DJESUWALAŊUWUY DHÄWU DJONGUŊ WUKIRRIWUY

Dhuwal nhe dhu ŋurruŋuny nhäma

DJON 1

Djesuny dhuwal Dhäruk Walŋamirr

1 Baman'tja ŋurruṉaŋgalnydja, balanyamirriynydja waluy ŋunhi yaka muka yan dhuwandja wäŋany maḻŋ'thuna, ŋäthilnydja ŋunhi waŋgany gan nhinan ŋunhal God-Waŋarrwalnydja Bäpawalnydja wanydji'ŋur, yäkuny ŋayi ŋunhiyi Dhäruk, yurr ŋayi ŋunhi balanya bili yan dharaŋana nhakun God-Waŋarrnha Bäpan; rrambaŋin maṉḏa ŋunhi waŋganynha yan, yakan ŋula barrkuwatj. 2 Yo, balanyamirriyyiny ŋäthilnydja ŋayiny gan ŋunhiyi Dhäruktja nhinan ŋunhal God-Waŋarrwal yan muka, 3 yurrnha gan ŋunhi ŋula nhäny mala maḻŋ'thurr yalalan. Yurr warrpam' ŋunhiyi ŋula nhäny mala gan maḻŋ'thurrnydja ŋuliwitjarryin nhanukiyingalaŋuwurra yan Dhärukkalaŋuwurra, ga bäyŋun nhakun nhanukuŋ ŋula nhäny waŋganydja monhawuy. Yo, djämany maṉḏa gan ŋunhi rrambaŋi yan Dhärukthuny ga God-Waŋarryuny. 4 Yo, ŋayipiny ŋunhi Dhäruktja yäku walŋamirr warray, ga bulu nhakun ŋayi walŋa-gurrupanamirr, ga ŋuriŋiyin nhanukal walŋay limurrnydja ŋuli ga ŋunhi yolŋuny walal nhina baḏayala'ŋurnydja. 5 Ga ŋuriŋiyi baḏayalayny'tja ŋuli ga ŋunhi djeŋarra'yamany buku-munha'nhan, ga bäyŋun ŋanya dhu buku-munhaynydja djuḻkmaram ŋunhiyi baḏayala'nhany. 6 Waŋgany yolŋu gan nhinan ŋunhiliyi dhäwu-lakaranhamirr God-Waŋarrwu, yäkuny ŋayi ŋunhiyi Djon. 7 Yurr marrtjinany ŋayi gan ŋunhi ŋunhiyiny yolŋu maŋutji-marŋgin ŋurikiyin baḏayalaw'nha lakaranharawnha, märr dhu ŋunhi bukmaktja yolŋu walal märr-yuwalkthirrnydja nhanukalaŋawurra. 8 Djondja ŋunhi yolŋu yaka ŋunhi ŋayiny baḏayala'; yan warray ŋayiny ŋunhi marrtjin lakaranharaw dhunupayanharaw ŋurikiyi baḏayalaw'. 9 Yurr yuwalktja ŋunhi baḏayalany' ŋayipin yan ŋunhi ŋayi marrtjin räli dhipal munatha'lil, ga ŋayin ŋuli ga ŋunhi djeŋarra'yamany bukmaknhan yan ŋayaŋuny yolŋunhany walalany, ŋunhi walal ŋuli ga nhina dhiyal munatha'ŋur. 10 Yo, nhinanany ŋayi gan ŋunhi dhiyala wäŋaŋurnydja munatha'ŋura, ŋunhiyi Dhäruktja yäku. Yurr ŋayiny ŋunhi God-Waŋarryuny dhuwandja munathany' wäŋa djäma ŋurikalaŋuwurryin muka Dhärukkalaŋuwurra, ga bitjarryi bili ŋayi djäma yolŋunhany walalany bukmaknha yan. Yurr walalnydja ŋunhi yaka warray dharaŋana ŋanyanhany ŋunhiyiny Dhäruknhany; nhäŋalnydja walal ŋanya gan ŋunhi buku-moŋal warray, yanbi ŋayiny ŋunhi ŋula yolnha yolŋu. 11 Yo, marrtjinany ŋayi ŋunhi räliny dhipalnydja munatha'lilnydja wäŋalil, bili nhanukiyinguŋ muka ŋunhi dhuwandja munathany' wäŋa djämapuy. Yurr ŋuriŋiwurruynydja yolŋuynydja walal ŋunhi ŋayipi muka walalaŋ ŋuyulkŋuny, yaka warray ŋanya märranha. 12 Yurr wiripuwurruynydja ŋunhi bilin ŋanya märraŋalnha Dhäruknhany, bala nhakun walal yan märr-yuwalkmirriyinan nhanŋu, bala ŋayiny yan walalany märraŋala, walalnydja gan ŋunhi nhinanany nhanŋuwuynha God-Waŋarrwun yan djamarrkuḻiny'. 13 Yurr yaka walal ŋunhi gärrin God-Waŋarrwalnydja yarraṯalil ŋuriŋiyiny ŋunhi walal gan maḻŋ'thurr ŋäṉḏi'mirriŋuwal ga bäpa'mirriŋuwal munatha'wuywalnydja, ŋany yuwalktja walal ŋunhi ŋayaŋuny walŋathin ŋunhi walal bulu nhakun dhawal-guyaŋan God-Waŋarrwala walŋay, balanyamirriy waluy ŋunhi walal märr-yuwalkmirriyinan nhanŋun Dhärukkun. 14 Yo, Dhäruktja ŋunhi yolŋuthinan, ga yolŋun yan rumbalnydja ŋayi gan nhinanany ŋanapurruŋgalnydja dhiyalnydja ŋunhi munatha'ŋurnydja wäŋaŋur, ga ŋanapurrnydja nhäŋala gan nhanŋu ŋunhi djeŋarra'mirrnydja rom. Dharaŋanan yan ŋayi ŋunhi yulŋuny balanyan bili yan nhakun God-Waŋarrnha Bäpan djeŋarra'mirra, bili ŋayipiny ŋunhi Dhäruktja waŋgany warray God-Waŋarrwuny Gäthu'mirriŋu. Ŋanapurrnydja gan ŋanya ŋunhi nhäŋala, ga romdja nhanŋu gan ŋunhi marrtjin mirithirra buḻaŋgitjnha ga märr-ŋamathinyamirra, ga yuwalknha yan, ga märr-dhunupan. 15 Djondhuny gan ŋunhi lakaraŋal dhunupanmirriyaŋalnydja ŋanya Dhäruknhany bitjarra, “Dhuwanna ŋayi ŋunhiyiny yolŋu ŋunhi ŋarra gan dhäwuny' lakaraŋal nhanukalaŋuwuy bitjarrnydja, ‘Yolŋu dhu ŋunhi marrtji dhuḏikurr ŋarrany ŋapa-munguyurr. Ga dhuwaliyiny ŋunhi yolŋu bulun ŋayi ga djuḻkmaram ŋarranhany, bili ŋayiny beŋur warray bili, ŋurruŋu warray gan nhinan walŋa yan ŋäthil, yurrnha ŋarrany dhuwal dhawal-guyaŋan dhä-gandarrkurra.’ ” Bitjarr ŋayi gan ŋunhi Djondhuny lakaraŋal ŋanya. 16 Ŋayiny ŋunhi Dhäruktja märr-ŋamathinyamirr warray, ga ŋamakurr dhika, ŋunhi nhanukal märr-ŋamathinyaraynydja dhu marrtji dhaŋaŋguman limurrunhany, bala ŋayi yan gurrupanminan ŋanyapinyany ŋayi limurruŋgun. 17 God-Waŋarryuny ŋunhi bili muka romdja gurrupar yolŋu'-yulŋuwnydja Mawtjitjkala goŋlilnydja. Yurr yindiny ŋunhi mirithirrnydja märr-ŋamathinyawuy, ga yuwalktja, maḻŋ'thurr limurruŋguny Djesuwalaŋuwurra ŋunhi ŋayiny Maŋutji-dhunupayanhawuynha. 18 Yaka dhuwal ŋula yolthu waŋganydhu yolŋuy nhänha God-Waŋarrnhany. Ŋayin ga ŋunha nhina galkiny God-Waŋarrwalnydja wanydji'ŋur ŋunhiyin Gäthu'mirriŋun, ga ŋayin limurruŋ ŋunhi dhawaṯmaraŋalnydja ŋanya God-Waŋarrnhany.

Dhuwandja dhäwu ŋurukuŋdhi yolŋuwuŋ Buku-ḻupmaranhamirriwuŋun yäkuwuŋ Djonguŋun

19 Yo, walalnydja ŋunhi wäŋa-Djurutjalambuyyuny ŋurruḏawalaŋuy mala Djuw bäpurruy djuy'yurra wiripuwurrunhany yolŋuny walalany ŋunhi djirrikaymirrinyhany mala balan nhanukala Djongala, ga wiripuny Lebaywala yarraṯaŋur. Ga djuy'yurrnydja walal ŋunhi walalany Djongalnydja, märr walal dhu maḻŋ'maram nhanukal, yol ŋayi ŋunhi yolŋu. Ga ŋayiny walalaŋgal lakaranhamin dhunupa yan bitjarr, 20 “Bäyŋu! Yaka ŋarra dhuwal ŋunhiyi Maŋutji-dhunupayanhawuy,” bitjarr ŋayiny Djondja buku-bakmaraŋal walalaŋguny. 21 “Yol bili nhe dhuwal? ... Yilaydja nhe dhuwal muka?” bitjarr walalnydja dhä-birrka'yurr ŋanya. “Yaka dhuwal ŋarra Yilaydja,” bitjarr ŋayiny Djondja. “Ŋany yolnha dhuwal nhe yolŋuny? Dhuwandja nheny ŋunhiyin yolŋu djawarrkmirra muka, ŋunhi napurr gan galkurr nhanŋu?” “Yaka dhuwal ŋarra ŋunhiyi,” bitjarr ŋayiny Djondja lakaranhamin walalaŋ. 22 Ga bulu walal ŋanya waŋan, “Yol dhuwal nhe yolŋuny? Ma', lakaranhamirra nhunapinya nhe ŋanapurruŋgal, märr napurr dhu dhäwun' gäma ŋurukuwurruŋgun yolŋuw walalaŋgal ŋunhi walal napurruny djuy'yurr räli. Yol dhuwal nhe yuwalktja yolŋu?” Bitjarra walal gan ŋunhi Djonnhany dhä-birrka'yurr. 23 Bala ŋayi Djondja lakaranhaminan walalaŋgal bitjarra, “Ŋarrany dhuwal yolŋu ŋunhiyi muka ŋunhi ŋäthil gan waŋganydhu yolŋuy djawarrkmirriy lakaraŋal ŋarrakalaŋuwuy bitjarr, ‘Waŋganydja dhu ŋunhi yolŋu buna dhiyal, ga djawarrkthundja ŋayi dhu ga ŋunhi dhäwuny' lakaram ŋunhala nharaŋŋura wäŋaŋurnydja.’ Ga bitjanna ŋayi dhu ga ŋunhi waŋany gam': ‘Dhunupayaŋun marrtji yäkthurra dhukarrnydja Garraywuny.’ ” “Yo. Dhuwanna ŋarra ŋunhiyiny yolŋu, ŋunhi ŋayi gan Yitjayay lakaraŋal ŋarrany ŋäthil. Ga lakaramany ŋarra ga dhuwal bitjanna gam', ‘Gumurr-ŋamathin walal, bili galki ŋayi dhu Garraynydja bunan.’ ” Ga bitjarra ŋayi gan ŋunhi Djondhu lakaraŋalnydja. 24 Ga walalnydja ŋuriŋiwurruynydja yolŋu'-yulŋuynydja ŋunhi walal djuy'yunawuy ŋurruḏawalaŋuwuŋ walalaŋguŋ, Baratjiwuŋ walalaŋwuŋ, 25 bulu walal dhä-birrka'yurr ŋanya Djonnha bitjarr, “Ŋuli nhe dhuwal yakany be Maŋutji-dhunupayanhawuynydja yolŋu, ga yakany nhe Yilaydja, ga yaka nhe dhuwal ŋunhiyiny yolŋu ŋunhi djawarrkmirrnydja, ga nhakun nhe ŋuli ga ŋunhi yolŋunhany walalany ḻiya-ḻupmaram ?” 26 Ga ŋayiny Djondja buku-bakmaraŋal walalaŋguny bitjarra, “Ŋarrany ŋuli ga ŋunhi ḻiya-ḻupmaram gapuy warray waŋganydhu yan, yurr ŋayiny ŋunhiyiny waŋganydja yolŋu dhuwanna limurruŋgala, yurr bäyŋun nhuma ŋanya gi dhuwal dharaŋulnydja nhäŋu, 27 ŋayiny dhu ŋuriŋiyiny yolŋuy ŋarranhan ŋapa-munguyun, ga ŋunhiyin yolŋu buluny gal'ŋu barrku ŋarrakalnydja; yaka ŋarrany dhuwal dhunupa nhanukalaŋaw dhapathuŋ'kuny yupmaranharaw.” Ga bitjarryiny ŋayi gan ŋunhi Djondhuny lakaraŋal dhunupamirriyaŋalnydja ŋanyanhan Djesunhan. 28 Yurr ŋunhiyiny ŋayi bitjarryiny gan Djondja waŋan ŋunhala wäŋaŋur yäkuŋur Bithinin, galkin yänan mayaŋŋura yäkuŋur Djodinnha, bili ŋunhiliyin ŋayi gan ŋunhi mayaŋŋurnydja yolŋunhany walalany ḻiya-ḻupmaraŋalnydja Djondhuny.

Ŋunhan ŋunhi God-Waŋarrwuny Bimbi

29 Ga wiripuŋuynydja waluy ŋayi ŋanya Djondhuny nhäŋala Djesunhany, ŋayi marrtjin räli waṉḏin guwatjmar ŋanya. Bala ŋayi Djondhuny lakaraŋala ŋunhi yolŋuwalnydja walalaŋgal bitjarra, “Nhäŋun walal, dhuwanna ŋunhi God-Waŋarrwuny Bimbi, ŋayin dhu ŋunhi djaw'yundja yätjkurrnydja dhuwurr bukmakkala yan yolŋuwalnydja walalaŋgal ŋayaŋuŋurnydja.” 30 “Dhuwaliyin ŋunhi yolŋunhany, ŋarra gan lakaraŋalnydja nhumalaŋgal ŋäthilnydja. Bitjarr ŋarra gan ŋunhi waŋanany gam', ‘Ŋarranhany dhu ŋapa-munguyun, yolŋu dhu buna mirithirra dharrpal ga buḻaŋgitjnha ga dhuwurr-dhunupan, yakan balanyany nhakun ŋarrany, bili ŋayiny gan nhinan ŋäthilnydja walŋa warray ŋunhal God-Waŋarrwalnydja, yurrnha ŋarrany ŋunhi dhawal-guyaŋan.’ 31 Yaka ŋarrany nhanŋu ŋunhi marŋgi ŋäthilnydja, yurr ŋarrany nhumalany gan ŋunhi ḻiya-ḻupmaraŋal gapuy yan waŋganydhu, märr dhu bukmaktja yolŋu walal Yitjuralnydja bäpurru marŋgithirra nhanŋu.” Ga bitjarra ŋayi gan ŋunhi Djondhu lakaraŋalnydja. 32 Ga bulu ŋayi Djondhu lakaraŋal bitjarr, “Ga buluny ŋarra nhäŋal Dhuyu-Birrimbirrnhan, ŋayi marrtjin räli dhuryurr djiwarr'ŋur balanyan rumbalnydja nhakun murryilnha, bala yan ŋayi nhinanany nhanukala Djesuwala. 33 Ŋarrany yaka muka yan marŋgi nhanŋu ŋäthilnydja, yan ŋayi ŋarrany ŋunhi manymakkuŋalyi God-Waŋarryu djuy'yurr, märr ŋarra dhu ga gapuy yan waŋganydhu buku-ḻupmaram yolŋunhany walalany; ga waŋanany ŋayi ŋarrany ŋunhi God-Waŋarryuny bitjarr, ‘Nheny dhu nhäman ŋarraku Dhuyu-Birrimbirrnhany, ŋayi dhu marrtji dhuryun djiwarr'ŋur, ga nhinany ŋayi dhu ŋunhi ŋurikalyin ḏirramuwalnydja. Ga dhuwaliyin ŋunhi yolŋuny, dhiyaŋiyin dhu ga ŋunhi yolŋuy ḻiya-ḻupmaram yolŋunhany walalany Dhuyu-Birrimbirryuny.’ 34 Bitjarryin ŋayi gan ŋunhi God-Waŋarrnydja waŋan ŋarrakal ŋäthilnydja, ga dhuwandja ŋarra nhäŋala dhä-yuwalknha yänan. Bala ŋarra marŋgithinan nhanŋu, ga dhuwandja ŋarra ga lakaraman nhumalaŋguny yuwalknha yan ga dhunupan. Ŋunhayin ŋayi ŋunhi walkurnydja nhanŋuwuynydja yan God-Waŋarrwuny.” Bitjarra ŋayi gan ŋunhi Djondhu lakaraŋalnydja.

Wanduruy gäŋal wäwa'mirriŋuny nhanŋuwuy ŋayi Betany bala Djesuwal

35 Ga wiripuŋuynha waluy, ŋayiny gan ŋunhi Djondja dhärranan rrambaŋin walalnha ŋunhi malthunamirra yolŋu maṉḏa nhanŋu. 36 Bala ŋayi Djondhuny nhäŋala Djesunhany dhukarrlila ŋayi gan marrtjin, bala ŋayi waŋanan ŋurikalyiny ŋunhi yolŋuwalnydja maṉḏaŋgal bitjarra, “Nhäŋu ŋathil maṉḏa! Ŋunhan ŋunhi God-Waŋarrwuny Bimbi.” 37 Ga ŋunhi maṉḏa ŋäkulnydja Djonnhany dhäruk, bala maṉḏa yan malthurra Djesuwnha. 38 Ŋayiny Djesuny ḏawa'yurr, ga dharrnha maṉḏany nhäŋal, bala ŋayi waŋanan maṉḏaŋ bitjarra, “Way maṉḏa, nhaku nhuma djälnydja? Nhaku nhuma ga dhuwal ḻarrumany?” Ga maṉḏany waŋan nhanukal Djesuwalnydja bitjarra, “Way Rabay, wanhal nhe ŋuli ga dhuwal nhinany?” “Yurr dhuwaliyi Rapaynydja yäku mayali' nhakun Marŋgikunhamirra.” Ga bitjarryi maṉḏa ŋunhi dhä-birrka'yurrnydja Djesunhany. 39 Ga ŋayiny Djesuny waŋan maṉḏaŋgal bitjarra, “Go marrtjin maṉḏa, ga nhumapin dhu nhämany ŋunhi wanhal ŋarra ŋuli ga nhina.” Bala maṉḏa yan malthurra nhanŋu, bala nhäŋala ŋunhiyin wäŋa ŋunhi ŋayi gan nhinan, yurr bunanany walal ŋunhi milmitjpan ḏämbumiriwyun waluynydja, ga nhinanany walal gan ŋunhiliyin nhanukala, ga yan bili ga munha ŋayi yindi yupthurr. 40 Yurr waŋganydja ŋunhi yolŋu ŋunhi ŋayi gan ŋäkul Djonnha waŋanhawuy, bala malthurra ŋayi Djesuwnha ŋunhiyiny yolŋu yäku Wanduru, ga yukuyuku'mirriŋuny ŋayi ŋunhi Djäyman-Betaw. 41 Ga dhunupan yan ŋayiny Wanduruny waṉḏinan ga lakaraŋal wäwa'mirriŋuwala nhanukalaŋuwal ŋayi Djäymangala, ga bitjarra ŋayi ŋunhi waŋanany, “Way wäwa! Go marrtjin! Bilin linyu dhuwal maḻŋ'maraŋala ŋunhiyiny Maŋutji-dhunupayanhawuynhany yolŋuny.” (Ŋunhiyiny Yeburukurrnydja yäku “Masayany” balanya bili yan mayali' nhakun Maŋutji-dhunupayanhawuy God-Waŋarrwuŋ.) 42 Bala ŋayi Wanduruynydja gäŋala Djäymannhany balan Djesuwala. Ga dhunupan ŋanya ŋunhi Djesuynydja gan nhäŋala rumbi'yurra, bala ŋayi nhanŋu waŋanan Djäymanguny bitjarra, “Nheny dhuwal Djäyman muka? ... gäthu'mirriŋu Djongu. Yuṯany nhe dhu dhuwal yäku Djepatjnha.” (Ga dhuwali ŋunhi Djepatjtja mayali' yäku guṉḏa, balanya bili nhakun ŋunhi wiripuny yäku Beta.)

Djesuy garr'yurr maṉḏany Bilipnha ga Nathanyulnha

43 Ga wiripuŋuynydja waluy bala ŋayi Djesuny ŋamaŋamayunminan roŋiyinyarawnha Galalilila wäŋalil. Ga ŋunhiliyiny wäŋaŋur ŋayi maḻŋ'maraŋal waŋganynha ḏirramuny yäkuny Bilipnhan, ga dhunupan ŋayi ŋunhi waŋanany nhanukal bitjarra, “Go malthurra ŋarrakun,” bitjarr. 44 Yurr Biliptja ŋunhi yolŋu wäŋa-ŋunhiŋuwuy Bithdjaydapuy, ŋunhiŋuwuy banydji yan ŋunhi maṉḏa Wanduru ga Beta ŋuli ganha nhinanha ŋunhili wäŋaŋur. 45 Bala ŋayi Biliptja marrtjinan, bala ŋayi bunanan yolŋuw yäkuw Nathanyulwun, bala ŋayi waŋanan nhanukal, “Way! Ŋanapurrnydja dhuwal bilin maḻŋ'maraŋala ŋunhiyiny yolŋuny ŋunhi ŋanya gan ŋuriŋiyi Mawtjitjkal wukirriwuyyu mala lakaraŋal, ga walal gan ŋunhi djawarrkmirriy mala lakaraŋal nhanukalaŋuwuy dhäwu. Ŋunhiyiny dhuwal Djesun, gäthu'mirriŋu Djawutjipkun, ŋunhi wäŋa Nätjuritjpuywun.” 46 Yurr ŋayiny Nathanyulnydja buku-bakmaraŋal Bilipkuny bitjarr, “Bäyŋu ŋuli gi dhuwal ŋunhiŋuwuyyiny wäŋapuy-Nätjuritjpuynydja maḻŋ'thurr ŋula ŋamakurr nhä malany.” Ga ŋayi Biliptja waŋan nhanŋu Nathanyulwuny bitjarra, “Go marrtjin, nhe dhu nhepin nhäma.” Bala yan maṉḏa marrtjinan Djesuwala. 47 Ga ŋunhi ŋayi Djesuy nhäŋalnydja ŋanya Nathanyulnhany, ŋayi gan marrtjinany räli guwatjmarnydja ŋanya bala ŋayi Djesuynydja lakaraŋal walalaŋgal ŋanya Nathanyulnhany bitjarra, “Nhäŋu ŋathil walal. Dhuwaliyin ŋunhi yuwalktja gal'ŋu Yitjuralpuynydja yolŋu, dhuwurr-dhunupany, yakany nyäḻ'yunamirr.” 48 Ga ŋayiny Nathanyulnydja buku-bakmaraŋal nhanŋu Djesuwnydja bitjarra, “Way, nhaliy nhe dhuwal marŋgithinany ŋarraku?” Bala ŋayiny Djesuny waŋanan nhanukal bitjarra, “Way, ŋunhi muka ŋarra nhuna dhuwal nhäŋalnydja, ŋunhi nhe gan nhinan dhuḏiŋur dharpaŋur yindiŋur, yurrnha ŋayi Bilipthuny nhuna garr'yurr räliny ŋarrakalnydja.” 49 Ga ŋayiny Nathanyulnydja waŋan nhanŋuny Djesuwnydja bitjarra, “Marŋgikunhamirr, nheny dhuwal yolŋu Gäthu'mirriŋu God-Waŋarrwun, ga bulu nhe dhuwal Ŋurruŋu Buŋgawa ŋurikiwurruŋ yolŋuw walalaŋ Yitjuralpuywu bäpurruw.” 50 Ga ŋayiny Djesuny waŋan Nathanyulwuny bitjarra, “Nheny dhuwal bilin marŋgithinan, ga märr-yuwalkthinan nhe ŋarrakuny, bili ŋarra nhuŋu ŋurruŋuny lakaranhamin ŋathil ŋunhi ŋarra nhuna nhäŋal dhuḏilil dharpalil nhe gan nhinan. Yalalany nhe dhu nhäma manymaknha mirithirra dharrpalnha rom, bulun ga djuḻkmaram.” 51 Ga dhäŋur beŋuryiny ŋayi Djesuny waŋanan walalaŋgal bitjarra, “Yuwalk ŋarra ga dhuwal lakaramany. Nhäman nhuma dhu djiwarrny'tja ḻapthunawuynha, ga nhämany nhuma dhu ŋunhi God-Waŋarrwuny dhäwu-gänhamirrinhany mala walal dhu ga wäŋgamany bala-rälin, buku-djuḻkmaranhamirra dhu ga beŋurnydja ŋunhi djiwarr'ŋurnydja rälin ŋarrakala, ŋunhi ŋarrany dhuwal yuwalk warray Gäthu'mirriŋu Yolŋu.”

