bimbiny romgu yäkuwu Räy-djuḻkthumandamiwu Waluwu. Manymak, ga bilanyayu ḻinygu yana waluyu, dhanalim banha guyurr'miŋuyum warrayu garruwanan nhanany Djesunham bitjanan, “Ŋalaŋa waŋgalaŋam ŋanapu ŋarru ŋatham banha Räy-djuḻkthumandamim ŋätjilmiŋgan?” 13 Bala nhan Djesuyum garruwanan nhanguway guyurr'miŋunhan wulanynha bitjanan, “Gatjuy maŋgarran wulay balan Djurutjalamḻin. Ga banha nhuma ŋarru waythunma bala nhuma ŋarru nhämam ḏirramunhan nhan ŋarru gayŋa garaŋayu gutjparrun banikin'mi makati. Ga malthuwa wulay nhangu, ga gulŋiya nhan ŋarru buṉbuḻ, nhuma ŋarru malthun nhangu. 14 Ga ŋunhalam djinawam' nhuma ŋarru garrun buŋgawany bayikuya buṉbuwu, ga bitjan nhuma ŋarru nhangu rakaramam gam', ‘Wäy, ŋunha Marŋgikunhami ŋäŋ'thuwan ŋalaŋa ŋalinyu ŋarru Räy-djuḻkthumandamim ŋatha ŋamaŋamayun, mä ŋarru ŋanapu guwaman bitjuwayiŋ, nhanbay ga ŋanapu nhanguru guyurr'miŋuyu warrayu.’ 15 Bala nhan ŋarru bayiŋuya buŋgawayum maŋutji-wuŋana ŋunhan banha garramatnha bala'pala, ḻinygun dhäyan gayŋan, bäkiwun ŋalmaliŋgu, ga ŋunhalayan nhuma ŋarru banha ŋatham ŋalmaliŋgu ŋamaŋamayun.” 16 Bala yana dhupal banha malthundamim wulay ŋarranan. Ga banha dhupal Djurutjalamma waythuwan, ga maḻŋ'thumanam, dhupal banhaya ḻinygu banha nhalpiyan nhan gayŋan Djesuyu dhupaliŋguḻ rakaran. Ga ŋunhalayan dhupal banha Räy-djulkthumandamim ŋatha ŋamaŋamayuwan. Ga goŋ-dhawar'yuwan dhupal bala ḏirruwanan Djesuwuḻin. 17 Ga banha ŋarran walum guṉiyirr'yuwan bala nhan Djesum ga guyurr'miŋum warra nhangu banha 12 -ma ŋarranan balayan waŋgalaḻ. 18 Ga banha dhanal ŋarran ŋatham guwaman, bala nhan Djesum garruwanan bitjanan, “Gulitj yana ŋaya ŋarru dhaŋum nhumaliŋgu rakaram. Dhaŋu gay' djinalaŋa malaŋa ŋatha ŋalma ŋarra dhaŋu guwaman rrambaŋi, waŋganyma yolŋu ŋarru nyäku mulkuruyin,” bitjan. 19 Bala dhanalim banha guyurr'miŋum warra nhangu galŋam-barrakinydjinan bayiŋuyam yändhum nhanguru, bala dhanal ŋarran dhä-wirrka'yuwanan nhanany bitjanan, “Wäy,... yolthu way... ŋaya ŋatja Marrkapmi?” bitjanan. 20 Bala nhan Djesum bitjanan garruwan, “Waŋganydhum gayŋa dhawuru malaŋuru ŋathan ḻupthuman banikin'ḻin, ŋalinyun rrambaŋin, banhayan yolŋu ŋarru nyäku mulkuruyim. 21 Guyaŋiya warra, ŋayam dhaŋu Gulitjŋum Wal'ŋu Yolŋu ŋarru waŋayin bitjan yana ḻinygu bitjuwayiŋ ŋunha gayŋa God-Waŋarrwura Dharrpalŋa Djorra'ŋa wukirriwuy djingaryun. Ga murrukaynha marimin ŋarru bayikuyam gumurryu-gutjparrundamiwum yolŋuwu mari maḻŋ'thun. Ga ŋuwakurrum nhangu nhan warri ŋangawul waŋgala-wuyaŋiyarra.”

Djesuyu mayali' rakaran ŋathawuy ga borumbuy wiyika'wuy

22 Ga baḏak dhanal ŋarran banha guwaman ŋatham, bala nhan Djesuyum dämban warraṯthuwan bala ḏämbu-wuŋanan God-Waŋarrnhan bayikuya. Ga ganitjuman nhan, bala guŋanan ŋarran dhanaliny. Ga garruwan nhan bitjan, “Dhaŋum dämba nyäkun rumbal. Ma' warraṯthuwa bala guwaman.” 23 Ga bitjanya ḻinygu nhan warraṯthuwan wiyika' banikin'mi, ga ḏämbu-wuŋan nhan God-Waŋarrnha, bala nhan guŋanan banha wiyikam' ŋunha guyurr'miŋuwuḻin wurkthundawun. 24 Bala nhan bitjanan garruwan, “Dhaŋum borum wiyika' nyäkun maŋgu', banha ŋarru barkthu djalkthunmi guḻkuwun yolŋuwum wälŋakunharawu. Ga ŋätjil nhan banha God-Waŋarryu djäma gumurrkunhaminyara rom wälŋakunharawu guḻkuwu yolŋuwu. Djinaŋun banha nyäkurun maŋgu'yu ŋarru romnham ŋarranharamiŋgan, maḻŋ'thuna ŋarru gulitjtjin. Ma' warraṯthuwa bala wurkthuwan. 25 Ga dhaŋun gam', ŋangawulnha ŋaya ŋarru biyapulma borum wiyika' wurkthu, ga baya barkthu ŋalinyu rrambaŋin bitjuwayiŋ nyenay ŋunhalan djiwarr'ŋan God-Waŋarrwuran romŋa.” 26 Ga dhurrwaraŋuru bewaḻiyam bala dhanal manikaynha miyaman God-Waŋarrwuḻin. Bala dhanal ŋaykanan balan bukuḻin yäkuḻi Wolipḻin.