DJON 2

Djesuy gapu bilmaraŋal djäma wiyika'yaŋal

1 Ga märrman' ŋunhi munhany djuḻkthurr, bala dharrwan marrtjin ŋunhi yolŋuny walal ḻuŋ'thurr balan wäŋalil yäkulil Gaynalilnydja, ŋunhi ŋayi ga ŋunhiyiny wäŋa dhärra makarrŋurnydja Galalin. Ḻuŋ'thurrnydja marrtjin ŋunhi yolŋuny walal ŋathawnha ḻukanharaw, bala walal gan buŋgulnha djäma, ŋayaŋu-djulŋithinany gan dhika mirithinan, bili yolŋu maṉḏa miyalk ga ḏirramu märranhamin ŋunhiliyi wäŋaŋur. Ga ŋayi Djesuw ŋäṉḏi'mirriŋu ŋunhiliyi mala-manaparyi walalaŋgal balanyamirriyyiny. 2 Ga ŋayipi Djesu, ga walal ŋunhi malthunamirr mala nhanŋu marrtjindhi balayi ŋathaw ḻukanharaw, ga ŋurikiyi buŋgulwu mala-manapanaraw, bili walal ŋunhi dhäruk-djuy'yunmin walalaŋ. 3 Yo Ḻukanan walal marrtjin ŋunhi ŋathany, ga yan bili-i-i, bala ŋayi ŋunhili gandarrŋurnydja marrtjin dhawar'yurra borumdja wiyikany' ŋänitjiny. Bala ŋayi ŋunhi Djesuwnydja ŋäṉḏi'mirriŋu marrtjinany, bala ŋayi lakaraŋala nhanukal bitjarra Djesuwalnydja, “Way, gapuny ŋunha wiyikany' bilin dhawar'yurra.” 4 Bala ŋayi Djesuny waŋanan bitjarra, “Way Ŋäṉḏi. Nhaku nhe ga dhuwal lakaramany ŋarrakal dhuwaliyiny? Yaka yan ŋarraku dhuwal waluny galkithinya djämawnydja. Yaka ŋarrany gi gur'kur-gurrupul ŋula nhaku malaŋuw djämaw.” 5 Bala ŋayiny ŋunhi ŋäṉḏi'mirriŋuny nhanŋu marrtjinany, bala waŋanan ŋunhi djämamirriwalnydja mala bitjarra, “Ŋuli ŋayi dhu nhumalany ŋunha waŋa djäma gurrupan, nhumany dhu djäman yan ŋunhi nhaku ŋayi dhu waŋa nhumalany,” bitjarr. 6 Manymak. Romdja walalaŋ gan ŋunhi dhärran Djuw bäpurruwnydja balanya gam', ŋurruŋuny ŋathil walal gan ŋunhi goŋ rurrwuyunmin walalanhawuynha walal, ga yurrnha nhakun walal gan ŋathany ḻukan. Ga banikin' mala marrtjin ŋunhiliyi buṉbuŋur dhärra'-dharran ḏilkurr, yurr goŋ-waŋgany ga waŋgany bäythinyawuy mala gan ŋunhi banikin'tja dhärran ŋunhiliyiny. 7 Bala ŋayi Djesuny marrtjinan, bala waŋanan walalany ŋunhi djämamirrinhany mala bitjarra, “Ŋunha banikin' mala dhärra'-dharra marrtji ḻikanŋur, ŋunhiwiliyiny banikin'lil malaŋulil nhuma dhu gapun buma, dhaŋaŋguman yan.” Bala walal marrtjin rarryu'-rarryurra, yan bili-i-i ga dhaŋaŋdhin ŋunhiyi banikin' mala. 8 Ga buluyi ŋayi waŋan walalany bitjarr, “Gatjuy, dhiṯthurra dhuwaliyi gapuny dhipuŋuryiny banikin'ŋurnydja, ga gäŋuny balan ŋurikala yolŋuwalnydja, ŋunhi ŋayi ga djäga dhiyak buŋgulwu,” bitjarr. Bala walal dhiṯthurra märr-ḻurrkun' ŋunhiyi gapuny, bala gäŋala nhanukal. 9 Gäŋala walal marrtjin ŋunhi, ga dhurrnha gurrupar ŋurikalyin. Ga ŋayiny ŋunhi ŋuriŋiyiny yolŋuy djägamirriynydja märraŋal, bala dhunupan ŋayi dhäkay-birrka'yurra ŋunhiyi gapuny. Yurr dhäkaynydja ŋayi ŋunhi birrka'yurrnydja manymaknha dhika, borumnha yan wiyikan' ŋänitjin. Yaka ŋayi ŋunhi djägamirrnydja ḏirramu marŋgi ŋurikiyi wiyikawny'tja, ŋunhi wanhal walal märraŋal. Walalawuynha yan ŋunhi marŋgimirrnydja ŋunhiwurryin ŋunhi djämamirra mala, wanhal walal ŋunhi dhiṯthurr ŋunhiyi gapuny. Bala beŋuryiny ŋayiny ŋunhiyiny ŋunhi buŋgul-djägamirrnydja ḏirramu wäthurra ŋurikin ḏirramuw wiripuŋuwnha ŋunhi ŋayi märraŋal miyalknha. 10 Marrtjinan ŋayi, bala ŋayi ŋanya waŋanan bitjarra, “Nhä dhuwal wiyika dhäkay nhe maḻŋ'maraŋal dhuḏitjtja, manymaknha muka? Ŋäthilnydja wiripuŋuŋurnydja buŋgulŋur malaŋuŋur, walal ŋuli ganha ḻukanha manymaktja wiyika gapu ŋurruŋu yan, ga bäy walal ŋuli gana'yinyan, ga beŋuryiny märr-dhä-gandarrkurrnydja walal ŋuli maḻŋ'maranha ga gurrupana märr gaŋga yan ŋamakurr gapu. Ga nheny dhuwal rulwaŋdhurr dhä-dhuḏitjkuny ḻukanharaw manymaknha yan mirithirra wiyika', latjun' yan dhika dhäkay.” 11 Ga ŋunhi ŋayi Djesuy bitjarryiny djäma ŋunhiyi ŋoy-ganyim'thunamirrnydja rom ŋunhal wäŋaŋur Gayna makarrŋur Galali, ga ŋuriŋiyiny ŋanya ŋunhi maŋutji-lakaraŋalnydja ŋunhi ŋayiny God-Waŋarrwu warray Gäthu'mirriŋu. Ga ŋunhiliyin ŋunhi nhanŋu ŋurruŋuny gal'ŋu maḻŋ'thurr mäwilimirrnydja rom ga djeŋarra'mirrnydja rom, bala walalnydja nhanŋu ŋunhi Djesuwnydja malthunamirr mala dhunupan yan märr-yuwalkmirriyinan, ga märr-nhirrpanminan nhanukal. 12 Ga dhäŋur beŋuryiny walal marrtjinan Gapuniyamlila wäŋalil yäkulil, ŋayipi Djesu ga ŋäṉḏi'mirriŋu nhanŋu, ga yukuyuku'mirriŋu walal nhanŋu, ga bulu nhanŋu malthunamirr mala.

Djesuy ḏarrtjalkkuŋal buku-ŋal'yunawuy buṉbu

13 Yo. Bala walal gan ŋunhi nhinanany ŋunhiliyin Gapuniyamnha wäŋaŋur yan nhakun märr gurriri, bili galkin ŋunhi waluny ŋunhi walal ŋuli ḻuŋ'maranhaminya ŋunhal Djurutjalamdja, wäŋaŋur ŋurikiyin waluw Ḻäy-djuḻkmaranhamirriwnha Bala ŋayi Djesuny rur'yurra, bala marrtjinan balayin Djurutjalamlila. 14 Yo, ga ŋunhi ŋayi Djesu bunanany ŋunhiliyi Djurutjalamdja wäŋaŋur, bala ŋayi marrtjinan balayin ŋunhi buku-ŋal'yunamirrilila buṉbulil, ga ŋunhiliyiny ŋayi nhäŋala yolŋunhan walalany, walal marrtjin buku-djuḻkmaranhamin gurrupanmin warrakan' mala, buliki ga bimbi ga murryil, mundhurr-wurrupanarawnha God-Waŋarrwun. Ga wiripuny gan ŋunhi yolŋu walal nhinan bala'palaŋura, rrupiyan walal gan gurrupanmin buku-djuḻkmaranhaminan. 15 Bala dhunupan ŋayiny Djesuynydja märraŋal rakin' mala bala djäman burriṯiŋuyaŋala, bala ŋayi marrtjin warrakan'nhany mala ŋaŋ'ŋaŋ'thurra, dhawaṯmaraŋala warraŋullila beŋuryiny buku-ŋal'yunamirriŋurnydja buṉbuŋur. Ga ŋunhi bala'palany rrupiyapuynydja ŋayi marrtjin dhulmu-bilmaraŋala, ga ŋayiny marrtjin rrupiyany walalaŋ ḻarryurra. 16 Bala ŋayi Djesuy waŋan ḏirramuwurrunhan ŋunhiwurrunhan ŋunhi walal gan warrakan' mala buku-djuḻkmaranhamin gurrupanmin bitjarra gam', “Gatjuynha biyakun dhawaṯmaraŋun walal dhuwali warrakan'nhany malaŋuny. Yaka gi dhuwandja buṉbuny warku'yurr. Dhuwandja buṉbu ŋarrakalaŋaw warray Bäpaw wäŋa. Dhuwandja yaka wäŋa balanyarawyi buku-djuḻkmaranhaminyaraw nhumalaŋgalaŋaw ŋula nhaku malaŋuw rrupiyaw gurrupanminyaraw.” Bitjarra ŋayi marrtjin Djesu waŋanany dhawaṯmaraŋalnydja walalany. 17 Bala walalnydja ŋunhi malthunamirriynydja walal nhanukal gan nhäŋala yan ŋanya, bala walal guyaŋanan ŋanya dhäruknha ŋunhi djorra'ŋura, ŋunhi ga waŋa bitjan gam', “God-Waŋarr Bäpa, ŋarra nhuŋu ga dhuwal buṉbunhany märryu warray ŋayatham mirithirr yan.” 18 Ga walalnydja ŋunhi ŋurruḏawalaŋuynydja mala dhä-birrka'yurr ŋanya Djesuny ŋurikiyi buṉbuw, ḏälyun dhärukthuny bitjarra gam', “Way, yolthu nhuna dhuwal waŋanany balanyarawyiny? Nhaliy romdhu nhe dhuwal bitjarryiny? Go mak milkuŋ ŋanapurruŋgal nhuŋuwuy nhe be ganydjarrnydja. Ma', milkuŋun ŋanapurruŋgal, märr napurr dhu nhäman, bala märr-yuwalkthirra nhuŋu.” 19 Bala ŋayi Djesuny waŋan buku-bakmaraŋalnydja walalaŋ bitjarra, “Gatjuy bakmaraŋ walal dhuwal buku-ŋal'yunamirr buṉbu, ga ŋarrany dhu balayi dhuḻ'yun roŋanmaramdhi ḻurrkun'thuny waluy.” 20 Ga walalnydja buku-roŋanmaraŋal nhanŋu bitjarr warray gam', “Nhäthayi way yanbi nhe dhu dhuwal ḻurrkun'thu waluy dhuḻ'yun dhuwal buṉbuny roŋanmaramdhi?” bitjarr. “Dhiyakuny buku-ŋal'yunamirriw buṉbuw walalany ŋupar djämaw weyinnha mirithirra dhuŋgarra, 46 -nha waltjaṉ.” 21 Yurr yuwalktja ŋayi gan ŋunhi Djesuynydja buku-ŋal'yunamirrnydja buṉbu lakaraŋal ŋunhin ŋanyapinyan ŋayi rumbalnha. 22 Ga yalalany dhäŋur beŋurnydja ŋunhi ŋayi Djesu walŋathinany dhiŋganhaŋurnydja, bala walalnydja ŋunhi malthunamirriynydja walal nhanukal dhunupan bala yan guyaŋanan ŋunhi dhäruktja ŋanya Djesunhany, bala märr-yuwalkthinan yan ŋunhi wukirriwuynha God-Waŋarrwun dhäruk, ŋunhiyin dhäruk ŋunhi ŋayipi gan Djesuy ŋäthil lakaraŋal . 23 Ga balanyamirriyyi bili waluy Ḻäy-djuḻkmaranhamirriy ŋayiny gan ŋunhi Djesuny nhinanan ŋunhala Djurutjalamnha. Ga dharrwan gan ŋunhi yolŋu'-yulŋuny nhanŋu märr-yuwalkmirriyinany, bili walal gan nhäŋala ŋanya ŋunhi ŋayi gan djämany ŋamakurrnha romdja malany ganydjarryuny yindiynha dhika. 24 Yurr ŋayipiny ŋunhi Djesuny yaka dhayuŋanminya ŋanyapinyany ŋayi walalaŋgal, bili ŋayi ŋäthil yan walalaŋ marŋgithin, yolŋuwnydja walalaŋ. 25 Bäyŋun nhakun nhanŋu ŋula yolthuny yolŋuy Djesuwnydja ŋula nhäny mala lakaranha ŋunha yolŋunhany walalany ŋayaŋu, bili ŋayiny ŋunhi ŋäthil warray marŋgi.

DJON 3

Djesu ga Nikadimatj

1 Ga waŋgany yolŋu gan nhinan ŋunhiliyi wäŋaŋur, yäkuny ŋayi ŋunhi Nikadimatj, yurr ŋayi ŋunhi Baratji yolŋuny, ŋurruḏawalaŋu Djuw bäpurruw. 2 Waŋganydhuny munhay bala ŋayi ŋunhiyiny yolŋu Nikadimatjtja marrtjinan balan Djesuwala, ga waŋan nhanukal ŋayi bitjarr, “Way Marŋgikunhamirr. Ŋanapurrnydja dhuwal marŋgi nhuŋu, ŋunhi nheny dhuwal djuy'yunawuy God-Waŋarrwuŋ, bili nhokuŋ djämapuynydja dhuwal yindi mirithirr, ŋoy-ganyim'thunamirr warray. Yakan dhu ŋunhi ŋula yolthu yolŋuy djäma bitjandhiyiny ŋayipiny gänany, ŋany waŋganydhun yan dhu ŋunhi God-Waŋarrwalnha yan ganydjarryu bitjandhiny djämany.” 3 Ga ŋayiny Djesuny wiripuŋuyaŋal warray buku-bakmaraŋal nhanŋu Nikadimatjkuny bitjarr, “Märr-yuwalk ŋarra nhuŋu ga dhuwal lakaramany. Yakan dhu ŋunhi ŋula yolthu yolŋuy nhäma God-Waŋarrwuny rom yänayiny. Ŋany yolŋuny dhu ŋunhi gärri God-Waŋarrwalnydja romlil, ŋunhi bili yan ŋunhi ŋathil ŋayi dhu gandarrŋur yuṯathirr, bulu nhakun ŋayi dhu dhawal-guyaŋa.” 4 Ga ŋayiny Nikadimatjtja waŋan bitjarra, “Nhaltjanna bili dhu ŋunhi yindiny yolŋu buluny dhawal-guyaŋa? Yakan ŋayi dhu ŋunhi buluny ŋäṉḏi'mirriŋuwal guḻunlil gärri yindiny yolŋu, ga buluyi nhakun ŋayi dhu dhawal-guyaŋa! Bäyŋun yan!” 5 Bala ŋayi Djesuynydja lakaraŋal nhanŋu bitjarra, “Ŋarrany nhuŋu ga dhuwal lakaram märr-yuwalknha ga dhunupan. God-Waŋarrwalnydja dhu romlil gärri ŋunhin yolŋu ŋunhi ŋayi dhu dhawal-guyaŋa märrmay' romdhu, gapuy ga Dhuyu-Birrimbirryu. 6 Ŋunhi ŋayi ŋuli yuṯany yothu dhawal-guyaŋa ŋäṉḏi'mirriŋuwalnydja guḻunŋur, yurr rumbal yan nhanŋu ŋunhi walŋany. Ga ŋunhi ŋayi dhu ŋula yolthu yolŋuy dhä-gandarrkurrnydja märram ŋunhi God-Waŋarrwuny Birrimbirr nhanukiyingal ŋayi ŋayaŋulilnydja, ŋayiny dhu ŋunhiyiny yolŋu yuṯathirra, bili ŋayi dhu bulu nhakun ŋunhi dhawal-guyaŋa ŋuriŋin God-Waŋarrwala Birrimbirryu, bala ŋayi dhu ŋurikiyi yolŋuw ŋayaŋuny ga birrimbirrnydja nhanŋu ŋunha djinawany' walŋathirra.” 7 “Yaka dhiyaŋiyi ganyim'thurrnydja, ŋunhi ŋarra lakaraŋal nhuŋu bitjarr gam', ‘Nheny dhu bulu dhawal-guyaŋa.’ 8 Marŋgi muka nhe ŋunhi watawnydja? ... ŋunhi wanhaŋur ŋayi ŋuli ga galkirri? Wiripuny nhe yakan marŋgi, wanhaŋur ŋayi ŋuli ga ŋunhi galkirri, ga nhälil ŋayi ŋuli ga ŋunhi marrtji. Yan nhe ŋuli ŋunhi ŋämany rirrakaynha waŋganynha, ga bilin. Ga bitjandhi bili nheny dhu ŋunhi bäyŋuyi yan nhäma Dhuyu-Birrimbirrnhany, ŋunhi ŋayi dhu yolŋuwalnydja ŋayaŋulil gärri, yurr yuwalknha yan ŋayi dhu ŋunhiyi yolŋuny yuṯathirrnydja, ga buluyi nhakun dhawal-guyaŋa ŋuriŋiyin God-Waŋarrwalnha walŋay.” Ga bitjarra ŋayi gan ŋunhi Djesuy lakaraŋal nhanukal Nikadimatjkalnydja. 9 Bala ŋayi Nikadimatjthuny dhä-birrka'yurra ŋanya Djesunhany bitjarra, “Nhaltjanna dhu dhika bitjandhiny?” 10 Ga ŋayiny Djesuny waŋan nhanukal bitjarr, “Nheny muka dhuwal be ŋurruŋu marŋgikunhamirr Yitjuralpuywu, yurr nhä nhe dhuwal, baḏak yan dhuŋa? Yaka nhe marŋgi dhiyakuny romgu?” 11 Ga bulu ŋayi Djesu waŋan bitjarr, “Märr-yuwalknha ŋarra ga dhuwal lakaramany nhumalaŋ. Lakaramany ŋanapurr ga dhuwal ŋunhiŋuwuynha rombuynydja ŋunhi napurrnydja bilin marŋgin, ga wiripuny ŋunhiŋuwuynha ŋunhi napurr gan nhäŋala. Yurr bäyŋun nhakun ŋuli ŋunhi ŋula yolthuny yolŋuy waŋganydhuny märr-yuwalkmirriyiny. 12 Yo, bäyŋu nhuma gi dhuwal märr-yuwalkthi ŋarrakuny, ŋunhi ŋarra ŋuli ga lakaram nhumalaŋ dhuwalaŋuwuynydja ŋunhi munatha'wuynydja rom. Ga nhaltjanna nhuma dhu ŋunhi märr-yuwalkmirriyirr djiwarr'puywuny romgu ŋunhi ŋarra nhumalaŋ dhu ga lakaramany? 13 Bäyŋu dhuwal ŋula waŋgany yolŋu marrtjinya balany djiwarr'lilnydja; ŋarrapin yan waŋganynha Gäthu'mirriŋun Yolŋun marŋgi ŋurukuny ŋunhi djiwarr'puywuny romgu, bili ŋarrapi ŋunhi yarrupthurrnydja räliny beŋuryiny djiwarr'ŋurnydja.” 14 Yo, ŋunhalnydja ŋunhi gapu-randhakŋurnydja wäŋaŋur Mawtjitjthuny ŋunhi nhanukiyinguŋuny ŋayi goŋbuynhany djämapuynha bäpiny ŋal'maraŋal dharpalila. Ga bitjandhin dhu ŋunhi yolŋuynydja walal Gäthu'mirriŋunhany Yolŋuny dharpalilnydja ŋal'maram, 15 märr dhu ŋunhi ŋula yol yolŋu märr-yuwalkthirrnydja nhanukal, ŋayiny dhu ŋunhi yänan märraman yuṯanhany walŋany. 16 Yo. God-Waŋarrnydja ŋunhi märr-ŋamathin mirithin yan yolŋuwnydja walalaŋ bawalamirrilila wäŋalilnydja, bala yan ŋayi gurrupara nhanŋuwuynha ŋayi Gäthu'mirriŋunhany, ŋunhin bili yan waŋganynhan, märr dhu ŋunhiny yolŋu ŋunhi ŋayi dhu ga märr-yuwalkthirrnydja nhanukal, yakan dhu dhiŋgam, nhinany ŋayi dhu ga walŋan yan bitjanna bili weyinŋumirra. 17 Yo, God-Waŋarryuny ŋunhi djuy'yurrnydja nhanŋuwuy ŋayi Gäthu'mirriŋunhany räliny dhipalnydja munatha'lilnydja, yaka rom-nyamir'yunarawnydja yolŋuwnydja walalaŋ, ŋany walŋakunharawnha walalaŋ. 18 God-Waŋarryuny dhu ŋunhi yakan dhä-gir'yun ŋunhiny yolŋuny ŋunhi ŋayi ŋuli ga märr-yuwalkthirr ŋurikalyi Gäthu'mirriŋuwal nhanukalaŋuwal. Ga ŋuli ŋayi gi ŋula yol yolŋu bäyŋuny nhanŋu märr-yuwalkthi, ŋayiny ŋunhiny yolŋu biliŋuwuynha nhakun rom-nyamir'yunawuynha God-Waŋarrwuŋuny, bili ŋayi yaka ŋanya märr-yuwalkmirriyinya ŋunhi Godkalaŋaw Gäthu'mirriŋuw waŋganygun yan. 19 Ga dhuwalaŋuwuyyin ŋunhi gämurru'wuynydja ŋayipiny dhu ŋunhi God-Waŋarryuny mala-djarr'yurrnydja yolŋunhany walalany. Bili ŋayipiny ŋunhi Gäthu'mirriŋuny nhanŋu balanya nhakun baḏayalan', ga bili muka ŋayi ŋunhi yarrupthurrnydja räliny dhipalnydja munatha'lilnydja, yurr yolŋuny ŋunhi walal yaka ganha djälthinya ŋurikiyiny baḏayalaw', ŋany djälthinany walal gan ŋunhi mirithinany ŋurikiyin bili yan buku-munhaw'nha, bili walal ŋuli ga ŋunhi djämany yätjkurra yan romdja malany. 20 Ŋunhi ŋuli ga yolŋuy djäma yätjkurrnydja yan rom, ŋunhiyiny ŋayi dhu ga yolŋu ŋuyulkthirra baḏayalawny'tja, bili ŋuriŋiyi baḏayalayny'tja ŋuli ga ŋunhi warraŋulkuman, maḻŋ'maraman ŋunhiyin yätjkurrunhan ŋunhi ŋayi ŋuli ga djäma. 21 Ga ŋunhiny yolŋu ŋunhi ŋayi ŋuli ga nhina yuwalkthuny yan romdhu ga ŋamathamany, ŋayiny ŋuli ga ŋunhiyiny yolŋu nhina baḏayala'ŋura, märr yolŋuynydja walal dhu ga nhämany ŋanya dharaŋana, ŋunhi ŋayi ŋuli ga djämany nhanukiyingala yan God-Waŋarrwala djälyuny.

Djesu ga Djon

22 Ga yalalany dhäŋur beŋurnydja ŋunhi Ḻäy-djuḻkmaranhamirriŋurnydja waluŋur, bala ŋayiny Djesuny ga walalnydja ŋunhi malthunamirrnydja mala nhanŋu marrtjinan, balan wiripuŋulila wäŋalil, yurr ŋunhili bili makarrŋurnydja wäŋaŋur yäkuŋur Djudiya. Wäŋgaŋalnydja wala marrtjin ŋunhi, bala nhinanan ŋunhiliyiny wäŋaŋur märr-gurriri yan, bala ŋayi gan Djesuynydja ḻiya-ḻupmaraŋala yolŋunhany walalany ŋunhiliyiny wäŋaŋur. 23 Ga ŋayiny Djondhuny gan yolŋuny walalany ḻiya-ḻupmaraŋal ŋunhal bala wäŋaŋur yäkuŋur Aynan galki Djaylim, bili balanyayi bili ŋunhiyiny gapumirryi wäŋa. Ga ŋunhi nhakun yolŋuynydja walal ŋanya gan guwatjmarnydja Djonnhany, bala ŋayi gan yan walalany ḻiya-ḻupmaraŋala. 24 “Yurr yalalan dhä-dhuḏitjnha ŋayi Geŋ-Yaritthuny dhäruk-gurrupar miriŋuwala, bala walal ŋanya ŋunhi Djonnhany ŋayathaŋala, bala galkara dharruŋgulila.” 25 Ga walal ŋunhi Djongu malthunamirr mala, ga waŋgany Djuw yolŋu ŋarrtjunminan gan dhä-ŋurrkanhaminan, buku-ḻuppuynha rombuy, ŋunhi walal ŋuli ganha Djuw mala ḻupthuna ḏarrtjalkkunhaminya ŋuliwitjana ŋunhi romgurr walalaŋgiyingalaŋuwurr. 26 Bala beŋuryiny walal ŋunhi Djonguny malthunamirr walal marrtjinan, bala lakaraŋala Djongalnydja bitjarra, “Way Marŋgikunhamirr, barpuru nhe ga ŋunhi ḏirramuny lakaram, ŋunhi ŋayi nhuŋu barpuru buna ŋunha gali' mayaŋŋur Djodin? ... ŋunhan ŋayi ga ḻiya-ḻupmaraman yolŋunhan walalany. Ga bukmaknha ga ŋunha yolŋuny walal marrtjiny nhanukal balayiny dharrwan mirithirra.” 27 Ga ŋayiny Djondhuny buku-bakmaraŋal bitjarr, “Yakan dhu ŋula yolŋuy gänany djäma ŋula nhäny ŋunhi rom ganydjarrmirrnydja; ŋunhiyiny djäma malany ŋunhi God-Waŋarrwuŋuny goŋ-gurrupanawuy. 28 Bili muka nhumany dhuwal buthuru-marŋgin ŋunhi ŋarra gan bitjarrnydja lakaraŋal gam', ‘Ŋarrapiny dhuwal yaka ŋunhiyi Maŋutji-dhunupayanhawuynydja yolŋu, yan ŋayi ŋarranhany dhuwal djuy'yurr ŋäthil, dhukarrwu yäkthunaraw, ŋäthilmirriyanharaw nhanŋu,’ bitjarr. 29 Yo. Marŋgi muka nhuma dhuwal romguny limurruŋgiyingalaŋaw, ŋunhi nhaltjan limurr ŋuli ga Djuw bäpurru märranhamirr ḏirramu ga miyalk. Ŋunhi ŋuli ḏirramu ga miyalk märranhamirrnydja, ŋunhiyiny dhunupa maṉḏaŋ märranhaminyaraw, ga ŋunhiyiny miyalk nhanŋuwuynha yan ŋurukiyin bili yan ḏirramuw. Ga ŋayiny ḻundu'mirriŋuny nhanŋu ŋurikiny ḏirramuwnydja, yan ŋayi ŋuli ga nhakun ŋunhi dhärra, buthuru-bitjun nhanŋu, yurr ŋayi ŋuli mirithirra dhika ŋayaŋu-djulŋithirrnydja ga, ŋunhi ŋayi ŋuli ŋämany nhanŋuwuy ŋayi ḻundu'mirriŋunhany miyalkkalaŋawuynydja märranhawuy. Yo. Ga Djesuny dhuwal balanya nhakun ŋunhiyi ḏirramu dhuway'mirriŋu miyalkku, ga ŋarrany dhuwal Djondja balanyan yolŋu nhakun ŋunhi ḻundu'mirriŋun nhanŋu. Ga dhiyaŋiyiny ŋarrapiny nhakun ŋuli ga ŋunhi mirithirrnydja märr-ŋamathirr. 30 Yo. Ŋayin dhu ŋunhiyin yolŋu Djesun ŋurruḏawalaŋuyirrnydja ga yindithirrnydja, ga ŋarrapiny dhu marrtji nyilŋ'maranhamirra, nhanŋun dhu dhukarr-yarrkthun.” Bitjarra ŋayi gan ŋunhi Djondhu lakaraŋalnydja.