Djesuyu ŋätjil'yuwan rakaran banha Betam ŋarru dhä-bayaŋu'yuna

27 Ga banha dhanal ŋarran ŋaykanam bala, bala nhan Djesuyum rakaranan ŋätjil'yuwanan bitjanan, “Yalŋuwam banha munhakum nhuma ŋarru dhaŋuyma warra gätthuna nyäkuru, guŋnharrumana nhänany. Yo, ŋätjil mu yana banha waŋganydhu yolŋuyu dhäwum bitjuwayiŋ wukirri Dhuyuḻim Djorra'ḻi bitjanam gam', ‘God-Waŋarryum ŋarru guwatharaman waŋayumana banha wäyin-djägaminham, bala nhangu ŋarru bimbim mala ḻatjuwarr'yuna.’ 28 Ŋayam ŋarru waŋayin. Ŋarru ŋaya barkthu dhaŋu biyapulya wälŋayi bala ŋaya barkthu ŋurruŋu-djuḻkthun nhumaliŋgu, ga ŋunhalan ŋaya barkthu nhumaliŋgu gäḻkuḻaŋum Galaliŋan makaŋa. Yo, ŋunhalayan nhuma barkthu nhänany nhäŋum.” 29 Ga nhanmam Betam garruwan bitjanan, “Ŋayam ŋarru nhuna ŋangawul guŋnharruman, marrkapmi, bayatj ŋarru banha dhaŋum warra ḻatjuwarr'yu, ŋarru ŋayam yaka.” 30 Ga nhanmam Djesum garruwan bitjanan, “Ŋäka nhänany ŋuwatjuma Beta. Djinaŋum bala munhaku, yalalam, nhunu ŋarru nyäku dhä-bayaŋu'yuna ŋarru ḏämbu-ḻurrkun'min, ga ŋärrun nhan ŋarru banha wäyinma gurrwawum ŋätji burrparmim.” 31 Ga nhanmam Betam ḏämbu-dhuwaḻyuwan garruwan bitjanan, “Ŋangawul dhaŋu ŋayam ŋarru nhuŋgu dhä-bayaŋu'yun, bayatj banha ŋaya ŋarru waŋayim!” Ga dhanalim banha waripum ḻundu'miŋu warra ga bitjanya ḻinygu garruwan dharaŋanda yana yän.

Djesum gayŋan ḏämbumiŋganan ŋunhalan Githdjamanin

32 Ga banha dhanal Djesu ga guyurr'miŋu warra nhangu waythuwanam banhalayam ŋirrimaŋa yäkuŋa Githtjamanim, bala nhan Djesum garruwanan, “Djinal warra ḏäpthuwa, ŋaya ŋarru bukumiŋgan God-Waŋarrwuḻ,” bitjan. 33 -34 Bala nhan gaḏaymanam Betanhan ga Djayimnhan ga Djonnhan, bala dhanal bitjanan bala ŋaykan. Ga banha dhanal ŋarran bala martj-martjuwanam, bala nhan bitjanan garruwanam dhanaliŋguḻ, “Waraparra, ŋayaŋum nyäku dhaŋu mariminan yana ŋonuŋdjin bitjuwayiŋ ŋaya ŋarru dhaŋu waŋayin. Djinal warra ḏäpthuwa, ŋarru djäka gayŋiya yulŋum,” bitjan. 35 -36 Ga ŋarran nhan mä bayiŋ gaŋga, bala nhan gälkinan munatha'ḻin bala ḏämbumiŋganan, “Mori nyäku marrkapmi, ŋangawulnha dhaŋu nhuŋgum gumurr-wanyu ŋunhuŋ nhäwum mala djämawu. Mori', ḏukṯukma ŋaya dhaŋu nhunu ŋarru yarrkthumana dhaŋu marim nyäku. Ŋarru ŋayapim ŋarru gayŋa dhaŋu nhuŋguwaynha yana djälwum malthun, ŋangawulnha nyäkuwayma ŋaya,” bitjanan nhan gayŋan bukumiŋganam. 37 Ga ḏirruwan nhan balaya guyurr'miŋuwuḻ warrawuḻ nhanguwaywuḻ ga maḻŋ'thumanam nhan dhanaliny gayŋiyinyaraḻin. Ga dhirr'yuwan nhan dhanaliny, bala nhan Betawuḻin garruwan bitjanan, “Wäy, nhalpiyan nhunum gayŋa dhaŋu, gayŋiya yana? Ŋangawul nhuma ŋarru dhaŋu mä ŋunhuŋ guṯim yana bira'yun? 38 Djäka warra nhumaliŋguway, ga ḏämbumiŋgan warra God-Waŋarrwuḻin mä nhumaliny ŋarru banha ŋunhuŋ nhäyum birrka'yun, nhumam ŋarru gayŋa dhäyam wanyun yana. Ḻinygu ŋayaŋum nhuŋgu gayŋa dhuwan djälmiyi nhunu ŋarru gayŋa dhäya wanyu yana, ŋarru rumbalma nhuŋgu dhuwan ganydjarrnharrayinan yalŋgiyinan,” bitjan. 39 Ga biyapulya nhan Djesu ŋarran ḏämbumiŋgandawu, ga bitjanya ḻinygu nhan ḏämbumiŋgan bilanyaya ḻinygu yana yän. 40 Ga ṉakaman nhan, ga ḏirruwan bewaḻim bukumiŋgandaŋurum ga maḻŋ'thumanam dhanaliny yakurrḻi yana, murrukayyun dhanaliny yakurryu bitjuwayiŋ bulukthuwan. Ga banha dhanal ḏurruwanam bala goṉayinan, ga ŋangawulnha dhanal nhangu ŋunhuŋ ḏämbu-ḏirrunmaranam. 41 Ga biyapulma nhan ḏämbu ḻurrkun'min gumurr-ḏirruwan bukumiŋgandawu. Ga banha nhan ḏirruwanam bala garruwanam nhan bitjanan, “Ḻinygun yakurrŋurum warra guluwan! Walum dhaŋu galitjinan, nhan ŋarru bayiŋuyam yolŋuyu goŋ-guŋana banha Gulitjŋunham Wal'ŋu Yolŋuny barrakinymiwuḻin yolŋuwuḻ warrawuḻ. 42 Ma'! Ḏurruwan warra ŋalma ŋarran. Nhäŋan warra, dhaŋun nhan banhayam yolŋu banha nhan guŋga'yuwan dhanaliny ŋayathandawu nyäku.”