Djesuny dhuwal ŋunhiyin ŋunhi ŋayi yarrupthurr beŋur djiwarr'ŋur

31 Yo, Djesuny dhuwal yarrupthurr beŋur djiwarr'ŋur, yurr ŋayiny ŋunhi ŋurruŋun, djuḻkmaraman ga bukmaknhany yan ŋula yolnhany mala, bili ŋayiny ŋunhi djiwarr'puy warray yolŋu. Ŋayiny ŋunhi Djondja yäku yolŋu dhuwalaŋuwuy munatha'wuy warray, ga lakaraŋalnydja ŋayi gan ŋunhi romdja malany ga ŋuyany' dhuwalaŋuwuy yan munatha'wuy. Yurr Djesuny ŋunhi yolŋu ŋunhaŋuwuynha djiwarr'puynha, ga ŋayiny ŋunhi bulu warray garrwar ga barrku, djuḻkmaraman ŋayi ga bukmak ŋula nhä malany dhuwalaŋuwuynhany ŋunhi munatha'wuynhany. 32 Ŋayin ŋuli ga ŋunhi lakaram yuwalktja ga dhunupany, ŋunhi bili yan ŋunhi nhä ŋayi gan nhäŋal ga ŋäkul, yurr bäyŋun ŋuli gi ŋunhi ŋula yolŋuynydja ŋanya dhäruktja märraŋ. 33 Yurr ŋunhiny yolŋu ŋunhi ŋayi bilin märraŋala ŋanya dhäruktja Djesunhany, ŋurikiyiny yolŋuw ŋayaŋuny bilin marŋgin, ga yoraman ŋayi ŋuli ga ŋurukuny ŋunhi Godkalaŋawnydja dhärukku yuwalkkuny. 34 Yurr Djesuny ŋunhi djuy'yunawuy God-Waŋarrwuŋ warray, ga waŋany ŋayi ŋuli ga ŋunhi dhäruktja nhanŋuwuynha yan God-Waŋarrwun Bäpawnha, bili ŋayiny dhaŋaŋdhirr warray ŋuli marrtji ŋuriŋi God-Waŋarrwal Birrimbirryuny. 35 Ŋayiny God-Waŋarrnydja Bäpany mirithirr warray ga märr-ŋamathirr nhanukiyingalaŋawnydja ŋayi Gäthu'mirriŋuw, bala ŋayi nhäny mala bukmaknha yan dhayuŋarnydja warrpam'thurra yan nhanukiyingala goŋlilnydja. 36 Ŋuli nhuma dhu ga ŋula yol mala märr-nhirrpanmirr nhanukiyingalnydja yan Gäthu'mirriŋuwalnydja, märr-yuwalkthirrnydja manapan nhuma dhu ga nhanŋu, ŋunhiyiny nhakun nhuma dhu ga ŋayathaman ŋunhan ŋunhi yuwalknhan walŋany, ga nhinany nhuma dhu ga walŋan yan, bitjanna bili. Ga ŋunhiny dhä-märr-yuḻktja yolŋu ŋunhi ŋayi ŋuli gi yaka dhäruk märraŋ Yolŋunhany Gäthu'mirriŋuny, ŋayiny dhu ŋuriŋiyiny yolŋuy bäyŋun märraŋ yuwalknhany ŋunhi walŋany God-Waŋarrwuŋuny, ŋayi dhu ga ŋunhi nhina dhä-gir'yunawuynha bitjanna bili yan.

DJON 4

Djesu ga Djamariyapuy miyalk

1 Bala walal ŋuriŋiwurruynydja ŋunhi Baratjiynydja mala ŋäkula dhäwuny' nhanukalaŋuwuynydja Djesuwalaŋuwuynydja, ŋunhi yolŋuny walal gan dharrwan mirithirra malthurrnydja nhanŋu Djesuwnydja, djuḻkmaraŋala gan ŋunhi Djonguny malthunamirriny walalany. Ga yuwalknha ŋunhi yulŋuny, dharrwan dhika yolŋuny walal gan marrtjinany nhanukal Djesuwalnydja, bala ŋayi gan yan walalany ŋunhi ḻiya-ḻupmaraŋala. 2 Yurr ŋayipiny ganha Djesuynydja ŋunhi yaka yuwalktja ḻiya-ḻupmaranha walalany; walalawuy gan ŋunhi ḻiya-ḻupmaraŋalnydja yolŋunhany walalany malthunamirriy mala yan nhanukal. 3 Yo, ga ŋunhi walal rom-djägamirriynydja yolŋuy walal ŋäkulnydja ŋunhiyiny dhäwu, bala walal yan mirithinan dhika maḏakarritjthinany, ga ŋunhi ŋayi Djesuy ŋäkulnydja walalany dhäruktja, bala dhunupan ŋayi ganarrthaŋala ŋunhiyiny wäŋa Djudiyany, bala marrtjinan roŋiyinan Galalilila. 4 Marrtjinany walal gan ŋunhi dhukarr-ŋuparnydja Djamariyakurra wäŋakurrnydja ŋarakawurr, bili ŋunhiyin dhukarr ḻirraŋuny balany Galalililnydja. 5 Marrtjinany walal gan ŋunhi, yan bili ga ŋayathaŋal wäŋa yäku Djayka, makarrŋur wäŋaŋur Djamariyan. Ŋunhiyiny wäŋa Djaykany galkin yan ŋunhiliyin wäŋaŋur ŋunhi ŋayi ŋäthil Djaykupthu gurrupar nhanukalaŋaw gäthu'mirriŋuw Djawutjipku. 6 Ŋunhiliyin ŋunhi wäŋaŋur ŋayi Djaykupthuny maḻŋ'maraŋalnydja maŋutjiny gapuny buŋbuŋdhunawuynydja, bala ŋayi yaw'yurra, bala dhuḻ'yurra guṉḏan mala ḻiw'maraŋala ḻoḻuwunuŋala ŋunhiyiny ŋarŋgany gapumirrnydja. Yo marrtjinany walal gan ŋunhi Djesu ga nhanŋu ḻundu'mirriŋuny walal, bala bunanan ŋunhiliyin gapu maŋutjin wäŋaŋur. Ŋayiny Djesuny djawaryurra, bili barrkuŋur ŋayi gan marrtjin, bala ŋayi nhinanan ŋunhiliyin galkin yan gapu-maŋutjin. Yurr bunanany walal ŋunhi ŋunhiliyiny ḏämbuynha waluy ḻäy-bilyunaraynha. 7-8 Ga walalnydja nhanŋu ŋunhi malthunamirrnydja walal marrtjin balan Djaykalila wäŋalil ŋathawnha bäyimgu, ga ŋayiny Djesuny gan nhinan ŋunhiliyin banydjin. Nhinanany ŋayi gan ŋunhi, dharrnha ŋayi nhäŋal miyalknhan, ŋayi marrtjin waṉḏin balayi guwatjmar ŋanya gapuw dhiṯthunaraw, yurr ŋayi ŋunhi miyalktja Djamaritinnhayolŋu. Marrtjinany ŋayi ŋunhi, bala bunanan, bala ŋayiny Djesuny waŋanan nhanukal, ŋäŋ'thurra ŋanya gapuwnha bitjarra, “Way miyalk ga', gapu rraku gurrupul.” 9 Ga ŋayiny ŋuriŋiyiny miyalkthuny ganyim'thurra ŋanya ŋäkul, bala ŋayi buku-bakmaraŋala balany nhanŋuny bitjarra, “Way! Nhaku nhe dhuwal ŋäŋ'thurrnydja ŋarrany gapuwnydja? Be muka nheny dhuwal Djuw yolŋu, ga ŋarrany dhuwal wäŋa-Djamariyapuy.” Bitjarr ŋayi ŋunhiyi miyalktja waŋan, bili walal ŋuli ganha Djuw bäpurruy yolŋuy walal wäŋa-Djamariyapuynhany yolŋu'-yulŋuny ḻäypuy lakaranha, ga rom walalaŋ gan ŋorran Djuw bäpurruw, walal ŋuli yaka Djamaritinnha yolŋuny ganha dhä-wombunha ḻukanha waŋganydhu banikin'thu. 10 Bala ŋayi Djesuny buku-bakmaraŋala nhanŋuny bitjarra, “Ŋuli balaŋ nhe marŋginy God-Waŋarrwuny, ŋunhi nhäthinya ŋayi dhu nhuŋu gurrupan, ga ŋuli balaŋ nhe ŋarrany dharaŋanany, yol ŋarra dhuwal ŋunhi ŋarra nhuna ga dhuwal ŋäŋ'thun gapuw dhiṯthunaraw, nheny balaŋ ŋunhi ŋäŋ'thunna ŋarrany, märr balaŋ ŋarrany nhuŋuny gurrupanna wiripun gapu, walŋa-gurrupanamirra.” 11 Bala ŋayiny ŋunhi miyalktja waŋanan nhanukal Djesuwalnydja bitjarra, “Way ḏirramu, wanha bili nhuŋu banikin'tja gapuwnydja dhiṯthunaraw? Ga ŋarŋgany dhuwal mirithirra dhuḻupurrnha. Wanhaŋura nheny dhu ŋunhi walŋa-gurrupanamirrnydja gapu dhiṯthun? 12 Dhuwandja gay'yi napurruŋgalaŋuwuŋ mala-ŋurrkanhayŋuwuŋ gapu maḻŋ'maranhawuy, Djaykupkuŋ. Ga ŋayipiny Djaykupthuny ŋuli ganha ḻukanhayi gapu dhipuŋuryiny maŋutjiŋur, ga gäthu'mirriŋuy walal nhanukal, ga warrakan'thu mala walalaŋgal. Ga nhaltjana nheny ga dhuwal lakaranhamirr nhunapinyany nhe? Yanbi nheny dhuwal yolŋu ŋurruŋun? ... djuḻkmaraman nhe ga Djaykupnhany?” 13 Bala ŋayi Djesuny buku-bakmaraŋala nhanŋuny bitjarra, “Ŋunhi dhu ŋula yolthu yolŋuy ḻuka dhuwalaŋuwuynydja maŋutjiwuy gapuwuy, ŋayiny dhu ŋunhiyiny yolŋu bulu nhakun nharaŋdhirr. 14 Ga ŋuli dhu ŋunhi ŋula yolthu ḻuka gapu ŋarrakuŋuny gurrupanawuy, ŋayiny dhu ŋunhiyiny bäyŋun buluny nharaŋdhirr. Bili ŋarrakuŋuny gapu ŋunhi ŋarrany dhu gurrupan, ŋunhiny balanyan nhakun ŋayi dhu marrtji buwal-buwalyunna nhanukal ŋayaŋuŋurnydja, bitjanna nhakun ŋunhi gapu maŋutji ŋuli ga buwal-buwalyun, walŋa-gurrupanamirra gapu, ga bitjanna bili ŋayi dhu ga ŋunhiyiny yolŋu nhinany walŋan yan weyinŋumirra.” Ga bitjarra ŋayi gan ŋunhi Djesuy lakaraŋalnydja. 15 “Ga' gurrupula ŋarrany dhuwaliyiny gapu, märr ŋarra dhu yakan buluny nharaŋdhirr, ga yakan ŋarra dhu ga buluny marrtji räli gapuw dhiṯthunaraw.”, bitjarr ŋayi ŋunhiyiny miyalktja waŋan nhanukal Djesuwalnydja. 16 Bala ŋayi Djesuny waŋanan nhanŋu bitjarra, “Gatjuy ŋathil marrtji, ga märraŋ nhuŋuwuy nhe dhuway'mirriŋuny, ga roŋiyirryi nhuma dhu märrma'yirr yan räliyi.” 17 Bala ŋayi ŋunhi miyalktja bäyŋu'yurra bitjarra, “Yaw! Bäyŋu ŋarra dhuwal yuwalktja dhuway'miriw,” bitjarr. “Yo, dhunupa nhe dhuwali bäyŋu'yurrnydja,” bitjarr ŋayi Djesuny waŋan. “Yuwalk nhe dhuwali dhuwaymiriwnydja, 18 yurr nhe ŋuli ganha ŋunhi wäŋaranhany ḏirramuwurruŋgalnydja goŋ-waŋganygal ŋäthilnydja, ga dhiyaŋuny bala nhe ga dhuwal nhina ḏirramuwal, ŋurikala ŋunhi ŋayi yakan nhuŋu dhuway'mirriŋu yuwalk. Yo, märr-yuwalk nhe dhuwaliny lakaranhamin nhunapinya nhe.” 19 Bala ŋayi ŋunhi miyalktja dhunupan waŋanan nhanŋu bitjarra, “Ŋarrany nhuŋu dhuwal marŋgi; dharaŋara ŋarra nhunany dhuwal dhiyaŋuny bala. Nheny dhuwal ŋunhiyin yolŋu God-Waŋarrwun djawarrkmirr, bili nhe dhuwal marŋgin ŋarrakalaŋawnydja nhaku malaŋuw warrpam'kun yan. 20 Ŋanapurruŋguny gan dhuwal mala-ŋurrkanhayŋu Djamaritindja mala buku-ŋal'yurr God-Waŋarrwuny dhiyal gay'yi bukuŋur yäkuŋur Garitjim, beŋur bili yan, ga dhiyaŋ bala dhuwal baḏak, ga nhumany ŋuli ga ŋunhi Djuw bäpurruynydja yolŋuy walal lakaram yanbi limurr dhu ga bukmaknha yolŋuny walal God-Waŋarrwuny buku-ŋal'yun ŋunhiliyin bili yan waŋganyŋura wäŋaŋurnydja Djurutjalamnha yan.” 21 Bala ŋayi Djesuny waŋan bitjarra nhanŋu, “Way miyalk, märr-yuwalkthin yan ŋarraku dhiyakuny, ŋunhi ŋarra ga nhä nhuŋu lakaram. Galki dhu dhuwal yuṯany rom buku-ŋal'yunarawnydja maḻŋ'thunna. Yakan dhu ga dhuwal buluny yolŋu'-yulŋuny buku-ŋal'yun dhiyalnydja ŋunhi bukuŋurnydja, ga wiripuny ŋunhal Djurutjalam wäŋaŋur walal dhu ga bäyŋuyi yan buku-ŋal'yun. 22 Nhumany dhuwal Djamariyapuynydja mala dhuŋamirr; yaka nhuma dhuwal yuwalktja mirithirrnydja marŋgi ŋurikiyiny God-Waŋarrwu, ŋunhi nhuma ŋuli ga buku-ŋal'yun nhanŋu. Ŋanapurr dhuwal Djuw bäpurru mala marŋginy nhanŋu ŋurikiyiny God-Waŋarrwu, ŋunhi ŋanapurr ŋuli ga buku-ŋal'yun nhanŋu, bili God-Waŋarrwuny ŋunhi walŋakunhamirrnydja rom maḻŋ'thurr Djuw-walaŋuwurr yan. 23 Yo, waluny marrtji dhuwal galkithirra, yurr dhuwanna ŋayi ŋunhi waluny dhiyaŋun bala, ŋunhi dhu ga yolŋuny mala yuwalkkuman yan buku-ŋal'yundja nhanŋuny God-Waŋarrwuny Bäpawnydja ŋuriŋiyin ŋunhi Dhuyu-Birrimbirrwala ganydjarryuny. Bili balanyarawyin buku-ŋal'yunaraw ŋayiny ga ŋunha God-Waŋarrnydja djälthirr, ŋunhi dhu ga yolŋuny walal yuwalkkuman yan buku-ŋal'yundja nhanŋu ga märr-ŋal'yundja walalaŋgiyingal walal birrimbirryun ga ŋayaŋuynha. 24 Bili God-Waŋarrnydja dhuwal birrimbirr muka, ga buku-ŋal'yundja nhanŋu dhu ga ŋunhi yolŋuny walal yuwalkkumany ŋuliwitjanna waŋganygalaŋuwurra yan, Dhuyu-Birrimbirrwalaŋuwurra.” 25 Bala ŋayi ŋunhiyi miyalktja waŋanan nhanukal Djesuwalnydja bitjarra, “Ŋanapurrnydja ga dhuwal gatjpu'yunna nhanŋun ŋurikiyin yolŋuw Maŋutji-dhunupayanhawuywun. Ŋunhi ŋayi dhu nhakun bunany, bala yan ŋayi dhu warraŋulkuman lakaramany bukmaknha yan ŋunhi God-Waŋarrwuny mala rom.” 26 Bala ŋayiny Djesuny buku-bakmaraŋal bitjarr warray, “Dhuwanna muka ŋarra ŋunhiyiny yolŋu, waŋan ŋarra ga nhokal dhiyaŋun bala.” 27 Ga baḏaknha maṉḏa gan ŋunhi waŋanhaminany, Djesuny ga ŋunhiyi miyalktja wäŋa-Djamariyapuynydja, bala yan walalnydja ŋunhi malthunamirrnydja mala nhanŋu bunanan. Ga ŋunhi walal nhäŋälnydja maṉḏany waŋanhaminyalilnydja, bala yan walal mirithinan dhika ganyim'thurrnydja. Yurr walal gan ŋunhi nhäŋalnydja maṉḏany dhärukmiriwyun yan; bäyŋun walal ŋula dhä-birrka'yunany ŋanya ŋunhiyiny miyalknhany bitjanany ŋula, “Way, nhaku nhe dhuwal djälnydja?” Ga ŋanya walal Djesuny yakayi dhä-birrka'yuna bitjana, “Nhaku nhe ga dhuwal waŋany nhanukal?” Bäyŋun walal ŋunhi maṉḏany ŋula bitjanany dhä-birrka'yuna. 28 Bala ŋayi ŋuriŋiyi miyalkthuny ganarrthaŋala banikin'tja nhanŋuwuy ŋayi gapumirrnydja, ga dhunupan bala yan ŋayi roŋiyinan balayin wäŋalil Djaykalila. Ga ŋunhi ŋayi bunanany ŋunhiliyiny wäŋaŋur, bala yan ŋayi marrtjin lakaraŋalnydja yolŋuwalnydja walalaŋgal bitjarra, 29 “Way walal! Go, go muka, marrtji walal, nhäŋu dhuwal yolŋuny. Dhuwandja ŋayi gan lakaraŋalnydja warrpam'thurra yan dhunupan ŋarrakal, ŋunhi nhä mala ŋarra gan djäma. Mak dhuwaliyin ŋayi ŋunhiyiny yolŋu, Maŋutji-dhunupayanhawuynydja. Go marrtji walal, nhäŋu ŋanya!” 30 Ga dhunupan bala ŋunhi yolŋuynydja walal ganarrthaŋala ŋunhiyi wäŋany, bala marrtjinan nhanukal Djesuwala. 31 Ga ŋunhalnydja banydjiny gapu-maŋutjiny, walalnydja gan ŋunhi malthunamirriynydja walal nhanukal Djesuwal waŋanan ŋanya guyaŋanhamirriyaŋala bitjarra gam', “Way Marŋgikunhamirr, ŋay'yi, buku-djulŋi ŋathany dhuwanna ḻukin.” 32 Ga ŋayiny Djesuny waŋan bitjarra, “Bilin ŋarra dhuwal maranhun ŋuriŋiyin ŋathay ŋunhi nhuma yakan marŋgi.” 33 Bala walalnydja ŋunhi malthunamirrnydja mala nhanŋu waŋanhamin bitjanminan, “Mak ŋanya dhuwal ŋula yolthu ŋathany gurrupar.” 34 Ga ŋayiny Djesuny waŋan buku-bakmaraŋal bitjarra, “Ŋarrakuny dhuwal ŋatha dhuwal mala gam', ŋunhi ŋarra dhu ga djäma ŋula nhä mala nhanukalaŋuwurra yan djälkurrnydja, ŋurikalyin ŋunhi ŋayi ŋarrany djuy'yurr räli, ga bäy ŋarra dhu dhawar'maram yan ŋunhiyi djäma malany ŋunhi ŋayi ŋarrany gurrupar. Yo, dhuwaliyin malany ŋunhi ŋarrakuwuynydja maranhu, ŋuruŋiyin ŋarra ŋuli ga ŋunhi ŋayaŋu-ganany' marrtji manygarrany.” 35 Ga ŋunhi ŋayi Djesuy nhäŋalnydja yolŋunhany walalany, walal marrtjin wäŋgaŋal dhukarr-ŋupar räli guwatjmar ŋanya, bala ŋayi waŋanan bitjarra, “Ŋunhi nhuma ŋuli lämu-nhirrpan maŋutjiny mala ŋathany, bala nhuma ŋuli ŋunhi walun ŋurikiyi lakaram bitjanna, ‘Ḻurrkun' ŋaḻindi dhu djuḻkthun ŋurikiyi ŋathawnydja, bala ŋayi dhu borumdhirra, bala limurr dhu gulkthunna ŋathany mala ḻundukuman.’ Yurr ŋarrany dhuwal nhumalaŋ ga lakaram bitjanna gam'. Nhäŋun dhuwanna yolŋuny walal marrtjin ga gumurr-guwatjmanna rälin limurrunhan. Dhuwandja yolŋu walal balanyan nhakun ŋunhi ŋathan borumnha, bilin galkunna ga gulkthunarawnha ga märranharawnha. 36 Ŋunhi dhu ŋula yolthu yolŋuy gulkthundja marrtji ŋathany mala, bala ḻuŋ'maraman dhu waŋganylila maŋutjilil, ŋayiny dhu ŋunhi God-Waŋarryuny gurrupanna buku-roŋanmaraman ŋunhiŋuwuyyiny djämapuy, bili ŋayi ŋuli ga ŋuriŋiyi yolŋuy ḻuŋ'maram yolŋuny walalany walŋamirrilila romlil, balanyarawnha bili gupaḏalwun nhinanharaw. Ŋayiny dhu ŋunhi God-Waŋarryuny gurrupan buku-roŋanmaramany manymaknha ŋurikiyiny yolŋuw maṉḏaŋ, lämu-nhirrpanamirriwnydja ga gulkthunamirriwnydja, märr maṉḏa dhu rrambaŋi yan ŋoy-djulŋithirrnydja. 37 Yolŋuynydja walal ŋuli ŋunhi lakaram bitjan gam', ‘Waŋganydhuny yolŋuy ŋuli ŋunhi lämu-nhirrpan ŋatha maŋutji, ga wiripuŋuynydja yolŋuy ŋuli gulkmaraman ŋunhiyi ŋatha.’ 38 Ŋarrany nhumalany ŋunhi djuy'yurr ŋarrakuwuynydja ŋarra djämamirriny walalany, yän nhakun ḻuŋ'maranharaw ŋurikiyi ŋathaw, yurr yaka warray ŋunhi nhumalaŋguŋuny nhirrpanawuy, ŋunhiny dhuwal wiripuwurruŋguŋ yolŋuwuŋ walalaŋ lämu-nhirrpanawuy. Yurr yänan nhakun nhumany ŋuli ga ŋunhi märramany beŋuryin walalaŋguŋun djämapuy.” Ga bitjarra ŋayi gan ŋunhi Djesuy lakaraŋalnydja. 39 Ga ŋunhalnydja ŋunhi wäŋaŋur Djaykany, ŋayiny gan ŋunhi ŋuriŋiyiny miyalkthuny lakaraŋala Djesunhany dhäruk bitjarra, “Dhunupan ŋayi ŋarrany gan ŋunha lakaraŋalnydja ŋunhiŋuwuynydja ŋunhi nhä mala ŋarra ŋuli ganha djäma ŋäthil.” Ga dharrwan gan ŋunhi yolŋuny walal Djamariyapuynydja mala märr-yuwalkthinan nhanŋu Djesuwnydja bili ŋurikalyin miyalkkalnha dhäwuy. Bala walal marrtjin ḻaw'yurra yolŋuny walal, bala wäŋgaŋala marrtjin, guwatjmara ŋanya Djesunhan. 40 Wäŋgaŋalnydja walal marrtjin ŋunhi bala, burnha bunan nhanŋu Djesuwnydja, bala waŋanan bitjarra, “Way, ŋula nhe dhu nhina ŋanapurruŋgalnydja muka,” bitjarr. Bala ŋayi nhinanan walalaŋgal ŋunhiliyiny märrman' munhany. 41 Nhinanany ŋayi gan ŋunhiliyiny, lakaraŋala ŋayi walalaŋ gan dhäwun', ga dharrwan gan ŋunhi yolŋuny walal märr-yuwalkthinany bili ŋuriŋin dhärukthun nhanukal. 42 Bala walalnydja ŋunhi märr-yuwalkthinyamirrnydja yolŋu mala waŋan bitjarra nhanŋu ŋuriki miyalkkuny, “Ŋäthilnydja napurr ŋunhi märr-yuwalkthin nhuŋu dhäwupuy yan, yurr dhiyaŋuny bala napurr yuwalknha yan märr-yuwalkthin, bili napurr ŋunhi bilin ŋäkula ŋanapurruŋgiyingalnydja buthuruy ŋanya dhäruktja waŋanhawuynydja. Bala ŋanapurr dhuwal marŋgin nhanŋu; dhuwaliyin ŋunhi yuwalktja Garray, Walŋakunhamirrnydja bukmakkuny yan bäpurruw wäŋalilnydja malaŋulil.”

Djesuy walŋakuŋal yothuny

43 Yo, nhinanan ŋayi gan ŋunhi Djesuny ŋunhiliyin wäŋaŋurnydja Djamariyany märrman' munhany, bala ŋayi marrtjinan balan roŋiyinan Galalilila, nhanukiyingala ŋayi wäŋalil. 44 Ga ŋäthil muka yan ŋayi ŋunhi Djesuny ŋayipiny waŋan bitjarr, “Djawarrkmirrinhany yolŋuny ŋuli gi dhuwal bäyŋun yolŋuynydja walal märr-dharaŋul, walal malaynydja, ŋuriŋiwurruynydja ŋunhi walal wäŋa waŋganymirrnydja mala.” 45 Yo, marrtjinany ŋayi gan ŋunhi, burnha bunan Galalin makarrŋur wäŋaŋur, bala walalnydja nhanŋu yolŋuny walal gumurr-ŋamathinan ŋunhiliyiny, bili walal nhäŋal ŋanya balanyamirriy ŋunhi Ḻäy-djuḻkmaranhamirriy waluy ŋunhi ŋayi gan djäma mirithirr ŋutu' rom ŋunhiliyi Djurutjalam wäŋaŋur, bili walalnydja ŋunhi ŋunhiliyi muka balanyamirriyyiny. 46 Yo, marrtjinany ŋayi gan ŋunhi Djesuny ŋuliwitjarryin wäŋakurrnydja Galaliwurra, yan bili ga bunan ŋayi wäŋaŋur Gayna, ŋunhiliyin wäŋaŋur ŋunhi ŋayi ŋäthil gapuny wiyika'kuŋal borum. Ga waŋgany yolŋu ŋurruḏawalaŋu gapman djämamirr gan nhinan ŋunhiliyi, ga gäthu'mirriŋu nhanŋu ḏirramu gan ŋorran rerrimirr ŋunhiliyi Gapuniyamdja wäŋaŋur, yurr märr-barrku ŋunhi wäŋany. 47 Yo, ŋäkulnydja ŋayi ŋunhi ŋuriŋiyi buŋgawaynydja yolŋuy Djesunhany bunanhawuy Galalilila beŋura goyurr Djudiyaŋura wäŋaŋur, bala ŋayi marrtjinan ga maḻŋ'maraŋalnydja ŋayi Djesunhany ŋunhiliyin, bala ŋayi waŋanan nhanŋu ŋunhi ḏirramuny bitjarra, “Way Garray, marrtji muka nhe dhu ŋula balany Gapuniyamlilnydja? Ŋarra nhuŋu djäl nhe dhu walŋakum ŋarraku gäthu'mirriŋuny, bili rirrikthun ŋayi ga ŋunha mirithirr. Galki ŋayi dhu dhiŋgaman.” 48 Ga ŋayiny Djesuny waŋan nhanukal bitjarr, “Ŋunhi nhuma ŋuli gi yaka nhäŋu ŋunhi mirithirrnydja yindiny rom, nhumany dhu ŋunhi yakayi ŋarrakuny märr-yuwalkthirr.” 49 Yurr ŋayiny ŋunhiyiny ŋunhi ŋurruḏawalaŋuny gapman waŋan bitjarra, “Garray, yan marrtji go. Ŋuli nhe dhu yakany marrtji Garray, ŋarraku dhu ŋunha gäthu'mirriŋuny dhiŋgaman.” 50 Ga ŋayiny Djesuny buku-bakmaraŋal bitjarr, “Gatjuy nheny marrtjin. Gäthu'mirriŋuny nhuŋu ŋunhi bilin walŋathinan.” Bala dhunupan yan ŋayiny ŋuriŋiyiny ḏirramuynydja dhäruktja märr-dharaŋara yan Djesunhany bala märr-yuwalkthinan bala ŋayi marrtjinan. 51 Ga ŋunhi ŋayi marrtjin bala waṉḏinany, ga gandarrŋurnydja, bala yolŋuny nhanŋu dhäwumirrnydja bunanan ŋunhiliyin dhukarrŋura. Bala ŋayi nhanŋu ŋunhi lakaraŋalnydja bitjarra, “Way buŋgawa. Gäthu'mirriŋuny ŋunha nhuŋu ḏirramuny bilin walŋan.” 52 Ga ŋayiny ŋanya dhä-birrka'yurr ŋuriŋiyi buŋgawaynydja bitjarr, “Nhaliy waluynydja ŋayi walŋathinany?” Ga walalnydja lakaraŋal nhanŋu bitjarr, “Ŋuruŋ ḻäy-bilyunaray waluy, yawungu milmitjpa ŋayi ganarrthamany ŋanya ŋuriŋi rerriynydja.” 53 Bala dhunupan yan ŋayi ŋuriŋi nhanukal bäpa'mirriŋuynydja guyaŋanan dhäruknha ŋanyanhan Djesunhan, ŋunhi ŋayi lakaraŋal walu ŋunhi bili yan, “Gäthu'mirriŋuny nhuŋu dhu walŋathirra,” bitjarr. Ga dhunupan nhanŋu ŋunhi gurruṯumirrnydja walal, ga ŋayipi ŋunhiyi ḏirramu märr-yuwalkthinan nhanukal Garraywalnydja mirithinan yan. 54 Ga dhuwaliyiny ḏämbu-märrma'mirra ŋayi djäma mirithirrnydja yindiny rom ŋunhiliyiny Galaliny wäŋaŋur, yurr dhäŋur beŋura ŋunhi ŋayi gan Djudiyaŋura makarrŋur marrtjinan rälin.

DJON 5

Djesuy ḏukmaraŋal gaṉuŋnha yolŋuny

1 Ga dhäŋur beŋuryiny ŋunhi, bala ŋayi gan Djesuny märr-weyinnha nhinanany Galaliny wäŋaŋur, ga bulu nhakun ŋayi marrtjin balan Djurutjalamlila wäŋalil, bili walalaŋ waluny marrtjin galkithinan ŋunhi walal ŋuli Djuw bäpurruw yolŋu walal ḻuŋ'maranhminya ŋuriki dharrpalwu buŋgulwu ŋunhiliyi Djurutjalam wäŋaŋur. 2 Ga ŋunhili Djurutjalam wäŋaŋur, galki dhurrwaraŋurnydja ŋunhi walal ŋuli ganha yäku-lakaranha bitjana “Bimbiw Dhurrwara”, ŋunhiliyiny gan ŋunhi bulyurr gapun guḻunnha, ga Yeburukurrnydja dhärukkurr ŋayi ŋunhiyi yäku Bithtjatha. Ga ŋunhiliyi goŋ-waŋgany djämapuy warraw' mala marrtjin dhärra'-dharran, ḻiw'maraŋal yan ŋunhiyi gapuny guḻunnha. 3-4 Ga dharrwan marrtjin ŋunhi rerrimirrnydja yolŋu walal ŋorra'-ŋurran ŋunhiliyiny, balanya nhakun bambay yolŋu, ga bundhurr, ga yalŋgi yolŋu, rerrimirr mala balanya; ŋorranha walal ŋuli marrtjinya ŋunhiliyi, galkuna walal ŋuli ganha gapuw wirwiryunaraw. 5 Ga ŋunhiliyi bili yan yurr galkin yanan gapuŋura gan ŋorran waŋgany yolŋu, ŋunhi ŋayi gan rirrikthurr weyinŋumirra, 38 -nha dhuŋgarra. 6 Bala ŋayi Djesuny marrtjinan ŋunhiwiliyiny wäŋalil, ga nhäŋal ŋayi ŋanya, bala marŋgithinan ŋunhi ŋayi gan rirrikthurr weyinŋumirr, bala ŋayi waŋanan nhanukal Djesuny, dhä-birrka'yurra ŋanya bitjarra, “Djäl muka nhe ŋula walŋathinyarawnydja?” bitjarr. 7 Ga ŋayiny ŋunhi rerrimirrnydja ḏirramu waŋan bitjarra, “Ḻundumiriwnha ŋarra dhuwal. Bäyŋu ŋarrany ŋuli gi ŋula yolthu guŋga'yurr, ga gäŋu, ga rulwaŋdhurr ŋunha gapulil. Ŋunhi ŋayi ŋuli ŋunha gapuny wirwiryun, ŋayiny ŋuli wiripun yolŋu ŋäthilnydja ḻupthun, ŋurru-ḏakthundja ŋarranhany, bili ganydjarrmiriwyirra ŋarra ŋuli balayiny marrtjinyaraw gapulilnydja.” 8 Bala ŋayi Djesuny waŋanan nhanŋu bitjarra, “Ma' rur'yurra, ga märraŋun nhuŋuwuy nhe dhuwali miṉdhalany, bala marrtjin.” 9 Bala ŋayi dhunupan yan ŋunhi yolŋuny rur'yurrnydja, ga dhoṯkuŋalnydja nhanŋuwuy ŋayi gayanh'thany, bala yan dhunupan marrtjinan, manymaknha dhikan ḏäwalan. Yurr walŋakuŋalnydja ŋayi ŋanya ŋunhi ŋuriŋiyin dharrpalyun waluynydja Nhinanhamirriynha. 10 Bala walalnydja ŋuriŋi ŋurruḏawalaŋuynydja malaŋuy nhäŋala ŋunhiyi ḏirramunhany ḏukthunawuynhan, ŋayi marrtjin gäŋal gayanh'tha nhanŋuwuy ŋayi. Bala walal waŋanan ŋanya bitjarra, “Way yolŋu! Dhuwandja dhuwal dharrpalnha walu. Yakan yanbi dhuwal dhunupa, ŋayi dhu ga yolŋuy gäma nhanŋuwuy ŋayi gayanh'tha dhiyaŋuny ŋunhi Nhinanhamirriynydja waluy.” 11 Ga ŋayiny buku-bakmaraŋal bitjarr, “Dhuwandja ŋarrany waŋan ŋuriŋiyin yolŋuy ŋunhi ŋayi ŋarrany walŋakuŋal; ŋayi ŋarraku ŋunhi bitjarrnydja waŋan, ‘Dhoṯkuŋun nhuŋuwuy nhe gayanh'thany, bala marrtjin,’ bitjarr.” 12 “Yol dhika ŋayi yolŋuny? Yolthu nhuna ŋayi waŋanany dhiyakiyiny gayanh'thawnydja märranharaw bala marrtjinyarawnha?” Bitjarr walalnydja dhä-birrka'yurr ŋanya. 13 Yurr ŋayi ŋunhiyi ḏirramuny yaka marŋgi nhanŋuny Djesuwnydja, yolthu ŋanya ŋunhi walŋakuŋal, bili dhaŋaŋdhin gan ŋunhi yolŋuny walal ŋunhiliyiny wäŋaŋur, ga ŋayiny Djesuny ŋunhi gayulnha marrtjin winya'yurr ŋurikalyiny ḏirramuwal. 14 Ga dhäŋur beŋuryiny ŋunhi walal gan dhä-birrka'yurrnydja ŋanya, ŋayiny ŋunhiyiny ḏirramu dhunupan marrtjinan balayin ŋunhi buṉbulil buku-ŋal'yunamirrilila, ga ŋunhiliyin ŋayi Djesuy maḻŋ'maraŋalnydja ŋanya ŋunhiyiny ḏirramuny, bala ŋayi waŋanan nhanŋu bitjarra gam', “Way, nheny dhuwal bilin walŋan. Ḏaḏawyurra ŋini? ... yätjkurruŋurnydja romŋur. Ŋuli nhe dhu ga baḏaktja yan djäma bitjandja yan bili yätjkurrnydja dhuwurr, nhunanhany dhu ŋayatham ŋuriŋiyin ŋoy-yätjinyamirriynha romdhu, bulun yan nhe dhu galŋa-miḏikirr.” 15 Bala ŋayi ŋuriŋiyi ḏirramuynydja ganarrthaŋala ŋanya Djesunhany, bala marrtjinan, ga lakaraŋala ŋurikiwurruŋgalyin ŋunhi ŋurruḏawalaŋuwala mala ŋunhi walal ŋanya gan dhä-birrka'yurr ŋäthil, ga bitjarra, ŋayi ŋunhi lakaraŋalnydja, ŋunhi Djesuy ŋanya ḏukmaraŋalnydja. 16 Ga walalnydja ŋunhi ŋunhiwurryiny ŋurruḏawalaŋuny yolŋu walal mirithinan dhika maḏakarritjthinany nhanŋu Djesuwnydja, bili ŋayi ŋunhi ḏirramunhany walŋakuŋal ŋuriŋiyin waluynydja Nhinanhamirriynha. 17 Bala ŋayi Djesuny waŋanan walalaŋguny ŋunhi ŋurruḏawalaŋuwnydja yolŋuw walalaŋ, buku-bakmaraŋalnydja bitjarra, “Ŋarrakalnydja Bäpa'mirriŋuy ŋuli ga dhuwal djäma yan bitjan bili, ga ŋarrany dhu ga bitjandhi bili yan djämayi.” 18 Ga ŋuriŋiyiny dhärukthu walalanhany ŋunhi ŋurruḏawalaŋunhany yolŋuny walalany ŋoy-dhuŋgur'yurra. Ga djälthinany walal gan nhanŋu ŋunhi Djesuwnydja bunharawnha yan murrkay'kunharawnha, bili ŋayi gan ŋunhi romnhan bakmaraŋal Nhinanhamirriwuynha walupuy, ga buluny gal'ŋu walal gan nhanŋu ŋaramurryin bili ŋayi gan God-Waŋarrnha bäpa'yurr, yanbi ŋayi God-Waŋarrnydja nhanŋu be bäpa'mirriŋun, ga dhiyaŋiyin ŋayi gan ŋunhi lakaranhaminany ŋanyapinya ŋunhi maṉḏa dhuwal God-Waŋarrnydja rrambaŋin waŋganyŋura.

God-Waŋarryuny ŋunhi nhirrpar ŋurruŋuyaŋalnydja nhanŋuwuynha ŋayi Gäthu'mirriŋunhany

19 Bala ŋayi Djesuny buku-bakmaraŋala ŋurruḏawalaŋuwnydja yolŋuw walalaŋ bitjarra, “Märr-yuwalk ŋarra nhumalaŋ ga dhuwal lakaramany. Ŋarrany dhu dhuwal Gäthu'mirriŋuynydja yakan gänany djäma ŋarrapiny; nhämany ŋarra ŋuli ga dhuwal Bäpany ŋarrakuwuy ŋarra, bala djäman, wanaŋguman ŋanya. Yo, djämany ŋarra ŋuli ga dhuwal ŋunhiyi bili yan, ŋunhi nhaltjan ŋayi ŋuli ga Bäpay djäma. 20 Bili ŋayiny Bäpa'mirriŋuynydja ŋarrakal, ga mirithirr yan märryuny-ŋayatham ŋarranhany, ga milkumany ŋayi ŋuli ga ŋunhi bukmak yan nhäny mala ŋarrakal, ŋunhi nhaltjan ŋayi ŋuli ga djäma. Ga nhumalaŋgalnydja ŋayi dhu milkum djäma malany bulun yindin dhika mirithirra ŋarrakalaŋuwurrnha, bala nhuma dhu ŋunhi nhämany ṉirr'yunna, märr-maŋmaŋdhunna manapan. 21 Ga ŋayiny ŋuli ga dhuwal God-Waŋarryuny Bäpaynydja rur'maram warray yolŋuny dhiŋganhaŋur, ga bulu ŋayi ŋuli walŋany gurrupandhi, ga ŋarrany ŋuli ga Gäthu'mirriŋuynydja bitjandhi bili walŋa-gurrupandhi ŋurikiwurruŋguny yolŋuw walalaŋ ŋunhi yolku ŋarra ŋuli djälthirr walŋakunharaw. 22 Yo, yakan dhu ŋunhi boŋguŋ Bäpaynydja mala-djarr'yurr yolŋunhany walalany; ŋany ŋarrapin dhu gi ŋunhi Gäthu'mirriŋuynha yan mala-djarr'yurrnydja bukmaknhany yolŋuny walalany, bili ŋayiny ŋunhi Bäpaynydja ŋarranhan bäkumirriyaŋal ŋurikiyiny djämaw. 23 Ŋayin ŋarranhany ŋunhi Bäpaynha nhirrpar ŋurruŋuyaŋalnydja, märr dhu ga ŋunhi yolŋuny walal märr-ŋal'yundja ŋarrakun, bala dhäruktja walal dhu ga ŋunhi märramany ŋarranhawuynhan yan, bitjan bili yan nhakun walal ŋuli ga ŋunhi märr-ŋal'yun Bäpaw, ga dhäruk ŋanya märram. Ŋuli nhe gi bäyŋuny märr-ŋal'yurr Gäthu'mirriŋuwalnydja, ga ŋunhiyiny nhakun nhe gi yakayi märr-ŋal'yurr Bäpawnydja, ŋurikiyiny ŋunhi ŋayi ŋarrany djuy'yurr räli dhipal.” 24 “Yuwalk yan ŋarra nhumalaŋ ga dhuwal lakaramany, märr-yuwalk dhuwandja. Ŋuriŋiny yolŋuy ŋunhi ŋayi ŋuli ga ŋäma ŋarrany dhäruk bala yan märr-nhirrpanmirra ŋurikalyin ŋunhi ŋayi ŋarrany djuy'yurr räli, ŋuriŋiyin ga yolŋuy ŋayatham walŋa-weyinŋumirrnydja; ga yakan ŋayi dhu ŋunhi dhärri mala-djarr'yunarawnydja, ŋany bilin ŋayi ŋunhi dhawaṯthurra beŋurnydja ŋunhi dhiŋganhamirriŋurnydja romŋur. 25 Märr-yuwalk dhuwal ŋarra ga lakaramany nhumalaŋ. Waluny dhuwal galkin, bilin dhiyaŋuny bala dhuwanna, ŋunhi dhu bukmakthun yan dhiŋganhawuyyuny yolŋuy walal ŋäkun ŋarranhany rirrakay ŋunhiyiny ŋunhi God-Waŋarrwuny Gäthu'mirriŋuny. Ga ŋunhi ŋayi dhu ŋarrany ŋula yolthuny yolŋuy dhäruktja märraŋ, ŋayiny dhu ga ŋunhiyiny yolŋu nhina walŋan yan. 26 Walŋamirrnydja ga ŋunha rom ŋayatham ŋarrakalnha Bäpay, ga beŋuryin ŋuli ga ŋunhi yuwalktja gal'ŋu walŋa marrtji nhanukuŋun. Ga bitjandhi bili ŋuli ga ŋunhi walŋa marrtji ŋarrakuŋuny Gäthu'mirriŋuwuŋuny, bili Bäpaynydja ŋunhi nhirrpar nhanŋuwuy ŋayi ŋunhi yuwalktja walŋa ŋarrakalnha. 27 Bala ŋayi Bäpaynydja ŋunhi ŋarranhan waṉa-nhirrpar ŋurikiyiny djämaw, ŋunhi ŋarran dhu ga mala-djarr'yundja yolŋunhany walalany, bili ŋarrany dhuwal Gäthu'mirriŋu muka Yolŋu.” 28 “Yaka walal ṉirr'yurrnydja dhiyaŋiyiny dhärukthu. Waluny dhu ŋunhi bunan, ŋunhi dhu yolŋuny walal ŋunhi walal ga ŋayathanhamirr ŋunha moluŋur, walalnydja dhu bukmakthun yan ŋäkuny ŋarrany rirrakaynydja, 29 bala yan walal dhu walŋathin, dhawa-yawaṯthurra dhu beŋurnydja moluŋurnydja. Yo, ŋunhiwurrnydja yolŋu walal ŋunhi walal ŋuli ganha djäma ŋamathanhany yan dhiyal munatha'ŋur, walalnydja dhu ŋunhi ŋunhiwurryiny rur'yurra, bala walŋan yan walal dhu gi nhininy biyakun bili yan. Ga ŋunhiwurrnydja yolŋu walal ŋunhi walal ŋuli ganha djäma yätjkurrnydja yan, walalnydja dhu ŋunhi rur'yurra moluŋurnydja, bala walal dhu gi nhinin galkurra dhä-gir'yunarawnha.” Bitjarra ŋayi gan ŋunhi Djesuy lakaraŋalnydja .

Ḻurrkun'thu yan yolŋuy ŋuli ga dhuwal lakaram Djesuwalaŋuwuynydja

30 Bala ŋayi Djesuy lakaraŋalnydja walalaŋgal ŋurikiwurruŋgalnydja ŋunhi ŋurruḏawalaŋuwalnydja mala bitjarra gam', “Bäyŋun ŋarra dhu ŋunhi djäma ŋula nhä malany gänany nhakun ŋarrapiny. Ŋarrany ŋuli ga dhuwal mala-djarr'yun bitjan yan bili, ŋunhi nhaltjan ŋayi ŋuli ga God-Waŋarryu lakaram ŋarrakal. Ga mala-djarr'yundja ŋarra ŋuli ga ŋunhi dhunupayaman yan, bili ŋarra ŋuli ga ŋunhi dhärukkuny malthun nhanŋuwuynha yan, ga yaka ŋarra ŋuli gi ŋunhi ŋarranhawuynhany ŋarra djäl-manymakkunhamirr.” 31 “Ŋuli ŋarra dhu ga ŋunhi gänany nhakun lakaranhamirr ŋarranhawuynhany ŋarra nhumalaŋgal, ŋunhiyiny dhunupan nhumalaŋguny nhuma dhu ga yakan ŋarrakuny märr-yuwalkmirriyirr. 32 Yurr waŋgany ga dhuwal nhinany ŋunhi ŋayi ŋuli ga lakaramany ŋarranhany, ga ŋunhiyiny ŋayipin yan God-Waŋarrnha Bäpan; ga lakaramany ŋayi ŋuli ga ŋunhi ŋarranhany yuwalknha yan, yakan ŋayi ŋuli gi ŋunhi nyäḻ'yurrnydja.” 33 “Ŋäthilnydja nhuma ŋunhi djuy'yurr nhumalaŋguwuy yolŋuny walalany Djongal dhä-birrka'yunaraw, yurr ŋayiny gan ŋunhi lakaraŋalnydja nhumalaŋgal dhunupan yan ŋarrakalaŋuwuynydja. 34 Manymak ŋayi gan ŋunhi Djondhuny lakaraŋal bitjarryiny yuwalkkuŋal yan ŋarrakalaŋuwuynydja, yurr ŋayipiny ŋunhi yolŋu dhuwalaŋuwuy yan munatha'wuy. Yan ŋarra ga dhuwal lakaramany, märr nhumany dhu marŋgithirra bala yan walŋathirra. 35 Djondja ŋunhi yolŋu balanya nhakun baḏayala', nhäran gan djeŋarra'yin, yan nhakun ŋayi gan milkuŋal, baḏayala' gurrupar, yurr märr-gurriri nhuma ŋunhi galŋa-ŋamathinany nhinan ŋunhiliyiny nhanukalnydja baḏayala'ŋur, bala yan nhuma ganarrthaŋala ŋanya. 36 Djondhuny gan ŋunhi yuwalkkuŋal yan lakaraŋal ŋarrakalaŋuwuynydja, yurr dhiyaŋiyin ŋunhi waŋganydhun ga lakaram ŋarrakiyingalaŋuwuynydja, ŋunhi ŋayi ga bulun djuḻkmaram nhanukuŋuny ŋunhi Djonguŋuny lakaranhawuy. Nhä mala ŋarra ŋuli ga ŋunhi djäma ŋunhiyiny ŋarrakalaŋuwuŋ Bäpawuŋ djäma-gurrupanawuy, ga dhiyaŋiyiny ŋunhi djämay ŋoy-ganyim'thunamirriynydja maŋutji-dhunupayaman ga lakaram ŋarranhan, ŋunhi ŋarrany dhuwal djuy'yunawuy nhanukiyinguŋ yan Bäpawuŋ. 37 Ga ŋayin ŋuli ga ŋunhi Bäpaynha lakaram ŋarranhany, ŋuriŋiyin ŋunhi ŋayi djuy'yurr ŋarrany räli. Yaka warray nhuma ŋanya ŋunhi rirrakaynydja ŋänha God-Waŋarrnhany, ga yaka nhuma nhänhany ŋanya rumbalnydja; 38 ga bäyŋu muka nhuma gi dhuwal ŋayathulnydja ŋanya dhäruktja nhumalaŋgiyingal nhuma ŋayaŋuynydja, bili nhuma gi dhuwal yaka warray märr-yuwalkthiny ŋarraku, ŋunhi ŋayi ŋarranhany djuy'yurr räli Bäpay. 39 Nheny ŋuli ḻarrum ṉiṉ'thun ŋunha dhuyuŋur djorra'ŋur, bili nhuma ŋuli ga guyaŋa yanbi nhe dhu maḻŋ'maram walŋa-weyinŋumirrnydja dhipuŋuryin djorra'ŋura. Ga yuwalk dhuwali yulŋuny, bili ŋuriŋiyiny ga dhärukthuny lakaram dhunuk-dhunukmandja ŋarrany muka; 40 yurr yaka warray nhumany gi ŋunhi djälthi marrtjinyaraw räliny ŋarrakalnydja, märr nhuma dhu märraman ŋunhiyiny ŋunhi walŋa-weyinŋumirrinhany ŋarrakuŋun.” 41 “Ŋarrany ŋuli ga dhuwal djäma yaka yolŋuwnydja wokthunaraw. 42 Ga marŋgi ŋarra dhuwal nhumalaŋ ŋayaŋuwnydja yaka nhuma gi dhuwal yuwalktja märr-ŋamathi ŋuli God-Waŋarrwuny. 43 Ŋayipi muka ŋunhi Bäpay ŋarranhany djuy'yurr räliny, ga yäkuynydja ŋarra ŋunhi marrtjinany räliny dhipalnydja nhanukal muka, yurr yakan nhumany ŋunhi ŋarrakuny gumurr-ŋamathinya. Yurr nhuma dhu gumurr-ŋamathirr wiripuŋuw yolŋu ŋunhi ŋayi ŋuli guwatjman nhumalany nhanukiyingal ŋayi yäkuy. 44 Ga ŋarrakuny nhuma gi dhuwal yaka warray märr-yuwalkthi; nhumany dhuwal djäl balanyaraw bili yan ŋunhi dhu ga yolŋu walal nhumalaŋ wokthun, bala nhuma ŋuli ga ŋunhi djäman walalaŋ wokthunarawnydja. Yurr yaka warray nhuma ŋuli gi ŋunhi ḻarruŋ ŋurikiny ŋunhi waŋganyguny wokthunaraw nhanŋuny God-Waŋarrwuny.” 45 “Yolthun nhumalany dhu ŋunhi God-Waŋarrwalnydja Bäpawalnydja rom-nyamir'yun? ... ŋarra? Bäyŋu ŋarrany nhumalany dhu ŋunhi nyamir'yun. Nyamir'yundja nhumalany dhu ŋunhi, ŋuruŋ bili yan waŋganydhu ŋunhi Mawtjitjkal yan romdhuny, ŋunhi nhuma ŋuli ga guyaŋa yanbi nhumalany ŋayi dhu walŋakum ŋuriŋiyiny romdhu. 46 Ŋuli balaŋ nhuma yuwalktja gal'ŋu märr-yuwalkthinya Mawtjitjkuny, ŋunhi ŋayi muka dhäruktja nhirrpar, nhumany balaŋ ŋunhi märr-yuwalkthinyany ŋarrakuny, bili ŋarrakalaŋuwuynha ŋayiny gan ŋunhiyiny wukirri. 47 Yurr yaka nhuma ŋuli gi dhuwal märr-yuwalkthi Mawtjitjkalnydja dhärukthu. Ga nhaltjanna nhuma dhu ŋunhi ŋarrakuny märr-yuwalkthirr dhärukku?” Bitjarr ŋayi Djesuny waŋan.