Djesunham dhanal ŋayathanan

43 Ga ŋurruŋu-ḏalkarramiyu malaŋuyu ga rom-marŋgikunhamiyu warrayu ga Djuwwu ŋurru-warrundayŋuyu warrayu yänguwan waripuny yolŋuny warrany Djudatjkum ŋapawu malthundawu. Ga nhanmam gayŋan banha Djesum baḏak bitjuwayiŋ garruwan, bala nhanmam Djudatjma waythuwanan ŋapa-malamin. Ga ŋaykanam dhanal gayŋan banha malkarr, goŋ gaṉami, ga goŋ birku'mi mala, ŋayathandawum nhangu Djesuwum. 44 Ga ḻinygu nhan banha Djudatjthum dhanaliŋgu rakaran bitjan, “Banha yolnha ŋaya ŋarru burumun' wälkum banhayanhan yolŋuny nhuma ŋarru ŋayathanma.” 45 Ga banha dhanal waythuwanam bala nhan Djudatjma ŋarranan Djesuwuḻin bala garruwanan bitjanan, “Marŋgikunhami,” bitjanan, bala wälkuwanan nhanany, mä bayiŋuyam maŋutji-wuŋanan dhanaliŋguḻ banha yolnha dhanal ŋarru bitjuwayŋ ŋayathan. 46 Bala banha waripum yolŋu warra djalkiri-dhathar'yuwanan bala ŋayathanan nhanany Djesunham. 47 Bala banha waŋganydhum Djesuwuru ḻundu'miŋuyu yikin dhawaṯthuman bala yana buthurun gulkthuwan, ḻiya-ŋärramiwun yolŋuwu djämaminy. 48 Bala nhan Djesum garruwan bayikuya yolŋuwum warrawu bitjanan, “Nhäwu nhuma rälim ŋaykan malkarrma? Ŋangawul ŋaya dhaŋu maḏakarritj yolŋu. 49 Ŋayam gayŋan bitjan ḻinygu walu-ŋupan marŋgikuwan yolŋunham warrany ŋunhalam God-Waŋarrwuram Dharrpalŋam Buṉbuŋa, ga ŋangawultji nhumam nhänany bilanyamiyuyam ŋayatharra... ŋarru dhaŋun nhumaliŋgu walum. Yo, bitjan mu nhan gayŋa ŋunha wukirriwuyma dhäya ŋätjiliŋuwuyma God-Waŋarrwuram Djorra'ŋa,” bitjanan nhan Djesu garruwanam. 50 Bala banha Djesuwum ḻundu'miŋu warra biyaṉiyinan bala dhanal gätthuwanan, guŋnharrumanan nhanany banhambalayan. 51 Ga banhalaya gayŋan gurrmulyu ḏirramuyu ŋapa-munguyuwan Djesuny, ga ŋäkirriyumanminam nhan banha manydjarrka'yu. Ga bitjanya ḻinygu dhanal banha nhananham ŋayathan. 52 Ŋarru dhanal nhanany baḏatjuwanan ga ŋayathanam dhanal nhangu banha manydjarrkan'. Ga nhanbayim gayŋan gätthuwan waŋgalaḻim djolarran', girri'nharran ḻinygu nhan banha biyaṉiyinan mariminan.

Djesunham dhanal gutjparruwan Djuwwuḻ ŋaḻapaḻmiwuḻ ŋärra'ḻi

53 Bala dhanal banha Djesunham gutjparruwanan balan ḻiya-ŋärra'miwuḻin ŋirrimaḻim. Ga balayan ŋarran banha ŋaḻapaḻmim ḻuŋ'thuwan bukmak yana, ŋurruŋu-ḏalkarrami warra ga Rom-marŋgikunhami warra ga Djuwwu ŋurru-warrundayŋu warra. 54 Ga banha dhanal Djesuny gutjparruwanam, ga nhanmam gayŋan Betam malthuwan bala, balaya ḻiya-ŋärra'miwuḻ ŋirrimaḻi, ŋarru djuḻu'djuḻuḻyuwan ŋarran bala. Ga gulŋiyan dhanal rrambaŋi yana balayam, bala nhan mala-manapanan nyenan biḻitjumanguḻin warrawuḻ banha ŋarran ḏäpthuwan ratjuwan ŋorrtjaŋa. 55 Ga ŋunhalam banha djinawam' buṉbuŋam dhanalim banha ŋurruŋu-ḏalkarramiyum warrayu gayŋan dhäwun' maḻŋ'thuman Djesuwuruynha, mä dhanal ŋarru dhä-gir'yuna nhanany barrakinybuynha warkthunda. Ŋarru ŋangawul dhanal banha maḻŋ'ṯhunmaran ŋunhuŋ nhäm barrakinyma nhangura. 56 Yo, guḻkuny dhanal yolŋuny warrany warraṯthuwan maŋutji-marŋgiminy mä dhanal ŋarru djänguman dhäwu nhanguruy rakaram, ga dhäwum mala dhanaliŋguŋ gayŋan bärrkuwaḻyinan. 57 Yo, waripu yolŋu warra bitjuwayiŋ maŋutji-marŋgimi ṉaka'-ṉakaman bala gayŋan djänguwanan dhäwu rakaran 58 bitjanan, “Dhaŋum ŋanapu yolŋuny ŋäma nhan bitjan garrun, ‘Dhaŋum ŋaya ŋarru ganitjumana God-Waŋarrwum Dharrpalma Buṉbu yolŋuwuŋum goŋbuy dhuḻ'yunda. Ga ḻurrkun'thum waluyu waripun buṉbu ŋarru ŋarray ŋalthu, ga banhayam ŋangawulnha yolŋuwuŋ goŋbuy.’ ” 59 Ga dhäwum dhanal gayŋan banha rakaranam ŋangawulnha bitjuwayiŋ dhuṉḏayma. 60 Bala nhan banha ḻiya-ŋärra'mim yolŋu ṉakamanan gumurrŋan yolŋuwuran warrawuḻ bala garruwan Djesuwum bitjanan, “Dhaŋu gayŋa yolŋuyum warrayu rakaram be warri nhunu barrakiny djäma. Ŋäma mu nhunu gayŋa dhanaliny? Nhäwu nhunu gayŋa dhaŋu mukthunma yana nyena?” 61 Ŋarru nhanmam Djesum ŋangawulnha ḏämbu-ganitjuman. Mukthuwanan nhan gayŋan nyenan. Bala nhan banha ḻiya-ŋärra'mim garruwan bitjanan, “Ma', rakaraŋan ŋanapiliŋgu. Nhunu dhaŋu banha Maŋutji-yunupayumandam yolŋu ŋatja... God-Waŋarrwum gäthu'miŋu?’ 62 Ga nhanmam Djesum garruwan bitjanan, “Yo, ŋaya mu dhaŋu. Ga yalalam nhuma ŋarru nhänanham Gulitjŋunham Wal'ŋu Yolŋuny nhäman, ŋaya ŋarru gayŋa nyenam ganydjarrmin, dhunupa'ŋuŋan God-Waŋarrwuran gali'ŋam ŋunhalan djiwarr'ŋan. Ga ḏirru ŋaya barkthu räli djiwarr'ŋurum waŋupini'yu. Bilanyawuynha nhuma ŋarru nhänany nhäŋum.” 63 -64 Bala nhanmam banha ḻiya-ŋärra'mim yolŋu mariminan maḏakarritjin, bala ŋarran girrin' nhanguway barru'warrunmaran, ga garruwan nhan yatjuwanan bitjanan, “Ḻinygun ŋalma dhaŋu ŋäkulan nhanany yänma bukmakthun garrundam, banha nhan dhä-waripuŋuyinan garruwan nhangun God-Waŋarrwun. Ŋangawul ŋalma ŋarru biyapulma maŋutji-marŋgimiwuŋum dhäwu ŋäma. Nhalpiyana nhumam gayŋa guyaŋi way?” bitjan. Ga dhanalim banha bukmakma yolŋum warra yoranan yana bitjanan, “Yo, guwatharanharaŋun nhanany murrkay'kuŋan.” 65 Bala ŋarran banha waripuyum yolŋuyu warrayu Djesunham dhupthuwanan. Ga garrwi'yuwan dhanal nhanany maŋutji manydjarrka'yu bala gayŋan bartjunmaranan, ga garruwan dhanal bitjan, “Ma' rakaraŋ wilak, yolthu nhuna ḻiyuwan?” Bala banha biḻitjumandhum warrayu Djesunham djakawarruwanan, bala gayŋan guwatharanan nhanany.