DJON 6

Djesuy gurrupar yolŋuny walalany ŋatha ga guya

1 Ga dhäŋur beŋuryiny bala ŋayi Djesuny buḏapthurra ŋurikiyiny guḻungu Galalipuywuny, ŋunhi ŋayi wiripuny yäku Däybiriyatj. 2 Ga dharrwan gan ŋunhi yolŋuny walal nhanŋu malthurr, bili walal gan ŋunhi nhäŋal ŋanya, ŋunhi ŋayi gan walŋakuŋal dhaŋaŋnhan rerrimirriny yolŋuny walalany ŋuriŋin ŋunhi ganydjarryuny ŋoy-ganyim'thunamirriynha. 3 Bala ŋayi Djesuny ḏuwaṯthurra bukulila, dhutnha nhinan rrambaŋin walalnha ŋunhi malthunamirra mala nhanŋu. 4 “Yurr waluny ŋunhi galkin Ḻäy-djuḻkmaranhamirra.” 5 Ga ŋunhi walal gan nhina'-nhinanany, bala yan ŋayi Djesuynydja nhäŋala dharrwanhan yolŋunhany walalany, walal marrtjin yurrum'thurr guwatjmar ŋanya. Bala ŋayi Djesuynydja waŋanan Bilipnhan bitjarra, “Way Bilip, wanha napurr dhu ŋathany maḻŋ'maram dhiyakuwurruŋguny yolŋu'-yulŋuwnydja?” 6 Ga waŋanany ŋayiny ŋunhi ŋanya Bilipnhany Djesuynydja bitjarryiny, yan nhakun ŋayi ŋanya ŋunhi birrka'yurr. Yurr yuwalktja ŋayi ŋunhi marŋgi ŋäthil nhaltjan ŋayi dhu ŋunhi djäma. 7 Ga ŋayiny Biliptja buku-roŋanmaraŋal nhanŋu Djesuwnydja bitjarra, “Dharrwan dhuwal mirithirra yolŋuny walal bay? Ŋuli balaŋ limurr ŋunhi 200 -dhuny rrupiyay ŋatha bäyim, ŋunhiyiny mak balaŋ yakayi yan gana' dhiyakuwurruŋguny yolŋuwnydja walalaŋ maranhu-gurrupanaraw.” 8 Ga ŋayiny waŋganydja nhanukal malthunamirriy yäkuy Wanduruynydja, ŋunhi ŋayi yukuyuku'mirriŋu Djäyman-Betaw. ŋäkul ŋayi maṉḏany waŋanhaminyawuy Djesuny ga Bilipnha, bala ŋayi marrtjinan, bala lakaraŋala Djesuwalnydja bitjarra, 9 “Way, dhuwal waŋgany yothu ḏirramu goŋ-ŋathamirrnydja, ga ŋayathamany ŋayi ga dhuwal goŋ-waŋgany yumurrku dämba malany ga märrma' guyany, yurr yaka dhuwal dhaŋaŋdja, ganany' nhakun bukmakkuny yolŋuw walalaŋ.” 10 Bala ŋayi Djesuny waŋanan bitjarra, “Gatjuy waŋin yolŋunhany walalany, walal dhu nhinan, bukmak yan.” Bala walal nhina'-nhinanan bukmaknha yan, yurr mulmumirriŋura wäŋaŋurnydja walal marrtjin ŋunhi nhinanany. Ga yolŋuny ŋunhi malany dharrwan mirithirra, bukmaktja ŋunhi 5, 000 ḏirramuwurrnydja, ga bulu miyalkkurruwurr ga djamarrkuḻi' ŋapa-manapar. 11 Ga dhäŋur beŋuryiny bala ŋayi Djesuynydja märraŋala ŋunhiyi ḻurrkun'tja dämba yumurrkuny yothuwuŋuny gurrupanawuy, bala ŋayi buku-gurrpara God-Waŋarrnhan ŋurikiyi ŋathawnydja, bala yan gurrupara ḻundu'mirriŋuwala mala nhanukiyingalaŋuwala ŋayi, ga walalnydja marrtjin gurrupar ŋunha yolŋunhan walalany. Ga bitjarryi bili ŋayi guyawnydja, bala walal marrtjin ŋunhi ḻukanany bukmakthun yan, gana'yinan yan maranhinan walal ŋuriŋiyi ŋathaynydja. 12 Ga ŋunhi walal marrtjin wanaŋa-dhawar'yurrnydja ḻukanhaŋurnydja, bala ŋayi Djesuynydja waŋanan nhanŋuwuy malthunamirrinhany walalany bitjarra, “Gatjuy wapmaraŋun walal marrtji dhuwaliyiny ŋatha mala bäythinyawuynydja, märr ŋayi dhu yaka dhuwali ŋatha bäythirr.” 13 Bala walalnydja marrtjin wapmaraŋala muṉguynydja ŋunhi ŋatha bäythinyawuynydja mala, yan bili-i-i ga dhaŋaŋguŋal 12 -nha bathiny ŋuriŋiyi ŋathaynydja mala bäythinyawuyyuny. 14 Ga ŋunhi walal gan yolŋuynydja walal nhäŋal ŋunhiyiny ŋunhi nhaltjarr ŋayi Garrayyu djäma mirithirr manymak ŋoy-ganyim'thunamirr rom, bala walal marrtjn waŋanhaminan walalanhawuynha walal bitjanminan, “Way, muka dhuwanna ŋayi ŋunhi djawarrkmirrnydja yolŋu, God-Waŋarrwuŋuny djuy'yunawuy? ... ŋunhi limurr gan ŋäkul ŋanya ŋäthil, ŋunhi ŋayi dhu yalalany bunan limurruŋ dhiyala. Go limurr märraman ŋanya, ŋurruŋuyaman, märr dhu ŋayin limurruŋguny buŋgawany.” 15 Yurr ŋayipiny ŋunhi Djesuny walalaŋ marŋgithin warray ŋunhi walal gan waŋanhaminany nhanŋu walal balaŋ ŋanya buŋgawayanhan walalaŋgiyingala djälyu. Bala yan ŋayiny Djesuny gayulnha marrtjin winya'yurr walalaŋgal balan bitjarra bukulila wäŋalil, gänan ŋayipin.

Djesuny gan ŋunhi marrtjin ŋapakurr gapukurr

16-17 Ga balanyamirriy bili waluy yurr yuṯuŋgurr-munhamirriynha bala walal Djesuw malthunamirrnydja mala yarru'-yarrupthurra, bala wap'-wapthurra marthaŋaylila, ga marrtjinany walal ŋunhi balayi roŋiyindhi Gapuniyamlil wäŋalil. Marrtjinany walal ŋunhi dhulmu-ḏakthurra yan, yurr munhawun, ga ŋayiny Djesuny bäyŋu yan walalaŋ bunanha balanyamirriyyiny ŋunhalnydja marthaŋayŋurnydja. 18 Bala ŋayiny bäy wata warray marrtjin bunan ŋunhiliyiny dhulmuŋurnydja, bulun dhika ḏälnha rirri'-rirrin, mirithinan gan ŋunhi galkirrinany, ga gapuny ŋunhi rur'yurr bitjarryi bili yan mirithindhi. 19 Manymak, ḻiw'yurrnydja walal gan ŋunhi märr-weyinnha, bala walal nhäŋala ŋanyanhany Djesunhany, ŋayi gan djartjaryurr räli galkin, yurr ŋapakurra gapukurra ŋayi gan ŋunhi marrtjinany. Marrtjinany ŋayi ga-a-an, galkithinan marrtjin marthaŋaynydja ŋunhi, bala walalnydja ŋunhi mirithinan nhanŋu barrarinany. 20 Bala ŋayiny Djesuny waŋanan, “Yaka walal barrari. Dhuwandja ŋarra muka.” 21 Bala walalnydja yan goŋmirriyinan nhanŋu mirithinan, bala walal wapmaraŋala ŋanya. Wapthurrnydja ŋayi ŋunhi, bala dhunupan yan ŋunhi marthaŋaynydja djayaŋdhurra gumurrŋura wäŋaŋura ŋunhi wanhawal walal gan marrtjin.

Yolŋuny walal gan ḻarruŋala Djesuwnydja

22 Yo. Yolŋuny walal gan ŋunhi bukmaknha ŋorra'-ŋurranan ŋunhiliyin ḻaypan, ga yan bili ga djaḏaw'yurr. Ga ŋunhi walal goḏarrny'tja rur'yurr, bala walal yan dhunupan maŋutji-ḻarruŋala Djesuwnydja. Ga waŋanhaminany walal ŋunhi bitjanminan, “Way barpuruny ga ŋunhi waŋgany yan marthaŋay dhärra dhiyal, ga ŋuriŋiyi marthaŋayyu walalnydja ŋunhi Djesuwnydja malthunamirr mala buḏapthun, yurr walalawuy yan. Ŋayiny Djesuny bäyŋu warray barpuru malthurr walalaŋ; ganandja walal ŋanya ŋunhi dhipal muka yan banydjiwal.” 23 Bala walal marrtjin nhäŋal wiripun marthaŋay malany, ŋunhi gan djarrawurr'yurr beŋura wäŋaŋur yäkuŋur Daybiriyatjŋura; waṉḏinan walal gan ŋunhi räli, bala dhawa-yawaṯthurra, ŋunhilin wäŋaŋur ŋunhi ŋayi Garrayyu wiripuŋuy waluy buku-gurrpar ŋathaw God-Waŋarrnha. 24 Yo. Ḻarruŋalnydja walal nhanŋu gan ŋunhi Djesuwnydja, yurr bäyŋun walal ŋanya ŋunhi maḻŋ'maranhany ŋunhiliyiny wäŋaŋur, ga ŋula nhanŋu malthunamirriny mala, bäyŋun yan. Bala dhunupan bala yan walal wap'-wapthurrnydja ŋunhi marthaŋaylila malaŋulil, bala marrtjinan balayin Gapuniyamlila, ḻarruŋala walal nhanŋu.

Djesuny dhuwal Ŋatha Walŋamirr

25 Yo. Ga walalnydja ŋunhi yolŋuynydja walal maḻŋ'maraŋalnydja ŋanya Djesunhany ŋunhiliyin ḻaypan Gapuniyamnha wäŋaŋur, bala walal ŋanya dhä-birrka'yurra bitjarra, “Way Marŋgikunhamirr! Nhätha nhe dhuwal bunanany?” 26 Ga ŋayiny Djesuny buku-bakmaraŋal walalaŋguny bitjarra, “Märr-yuwalk ŋarra nhumalaŋ ga dhuwal lakaramany. Nhumany ga dhuwal ḻarrum ŋarrakuny waŋganygu yan gämurruw'; bili nhuma ŋatha barpuru ḻuka, bala nhuma maranhuyirra. Yurr yaka warray nhuma gi ŋunhi dharaŋulnydja ŋuyany' ŋunhiliyi ŋoy-ganyim'thunamirriŋurnydja romŋur malaŋuŋur ŋunhi ŋarra gan djäma. 27 Yaka yan gi djäma ŋurikiny ŋathaw märranharaw munatha'wuywuny ŋunhi ŋayi dhu ŋäthiliŋuyirra bala barrpa'yirra. Ŋany djämany gi ŋurukun ŋunhi ŋathawnydja dhawar'yunamiriwwun, märr nhuma dhu ga walŋan yan nhinany weyinŋumirra. Dhuwanna ŋunhi ŋathany ŋunhi ŋarrany dhu nhuna Yolŋuynydja Gäthu'mirriŋuy gurrupan, bili ŋayi ŋunhi God-Waŋarrnydja Bäpany ŋayaŋu-gananminany ŋarrakiyingala yan waŋganygala.” 28 Bala walal dhä-birrka'yurrnydja ŋanya bitjarra, “Nhaltjan dhika ŋanapurr dhu God-Waŋarrwalnydja djälkurr djäma? Wanhawitjan ŋula dhukarrkurrnydja?” 29 Ga ŋayiny Djesuny buku-bakmaraŋal walalaŋ bitjarra, “God-Waŋarrnydja ga ŋunha djälthirr waŋganygu yan dhiyak gam', nhuma ŋathil dhu märr-yuwalkthirr dhiyak ŋunhi yolŋuw ŋunhi ŋayi ŋarrany djuy'yurr räli.” 30 Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Ma', gatjuy mak be djäman ŋula nhäny ŋoy-ganyim'thunamirrnydja rom, maŋutji-wurrupula, märr napurr dhu nhäman bala märr-yuwalkmirriyirra nhuŋu. Ma', biyakun djäman yulŋuny. 31 Be ŋäthilnydja baman'tja napurruŋgalnydja gan ŋunhi mala-ŋurrkanhayŋuy walal ŋatha ḻukan yäku mana' ŋunhalnydja ŋunhi nharaŋŋurnydja wäŋaŋur. Yurr ŋayi ŋunhi God-Waŋarryu gan gurruparnydja ŋunhiyiny ŋatha beŋur djiwarr'ŋur walalaŋ ḻukanharawnydja. Bitjandhi ga ŋunha djorrayny'tja lakaram ŋunhiŋuwuyyiny.” 32 Bala ŋayi Djesuny waŋan bitjarra, “Märr-yuwalk yan ŋarra ga dhuwal lakaramany nhumalaŋ. Nhumany ga lakaram yanbi ŋayi ŋunhi Mawtjitjthu nhumalaŋ gurrupar ŋunhiyiny ŋatha djiwarr'puynydja? Yaka, bäyŋu ŋayi gan ŋunhi Mawtjitjthu gurrupana ŋunhiyi ŋatha nhumalaŋgalaŋuwalnydja mala-ŋurrkanhawuywal walalaŋgal; ŋunhiny gan ŋayi God-Waŋarryu Bäpay yuwalktja gurrupar ŋunhiyiny ŋatha. 33 Yo. Yuwalktja dhuwal ŋathany ŋunhiyin Yolŋun God-Waŋarrwuŋun gurrupanawuy, ŋunhi ŋayi bilin yarrupthurra rälin beŋurnydja djiwarr'ŋurnydja, märr ŋayin dhu ŋunhi walŋa gurrupanmirrnydja yolŋuwnydja walalaŋ bukmakkun yan ŋunhi walal ga nhina dhiyal wäŋaŋur buku-ḻiw'maram.” 34 Bala walal waŋanan bitjarra, “Way Garray! Biyakun bili gi gurrupula ŋanapurrunhany dhuwaliyiny ŋathany go!” 35 Bala ŋayi Djesuny lakaranhaminan ŋanyapinya ŋayi bitjanminan, “Yo. Ŋarra muka dhuwal Ŋatha Walŋa-gurrupanamirrnydja. Ŋuli nhe dhu ŋula yol yolŋu marrtji räliny ŋarrakalnydja, ga märr-yuwalkmirriyirrnydja nhe dhu ŋarraku, nheny dhu yakan buluny djaṉŋarrthirr ga ŋar'ŋaryun ŋunhany ŋunhi birrimbirrnydja nhuŋu djinawany', bili manygarrayirrnydja nhe dhu ga ŋunhi ŋarrakiyinguŋun yan waŋganyguŋun. 36 Bili muka ŋarra gan ŋunhi lakaraŋalnydja nhumalaŋ ŋäthil yan ga nhäŋal muka nhuma ŋarrany bili, yurr yakan nhuma ganha ŋunhi märr-yuwalkthinyany ŋarraku. 37 Bukmaknha ŋunhi nhä mala ŋayi ŋuli ga Bäpay ŋarrakal goŋ-gurrupan, ŋunhiny walal dhu marrtji yan ŋarrakalnha. Ga ŋuli ŋayi dhu ŋunhi ŋula yol yolŋu marrtjiny ŋarrakal, ŋarrany dhu ŋanya ŋunhi yakan ŋaŋ'ŋaŋ'thun. 38 Bili ŋarrany ŋunhi marrtjin räliny beŋurnydja djiwarr'ŋurnydja Bäpawal yan djälyuny dhipalnydja djämaw, ŋurikalyi ŋunhi ŋayi djuy'yurr ŋarrany räli; yaka ŋarra marrtjinya räli gänany djämaw ŋarrakiyingalnydja ŋarra djälyu.” 39 “Ga dhiyakun ŋunhi gämurruwny'tja ŋayi ŋarrany djuy'yurrnydja räliny gam'. Ŋayiny djäl ŋarraku, ŋarra dhu ga ŋayathaman baṯ bitjanna yan ŋunhiwurrunhany yolŋuny walalany ŋunhi ŋayi gurrupar walalany ŋarrakala goŋlil, märr dhu yakan ŋula waŋganydja winya'yun ŋarrakalnydja goŋŋur. Ŋayiny ŋunha Bäpany djäl ŋarraku, ŋarra dhu ŋunhi rur'maraŋun walalany beŋurnydja ŋunhi moluŋurnydja, märr walal dhu bukmaknha yan nhininy gi walŋamirriŋura yan romŋurnydja ŋuriŋiny ŋunhi waluy dhä-dhawar'yunamirriynydja. 40 Dhiyak ŋarraku ŋayi ŋunha Bäpany djäl gam'. Ŋuriŋiny yolŋuy ŋunhi ŋayiny dhu ŋurruŋuny ŋathil nhäma dharaŋan nhanŋu God-Waŋarrwu Gäthu'mirriŋuny, bala ŋayiny dhu ŋunhi märr-nhirrpanmirra nhanukal, ŋayi dhu ga ŋunhiyiny yolŋu nhina ŋayaŋu walŋan yan, bala ŋarra dhu yan dhunupan ŋanya rur'maraman ŋuriŋiyiny ŋunhi dhä-dhawar'yunamirriynydja waluy; walal dhu rur'yurra beŋurnydja ŋunhi moluŋurnydja, bala nhininy ŋayi dhu gi ŋunhi ŋarrakalnydja walŋan yan, biyakun bili yan gupaḏalnha.” Bitjarra ŋayi gan ŋunhi Djesuy lakaraŋalnydja. 41 Ga walanydja nhanŋu gan ŋunhi Djuw bäpurruny yolŋu walal morrumurrun Djesuwnydja, gupa-waŋanan gan ŋanya, bili ŋayi gan ŋunhi lakaranhaminany ŋanyapinya ŋayi bitjanminan, “Ŋarrapin dhuwal Ŋatha ŋunhi Walŋa-gurrupanamirrnydja, ŋunhi ŋarra yarrupthurr räli beŋur djiwarr'ŋur.” 42 Bala walal marrtjin ŋunhi ŋarrtjurra ŋanya Djesunhany, ga bitjarra walal marrtjin ŋunhi waŋanany gam', “Dhuwandja ḏirramu Djesu muka be, Djawutjipku ŋunhi gäthu'mirriŋu. Napurrnydja dhuwal marŋgi warray nhanukalaŋaw bäpa'mirriŋuwnydja ga ŋäṉḏi'mirriŋuwnydja. Ga nhakun ŋayi ga dhuwal bitjandhiny lakaranhamirr, yanbi ŋayi dhuwal beŋura djiwarr'ŋura? dhuwaliyiny yaka warray nhanŋu dhunupa ŋayi dhu ga bitjandhiny waŋa!” 43 Ga ŋayiny Djesuny waŋan walalaŋguny bitjarra, “Way walal! Yaka walal gi waŋi, dhä-ḏälthiny morrumurruny ŋarraku. 44 Yakan dhu ŋunhi ŋula yolnydja yolŋu gänany marrtji ŋarrakal; ŋunhiyin bili yolŋuny waŋganynha dhu marrtjiny ŋarrakalnydja ŋunhi ŋayi dhu God-Waŋarryu djäl-gurrupan ŋanya räli marrtjinyaraw, ŋunhiyin dhu yolŋuny räliny marrtji ŋarrakalnydja, bala ŋayi dhu gurrupanmirra ŋanyapinya ŋayi, ga ŋarrany dhu ŋanya ŋunhi rur'maraŋun rumbalnydja, walŋakuŋun dhu ŋuriŋiyi dhä-dhawar'yunamirriynydja waluy. 45 Ŋäthil baman' djawarrkmirriy mala gan dhäruk wukirri bitjarr gam', ‘God-Waŋarryuny dhu ŋunhi marŋgikuŋ bukmaknhan yan yolŋunhany walalany.’ Ga ŋuli dhu ŋunhi ŋula yolthu yolŋuy ŋämany ŋanya Godnhany Bäpanhany, ga marŋgithirrnydja ŋayi dhu marrtji nhanukuŋ, ŋunhiyin dhu yolŋu marrtji räliny ŋarrakalnydja. 46 Yo, yolŋuynydja walal ŋuli ga ŋunhi ŋäma warray God-Waŋarrnhany dhäruk, yurr yakan ŋayi ŋunhi ŋula yolthu waŋganydhu yolŋuy rumbalnydja ŋanya nhänha; ŋarrapin yan waŋganydhun yan ŋanya dhuwal nhäŋalnydja Bäpanhany, bili ŋarrapi muka ŋunhi yarrupthurr räliny beŋuryiny God-Waŋarrwalnydja. 47 Märr-yuwalk ŋarra ga dhuwal lakaramany. Ŋunhi ŋayi ga ŋula yol yolŋu märr-yuwalkthirrnydja ga märr-nhirrpanmirrnydja ŋarrakal, ŋayiny ga ŋuriŋiyiny yolŋuy bilin nhakun ŋayathaman ŋunhiyiny walŋany dhawar'yunamiriwnhany, bilin nhanŋu ŋayaŋuny walŋathinan. 48 Yo, ŋarrapin dhuwal Walŋa-gurrupanamirrnydja Ŋatha. 49 Baman'tja ŋunhi, nhumalaŋgalnydja gan mala-ŋurrkanhayŋuy ḻukan ŋatha yäku mana' ŋunhal nharaŋŋurnydja wäŋaŋur, yurr walal ŋunhi murrmurryurr warray warrpam'thurr yan. 50 Yurr yuwalktja ŋunhi ŋatha ŋunhaŋuwuynydja djiwarr'puynydja wiripun dhika, gänaŋ'thunna ga. Ŋuli nhe dhu ŋunhiyiny ḻuka yuwalknhany ŋathany, nheny dhu ŋunhiyiny bäyŋun dhiŋgam; nhinany nhe dhu ga ŋunhi bitjanna bili yan weyinŋumirra. 51 Ga ŋarrany dhuwal ŋunhiyin muka walŋa-gurrupanamirra ŋatha ŋunhi ŋarra yarrupthurr beŋur djiwarr'ŋur. Ŋuli nhe dhu ŋula yolthu yolŋuy ḻukany dhuwandja ŋatha, ŋunhiny nhe dhu ga walŋan yan nhina bitjanna bili. Yurr nhä dhuwali mayaliny', ŋunhiyiny ŋatha ŋunhi ŋarrany dhu gurrupan? Dhuwal ŋayi ŋunhi mayaliny' gam'. Ŋarrany dhu ŋunhi ŋarranhawuynhan ŋarra ŋanaktja gurrupanmirr dhiŋganharawnha, märr dhu bukmaknha yan yolŋuny walal walŋathirrnydja.” 52 Ga ŋunhi walal ŋanya gan ŋäkulnydja balanyawuyyiny waŋanhawuy, bala walal dhunupan yan maḏakarritjthinan nhanŋu, bala walal marrtjin waŋanhaminany, dhä-ŋurrkanhaminan, “Nhaku ŋayi ga dhuwal bitjandhiny lakaranhamirr? Nhaltjan ŋayi ga guyaŋanhamirrnydja ŋanyapinya ŋayi? Yakan ŋuli dhuwal yolŋu ŋanak-gurrupanmirr ŋanyapinyany ŋayi ḻukanharawnydja.” 53 Ga ŋayiny Djesuny bitjarra waŋan walalaŋ, “Märr-yuwalk ŋarra ga dhuwal lakaramany. Ŋuli nhe dhu yakany ḻuka ŋanak Gäthu'mirriŋunhany Yolŋuny, ga ŋuḻkthun ŋanya gulaŋdja, ŋunhiny nhe dhu ga bäyŋun ŋayaŋu-walŋany nhina. 54 Ga ŋuli nhe dhu ŋula yolthu yolŋuy ḻukany ŋarrany ŋanaktja, ga bulu ŋuḻkthun nhe dhu ŋarrany gulaŋdja, ŋunhiyiny nheny dhu ga nhina ŋayaŋuny walŋan yan. Bala ŋarra ŋanya dhu rur'maraŋun beŋurnydja moluŋurnydja ŋuriŋiyiny dhä-dhawar'yunamirriynydja waluy. 55 Bili ŋarrakuny ŋunhi ŋanak yuwalk warray ŋatha birrimbirrwuny nhumalaŋ, ga balanyayi bili ŋarraku gulaŋdja yuwalk yan gapu nhumalaŋ ŋayaŋuwnydja. 56 Ŋuli nhe dhu ŋula yolthu ḻukany ŋarranhany ŋanak, ga gulaŋdja ŋarrany ŋuḻkthun, ŋunhiny nhakun nhe ga nhina ŋarrakalnha ŋayaŋuŋur, ga ŋarra nhokal, ŋunhiny nhakun ŋali biliŋuwuynha waŋgany-manapanminyawuynha. 57 Ŋarrany dhuwal djuy'yunawuy beŋur Bäpawuŋ, ŋurukuŋdhi walŋa-gurrupanamirriwuŋ, ga walŋa yan ŋarra ga dhuwal nhinany, ŋuriŋiyiny nhanukalnydja Bäpawalnydja walŋay. Ga ŋuli nhe dhu ḻuka ŋarranhany ŋanak, ga nheny dhu ga ŋunhi bitjandhi bili yan walŋayi nhina, bili ŋuruŋin ŋarrakalnha walŋay.” 58 “Dhuwaliyin ŋayi ŋunhi yuwalktja gal'ŋu ŋatha djiwarr'puynydja, ŋunhi ŋayi rälin yarrupthurr, yäka dhuwal balanyany nhakun nhumalaŋgal gan mala-ŋurrkanhanyŋuy walal ḻukan ŋäthil, bala walal marrtjin murrmurryurra. Yurr ŋuli ŋayi dhu ŋunhi ŋula yolthu ḻuka ŋunhi yuwalktja ŋatha, ŋayiny dhu ŋunhiyiny yolŋu yakan dhiŋgam, nhinan ŋayi dhu ga walŋan yan, bitjanna bili yan weyinŋumirra.” 59 Yo. Dhuwaliyin ŋunhi rom walŋamirrnydja ŋayi gan Djesuy lakaraŋalnydja walalaŋ marŋgikuŋalnydja, ŋunhili ŋunhi Djuwskal buku-ḻuŋ'maranhamirriŋur buṉbuŋur, wäŋaŋur yäkuŋur Gapuniyam.