Beta ḏämbu ḻurrkun'mi dhumbal'yuwan Djesuwu

66 -67 Ga bilanyamiyuyam nhanmam gayŋan banha Betam baḏak yana nyenan ratjumanmin. Ga banhalaya ḻiya-ŋärra'miwuḻ buṉbuŋa djämamiyu baṯamiyu nhäŋal Betany banhambalaya, bala bitjanan, “Nhunum dhaŋu Djesuwu ḻundu'miŋu ŋatja?... bayikuya yolŋuwu ŋirrima Nätjiritjpuywu?” 68 Ga nhanmam Betam ḏämbu-ganitjuman bitjan, “Yaka dhuwanma dhunupa. Ŋangawul dhaŋu ŋaya marŋgi nhäwuy nhunu gayŋa dhaŋu garrun.” Bala yana nhan Betam walmanan gali'ḻin [ga dhuṉḏaynha yana banha gurrwawum ŋätjinan.] 69 Ga biyapul nhan bayiŋuya djämamiyu baṯamiyu Betany nhäŋal, ga garruwan nhan yolŋuwuḻ warrawuḻ banha ŋarran dhäya'-dhayan bitjan, “Dhaŋum yolŋu Djesuwu yana ḻundu'miŋu.” 70 Ga nhanmam Betam garruwan, “Ŋangawul! ... yaka ŋayam!” Ga yaka mu wikarra ga waripuŋuyum yolŋuyu nhanany garruwan bitjan, “Nhunupi yana dhaŋum, dhaŋum nhunu ŋirrima Galaliwuy.” 71 Bala nhanmam banha Betam mariminan galŋa-barrakinydjin bala nhan garruwanam bitjanan, “Ŋangawul, yaka ŋayam dhaŋu marŋgi. God-Waŋarr dhaŋu nyäkum marŋgi, ga banha ŋaya gayŋa djängumam, nhanmam ŋarru nhänany God-Waŋarryum dhä-gir'yuna.” 72 Ga dhuṉḏaynha yana banha gurrwawum ŋätjinan, banhayam ḏämbu-burrparyinan. Bala nhan Betayum guyaŋinan banha nhalpiyan nhanguḻ Djesu garruwan bitjan, “Ŋärrun nhan ŋarru banha gurrwawum ŋätji ḏämbu-burrparmim, nhunum ŋatjil nyäku ŋarru mä-wambum ḏämbu-ḻurrkun'mi.” Bala yana nhan Betam ŋätjinan mariminan dhika murruy'-murruyyuwanan.

Mak 15

Djesunham dhanal gutjparruwanan Rawumbuywuḻin ŋaḻapaḻwuḻ Bäylitkuḻin ŋärra'ḻi

1 Ga munhamurrun bala dhanal banha Djuwwu ŋaḻapaḻmim ḻuŋ'thuwanan bala yoranan Djesuwum guwatharanharawun rakunygunhawun. Bala dhanal mata'yumanan nhanany Djesunham ŋarambiyam bala gutjparruwanan bayiŋuya ŋaḻapaḻmiyum balan nhanguḻin Bäylitkuḻin banha nhan Rawumbuywu gapmangu buŋgawa. Ga garruwan dhanal Bäylitnha nhan ŋarru nhanany mala-djarr'yuna. 2 Bala nhan Bäylitthum dhä-wirrka'yuwanan nhanany, “Nhunu dhaŋu buŋgawa Djuwwum yolŋuwu bäpurruwu?” Ga nhanmam Djesum ḏämbu-ganitjuman bitjan, “Dhuwaniyan ḻinygu yana yänma.” 3 Ga dhanalim banha ŋurruŋu-ḏalkarramiyum warrayu rakaranam gayŋan Bäylitkuḻim bitjanan, “Djinaŋum yolŋuyu gayŋan warkthuwan guḻkun marimin barrakinyma rom malany.” 4 Bala nhan Bäylitma bitjanan nhangu garruwan, “Ŋäma mu nhunu gayŋa? Ŋunham dhanal ŋarra nhunany rakaramam be barrakinybuynha warkthunda. Ŋangawulnha nhunu ŋarru dhaŋu ŋunhuŋ garrunma?” 5 Ŋarru nhanmam Djesum ŋangawulnha garruwan, bala gayŋan banha Bäylitma mä-maŋmaŋdhuwanan nhangu.

Bäylitthu dhayuŋgan Djesuny waŋayinyarawun

6 Yo, bitjarra ḻinygu dhuŋgarra-ŋuparra dhanal bayiŋ gayŋa Djuw bäpurru yolŋu warra ḏämbu-manapanmi waŋganygu rom yäkuwu Räy-djuḻkthumandamiwu Waluwu. Ga bitjarra ḻinygu nhan bayiŋ Rawumanbuyyu Gapmandhu dhawaṯthumarra waŋganynha yolŋuny dharruŋguŋuru, yolku dhanal bayiŋ Djuwyu bäpurruyu ŋäŋ'thuwarra. 7 Yo, ga bilanyamiyuyam gayŋan yolŋu yäku Barabatjnha gulŋiyan ga mala nhangu ḻinygu dhanal gayŋan mari-waythuwan Rawumbuywu gapmangu malaŋuwu. Ga waripunham warrany dhanal guwatharan waŋayumanan yana. 8 Manymak, dhanalim banha Djuw malam yolŋu warra ŋarranan bala ŋäŋ'thuwanam Bäylitnham waŋganygun ḏapthumandawuywum yolŋuwu dhawaṯthumandawu, bitjuwayiŋ nhan bayiŋ gayŋarra ŋätjil bitjarra warkthuwarra. 9 Bala nhan Bäylitthum garruwanan bitjanan, “Yolnha ŋaya ŋarru dhawaṯthumanma? Nhämi dhaŋu banha Djuw-malawum yindinham buŋgawany?”. 10 Ŋarru nhan banha Bäylitma ŋätjil yana marŋgiyin banha dhanal ŋurruŋu-ḏalkarramiyum warrayu gutjparruwanam nhanany Djesunham balayam nhanguḻim, ḻinygu dhanal gayŋan banha marimin yana maŋutji-ḏiy'yuwan nhanany. 11 Ŋarru dhanalim banha ŋurruŋu-ḏalkarramiyum warrayu gayŋan dhar'thar-wuŋanan yolŋunham warrany dhanal ŋarru Bäylitnham ŋäŋ'thun Barabatjkun yana dhawaṯthundawum. 12 Ga biyapul nhan Bäylitthu dhä-wirrka'yuwan banha yolŋunham warrany, “Nhalpiyana ŋaya ŋarru dhaŋum gay' yolŋuny, banha nhuma bayiŋ gayŋa rakaram be nhan yindi-buŋgawa Djuwwu yolŋuwu warrawu?”. 13 Ga dhanalim bukmaknha yana garruwan yatjuwanan bitjanan, “Guwatharaŋan nhanany! Dhuḻ'yuwan nhanany mälakthumandawuyḻin ḏarpaḻi!” 14 Ga nhanmam Bäylitma garruwan, “Nhä yulŋum? Nhä nhan nhumaliŋgu barrakinyma warkthuwan?” Ŋarru dhanalim banha mariminan yana yatjunminan garruwan, “Guwatharaŋan yana nhanany, dhuḻ'yuwan ḏarpaḻin!” 15 Bala nhanmam Bäylitma yoranan dhanaliŋgu, djäl-ŋuwatjumanan dhanaliny. Bala yana nhan Barabatjnham dhawaṯthumanan. Ga garruwan nhan Rawumbuywuḻim mariŋuwuḻ warrawuḻ bartjumandawun nhangu Djesuwum. Ga banha dhanal nhanguru bartjumandaŋurum goŋ-dhawar'yuwan bala nhan Bäylitma bitjanan garruwan mariŋuwuḻim, “Gatjuy warraṯthuwan warra nhanany bala dhuḻ'yuwan nhanany mälakthundamiḻin ḏarpaḻi bala guŋnharruman banhambalayan, baya nhan ŋarru waŋayi.”

Mariŋuyu warrayu gayŋan warku'yuwan Djesuny

16 Dhurrwaraŋuru bewaḻiyam bala banha mariŋuyum warrayu ŋarran maŋutji-warruwanan Djesunham dhawaṯthumanan balan waripuḻin goḏuḻi. Ga guykuyyuwan dhanal waripuwu mariŋuwu warrawu malamiwun yana, guḻkun banha marimin yulŋum, balayan gayŋan dhawaṯthuwan. 17 Ga ŋalthuman dhanal nhanguḻ djaka' wikarra miku'mi girri' nhawun yindiwun buŋgawawu girri'. Ga maḻŋ'thuman dhanal ḏirriṯirri bala dhoṯkuwanan, djoŋgu'kuwanan djäma, bala yana ṉiṉ'thuman nhanguḻ muḻkurrḻin. 18 Bala dhanal gayŋan nhanany warku'yuwanan bitjanan, “Dhaŋun nhan yindim buŋgawa, Djuwwu malawum!” bitjanan. 19 Bala dhanal gayŋan muḻkurrnha nhanany guwatharan ḏarpayun, ga dhupthuwan dhanal nhanany bala gayŋan warku'yuwanan, bun'kumu-djipthuwanan nhanguḻ buku-ŋal'thuwanan manapan. 20 Ga banha dhanal warku'yundaŋurum dhawar'yuwan, bala dhanal yapthumanan nhanguḻ miny'tjimim girri' bala nhinathuŋgan nhanguwaynha girri'. Bala nhanany mariŋuyum warrayu gutjparruwanan dhawaṯthumanan, dhuḻyundawun mälakthumandaḻin ḏarpaḻi.