Djesuwnydja dhäruk walŋa-gurrupanamirr

60 Ga walalnydja gan ŋunhi bukmakthun yan malthunamirriynydja walal nhanukal ŋäkulnydja ŋanya Djesunhany waŋanhawuynydja balanyawuyyiny, bala walal ŋunhi waŋanany bitjarra, “Way, dhuwandja dhuwal rom gumurr-ḏäl warray bay. Yolthun dhu dhuwaliyiny ŋula dhäruk märram?” 61 Yurr ŋayiny Djesuny marŋgithin yan ŋunhi nhaltjarr walal gan nhanŋu malthunamirr mala waŋanhamin, ga bulu galŋa-mukthurr walal nhanŋu, bala ŋayi yan Djesuny waŋanan walalaŋ bitjarra, “Way walal. Nhaltjarra nhumalany dhiyaŋuny dhärukthu? ŋoy-yätjaŋala muka? ŋany nhaltjarr? 62 Ŋuli balaŋ nhuma ŋarrany dhuwal Yolŋunhany Gäthu'mirriŋuny nhäŋu marrtjinyawuynydja roŋiyinyawuynydja balany djiwarr'lilnydja, ga nhalayakun balaŋ nhumalaŋ ŋunhi ŋayaŋuny? 63 Ŋuriŋiyin bili yan waŋganydhun ŋuli ga dhuwal walŋakumany yolŋunhany walalany, God-Waŋarrwala yan Birrimbirryuny. Yolŋuny walal dhuwal bäyŋu, ganydjarrmiriw mala, ŋula nhämiriwnha, yakan gi dhuwal ŋula yolŋuy ganydjarr gäŋu walŋakunharawnydja. Yurr ŋarrakuny ŋunhi dhäruk, ŋunhi ŋarra gan bilin nhakun lakaraŋala nhumalaŋgal, ŋunhiyiny dhuwal dhäruk ŋunhaŋuwuy warray djiwarr'puy, walŋamirr warray; ŋuriŋiyin dhärukthun ŋarrakal nhuma dhu ŋunhi walŋathirrnydja, God-Waŋarrwalnha yan Dhuyu-Birrimbirryuny waŋganydhun. 64 Yurr wiripuwurrnydja nhuma gi dhuwal bäyŋu warray märr-yuwalkmirriyi ŋurikiyi dhärukku mala.” Yurr ŋayiny ŋunhi Djesuny ŋäthil warray marŋgi beŋur bili yan ŋurikiwurruŋguny dhä-märr-yuḻkmirriwnydja yolŋuw walalaŋ, ga ŋuriki ŋunhi yolŋuw ŋunhi yolthu ŋanya dhu goŋ-gurrupan miriŋuwal mala. 65 Bala ŋayi Djesuny waŋanan bitjarra, “Dhiyakun ŋunhi ŋayaŋuwnydja ŋunhi ŋarra gan lakaraŋalnydja nhumalaŋgal bitjarrnydja gam', ‘Yakan dhu ŋunhi ŋula yolnydja yolŋu gänany marrtji märr-yanany räli ŋarrakal; ŋany ŋunhin bili dhu ŋunhi yolŋuny marrtji räli ŋarrakalnydja ŋunhi ŋayi dhu Bäpay ŋanya djäl-gurrupan.’ ” 66 Bala dharrwan gan ŋunhi yolŋuny walal, malthunamirrnydja mala nhanŋu, ŋapa-bilyurra, ga yakan walal gan ŋunhi buluny nhanŋu malthuna, bili yaka walal ganha ŋunhi ŋurikiyiny gumurr-ḏälwuny dhärukku djäl-ŋamathinya. 67 Bala ŋayi Djesuny waŋanan walalaŋguny nhanukiyingalaŋawnha ŋayi malthunamirriw walalaŋ ŋuriki 12 -gun bitjarra, “Way walal, nhaltjan ga nhumany guyaŋa? Nhumany dhu dhuwal bitjandhi bili ganandhi ŋarrany?” 68 “Yaw, bäyŋu warray Garray,” bitjarr ŋayiny Djäyman-Betany buku-bakmaraŋal. “Ŋuli balaŋ ŋanapurr nhuna dhuwal ganarrthulnydja, ga yolkun ŋanapurr dhu wiripuŋuwnydja yolŋuw malthun? Nhepin dhuwal waŋganydhun ga yuwalktja walŋamirrnydja dhäruk lakaram. 69 Bilin dhuwal ŋanapurr gan märr-yuwalkmirriyinan nhuŋuwuynha yan; ga dhuwanna ŋanapurr marŋgin nhuŋu yol nhe dhuwal yolŋu. Nheny dhuwal ŋunhiyin Yolŋu Dharrpalnha God-Waŋarrwuŋun djuy'yunawuy.” 70 Bala ŋayi Djesuny waŋanan bitjarra, “Nhumalany muka ŋarra ŋunhi gänaŋ'maraŋalnydja dhuwalawurruny 12 -nha, yurr waŋganydja yolŋu dhiyal nhumalaŋgal malaŋur, djämamirrnydja ŋayi ŋunhi bilin ŋurikin Mokuywun.” 71 Ŋunhiny ŋayi gan lakaraŋalnydja bitjarryiny ŋanyanhan Djudatj-Gariyatnhan yäkuny, ŋunhi ŋayi gäthu'mirriŋu Djäyman-Gariyatkun, bili galkin ŋayi dhu Djudatj-Gariyatthuny goŋ-gurrupanna Djesunhany miriŋuwalnha walalaŋgal, bäydhi ŋayi ŋunhi galkipuynydja yolŋu nhanŋu beŋuryiny malaŋur 12 -ŋurnydja.

DJON 7

Djesu ga nhanŋu yukuyuku'mirriŋu walal

1 Dhäŋur beŋuryiny ŋunhi ŋayi gan Djesuy marŋgikuŋalnydja yolŋunhany walalany bitjarryiny, bala ŋayi gan marrtji'-marrtjinan nhakun wäŋalila ga wäŋalila, ḻiw'maraŋala ŋulatjarr banydji ŋathil yan Galalikurr makarrkurr wäŋakurr. Yaka ŋayi yänayiny balanyamirriyyiny marrtjinya balany Djudiyalilnydja makarrlil wäŋalil, bili ŋunhiliyiny Djudiyany wäŋaŋur gan ŋurruḏawalaŋuny yolŋu mala nhinan ŋayan'mirra nhanŋu Djesuwnydja. 2 Yurr galkin ŋunhiyi waluny yäku Warraw'-nhirrpanamirra, ŋunhi walal ŋuli Djuw mala ḻuŋ'maranhaminya barrkuwatjŋur wäŋaŋur mala, waŋgany-manapanminyan walal ŋuli ŋunhal wäŋaŋur Djurutjalamnha buŋgulwun. 3 Bala walalnydja ŋunhi Djesuwnydja yukuyuku'mirriŋu mala waŋanan nhanŋu Djesuwnydja bitjarra, “Way, nhämirr nheny dhu roŋiyirra balan Djudiyalila? ... märr walal dhu ga malthunamirriy mala nhokal nhäma nhä nhe dhu ga djäma. 4 Bäyŋun dhu ŋunhi yolŋuny walal nhuŋu marŋgithirr ŋuli nhe dhu ga djuḻuḻ'yundja djäma. Ŋuli nhe ŋunhi djäl balanyarawyiny ŋunhi ŋayaŋu-ganyim'thunamirriwnydja romgu djämaw, gatjuy maŋutji-wurrupanmirra yolŋuwalnydja walalaŋgal, märr walal dhu ga bukmakthun nhämany.” 5 Bitjarryin gan ŋunhi waŋan yukuyuku'mirriŋuny walal nhanŋu, bili walal gan ŋunhi yaka märr-yuwalkthinya nhanŋu Djesuwnydja. 6 Yurr ŋayipiny ŋunhi Djesuny waŋan walalaŋgal bitjarra, “Yaka muka dhuwal ŋarraku waluny galkithinya, ... milkunhaminyarawnydja ŋarrakuwuy ŋarra. Yurr nhumalaŋguny ŋunhi walu bawalamirr warray djämaw. 7 Yo, walalnydja ŋuli gi ŋunhi wäŋa dhuwalaŋuwuynydja mala yolŋu walal yaka nhumalaŋ ŋuyulkthi, ŋany yuwalktja walal ŋuli ga ŋunhi ŋarraku warray ŋuyulkthirrnydja, bili ŋarra muka walalany ŋuli ga ŋunhi nyamir'yundja yätjkurr-lakaramany yätjkurruwuynydja djämapuy. 8 Gatjuy nhumany ŋäthila ḻaw'yurr balayin buŋgullila. Ŋarrapiny dhu dhuwal yakan marrtji, bili waluny ŋarraku dhuwal yaka muka yan galkithinya.” 9 Bala walal yan ḻaw'yurra ŋunhiwurryiny, ga ŋayiny Djesuny gan nhinanan ŋunhiliyin banydjin yan Galalin wäŋaŋur.

Djesuny gan nhinan Djurutjalamnha wäŋaŋur balanyamirriyyiny waluy Warraw'-nhirrpanamirriynydja

10 Ga dhäŋur beŋuryiny ŋunhi walal nhanŋu yukuyuku'mirriŋuny walal ŋäthila wäŋgaŋal balan Djurutjalamlila, buŋgullila yäkulil Warraw'-nhirrpanamirrilila, bala ŋayiny Djesuny gänan marrtjin, ŋayipin gayulnha; yaka ŋayi marrtjinya milmany yolŋuwalnydja walalaŋgal. 11 Ga ŋunhili buŋgulmirriŋurnydja bala walal gan maŋutji-ḻarruŋala nhanŋu Djesuwnha, ŋunhiwurrnydja ŋunhi ŋurruḏawalaŋuny yolŋu mala, bala walal gan dhä-birrka'yunminan bala-räli'yunminan bitjarra, “Wanha dhika ŋayi ŋunhiyiny yolŋu?” 12 Ga dharrwan gan ŋunhi yolŋuny walal lakaranhaminany ŋanya Djesunhany gayulnydja, yawyawyunminany. Wiripuwurruynydja ŋanya gan manymak-lakaraŋal, ga wiripuwurruynydja ŋanya gan rom-nyamir'yurra bitjarra', “Ŋunhiyiny dhuwal yolŋu mayali'-gänhamirra,” bitjarr. 13 Yurr yakan walal gan ŋunhi lakaranhaminany ŋanya ŋula dhä-garramattja, bili walal gan barrarinan ŋurikiwurruŋgun ŋunhi ŋurruḏawalaŋuwnha yolŋuw walalaŋ Djuw bäpurruwnha. 14 Yo. Ga buŋgulnydja gan ŋunhili marrtjin märr-ḻurrkun'nha waluny, ga gandarrŋura buŋgulŋur, bala ŋayiny Djesuny bunanan, bala ŋayi yan dhunupan marrtjinany balan buku-ŋal'yunamirrilila buṉbulilnydja, ga dhunupan ŋayi ŋurruyirr'yurra marŋgikuŋala yolŋunhan walalany. 15 Ga walalnydja ŋunhi ŋurruḏawalaŋuynydja yolŋuy walal ŋäkulnydja gan ŋanya dhäruktja ṉirr'yurra, bala walal ŋunhi waŋanany bitjarra, “Nhaliy ga dhuwandja yolŋu marŋgithirr? Dhuŋa ŋayi dhuwal.” 16 Bala ŋayiny Djesuny buku-bakmaraŋala walalaŋguny bitjarra, “Dhuwandja dhäruk ŋarrany ŋuli ga lakaram yaka warray ŋarrakiyinguŋuny; dhuwandja God-Waŋarrwuŋ, ŋurukuŋdhi ŋunhi, ŋunhi ŋayi ŋarrany djuy'yurr räli dhipal munatha'lil. 17 Ŋuli nhe ŋula yol ŋayaŋu-yoranhamirrnydja yolŋu Godkalaŋawnydja ŋayaŋuw malthunaraw, nheny dhu dharaŋanna ŋarranhany dhäruk, ŋunhi ŋarrakuny dhuwal dhäruk beŋur warray God-Waŋarrwuŋ; yaka dhuwal ŋarrakiyinguŋuny guyaŋanhawuy. 18 Ŋunhiny yolŋu ŋunhi ŋayi ŋuli ga lakaram nhanukiyingalnydja ŋayi guyaŋanharay, ŋunhiyiny nhakun ŋayi ŋuli ga gänan yan lakaram, märr walal dhu ga yolŋuy walal marŋgi-lakaram ŋanya, wokthun manapan nhanŋu. Yurr ŋunhiny yolŋu ŋunhi ŋayi ga djälthirr yolŋuw walalaŋ walal dhu ga wokthun nhanŋuwuynydja yan God-Waŋarrwuny, ŋurikin ŋunhi ŋayi ŋanya djuy'yurr räliny, ŋunhiyin yolŋu märr-dhunupany, bäyŋun ŋayi ŋayaŋu-djarrpi' yolŋu ga mayali'-gänhamirr.” 19 “Nhä bili ŋayi ŋunhi Mawtjitjthuny nhumalaŋ romdja gurrupar nhanukuŋuny God-Waŋarrwuŋuny? Yurr yakan nhuma gan ŋunhi ŋula yol waŋgany yolŋu malthunany ŋurikiyiny romgu. Ga nhakun nhuma ga dhuwal ŋayan'-dhärra ŋarrakuny bunharaw?” 20 Ga walalnydja ŋunhi yolŋuny walal waŋan bitjarra gam', “Way, dhuwandja nhokal ga wakinŋun birrimbirr gärri! Yol bili nhuŋu ga dhika yolŋuny walal ŋayan'-dhärra?” 21 Bala ŋayi Djesuny buku-bakmaraŋal bitjarra, “Barpuruny ŋarra dhuwal djäma ŋoy-ganyim'thunamirra rom, yindin ganydjarrnydja, yolŋuny barpuru ŋarra djäma ḏukmaram ŋamatham yan, ga nhumany barpuru ŋunhi bukmaknha yolŋuny walal ṉirr'yunan ŋurikiyi. 22-23 Ŋunha ŋunhi Mawtjitjkalnydja ga romdhu lakaram bitjan warray gam', Nhuma dhu ga ḏarrtjalkkum nhumalaŋguwuy djamarrkuḻiny'. Yo yurrnha ŋayiny ŋunhi Mawtjitjthuny rom rulwaŋdhurr djorra'lilnydja, ŋurruŋuny ŋathil gan ŋunhi mala-ŋurrkanhayŋuy walal nhumalaŋgal ŋunhiyi rom mala bäki, bitjarryi walalnydja gan ŋunhi ḏarrtjalkkuŋal walalaŋguwuynydja djamarrkuḻiny' balanyaray Nhinanhamirriy waluy. Ga nhakun nhuma dhuwal ŋarrakuny maḏakarritjthin? Ga lakaramany nhuma ga dhuwal ŋarranhany yanbi ŋarrany dhuwal rom-bakmaranhamirra yolŋu, ... bili ŋarra yolŋuny ḏukmaraŋal dhiyaŋ ŋunhi Nhinanhamirriy waluy. Nhumany ŋuli ga ŋunhi bitjandhi bili yan djämayi ŋuriŋiyi Nhinanhamirriy waluy. 24 Yaka gi mala-djarr'yurr yolŋuny ŋuriŋiny romdhu warraŋulpuyyuny; yuwalkkuŋ yan gi ḻarruŋuny ṉiṉ'thurr ga ŋuriŋiyin mala-djarr'yurrnydja dhunupayaŋuny.” Ga bitjarr ŋayi gan Djesu waŋanany.

Wiripuwurrnydja yolŋu walal bilin märr-yuwalkthinan gan nhanŋu Djesuw, ŋunhi ŋayiny yuwalk warray Maŋutji-dhunupayanhawuy God-Waŋarrwuŋ

25 Yo ŋayiny gan ŋunhi Djesuny dhärran gaykarraŋŋura, ŋunhalnydja ŋunhi God-Waŋarrwalnydja buṉbuŋur, yurr marŋgikuŋala ŋayi gan ŋunhi yolŋunhan walalany. Ga walal wiripuwurrnydja yolŋu walal waŋanhamin dhä-birrka'yunmin bitjanminan, “Way, dhiyakuny gay'yi yolŋuw ŋayan'mirr ga nhina ŋunha ŋurruḏawalaŋuny yolŋu walal ... walal dhu buman ŋanya? 26 Nhäŋu ŋathil walal ŋanya, ya ŋunhan. Ŋunha ŋayi ga waŋany ṉapuŋgan', bukmakkalnha yolŋu'-yulŋuwalnydja, ga walalnydja ŋunha ŋurruḏawalaŋunydja mala gi yakan waŋany, ḏaḏawmaraŋuny ŋanya. Mak walal dhuwal ŋurruḏawalaŋuny mala marŋgimirra nhanŋu bäy; mak ŋayi dhuwal ŋunhiyin yolŋuny Maŋutji-dhunupayanhawuynha.” 27 “Yo-o-ow? Mak ŋayi dhuwaliyin bäy ŋunhiyiny yolŋu, mak bäyŋu. Bili yakan dhuwal ŋula yol waŋgany yolŋu marŋgi ŋunhi wanhaŋur ŋayi dhu ŋunhi Maŋutji-dhunupayanhawuy yolŋu buna. Bitjarryin walal gan ŋunhi ŋäthilnydja lakaraŋal. Yurr napurrnydja dhuwal marŋgi warray nhanŋuny dhiyakuny gay'yi yolŋuw, wanhaŋuwuy ŋayi dhuwali wäŋapuy. Dhuwaliyiny ŋunhi yolŋu wäŋa-Nätjuritjpuynha,” 28 Yo. Bala ŋayi gan Djesuynydja marŋgikuŋala yolŋunhany walalany ŋunhilin buku-ŋal'yunamirriŋura buṉbuŋur. Ga waŋanany ŋayi gan ŋunhi dhä-garramatnha mirithinan bitjarra, “Wäy, yuwalk muka nhuma dhuwal marŋginy ŋarraku? ... wanhaŋuwuy ŋarra dhuwal yolŋu? Yurr bäyŋu warray nhuma dhuwal yuwalktja marŋgi ŋarraku. Yaka ŋarra dhuwal gänany ŋarrapiny marrtjinya räli. Ŋarrany dhuwal djuy'yunawuy ŋurukuŋdhi ŋunhi nhanŋu romdja yuwalk yan. Yurr nhumany yakan nhanŋu marŋgi. 29 Ŋarrapin marŋginy nhanŋu, bili ŋarrapi beŋuryiny nhanukalnydja, ŋayipi ŋarranhany djuy'yurr räli.” 30 Bala walal ŋuriŋiwurruynydja ŋurruḏawalaŋuynydja mala ŋäkulnha ŋanya balanyawuyyiny waŋanhawuy, bala walal yan waŋanhaminan bitjanminan, “Go limurr ŋayathaman ŋanya dhiyaŋun bala yan.” Yurr yaka ŋula waŋgany yolŋu goŋ-ŋal'yunany nhanukal, bili yaka muka yan nhanŋu ŋunhi waluny galkithinya. 31 Ga dharrwan ga ŋunhi yolŋuny walal märr-yuwalkmirriyinany nhanŋu, ga bitjarra walal gan ŋunhi waŋanany gam', “Ga ŋuli ŋayi dhu ŋunhi dhikayiny Maŋutji-dhunupayanhawuy buni, ga ŋula muka ŋayi dhu djämany yindin mirithirra romdja ŋayaŋu-ganyim'thunamirra? ... märr ŋayi dhu djuḻkmaraman dhiyakkuŋuny gay'yi yolŋuwuŋ djämapuy?” Bitjarrnha walal gan ŋunhi lakaranhaminany ŋanya.

Miriŋunhany djägamirrinhany mala walal djuy'yurr Djesuwnha ŋayathanharaw

32 Bala ŋunhi walal Baratjiynydja walal ŋäkula ŋunhi yolŋunhany walalany, ŋunhi walal gan lakaranhamin ŋanya Djesuny gayul, yurr walal gan ŋunhi manymak-lakaraŋala ŋanya yulŋuny, ga märr-yuwalkthinan manapar nhanŋu. Bala walal yan mala-ḻuŋ'maranhaminan waŋanhaminyarawnha ŋunhiwurryiny ŋunhi ŋurruŋu djirrikaymirrnydja mala ga wiripuwurrnydja Baratji mala, bala yan walal ŋunhi djuy'yurra miriŋunhan ŋayathanharawnha nhanŋu Djesuwnydja, ŋunhiwurrunhan yolŋuny walalany ŋunhi walal ŋuli ga buku-ŋal'yunamirriwnha buṉbuw djäga. 33 Ga ŋayiny Djesuny waŋanan walalaŋ bitjarra, “Ŋarrany dhu dhuwal nhumalaŋgal dhiyalnydja märr-gurririn, bala ŋarra dhu yan dhunupan marrtjin gananna nhumalany, roŋiyirra ŋarra dhu balayin ŋurikalyin ŋunhi ŋayi ŋarrany djuy'yurr räli. 34 Ḻarruŋuny nhuma ŋarraku dhu-u-u, yurr bäyŋun nhuma ŋarrany dhu ŋunhi maḻŋ'maraŋuny, bili yakan nhuma dhu ŋunhiwiliyiny wäŋalil marrtji ŋunhi wanhami ŋarra dhu gi nhini.” 35 Bala walal ŋunhi ŋurruḏawalaŋuny yolŋu mala waŋanhaminany bitjanminan, “Wanhawal dhika ŋayi dhu marrtjiny, märr limurr dhu ŋanya yakany maḻŋ'maraŋ? Mak ŋayi dhu dhuwal marrtjiny ŋunhawalnha bala bay, napurr-malawalnha yolŋuwalnydja walalaŋgal ŋunhi walal ga nhina ŋunha mulkuruwal wäŋaŋur malaŋuŋur. Mak bäy ŋayi dhu ŋunhiliyin marŋgikumany ga Gurik yolŋunhany walalany, ŋunhi walal yakan Djuw mala. 36 Bili ŋayipiny ŋunha lakaranhaminany bitjarrnha, yanbi limurr dhu ga ŋunhi ḻarruŋun nhanŋu, ga bäyŋun limurr dhu ŋanya ŋunhi maḻŋ'maraŋany. Ga bulu ŋayi waŋan bitjarr, ‘Nhumany dhu ŋunhi yakan ŋunhalnydja ŋarrakalnydja wäŋaŋur, ŋunhi wanhawal ŋarra dhu marrtji.’ Nhä dhuwal mayali' ŋunha ŋayi ga bitjandhiny waŋa?”

Djesuynydja ŋuli ŋunhi gapu gurrupan bulu warray walŋa-gurrupanamirr

37 Yurr ŋunhi buŋgulnydja yäku Warraw'-nhirrpanamirrnydja galkin marrtjin dhä-dhawar'yurra, ga ŋunhiyiny walu dhawar'yunamirrnydja, ŋunhiyiny nhakun mirithirra dharrpalnha, gurriri-wulknha, bala ŋuriŋiyiny waluy dhunupan ŋayiny Djesuny dhärranan ŋunhiliyiny buku-ŋal'yunamirriŋuranydja buṉbuŋur, bala ŋayi waŋanan mirithinan dhä-garramatnha bitjarra gam', “Way yolŋu walal! Nharaŋdhirr muka nhuma ga dhuwal yulŋuny? Go marrtjin walal räli ŋarrakalnha. Ŋarrany dhu nhumalaŋ gurrupan ŋunhin yuwalknha gapu. Go marrtjin walal, bala ḻukin. 38 Ŋuli nhe dhu ŋunhi ŋula yol yolŋu märr-yuwalkmirriyirrnydja ŋarraku, nhokalnydja dhu marrtji ŋayaŋuŋurnydja ŋunhi yänan dhaŋaŋdhirra bulun ŋunhi walŋa-gurrupanamirrnydja gapu, bitjanna dhu marrtji ŋuwapthundja nhakun ŋuli ga ŋunhi gapu riyala walma, bala ŋayi ŋuli waṉḏirra. Bitjanna ga ŋunha djorrayny'tja lakaram.” Ga bitjarra ŋayi ŋunhi Djesuny waŋan ŋunhiliyiny buṉbuŋur buku-ŋal'yunamirriŋurnydja. 39 Yurr ŋayi gan ŋunhi bitjarryiny Djesuy yuwalktja lakaraŋal ŋanyanhan Dhuyu-Birrimbirrnhan, yalalaŋuwnha märranharaw ŋurikiwurruŋgun yolŋuw walalaŋ märr-yuwalkthinyamirriwnha mala. Yurr balanyamirriyyiny ŋunhi ŋayi gan Djesuy lakaraŋal yolŋuwalnydja walalaŋgal ŋunhiliny buku-ŋal'yunamirriŋurnydja buṉbuŋur, ŋayiny ŋunhi yaka muka yan God-Waŋarryuny moluŋurnydja ŋanya Djesunhany walŋakunha, ga bäyŋuyi yan ŋanya ŋayi nhirrpanany ŋurruŋuyanhany ŋunhawalnydja ŋunhi wäŋalil djeŋarra'mirrililnydja. Ga yalalan dhä-dhuḏitjnha bala ŋayiny ŋunhiyiny Dhuyu-Birrimbirrnydja bunanan ŋurikiwurruŋguny ŋunhi yolŋuw walalaŋ märr-yuwalkthinamirriwnydja mala.