Djesunham dhanal dhuḻ'yuwanan mälakthumandawuyḻin ḏarpaḻi

21 Ga banha dhanal ŋarran gumurr-yawaṯthuwanam bewaḻim Djurutjalamŋurum bala dhanal gandarrŋam maḻŋ'thuman yolŋunhan yäkuny Djäymannhan ŋirrima Djäriniwuynhan. Ga mori'miŋum nhan banha dhupaliŋgu Yaliktjandawu ga Ropatjku. Bala yana dhanal nhanany barkan warruwan bala dhar'thar-wuŋanan nhanany bayikuyan Djesuwurun ḏarpawun gutjparrundawu. 22 Bala dhanal waythuwanan banhalayam ŋirrimaŋa yäkuŋa Gulgatham, mayali', ‘Muḻkurr Ŋaraka Ŋirrima’. 23 Ga banhalayan dhanal Djesunham bitjuwayiŋ guŋan wiyikan' borumnha maŋutji-manapanda mirritjin' yäku merr, mä ŋarru bayiŋuyam ŋayamuṉuŋ'kuman nhanany rumbalnha. Ŋarru nhanbayim banha Djesuyum ŋangawulnha wurkthuwan banhayam borum wiyika'. 24 -25 Bala dhanal nhanany Djesunham dhuḻ'yuwanan mälakthumandaḻin ḏarpaḻi. Bala ṉakanharamiŋganan banha ḏarpam, bala nhinathuŋganan. Ga walum banha goḏarr'mi yana, räyyu-waluyu. Bala gayŋan banha mariŋum warra wakalŋinan dopulun' girri'wun nhanguru warraṯthundawu. 26 Bala dhanal dhäruknha wukirri banha nhäwuy dhanal nhanany bitjuwayiŋ dhä-gir'yuwan, bala dhuḻ'yuwanan banhayam ḏämbuḻin ḏarpaḻi, banha Djesu gayŋan goyuwan. Ga bitjan gayŋan banha barraŋga'yuwanam,

“Dhaŋun Yindim Buŋgawa Djuwwum malawu yolŋuwu”

27 Ga bitjanya ḻinygu dhanal banha manaŋgannham ḏirramuny wulanynha ŋalthumanya, waŋganynham dhanal dhuḻ'yuwan dhunupa'ŋuḻ galiḻi nhanguḻ Djesuwuḻ, ga waŋganyma ga wiṉ'kuŋuŋan gali'ŋa. 28 [Dhaŋum yän biliŋuwuynha wukirriwuynha God-Waŋarrwuran Dhuyuŋan Djorra'ŋa bilanya gam', “Banham dhanal bitjanam nhanany rakaran, yana warri nhanmam barrakinynha, romnharran yolŋu.”] 29 Ga banha gayŋan yolŋu warra ŋaykan djuḻkthuman nhanany, ga ḏawaḏawa'yuwan dhanal gayŋan, warku'yuwan manapan nhanany. Ga bitjan nhangu garruwan, “Wäy, be mu nhunum ŋarru dhaŋu ganitjumun ŋunham banha God-Waŋarrwum Dharrpalma Buṉbu, ga biyapul nhunu barkthu be dhuḻ'yu ḻurrkun'thum waluyu? 30 Gu, wilak birrka'yuwan yupthumanmiyan dhawuruya ḏarpaŋurum, mä ŋanapu ŋarru nhäma bala mä-wulitjin nhuŋgu, banha nhunu God-Waŋarrwum be gäthu'miŋu?” 31 Ga bitjanya ḻinygu dhanalim gayŋan banha ŋurruŋu-ḏalkarramiyum ga rom-marŋgikunhamiyum yolŋuyu warrayu warku'yuwan nhanany Djesuny. Ga bitjan dhanal gayŋan garruwan gam', “Way, dhaŋu nhan gayŋan ŋunha waripuny yolŋuny warrany wälŋakuwan... ga ŋangawulnha nhan ŋarru dhaŋu nhanapinyaynham wälŋakunharami? 32 Dhaŋu nhan gayŋan ‘Maŋutji-yunupayumanda’ rakaranhamin, be God-Waŋarrwuŋ yängunhara ŋätjiliŋuwuy. Ga waripuyum yolŋuyu warrayu gayŋan rakaran be warri nhan dhaŋu Yindi Buŋgawa Djuwwu malawu. Ga banha gulitjma, nhan ŋarru yapthuna ḏarpaŋurum mä ŋalma ŋarru nhäma bala mä-wulitjtjin.” Ga burrpar ḏirramu wulay gayŋan banhalaya bitjuwayiŋ goyuwan rrambaŋi dhanal Djesu. Ga bitjanya ḻinygu dhupal gayŋan nhanany bitjuwayiŋ warku'yuwan.

Garrayma Djesum waŋayinan

33 Ga walum banha ḏämbuyun waluyu, ga munhayum banha bulukthuwanan warrpam'thuwanan banhayam ŋarakany waŋgalany, bitjuwayiŋ munhakun. Ga goyuwan gayŋan banha munham yanatj ḻinygu-u-u ga räy-wiluwan. 34 Bala nhan ŋunhalam Djesum yatjuwanan yänmurrun nhangurumurru Aram-murrun bitjanan, “Eloi, Eloi, lema sabachthani?” (mayali', “God-Waŋarr nyäku, God-Waŋarr nyäku, nhäwu nhunu nyäku räy-nhinathuŋganminam?”) 35 Ga banhalaya gayŋan yolŋu warra djinga'djingaryuwan, ga ŋäkul dhanal banha Djesuny yatjunda. Bala dhanal bitjanan garruwan, “Way ŋäka warra! Ŋunham nhan gayŋa Yilaydjawun guykuyyun.” 36 Bala nhan waŋganyma yolŋu gätthuwanan bala yalŋgi gadharra warraṯthuwan bala borumḻin wiyika'ḻin ḻupthuman. Ga mam'thuman nhan ḏarpaḻi bala ŋarran garrwarkuwanan Djesuwuḻin, mä nhan ŋarru wurkthun banhaya wiyika' borum. Bala nhan bitjanan garruwan, “Bulnha ŋatjil ŋalma gäḻkuḻam ŋay, nhan bayan bayiŋ Yilaydja yarrupthu guŋga'yundawu nhangu.” 37 Bala nhan Djesum mariminan yatjuwan, bala yana waŋayinan. 38 Ga bilanyamiyu ḻinygu ŋunhalam Djurutjalamma nhanmam banha manydjarrkam' God-Waŋarrwuram Dharrpalŋam Buṉbuŋa banha gayŋan galmuwan ŋunha dharrpalnhan goḏuny yolŋuwurun, banhayam bitjuwayiŋ yarrar'yuwanan, bewaḻi ḻinygu ḏämbuŋuru ga ḏupthuwan ŋunha ŋoyḻi, bala yana bärrkuwaḻyinan. 39 Ga ŋunhalaya Gulgathaŋa gayŋan yolŋu dhäyan, ŋurru-warrundayŋu mariŋuwu warrawu, ga nhäŋal nhan gayŋan nhanany Djesuny bewaḻi ŋoyŋuru ḏarpaŋuru banha nhan milma bitjuwayiŋ waŋayinam. Bala nhan garruwanan, “Nhän way! Gulitj yana dhaŋum yolŋu God-Waŋarrwu Gäthu'miŋu, ŋatja?” bitjanan. 40 -41 Ga banhalaya gayŋan baṯami warra dhäya-dhayan, ŋarru mä bärrku. Ga banhayam baṯami warra bayiŋ gayŋarra Djesuwu malthuwarra, ga guŋga'yuwarra nhanany ŋunhal Galali. Ga dhaŋuy warra banha yulŋum gam': Meri Magdalawuy, Djalumi, ga waripu Meri, ŋäṉḏi'miŋu dhupaliŋgu gurrmulwu wulayku Djayimgu ga Djawutjipku, ga guḻku banha waripu bitjuwayiŋ baṯami warra banha dhanal ŋapawu malthuwan nhangu Djesuwu bala Djurutjalamḻi.