Yolŋuy walal guyaŋan barrkuwatj

40 Yo. Walalnydja gan ŋunhi dharrwaynha yolŋuynydja walal ŋäkulnydja ŋanya Djesunhany dhäruktja ŋunhi ŋayi waŋan bitjarrnydja gam', “Ŋuli nhe ga ŋula yol yolŋu nharaŋdhirrnydja, nheny marrtjin yänan rälin ŋarrakalnha, bala ḻukin.” Ŋäkulnydja walal ŋunhi balanyawuyyiny ŋanya waŋanhawuy, bala yan walal dhunupan märr-yuwalkthinan nhanŋu, dharaŋarnha manapar ŋanya. “Walal yuwalk muka dhuwandja ŋunhiyin yolŋu Djawarrkmirra,” bitjarra walal marrtjin ŋunhi yolŋuny walal lakaranhamin ŋanya. 41 Ga walal wiripuwurruynydja lakaraŋal ŋanya bitjarr, “Dhuwaliyin ŋayi ŋunhi Maŋutji-dhunupayanhawuynydja yolŋu.” Ga walal wiripuwurr yolŋu walal waŋan bitjarr, “Bäyŋun ŋayi dhu ŋunhi Maŋutji-dhunupayanhawuynydja yolŋu maḻŋ'thun beŋurnydja Galaliŋurnydja wäŋaŋur.” 42 “Be muka ŋayi dhu dhuwaliyiny ŋunhi yolŋu Maŋutji-dhunupayanhawuynydja dhawal-guyaŋa ŋunhal Bithiliyam Daybitkal wäŋaŋur, bitjan muka ŋayi ga ŋunha Djorrayny'tja lakaram.” Ga bitjarr walalnydja gan ŋunhi lakaraŋal wiripuwurruynydja malay. 43 Bala walal ŋunhi mala-wulkmaranhaminany märrma'lila malalilnydja. 44 Wiripuwurrnydja yolŋu walal märr-yuwalkthinan nhanŋu Djesuw, ga wiripuwurruynydja malay ŋunhi guyaŋan ŋayathanharawnha nhanŋu Djesuw, balan galkanarawnha dharruŋgulila; yurr yakan ŋanya ŋunhi ŋula yolthuny yolŋuy ŋayathanhany. 45 Ga ŋunhi walal buṉbu-djägamirrnydja miriŋu mala roŋiyinany goŋ-waŋaran balany walalaŋgalnydja ŋunhi Baratjiwalnydja mala ga ŋurruŋu djirrikaymirriwalnydja walalaŋgal, bala walalany walal gan ŋunhi dhä-birrka'yurrnydja bitjarrnha gam', “Nhaku nhuma ŋanya Djesuny yakany räli gäŋal?” 46 Ga walalnydja ŋunhi buku-bakmaraŋak waŋan bitjarra, “Nhanŋuny ŋunhi dhäruk dhunupa warray ga ganydjarrmirr. Bäyŋun ŋuli gi dhuwal dhiyalnydja ŋula yol yolŋu waŋi biyakiyiny, nhakun ŋayi ŋuli ga ŋunhayi yolŋu waŋa.” 47 Ga walalnydja ŋunhiwurrnydja ŋunhi Baratjiny yolŋu walal waŋan walalaŋ balany bitjarra, “Way, nhumalanhany ŋayi dhuwal bitjarryi bili mayali'-gaŋal? 48 Bäyŋu gan dhuwal waŋgany ŋula ḻiya-ŋärra'mirr yolŋu ga Baratjiny yolŋu walal märr-yuwalkmirriyinya nhanŋu. 49 Ŋunhany ŋunhi yolŋu walal baḏak yan dhuŋamirr ŋurikiny ŋunhi Mawtjitjkalaŋawnydja romgu, bala ŋayi dhu ŋunhi God-Waŋarryuny walalany gumurr-dhar'yunna.” Ga bitjarr walalnydja lakaraŋal. 50 Ga yolŋu yäku Nikadimatj ŋunhi ŋayi beŋuryi malaŋur ŋunhi rom-djägamirriwal malaŋuwal, dhuwaliyiny ŋunhi yolŋu ŋunhi ŋayi dhä-ŋäthilmirr Djesuny guwatjman munhawu, bitjarr ŋayi waŋan gam', 51 “Way, yaka dhuwal dhunupa napurruŋ balanyarawyiny, napurr dhu yolŋuny yänayiny rom-nyamir'yun. Ŋurruŋuny ŋathil napurr dhu ŋanya dhä-birrka'yun, nhä ŋayi ŋuli ga ŋunhi djäma. Bitjanna ga ŋunha romdja waŋa napurruŋ.” 52 Ga walalnydja nhanŋu waŋan Nikadimatjkuny, märr-warku'yurr warray manapar ŋanya bitjarr, “Nhe dhuwal wiripuny muka wäŋa Galaliwuy yolŋu? Gatjuy nhäŋun dhuwali djorran', God-Waŋarrnhan Dhäruk, yuwalkkuŋ yan ḻarruŋuny, bili ŋunhiliny nhe dhu maḻŋ'maram, ŋunhi bäyŋun ŋula waŋgany djawarrkmirriny ŋunhaŋuwuyyiny wäŋa-Galalipuynydja.” 53 Bala walal bukmak yolŋu'-yulŋuny marrtjin wäŋgaŋala roŋi-ruŋiyinan wäŋalila malaŋulil walalaŋgiyingal walal.

DJON 8

1 Ga dhäŋur beŋurnydja bala ŋayiny Djesuny marrtjinan balan bitjarra ḻaypalila, bukulila ŋunhiwiliyin wäŋalil, yäkulil Woliplila.

Djesuy guŋga'yurr miyalknha galŋa-märramba'mirriny

Nhinanany ŋayi gan ŋunhi Djesuny ŋunhiliyin bukuŋura munhawuny, ga yan bili ga djaḏaw'yurr nhanŋu. 2 Ga munhawumirra wiripuŋuynha waluy bala ŋayi yan Djesuny roŋiyinan balayin buku-ŋal'yunamirrilila buṉbulil. Ga walalnydja ŋunhi yolŋuny walal marrtjin ḻuŋ'thurra nhanukal, guwatjmara ŋanya. Ga dhunupan yan ŋayiny Djesuny nhinanan, bala gan marŋgikuŋala walalany. 3 Ga walalnydja ŋunhi rom-marŋgikunhamirriynydja mala, ga bulu nhakun wiripuwurruy mala Baratjiynydja bäpurruy, gäŋala miyalknhan balayin Djesuwala, ga nhirrparnydja walal ŋanya ŋunhi ṉapuŋga'lila. Ga ŋunhiyiny miyalk galŋa-märramba'mirr. 4 Ga lakaraŋalnydja walal ŋunhi bitjarra gam', Djesuwalnydja, “Marŋgikunhamirr, dhuwandja walal maḻŋ'maraŋal miyalknha ŋunhal wiripuŋuwal ḏirramuwal ŋunhi ŋayi yaka nhanŋu dhuway'mirriŋu. 5 Dhuwandja ga Mawtjitjkuŋuny rom-nhirrpanawuy barraŋga'yun bitjan, limurr dhu buman yan ŋanya balanyaranhany miyalknha guṉḏaynha, ga yan warray bili ga dhiŋgam ŋayi dhu. Ga nhaltjanna ga nheny nhanŋu guyaŋa? Nhaltjan ŋanapurr ŋanya dhu?” 6 Yän nhakun walal ŋanya ŋunhi Djesuny mayali'-gäŋal, ŋunhi walal dhu ŋanya rom nyamir'yun nhakun, ŋunhiŋuwuy rombuy bakmaranhawuy. Bala ŋayiny Djesuny yakan buku-bakmaranha walalaŋguny; yänan nhakun ŋayiny gan ŋunhi mukthurra wukirrin munatha'lila goŋdhun nhanukiyingal ŋayi. 7 Yurr walalnydja gan ŋunhi yolŋu'-yulŋuynydja mala buku-ḏuwaṯthurra dhä-birrka'yurra ŋanya, nhaltjan ŋayi dhu ŋurikiyi miyalkku guyaŋa. Bala ŋayi Djesuny dhunupayinan, bala ŋayi waŋanan bitjarrnha gam', “Ŋuli nhe ŋula yol yolŋu dhiyaliyiny malaŋur yuwalktja dhuwurr-dhunupa, bäyŋun nhen ŋula djäma dhuwurr-yätjkurrnydja, gatjuy nhe ŋanya wutthurr guṉḏaynydja.” 8 Ga bulu nhakun ŋayi Djesu nyilŋ'thurr, ga bulu ŋayi wukirri goŋdhu munatha'lil. 9 Bala walalnydja marrtjin ŋunhi winya'-winyayurrnydja waŋga'-waŋganynha yan ŋunhiwurryiny yolŋu walal rom-djägamirrnydja mala ga rom-marŋgikunhamirrnydja mala, ga yan bili ga dhuḏi-dhawar'yurr yolŋu walal beŋuryi, ŋunhi walal gan dhärran ŋunhiliyi Djesuwal gumurrŋur. 10 Ga beŋuryiny ŋayiny Djesu dhärranan, bala nhäŋala ŋanyan ŋunhiyiny miyalknhan ŋayi gan dhärranany ŋayipin waŋganynha. Bala ŋayi nhanŋu waŋanan bitjarra, “Way miyalk, wanhan walal dhipuŋurnydja? Bäyŋun nhuna dhuwal ŋula waŋganydhuny yolŋu rom-nyamir'yuna muka.” Djesuy waŋanany ŋanya ŋunhi miyalknhany. 11 Ga ŋayiny miyalktja buku-bakmaraŋal nhanŋu Djesuwnydja bitjarra, “Yo. Bäyŋu.” Ga bulu ŋayi Djesuny waŋan nhanŋu bitjarr, “Ga ŋarrapiny nhuna dhu dhuwal yakayi rom-nyamir'yun. Gatjuy marrtjin, ga yakan buluny djäma dhuwurr-yätjkurrnydja rom,” bitjarr.

Djesuny dhuwal baḏayala' bukmakku yolŋuw walalaŋ

12 Ga balanyamirriynydja ŋunhi Warraw'-nhirrpanamirriynydja waluy, Djesuynydja gan waŋan walalany rom-djägamirrinhan walalany ŋunhiliyiny buku-ŋal'yunamirriŋurnydja buṉbuŋur God-Waŋarrwalnydja; lakaraŋalnydja ŋayi gan ŋunhi bitjarr, “Ŋarrany dhuwal baḏayala' yolŋuw walalaŋ bukmakku yan. Ŋunhi nhe dhu ŋula yol malthundja ŋarraku, nheny dhu ga marrtji baḏayala'mirriwurra yan, walŋamirriwurr yan dhukarrkurrnydja; bäyŋun nhe dhu ga marrtji buku-munha'wurrnydja.” Bitjarryin ŋayi gan ŋunhi Djesu lakaranhaminany ŋanyapinyan ŋayi. 13 Ga walalnydja ŋunhi Baratjiynydja yolŋuy mala waŋan ŋanyanhany bitjarr, “Nhaltjan nhe ga dhuwal lakaranhamirrnydja nhunapinya nhe? Dhuwandja nhe ga yänan yindikunhamirra. Ŋula muka nhuŋu ga wiripuny yolŋu nhina maŋutji-marŋgi? ... märr ŋayi dhu yuwalkkum yan lakaram napurruŋguny nhokalaŋuwuynydja?” 14 Bala ŋayi Djesuny buku-bakmaraŋal walalaŋguny bitjarra, “Ga bäydhi ŋarra ŋuli ŋunhi ŋarrapiny lakaranhamirr nhakun, ŋunhiyiny yuwalk yan dhäruk, märr-yuwalk, bili ŋarrany marŋgi warray ŋarrakuwuynydja ŋarra, wanhaŋur ŋarra ŋunhi bunan, ga wanhawal ŋarra dhu marrtji roŋiyirr. Bäyŋu nhuma dhuwal marŋgi ŋarrakalaŋawnydja wäŋaw, wanhaŋur ŋarra ŋunhi marrtjin räliny dhipalnydja, ga dhuŋayi nhuma dhuwal wanhawal ŋarra dhu ŋunhi wäŋalil roŋiyi. 15 Nhumany ŋuli ga ŋunhi mala-djarr'yun wiripuŋunhany yolŋuny, dhuwalaŋuwuyyu munatha'wuyyu romdhu, yolŋuwal warray guyaŋanharay, yurr ŋarrapiny ŋuli gi dhuwal bäyŋu warray biyakiyi mala-djarr'yurr yolŋuny. 16 Ŋuli balaŋ ŋarra yuwalktja mala-djarr'yurr nhumalany, ŋarrakuny dhuwal mala-djarr'yunaraw dhunupa warray, bili ŋarrany ŋuli gi dhuwal yaka warray gäna waŋi; linyu warray rrambaŋi ŋuli ga waŋa, Bäpa ŋarraku ga ŋarra, ŋunhiyi ŋunhi ŋayi ŋarrany djuy'yurr räli. 17 Nhumalaŋgalnydja romdhu ga lakaram bitjan gam', ‘Ŋuli dhu ŋunhi märrmany' yolŋu mel-marŋginy maṉḏa yoranhamirr ŋula nhakuny dhäwuw, ŋunhiny ŋunhin bili yan dhäwu yuwalknha ga dhunupan.’ 18 Linyuny ga dhuwal lakaram waŋgany yan dhäwuny, ŋarrapi ga Bäpay ŋarrakal, ŋuruŋi ŋunhi ŋayi djuy'yurr ŋarrany räli; lakaramany linyu ga dhuwal ŋunhi bili waŋgany yan dhäwuny' ŋarrakalaŋuwuy; bäyŋun ŋarra ŋuli gi dhuwal gänany lakaraŋ dhäwu ŋarrakiyingalaŋuwuynydja ŋarra.” 19 Ga walalnydja ŋunhi dhä-birrka'yurr ŋanyanhany Djesunhany bitjarr, “Wanha bili nhuŋu dhika bäpa'mirriŋuny?” bitjarr. Ga ŋayiny Djesuynydja buku-bakmaraŋal bitjarr, “Bäyŋu nhuma dhuwal marŋgi ŋarrakuny, ga balanyayi bili nhuma yakayi yan marŋgi ŋarrakalaŋaw Bäpawnydja. Ŋuli balaŋ nhuma marŋginy ŋarraku, nhumany balaŋ ŋunhi marŋgiyi ŋarrakalaŋaw Bäpa'mirriŋuwnydja.” 20 Yo. Lakaraŋalnydja ŋayi gan ŋunhi Djesuynydja, marŋgikuŋalnydja walalany ŋunhiliyin buku-ŋal'yunamirriŋura buṉbuŋurnydja, yurr ŋunhala djinawan' mungurrŋura, ŋunhi walal ŋuli ganha rulwaŋdhuna rrupiya malany ŋunhiwiliyi bathilil malaŋulil. Yurr yaka ŋanya ŋunhi ŋula yolthuny waŋganydhuny yolŋuy märranha, bili yaka muka yan nhanŋu ŋunhi waluny galkithinya.

Djesuny dhuwal ŋunhaŋuwuy djiwarr'puy

21 Ga bulu ŋayi Djesu waŋan ŋurikiwurruŋgala ŋunhi rom-djägamirriwala yolŋuwal walalaŋgal, ga lakaraŋalnydja ŋayi ŋunhi bitjarra, “Ŋarrany dhu dhuwal marrtjin, ga nhumany dhu ŋunhi dhiyalnydja ŋarraku ḻarruman, yurr bäyŋun nhuma dhu ŋarrany ŋunhi maḻŋ'maramany. Bala nhuma dhu dhiŋgamany ŋunhili bili yan nhumalaŋgiyingal yätjkurruŋura romŋurnydja. Yakan nhuma dhu ŋunhi marrtji balany, ŋunhawalnydja wäŋalil ŋunhi ŋarra dhu marrtji ŋunhiwiliyi.” 22 Yurr walal ŋuriŋiwurruy ḏilkurruwurruynydja yaka warray dharaŋana ŋanya dhäruktja, bala walal ŋunhi waŋanhaminany bala-räli'yunminany bitjanminan, “Nhaltjan ŋayi ga ŋunha waŋa bitjandja, ‘Nhumany dhu yaka marrtji balany ŋunhiwiliyiny ŋunhi wäŋalil ŋunhi ŋarran dhu marrtji ŋunhiwiliyiny?’ Nhaku ŋayi ga ŋunha bitjandhiny waŋa? Nhaltjan ŋayi dhu yulŋuny? ... dharpunhamirr ŋanyapinya ŋayi murrkay'kunhamirr? Ŋany nhaltjanna ŋayi dhu?” 23 Bala ŋayi Djesuny waŋanan bitjarra, “Way walal, nhumany dhuwal dhuwalaŋuwuy warray munatha'wuy yolŋu walal, ga ŋarrany yaka dhuwalaŋuwuy munatha'wuy; ŋarrany dhuwal ŋunhaŋuwuy djiwarr'puy warray. Yo, nhuma dhuwal dhuwalaŋuwuynydja munatha'wuynydja yolŋu mala, 24 ga dhuwaliyin ŋarra gan ŋunhi gämurruny' lakaraŋal bitjarrnydja, ‘Nhumany dhu ŋunhi dhiŋgaman bala yan nhumalaŋgiyingala nhuma yätjkurruynha romdhu.’ Ŋuli nhuma dhu yakany märr-yuwalkthirr ŋarraku ŋunhi ŋarrany ŋunhiyi bili ŋunhi ŋayi lakaranhamin ŋäthil Mawtjitjkal bitjanmin, ‘Ŋarrany dhuwal ŋunhiyi Dhärranhayŋu Nininyŋu’, ŋuli nhuma dhu yakany märr-yuwalkmirriyirr ŋurukiyi, ŋunhiny nhuma dhu yuwalknha yan dhiŋgam ŋunhiŋumirra bili yan dhuwurr-yätjmirra.” 25 Ga walalnydja ŋanya dhä-birrka'yurr bitjarr, “Yol bili nhe dhuwal yolŋuny?” Ga ŋayiny Djesuny buku-bakmaraŋal walalaŋguny bitjarr, “Ŋunhiyi muka bili yan waŋgany ŋunhi ŋarra gan bili lakaranhamin nhumalaŋgal ŋunhi dhä-ŋäthil. 26 Ŋarrany dhuwal bulu warray marŋgi nhumalaŋ. Ŋuli balaŋ ŋarra dhuwal djälthiny, ŋarra balaŋ dhunupan lakaraŋun nhumalaŋ, dhawaṯmaraŋun warralkuŋun yan nhumalaŋ yätjkurrnydja malany rom. Yurr yaka ŋarra gi dhuwal gänany lakaraŋ. Ŋarrany ŋuli ga dhuwal lakaram yolŋuwalnydja walalaŋgal ŋunhiyi bili yan ŋunhi nhä ŋarra ŋuli ŋäma nhanukuŋ, ŋurukuŋdhi ŋunhi ŋayi ŋarrany djuy'yurr räli. Ga ŋayin ŋuli ga ŋunhi yuwalktja lakaram.” 27 Ga bitjarrnha ŋayi gan ŋunhi Djesuy lakaraŋalnydja Bäpa'mirriŋunhany nhanŋuwuy ŋayi, yurr walalnydja ŋuriŋiwurruy ŋaḻapaḻmirriynydja yaka warray dharaŋana ŋanya dhäruktja. 28 Bala ŋayi Djesuynydja lakaraŋala walalaŋgal bitjarra, “Yolŋunhany Gäthu'mirriŋunhany nhuma dhu dhuwal boŋguŋ dharpalilyaŋun ŋal'maraŋun, ga balanyamirriyyin waluy nhuma dhu dharaŋulnydja nhäŋuny ŋarranhany, ŋunhi ŋarrany dhuwal Dhärranhayŋu warray Nininyŋu. Ga wiripuny nhuma dhu marŋgithirra bala dharaŋana, ŋunhi ŋarra ŋuli ga dhuwal djämany yaka ŋarrakiyingalnydja ŋarra djälyu, bili ŋarra ŋuli ga dhuwal lakaramany ŋunhi bili yan ŋunhi nhä malany ŋayi ŋarrakal Bäpay marŋgi-gurrupar ŋarrany. 29 Ga ŋunhiyiny ŋunhi ŋayi ŋarrany djuy'yurrnydja räliny, dhuwal ŋayi yulŋuny ŋarrakal; bäyŋu ŋayi ŋuli ŋula ganarrthulnydja ŋarrany gänaŋulilnydja nhakun ŋarranhawuynhany, bili ŋarra ŋuli ga ŋunhi djämany nhanukiyingala yan djälkurrnydja.” 30 Bala dharrwany yolŋu walal märr-yuwalkthinan gan nhanŋu Djesuwnydja, ŋunhi walal gan ŋäkulnydja ŋanya balanyawuyyiny lakaranhawuy.

Yuwalkthun nhuna dhu ŋunhi dhawaṯmaram garrpinamirriŋurnydja romŋur

31 Bala ŋayi Djesuynydja lakaraŋalnha walalaŋgal ŋurikiwurruŋgalnydja Djuw malawalnydja ŋunhi walal gan märr-yuwalkmirriyin nhanŋu, bitjarra ŋayi ŋunhi lakaraŋalnydja gam', “Ŋuli nhuma dhu ga ŋunhi ŋarranhawuynhany dhäruk märram, bala nhuma dhu ga ŋunhi nhinan nhakun ŋuriŋiyin romdhu, ŋunhiwurryin nhuma ŋunhi yuwalktja ŋarrakuny yolŋu mala malthunamirr. 32 Yo, ga ŋuli nhe dhu ga ŋula yol yolŋu yuwalkkumany marrtji ŋarrakiyingalnydja yan dhärukthu, nheny dhu dharaŋana ŋunhi yuwalknhany romnha, ga ŋuriŋi yuwalkthuny romdhu nhuna dhu ŋunhi dhawaṯmaraman garrpinamirriŋurnydja romŋur.” 33 Ga walalnydja ŋunhi yolŋu'-yulŋuny buku-bakmaraŋal nhanŋu Djesuwnydja bitjarra, “Ŋanapurrnydja dhuwal be muka Yipurayimgal yarraṯaŋur, nhanukuŋ mala-bunhawuy. Yaka dhuwal ŋanapurr ḏapmaranhawuy djämamirr mala ŋula yolkuny yolŋuw buŋgawawnydja, beŋur bili baman'ŋuŋur ga yan bili ga dhiyaŋun bala dhuwanna, bäyŋu yan. Ga nhakun nhe ga dhuwal waŋa bitjandja, yanbi ŋanapurr dhu dhawaṯthun beŋur ŋunhi garrpinamirriŋur romŋur?” 34 Bala ŋayi Djesuny waŋanan bitjarra, “Märr-yuwalk ŋarra nhumalaŋ ga dhuwandja lakaram . Ŋunhiny yolŋu ŋunhi ŋayi ŋuli ga djäma bitjan bili yätjkurrnydja yan dhuwurr, ŋunhiyiny ŋayi yolŋu bilin nhakun garrpinawuynha ŋurukuŋdhin ŋunhi yätjkurruwuŋun dhuwurrwuŋ. 35 Ga ŋuli ŋayi ga ḏirramuy buŋgaway ŋayatham balanyayi ŋunhi yolŋuny ḏapmaranhawuynha djämamirriny nhanŋuwuy ŋayi, yakan mak ŋayi dhu ga ŋanya ŋunhi weyindja ŋayatham ŋunhiliyiny. Yurr gäthu'mirriŋun nhanŋu dhu ga ŋunhi ŋurikiyi buŋgawaw nhina bäpa'mirriŋuwalnydja wäŋaŋur bitjandja bili yan weyinŋumirrnydja, bili ŋayiny ŋunhi ŋunhiŋuwuyyi warray wäŋapuy, rrambaŋi maṉḏa bäpa'mirriŋu nhanŋu. 36 Yo, ŋuli dhu nhuna ŋunhi Gäthu'mirriŋuynydja märram ga dhawaṯmaram beŋurnydja ŋunhi garrpinamirriŋurnydja romŋur, ŋunhiyiny nhakun nhe dhu ga yänan nhina ŋayaŋu-ḻayyunan, baḻanydjarratjarran, ga yakan nhuna dhu ga ŋunhi buluny nhakun dhuwurr-yätjkurruynydja garrpin, bitjandja nhakun ŋunhi ḏapmaranhawuynhany yolŋu.” 37 “Ŋarrany dhuwal marŋgi nhumalaŋ ŋunhi nhumany mala-bunhawuy Yipurayimguŋ, nhanukal yarraṯaŋur. Yurr nhumany ga nyinyaŋdhun warray ŋarrakuny, ga djälthirr nhuma ga bunharawnha murrkay'kunharawnha ŋarrakuny, bili yaka nhuma gi dhuwal ŋayathulnydja ŋarraku dhäruktja. 38 Ŋarrany ga dhuwal lakaram waŋgany yan, ŋunhiyi bili yan romdja ŋunhi nhä ŋarrakal gan Bäpa'mirriŋuy milkuŋal, ga nhumany ga djäma ŋunhiyi bili yan ŋunhi nhä nhumalaŋgal gan bäpa'mirriŋuy walal djäma-lakaraŋal nhumalaŋ.” 39 Ga walalnydja nhanŋu ŋunhi Djesuwnydja buku-bakmaraŋal bitjarra, “Yaw! Waŋgany muka dhuwal ŋanapurruŋguny bäpa'mirriŋu Yipurayim yan.” Bala ŋayi Djesuny buku-bakmaraŋal bitjarra walalaŋgun, “Ŋunhi balaŋ nhuma yuwalktja djamarrkuḻi' mala-bunhawuy Yipurayimguŋuny, nhumany balaŋ ganha ŋunhi djämany balanyayin bili yan ŋupanayŋun romdja, nhakun ŋunhi ŋayi ŋuli ganha Yiprayimdhu djäma. Yurr nhumalaŋguny ga dhuwaliyi rom gänaŋ'thuna beŋurnydja ŋunhi nhanukalnydja djämaŋur. 40 Ŋarran nhumalaŋ ga dhuwal yuwalktja rom lakaram, ŋunhi ŋarra gan ŋäkul ŋarrakalaŋuwuŋ Bäpa'mirriŋuwuŋ, ga nhumany ga dhuwal mari-buna warray ŋarrakuny, bunharaw warray ga djälthirr murrkay'kunharaw. Yurr Yipurayimguny ŋunhi yaka warray balanyayi rom ga ganda'. Bäyŋu warray. 41 Nhumany ga dhuwal djäma balanya bili yan dharaŋanna nhakun nhumalaŋgal gan bäpa'mirriŋuy walal djäma.” “Nhäthayi! Yaka ŋanapurrnydja dhuwal goŋ-gäna djamarrkuḻi', ŋula yolkuŋuny mala-bunhawuy. Waŋgany muka dhuwal ŋanapurruŋguny bäpa'mirriŋu, God-Waŋarr yan ŋayipi, ga dhuwal ŋanapurr nhanŋuwuy God-Waŋarrwu yan djamarrkuḻiny',” bitjarr. 42 Yurr ŋayiny Djesuny waŋan walalaŋ bitjarra, “Ŋuli nhuma balaŋ God-Waŋarrwuny djamarrkuḻi', nhumany balaŋ ŋunhi märr-ŋamathinyan ŋarrakuny, bili ŋarrany dhuwal beŋuryi warray Bäpawal. Yaka ŋarra dhuwal marrtjinya räli gänany ŋarrapiny, ŋany ŋayipi ŋarrany dhuwal God-Waŋarryu yan Bäpay djuy'yurr räliny dhipalnydja. 43 Nhaku nhuma ga dhuwal yakany dharaŋul ŋarrany dhäruktja? Dhuwandja nhuma ga ŋunhi dhäruktja ŋarrany yakan märraŋ, bili nhuma ga dhuwal buthurun gunganhamirr nhumalanhawuynhany nhuma ŋänhaŋurnydja ŋarrakal dhärukŋurnydja. 44 Nhumany ga dhuwal buthuru-djaw'yunmirra ŋarrakuny dhärukku, bili nhuma dhuwal djamarrkuḻiny' ŋurikiyin buŋgawawnha Mokuywu. Yo, nhumalaŋguny dhuwal bäpa'mirriŋu dhuwaliyin, Mokuynha ŋayipin, bala nhuma ŋuli ga ŋunhi djämany nhanukiyingalaŋuwurra yan djälkurrnydja.” “Yurr ŋayi ŋunhi dhuwaliyi Mokuynydja murrkay'-bunhamirra; beŋur bili ŋurru-yirr'yunaŋur ŋayi gan ŋunhi djälthinany bunharawnydja murrkay'kunharawnha yan, yakan ŋayi gan ŋunhi nhinan yuwalkŋurnydja ŋunhiliny romŋur, bili nhanŋuny ŋunhi rom gänaŋ'thun warray ga. Ŋayiny ŋunhi nyäḻ'-ḏumurr warray, bala ŋayi ŋuli ga ŋunhi lakaramany nyäḻ'yunna dhäruktja, bili romdja nhanŋu ŋunhi nyäḻ'yunamirr yan, ga ŋurruŋu ŋayipiyi yan ŋurikiyiny romgu, bala bukmaknha nyäḻ'yunamirrnydja dhäruk ŋuli ga ŋunhi dhawaṯthundja Mokuywalnha yan guyaŋanharaynydja. 45 Ga ŋarrany ga dhiyalnydja yuwalktja ŋunhi lakaram, ga nhumany gi yaka warray ŋarrakuny märr-yuwalkthi. 46 Nhumany dhuwal marŋgi ŋarrakuny, ŋunhi ŋarrany ŋuli ga dhuwal djäma manymak yan romdja, bäyŋu ŋarra ŋula waŋgany rom yätjkurr djäma, ga yuwalknha yan ŋarra ŋuli ga dhuwal lakaramany ŋunhi romdja malany. Ga nhaku nhuma gan ŋunhi yakany märr-yuwalkthin ŋarrakuny? 47 God-Waŋarrwuny Bäpawnydja djamarrkuḻi' ŋuli ga ŋunhi buthuru-bitjun muka nhanŋuny God-Waŋarrwuny dhäruk. Ga nhumany yaka warray ŋuli gi dhuwal buthuru-bitjurr, bili bäyŋu muka nhuma dhuwal djamarrkuḻi' God-Waŋarrwuny.” Ga bitjarra ŋayi Djesuy gan lakaraŋalnydja walalaŋgal.