Djawutjipthu märrkitjkuwan Djesunham rumbal mathirraḻin

42 -43 Yo, ga waŋayinam nhan banha Djesum waluyum Biraydin räy-wilundayun. Ga dhurrwaraŋuru bewaḻiyam bala nhan Djawutjipthum guyaŋinan nhan ŋarru Djesunham rumbal yapthumana bewaḻi mälakthumandaŋurum ḏarpaŋuru. Ga yolŋum nhan banha ŋirrima Yaramithiyawuy, ga ŋurrukŋurum nhan Djuwwuru ŋaḻapaḻmiwuru ŋärra'ŋuru. Ga ŋuwakurru nhan banha yolŋum. Ga batjiwarr-nhäŋal nhan gayŋan banha God-Waŋarrwuru romgu-ŋarranharamiŋgandawun. Ga ŋärrun banha ŋarru waripum bitjuwayiŋ walu djaḏaw'yun banhayam Djuwwun bäpurruwu Nyenanharamin Walu, nhanmam Djawtjipma ṉakaman, bala yana ŋarranan ŋayaŋu-mulka'yinan Bäylitkuḻin bala garruwanan, “Nhalpiyan ŋaya ŋarru Djesunham rumbal warraṯthuna?” 44 Bala nhan banha Bäylitthum ganyim'thuwanan ŋäkul, bala bitjanan garruwan, “Nhä, ḻinygun nhan waŋayinan?” Bala nhan yän-wuŋanminan bayikuya mariŋuwurun buŋgawawu guwatjmandawu nhangu, ga dhä-wirrka'yuwan nhan bitjan, “Nhän, gulitjnha nhan waŋayinam?” 45 Bala nhan banha mariŋuwurum buŋgawayu rakaran bitjanan, “Yuw, gulitjnha yana!” Bala nhan Bäylitthum dhayuŋganan Djesuwum rumbal Djawutjipkuḻin. 46 Ga nhanmam Djawutjipthum wuŋiḻi'yuwan manydjarrkan' rrupiya yindimin, ga balaya nhan ḏirruwan Gulgathaḻi Djesuwun rumbalwun warraṯthundawu beŋurun ḏarpaŋurun. Ga bayiŋuyan nhan manydjarrka'yu nhanany garrpiyanam, bala dhanal gunhanan nhanany mathirraḻin, banhambalayan banha dhanal ŋätjilmiŋgan ŋangi'yuwan banhaya ṉutjurruny. Bala dhanal gaḻ'kaḻumanan murrukaynha marimin ṉutjurrum, dhurrwarawum dhaḻ'yundawu. 47 Ga dhupalim banha Meri Magdalawuyma ga Meri Djawutjipkum ŋäṉḏi'miŋu maŋutji-marŋgin wulay ŋalambal dhanal Djesuny bitjuwayiŋ märrkitjkuwan.

Mak 16

Djesum biyapul wälŋayin

1 Ga banha Djuwwu Nyenanharami Walu bitjuwayiŋ dhawar'yuwanam banham ŋunhuŋun yuṯuŋgurr-munhamiyun. Ga bewaḻiyam bala dhanalim Meri Magdalawuyma ga Djalumim ga Merim banha Djayimgum ŋäṉḏi'miŋu ŋarranan buŋgan-bäwgun wuŋiḻi'yundawu mä dhanal ŋarru ŋuwatjuman yana goŋ-ŋuwatji nhangu rumbalma. 2 Ga Djandin ŋarran djadaw'yuwan, bala banha muṉgam ŋaykanan balayan mathirraḻin. 3 -4 Ga banha dhanal ŋarran ŋaykanam bala batjiwarr-ŋupanam, bala dhanal garrunminan, “Yolthu ŋalmaliŋgu ŋarru ŋunha ṉutjurrum giṯthuman dhurrwaraŋurum? Murrukaynha ŋunha marimin yulŋum.” Ga banha dhanal waythuwanam ŋunhalayam bala nhäŋalan banha ṉutjurrum, gali'ŋan gayŋan djingaryuwan. 5 Ga gulŋiyan dhanal banhambalaya mathirraḻ bala nhäŋalam gurrmulnhan ḏirramuny girri' lanyiŋminhan dhika, nyenan gayŋan. Ga mariminan dhanal banha ganyim'thuwanam. 6 Ga bitjan nhan dhanaliŋgu garruwan, “Ŋangawul warra biyaṉiyiya. Dhaŋum nhuma gayŋa Djesuwu rumbalwum rangam ŋirrima-Nätjiritjpuywu banha dhanal nhanany guwatharan rakunyguwan. Ḻinygun nhanany banha God-Waŋarryum wälŋakuwanan rakunyŋurum, ŋangawulnha nhan dhaŋum. Nhäŋan warra, dhaŋun dharapulma banha dhanal märrkitjkum nhangu rumbal. 7 Ma' ḏirrun nhuma ŋarru balaya ga rakaraŋ nhanguru guyurr'miŋuwum warrawu mä dhanal ŋarru ḏirruna Galaliḻin makaḻi. Ga bitja rakaraŋ banha nhanmam ŋarru ŋätjilin ŋarra, ga banha dhanal ŋarru waythum, ŋunhalayan dhanal ŋarru nhanany maḻŋ'thumum. Ga rakaraŋ yana Betawuḻim. Yo, ḻinygu mu nhan Djesuyum banha ŋätjil dhanaliŋguḻ bitjanyam rakaran,” bitjan nhan gurrmulma garruwan. 8 Ga nhäŋal dhanal banha muṉgayum dharapulma bala yana yän-mukthuwanan bala walmanan mathirraŋurum, bala yana gätthuwanan. Ga ŋangawulnha dhanal banha ŋunhuŋ yolkum dhäwum bitjuwayiŋ rakaran ḻinygu dhanal banha mariminan biyaṉiyinam.

Garrayma Djesum maŋutji-wuŋanminan Meri Magdalawuywuḻin

9 Ga Djandi goḏarr, djaḏaw'yundamiyu waluyu nhan Djesum maŋutji-wuŋanminan Meri Magdalawuywuḻin. Djinakuḻiyan banha baṯamiwuḻ nhan Djesuyum walmanharamiŋgan djabinma barrakiny mala birrimbirr ŋätjilim. 10 Bala yana nhan Merim ŋarranan guyurr'miŋuwun waythuwan, dhanal ŋarran ŋätjinyaramin. 11 Bala nhan Meriyum dhanaliŋguḻ rakaranan bitjanan, “Waraparra, Garrayma dhaŋu biyapul yawungu wälŋayi, ga ḻinygun dhaŋu ŋayam nhanany nhäŋalan.” Ga dhanalim bitjan garruwan ḻinygu dhanal mä-yulkthuwan nhanany, “Nhä nyin dhaŋu djinaŋum rakaram way!”

Djesu maŋutji-wuŋanmin burrparwuḻ yolŋuwuḻ

12 Ga biyapulma nhan Djesu maŋutji-wuŋanmin burrparwuḻin guyurr'miŋuwuḻ wulaykuḻ, banha dhupal ŋarran bala gätthuwan ḏiltjimurru. Ga waripuŋiyinan nhan banha rumbalma dhupaliŋguram maŋutjiŋa. Ga ŋärrun, dhupal nhanany banha dharaŋganam. 13 Bala dhupal ḏirruwanya balaya Djurutjalamḻi ga rakaran guyurr'miŋuwuḻ warrawuḻ bitjanan, “Way, ŋäka warra! Ḻinygun dhaŋu ŋalinyum nhäŋalan nhanany Djesunham ŋunhalan batjiwarrŋan!” Ŋarru dhanalim banha ḻundu'miŋum warra bitjan barraŋga'yuwan, “Ŋangawul wulay djänguŋ.”

Djesum maŋutji-wuŋanmin guyurr'miŋuwuḻin nhanguwaywuḻ

14 Ga dhurrwaraŋuru bewaḻiyam bala nhan Djesum nhanapinyay nhan maŋutji-wuŋanminan 11 -guḻin guyurr'miŋuwuḻ warrawuḻ, dhanal ŋarran ŋatha guwaman. Bala nhan dhaykuwanan dhanaliny bitjanan, “Dhaŋu nhuma ŋayaŋu-wanyumi yolŋu warra. Ḻinygu gayŋan banha yolŋuyum warrayu nhumaliŋguḻ rakaran banha dhanal nhänany nhäŋal dhanaliŋguwaywuru maŋutjiyu, ŋarru nhumam ŋangawul dhanaliŋgu mä-wulitjtjin. Ga dhaŋum ŋaya ŋayapin nhumaliŋgu bitjuwayiŋ waythuwan. Gulitj yana ŋaya banha waŋayinam, ga biyapulya ŋaya dhaŋu bitjuwayiŋ wälŋayin. 15 Gatjuy maŋgarran warra ga rakaraŋan ŋuwakurrum dhäwu nyäkuruyma bukmakkuḻin yana yolŋuwuḻim warrawuḻ, ḏämbu-ḻiw'yuman ŋarra nyena dhaŋu munatha'ŋa waŋgalaŋa. 16 Ga bayiŋ nhan ŋarru ŋunhuŋ yol yolŋu mä-wulitjtjim nyäku, ga buku-ḻupma warraṯthun, nhanmam ŋarru God-Waŋarryum dhanaliny wälŋayumana. Ga bayiŋ nhan ŋarru ŋuyulktjim, ŋangawulma nyäku mä-wulitjtji nhananham ŋarru banhayam yolŋuny dhä-gir'yuna bala ŋarru ḏupthuna warraŋulḻin djiwarr'ŋurum. 17 Ga banha ŋarru yolŋu warra gayŋa mä-wulitjtjim, dhanalim ŋarru gayŋa djämam ŋayaŋu-ṉirrundamin romma malany banha ŋarru gayŋa bayiŋuyam maŋutji-rakaram banha banhayam God-Waŋarrwun bitjuwayiŋ ganydjarr. Ga nhänanhan dhanal ŋarru gayŋa banha yäkum bitjuwayiŋ bäki wakinŋumiwum birrimbirrwu dhawaṯthumandawu. Ga garrunma dhanal ŋarru gayŋa banha waripun mulkurun yänma. 18 Ga bayiŋ dhanal ŋarru ŋunhuŋ bäpiny ŋayathan, nhä wilak guwaman dhanal ŋarru botjin', dhanalim ŋarru banha ŋangawulnha rirrikthun. Ga goŋ-ŋalthun dhanal ŋarru rerrimiwuḻim yolŋuwuḻ, ga dhanalim ŋarru banha yana ḏukthuna.”

Djesum ŋarranan djiwarr'ḻin

19 Ga banha nhan gayŋan Djesu garruwanam guyurr'miŋuwuḻim nhanguwaywuḻ, ga dhawar'yuwanam, bala nhan God-Waŋarryum warraṯthuwanan nhanany balan djiwarr'ḻin. Ga ŋunhayan nhan yulŋum nyenam gayŋa God-Waŋarrwuran dhuṉḏayŋan yana gali'ŋam, mä dhupal gayŋa ŋunha rrambaŋin bitjuwayiŋ djämam. 20 Bala dhanalim banha guyurr'miŋuyum warrayu yänma nhanany warraṯthuwanan. Bala dhanal ŋarranan dhäwun banha Djesuwuruynha ŋuwakurrun rakaran ḏämbu-ḻiw'yumanan. Ga nhanmam God-Waŋarryum gayŋan guŋan dhanaliŋguḻ ganydjarrnha mä dhanal ŋarru gayŋa djämam ŋayaŋu-ganyim'thundamin rom, banhan nhan Djesuyu dhanaliŋgu rakaran. Ga guḻkun gayŋan banha yolŋum warra bitjuwayiŋ mä-wulitjmiyinam Djesuwum, ḻinygu dhanal dharaŋganan banha banhayam Ŋuwakurrum Dhäwu gulitjnha yana.