Djesu ga Yipurayim

48 Bala walalnydja ŋunhi Djuw malany waŋanan nhanŋu Djesuwnydja bitjarra, “Yuwalk muka ŋanapurr nhuna gan ŋunhi ŋäthilnydja yäku-lakaraŋal bitjarrnydja wäŋa-Djamariyawuy yolŋu, ga gulŋiyirr nhokal ga dhuwal wakinŋu birrimbirr mala” 49 Bala ŋayiny Djesuny waŋanan bitjarra, “Bäyŋu ŋarrakalnydja gi dhuwal wakinŋu birrimbirr gärri. Ŋarrany ŋuli ga dhuwal märr-ŋal'yun ŋarrakiyingalaŋuw warray Bäpa'mirriŋuw, yurr nhumany ŋuli gi dhuwal bäyŋun ŋarraku märr-ŋal'yurr. 50 Ŋarrany ŋuli gi dhuwal yaka ḻarruŋ wokthunaraw, ga bäyŋuyi yan ŋarra ŋuli gi dhuwal ŋarranhawuynhany ŋarra ŋurruŋukunhamirr; ŋayipi yan dhuwal ŋarranhany ŋurruŋuyam God-Waŋarryu Bäpay, ga ŋayipiyi yan dhuwal mala-djarr'yunamirrnydja. 51 Yuwalk yan ŋarra nhumalaŋ ga dhuwal lakaramany. Ŋuli nhe gi ŋula yolthu yolŋuy baṯ biyakuny ŋayathul ŋarrakuwuynydja yan dhäruk, nheny dhu ŋunhi yakan dhiŋgam,” bitjarr ŋayi gan Djesuny waŋa. 52 Bala walalnydja waŋan märr-warku'yurra manapar ŋanya bitjarra, “Bilin muka, dhuwandja nhokal ga yuwalk muka yan wakinŋuny birrimbirr gulŋiyirr. Ŋayiny ŋunhi Yipurayimdja bili muka dhiŋgaŋal, ga wiripuwurr ŋunhi djawarrkmirr mala, bukmaknha yan walalnydja ŋunhi murrmurryurra. Bala nhe ga dhuwal dhuḏitjtja lakaranhamirra bitjanmirra, ‘Ŋunhi ŋarrakuŋuny dhu ga yolŋuy dhäruk ŋayatham baṯ bitjandja, ŋayiny dhu yakan dhiŋgam.’ Bitjanna nheny ga dhuwal lakaranhamirr. 53 Yo, ŋanapurruŋguny ŋunhi bäpa'mirriŋu Yipurayimdja dhiŋgaŋal ŋäthil muka yan. Ga walal ŋunhi wiripuwurr djawarrkmirr mala bitjarryi bili dhiŋga'-dhiŋgaŋal. Ŋany yolnha dhuwal nheny yolŋu, wanhaŋuwuynha? ... ganydjarr ḏumurra mirithirra muka? ... djuḻkmaraman ga ŋanyanhany Yipurayimnhany? Ŋany yolnha bili nheny ga dhuwal yolŋuny waŋa?” 54 Bala ŋayi Djesuny buku-bakmaraŋala bitjarra, “Ŋuli balaŋ ŋarra gi ŋurruŋukunhamirrnydja ŋarranhawuynha ŋarra, ŋunhiyiny balaŋ ŋarra bäyŋun, dhärukmiriwnha, waŋaran. Yurr ŋayin dhuwal Bäpa'mirriŋun ŋarraku ŋuli ga wokthundja, ŋurruŋu-lakaramany ŋarrany, ŋuriŋi ŋunhi nhuma ŋuli ga bitjan ŋanya lakaram ‘Ŋayiny dhuwal ŋanapurruŋ God-Waŋarr’ bitjan. 55 Yurr nhumany nhanŋu dhuwal dhuŋamirr yan baḏak. Yaka muka yan nhuma dhuwal nhanŋu Bäpawnydja marŋgi, ŋarrapin dhuwal yuwalktja nhanŋu marŋgi. Ŋuli balaŋ ŋarra lakaranhaminya bitjana, ‘Dhuŋa dhuwal ŋarra nhanŋu. Yaka ŋarra marŋgi,’ bitjanany, ŋarrany balaŋ ŋunhiyiny nyäḻ'yunminyan lakaranhaminya, nhakun nhuma ŋuli ga nyäḻ'yunmirr lakaranhamirr. Yo, yuwalk yan ŋarrapi marŋginy nhanŋu, bala ŋarra ŋuli ga dhäruktja nhanŋu ŋayathaman baṯ bitjanna. 56 Yo nhumalaŋgalnydja mala-ŋurrkanhayŋuy Yipurayimdhuny gan ŋunhi dhukarr-nhäŋal ga gatjpu'yurr ŋurikiny waluw ŋarrakalaŋumirriwnydja ŋunhi ŋarra dhu maḻŋ'thun dhiyal. Ga yuwalk yan ŋayi ŋunhi nhäŋalnydja, bala ŋayi yan mirithinan dhika märr-ŋamathinany, goŋmirriyinan manapar.” Bitjarra ŋayi gan Djesuy lakaraŋalnydja. 57 Bala walalnydja waŋanany nhanŋu bitjarra, “Nheny dhuwal yolŋu yuṯa yan. Nhäŋal muka nhe ŋanya Yipurayimnhany?” 58 Bala ŋayi Djesuny waŋan bitjarra, “Märr-yuwalk ŋarra nhumalaŋ ga dhuwal lakaramany. Ŋarrany dhuwal walŋa yan beŋur bili ŋurru-yirr'yunaŋur, ga yurrnha ŋayi Yipurayimdja dhawal-guyaŋan,” bitjarr. 59 Bala walalnydja marrtjin ŋoy-dhärran warray nhanŋu, bala walal yan guṉḏan djoṉguŋal bunharawnha nhanŋu, murrkay'kunharawnha. Bala ŋayiny Djesuny winya'yurra walalaŋgal, bala ganarrthaŋala ŋunhiyiny buku-ŋal'yunamirrnydja buṉbu, bala marrtjinan.

DJON 9

Djesuy maŋutjimirriyaŋal ŋunhi ḏirramuny ŋunhi ŋayi bambay yan dhawal-guyaŋan

1 Waŋganydhuny waluy ŋuriŋi Nhinanhamirriynydja, walalnydja ŋunhi Djesuny ga malthunamirrnydja mala nhanŋu wäŋgaŋala marrtjin bala dhukarr-ŋupara ŋulatjarryin Djurutjalamgurra wäŋakurrnydja. Bala walal nhäŋala bambaynhan yolŋunhany ḏirramunhan ŋayi gan nhinan gali'ŋur dhukarrŋur, ŋäŋ'thurr ŋayi gan rrupiyaw. Yurr ŋayi ŋunhi yolŋuny bambay beŋur bili yan ŋunhi ŋayi dhawal-guyaŋan. 2 Bala walalnydja ŋunhi malthunamirriynydja mala nhanukal dhä-birrka'yurra ŋanya Djesunhany bitjarra, “Way Marŋgikunhamirr, nhaliy romdhuny ŋayi dhuwal dhawal-guyaŋan bambaynydja yan? Yolkal yätjkurruy? nhanukiyingal ŋayi? ŋany yolkal? ŋäṉḏi'mirriŋuwal ga bäpa'mirriŋuwal maṉḏaŋgal yätjkurruy muka?” 3 Bala ŋayi Djesuny buku-bakmaraŋalnydja walalaŋ bitjarra, “Yaka ŋayi dhuwali bambaythin ŋula yolkal yätjkurruy, nhanukiyingal ŋayi, ga ŋula ŋäṉḏi'mirriŋuwal ga bäpa'mirriŋuwal. Bäyŋu warray. Dhuwaliny ŋayi bambaythinany, märr dhu nhanukalaŋuwurrnydja yolŋuynydja walal nhäman ŋunhi God-Waŋarrwuny rom ŋunhi manymaktja. 4 Yo, dhiyaŋuny bala dhuwal waluny balanya nhakun ŋunhi walupuynha djämawnydja ŋarraku, ŋarrany dhu ga dhuwal djäman yan dhiyaŋuny bala, bili waluny ŋarraku dhuwal djämapuynydja galki dhawar'yunna dhu. Ŋunhi dhu munhany yupthun, bala ŋayiny dhu ŋula yolthuny yolŋuy bäyŋun nhakun buluny djäma, dhuḏitjnha ŋunhiyiny. 5 Ŋuli ŋarra dhu ga baḏaktja nhina dhiyal munatha'ŋurnydja, ŋarrany dhu baḏayala'yaman bukmaknhan yan yolŋunhany walalany buku-ḻiw'maramanan dhika, bili ŋarra muka dhuwal baḏayalany' bukmakkuny yan yolŋuw walalaŋ.” 6 Ga dhäŋur beŋuryiny waŋanhaŋurnydja, bala ŋayi yan Djesuynydja dhupthurr munatha'lila, ga djämany ŋayi ŋunhi ŋurruk-nhirrparnydja djuḏum'kuŋala ŋuriŋi ŋälyuny nhanukiyingal ŋayi. Bala yan ŋayi ŋunhi mam'maraŋalnydja nhanukalnha bambaywalnha yolŋuwalnydja maŋutjilil, maŋutjin biḏi'yurr. 7 Ga nhanukal ŋayi buluny waŋan bitjarra, “Gatjuy marrtjin, bala bukun nhe dhu ḻupthun rurrwuyunmirra nhunapinya nhe ŋunhilin gapuŋurnydja guḻunŋura yäkuŋur Djäylamnha.” (Ga ŋunhiyi mayali' dhäruk Djäylamdja nhakun 'djuy'yunawuy'.) Bala dhunupan ŋayi ŋunhiyi ḏirramuny marrtjinan, bala yan rurrwuyunminan bukun ŋanyapinya ŋayi, ga dhunupan yan ŋayi ŋunhi maŋutjimirriyinan yulŋuny, nhäŋalnydja ŋayi manymakkuŋalnha dhikan, bala ŋayi roŋiyinany djartjaryurra nhanukiyingalnydja ŋayi wäŋalil maŋutjimirra. 8 Bala walalnydja ŋunhi gurruṯumirriynydja walal nhanukal, ga wiripuwurruynydja yolŋuy walal ŋunhi walal ŋuli ganha ŋanya nhänha ŋäthil ŋäŋ'thunawuy, walal nhäŋalnydja ŋanya, ŋayi gan marrtjinany räliny maŋutjimirra, bala walal waŋanhaminany bitjanminan, “Way, dhuwandja yolnha yolŋu? Dhuwandja ŋunhiyin bambaynha ḏirramu muka? ... ŋunhi ŋayi ŋuli ganha ŋäthil nhinanha, ga ŋäŋ'thuna yolŋuny walalany?” 9 Ga walal wiripuwurrnydja waŋan bitjarr, “Yo, ŋunhayin ŋayi ŋunhi yolŋuny.” Ga wiripuwurrnydja waŋan bitjarr, “Yaka ŋayi ŋunha ŋunhiyi yolŋu. Ŋunhany wiripu yolŋu, yurr balanya bili rumbalnydja dharaŋana nhakun ŋayi.” Bala ŋayiny ŋayipin lakaranhamin ŋunhiyin yolŋu ḏirramun bitjanminan, “Ŋarra muka dhuwal ŋunhiyi bili yan yolŋu, waŋgany yan,” bitjarr. 10 Bala walal ŋanya dhä-birrka'yurra bitjarr, “Nhaliy dhuwal nhe maŋutjimirriyinany?” 11 Ga ŋayiny ŋunhiyiny ḏirramuny buku-bakmaraŋal bitjarr, “Ḏirramuy dhuwal yolŋuy yäkuy Djesuy djäma munatha' djuḏum'kuŋal ŋälyu nhanukiyingal ŋayi, bala ŋayi mam'maraŋala ŋarrakal maŋutjilila, bala ŋayi waŋanan djuy'yurra ŋarrany balan gapulilnydja gulunlila yäkulil Djäylamlila rurrwuyunminyarawnha. Bala ŋarrany marrtjinan yan ŋunhiwiliyin gapulil, ga dhunupan ŋarra ḻupthurra rurrwuyunminan marrtjin ŋunhiliyin, bala yan ŋarra maŋutjimirriyinan yulŋuny, bira'yurra dhunupan.” 12 Ga walal ŋanya dhä-birrka'yurr bulu bitjarr, “Wanha dhika ŋayi yulŋuny ŋunhiyiny ḏirramu?” Ga ŋayiny buku-bakmaraŋal walalaŋguny bitjarr, “Yu-u-uw? Dhuŋa ŋarra. Yakan ŋarra marŋgi,” bitjarr.

Baratjiy mala dhä-birrka'yurr ŋunhi yolŋuny ŋunhi ŋayi maŋutjimirriyin

13 Bala walal yolŋuynydja walal garr'yurra ŋanya ŋunhiyiny ḏirramuny ŋunhi ŋayi dhawal-guyaŋan bambay, ga ŋunhi walal gäŋalnydja ŋanya balan Baratji yolŋuwalnydja walalaŋgal. 14 Yurr ŋayi ŋanya ŋunhi Djesuynydja ḏukmaraŋalnydja waluynydja ŋuriŋi Nhinanhamirriynha. 15 Ga walalnydja ŋunhi Baratjiynydja yolŋuy mala dhä-birrka'yurr ŋanya bitjarra, “Way, nhaliy nhe dhuwal maŋutjimirriyinany?” Bala ŋayiny ŋuriŋiyiny ḏirramuynydja lakaraŋal bitjarra, “Munatha' dhuwal ŋayi djäma Djesuy djuḏum'kuŋal, bala yan ŋayi mam'maraŋalnha ŋarrakal maŋutjilila. Bala ŋarra yan dhunupan rurrwuyunminany bukuny, bala yan ŋarra nhäŋala.” 16 Ga walalnydja ŋunhi wiripuwurrnydja Baratji mala waŋan bitjarra, “Dhuwaliyiny ŋunhi ḏirramu ŋunhi ŋayi bitjarryiny djäma, yakan nhakun ŋayi ŋunhiyiny God-Waŋarrwuŋuny djuy'yunawuy; ŋunhiny ŋayi rom-bakmaranhamirra yolŋu, bili ŋayi gi dhuwal yakan nhakun malthurr romguny dhiyakuny ŋunhi Nhinanhamirriwnydja waluw.” Ga walal wiripuwurruynydja waŋan ŋanya bitjarr, “Dhuwurr-yätjkurruynydja yolŋuy ŋuli gi dhuwal yakan balanyayiny djäma ganydjarr yindiny ga ŋoy-ganyim'thunamirrnydja rom, nhakun ŋayi ŋuriŋiyi ḏirramuy.” Bala walal gan yan mala-wulkmaranhaminan märrma'lila maŋutjilil; wiripuwurrnydja yolŋu walal gali'ŋur dhärran nhanukala Djesuwala, ga wiripuwurruynydja gan nyamir'yurra ŋanya, yätjkurr-lakaraŋala. 17 Ga bulu walal dhä-birrka'yurr ŋanya ŋunhiyiny ḏirramuny bitjarr, “Ŋayi nhuna dhuwal maŋutjimirriyaŋalnydja muka? Nhaltjanna nheny ga ŋanya guyaŋa? Yol bili ŋayi ŋunhi yolŋuny?” Ga ŋayiny buku-bakmaraŋal walalaŋguny bitjarr, “Ŋunhiyiny dhuwal yolŋu God-Waŋarrwun djawarrkmirr,” bitjarr. 18 Ga walalnydja ŋunhi ŋurruḏawalaŋuny Djuw mala yolŋu mala bäyŋun märr-yuwalkmirriyinya ŋurikiyiny yolŋuw ŋunhi ŋayi dhawal-guyaŋan bambay yan. Bala walal wäthurra ŋunhi ŋurruḏawalaŋuny yolŋu walal ŋäṉḏi'mirriŋuwnha nhanukalaŋaw ga bäpa'mirriŋuwnha. 19 Bala walal gan dhä-birrka'yurra maṉḏanhany bitjarra, “Way maṉḏa, muka dhuwandja nhumalaŋ yothu ḏirramu? Ga nhumany ga nhaltjanna ŋanya lakaram? Bambay ŋayi dhawal-guyaŋan? Dhuwal ŋayi ga nhäman dhiyaŋuny bala. Ga nhaliynha ŋayi dhuwal maŋutjimirriyinany?” bitjarr. 20 Ga maṉḏa nhanŋu ŋunhi ŋäṉḏi'mirriŋuny ga bäpa'mirriŋuny bitjarr buku-bakmaraŋal walalaŋguny, “Marŋgi linyu dhuwal, linyalaŋ muka dhuwali yothuny ḏirramuny. Yuwalk ŋayi dhuwali bambaynydja yan dhawal-guyaŋan. 21 Yurr yakan linyu dhuwal marŋgi nhaliy ŋayi dhuwali maŋutjimirriyin, ga bäyŋuyi yan linyu marŋgi yolthu ŋanya dhuwal yolŋuy maŋutjimirriyaŋal. Gatjuy, nhumapi ŋanya dhu dhä-birrka'yun; bilin ŋayi ŋunhi yindin yolŋu. Ŋayi dhu gänan lakaranhamirr nhumalaŋgal.” 22 Ga ŋunhi maṉḏa ŋäṉḏi'mirriŋuynydja nhanukal ga bäpa'mirriŋuynydja bitjarryiny lakaraŋal, bili maṉḏa gan ŋunhi barrarin ŋurikiwurruŋ ŋunhi ŋurruḏawalaŋuw yolŋuw walalaŋ, bili ŋuriŋiwurruy ŋurruḏawalaŋuynydja yolŋuy walal ŋäthil yan dhäruktja nhirrpar bitjarrnydja, “Ŋunhi dhu ŋayi ŋula yolthu yolŋuy lakaram Djesunhany bitjandja ŋunhi ŋayiny Maŋutji-dhunupayanhawuy yolŋu bitjandja, ŋanapurrnydja ŋanya dhu ŋunhiyiny yolŋuny dhunupan ŋurrkaman, dhawaṯmaraman beŋurnydja ŋunhi Djuwskalnydja buku-ḻuŋ'maranhamirriŋur buṉbuŋur.” 23 Yo, maṉḏany ŋunhi ŋäṉḏi'mirriŋuny ga bäpa'mirriŋuny nhakun barrarinan dhunupawnydja lakaranharaw, bala maṉḏa waŋan bitjarra, “Gatjuy, dhä-birrka'yurra walal ŋanyapinyan; bilin ŋayi ŋunhi yindin yolŋu.” 24 Ga bulu nhakun walal wäthurr nhanŋu ŋurikiyi yolŋuw ŋunhi ŋayi dhawal-guyaŋan bambay, bala walal waŋanany nhanŋu bitjarra, “Go, yuwalknha yänan lakaraŋuny ŋanapurruŋgal, wokthurra manapul nhanŋu God-Waŋarrwuny, bili ŋanapurrnydja marŋgi warray nhanŋu ŋurikiyiny ḏirramuw yäkuw Djesuwnydja; dhuwurr-yätjkurra ŋayi ŋunhiyiny yolŋu.” 25 Ga ŋayiny ŋunhiyiny ḏirramu bitjarr warray waŋan, “Mak ŋayi bäy dhuwurr-yätjkurr, nhä mak bäyŋu. Yaka ŋarrany dhuwal marŋgi. Yurr waŋganygu yan ŋarra dhuwal marŋginy, dhiyak yan gam'. Ŋäthilnydja ŋarra ŋunhi bambay yan muka, ga dhiyaŋuny bala ŋarra ga dhuwal nhäman.” 26 Ga buluyi walal ŋanya dhä-birrka'yurr bitjarr gam', “Nhaltjarr bili ŋayi nhuna djämany? Nhaliy ŋayi nhuna ŋula maŋutjimirriyaŋalnydja?” 27 Ga ŋayiny buku-bakmaraŋal bitjarr, “Bili muka ŋarra nhumalaŋgal gan ŋunhi lakaraŋalnydja, yurr nhumany ŋunhi bäyŋu warray buthuru-bitjuna. Nhaku nhumalaŋgal ŋarra dhu ga buluny lakaram? Nhaltjan bili nhuma ga dhuwal, djälthirra nhanŋu malthunarawnha? Nhuma wiripuny dhuwalawurr ?” 28 Bala walalnydja ŋunhi ŋurruḏawalaŋuny yolŋu walal ŋoy-dhärran nhanŋu, ŋarrtjurra manapar ŋanya, ga waŋanany walal nhanŋu bitjarra, “Nhe mak nhanŋu ŋurikiyiny malthunamirr; ŋanapurrnydja dhuwal Mawtjitjku warray malthunamirr. 29 Ŋanapurrnydja dhuwal marŋgi ŋunhi God-Waŋarrnydja gan dhuwal waŋan Mawtjitjkal warray. Yurr dhuwaliyiny ḏirramu mulkurun, ŋula wanhaŋuwuynha, yakan ŋanapurr marŋgi nhanŋu dhiyakiyiny ḏirramuw.” 30 Ga ŋayiny ŋunhiyi ḏirramuny waŋan bitjarr, “Nha? Ŋayi muka dhuwal ŋarranhany ḏukmaraŋal, maŋutjimirriyaŋalnydja ŋuriŋiyi ḏirramuy. Ga nhumany ga dhuwal lakaram ŋanya yanbi ŋayiny ŋula wanhaŋuwuynha? Bawa'mirra nhumalaŋguŋ dhuwaliyi guyaŋanhawuynydja mayali'miriwnha! 31 Marŋgi muka napurr dhuwal God-Waŋarrwuny. Yaka muka ŋayi ŋuli gi buthuru-bitjurr yätjkurruwnydja yolŋuw; yuwalktja ŋayi ŋuli ga ŋunhi buthuru-bitjundja ŋurikiwurruŋgun yan yolŋuw walalaŋ ŋunhi walal ŋuli ga märr-ŋal'yun nhanŋu, buku-ŋal'yun manapan manymakkum, ga dhäruk walal ŋuli ga märram ŋanya. Ga balanyarawyin yolŋuw walalaŋ ŋayiny ŋuli ga ŋunhi God-Waŋarrnydja buthuru-bitjun.” 32 “Yakan gi dhuwal ŋula yolthuny yolŋuy ganydjarr gäŋu maŋutjimirriyanharawnydja ŋurikiny yolŋuw ŋunhi ŋayi ŋuli dhawal-guyaŋa bambay. Beŋur bili ŋurru-yirr'yunaŋur, limurr bäyŋu ŋula ŋänha balanyayi yolŋuny. 33 Ŋuli balaŋ ŋayi Djesu ŋula yolnydja yolŋu, ga yakany God-Waŋarrwuŋ djuy'yunawuy, ŋayiny balaŋ ganha ŋunhi bäyŋun djäma bitjanayiny.” 34 Ga walalnydja ŋunhi ŋurruḏawalaŋuny yolŋu walal waŋan balany nhanŋuny bitjarr warray, “Nheny dhuwal yätjkurr yan yolŋu, beŋur bili yan ŋunhi nhe dhawal-guyaŋan, ga baḏak dhuwal. Nhaltjanna nhe ga dhuwal guyaŋany? ... ŋanapurrunhan nhe ga dhuwal marŋgikumany?” Bala walal ŋanya ŋurrkaŋala dhawaṯmaraŋala beŋuryiny buṉbuŋurnydja buku-ḻuŋ'maranhamirriŋurnydja.

Yolŋu walal ŋayaŋu-bambaymirr

35 Ga dhunupan ŋayi ŋunhi Djesuynydja ŋäkula ŋunhi ḏirramunhany ŋunhi walal ŋanya ŋurrkaŋal dhawaṯmaraŋal, bala ŋayi marrtjin maḻŋ'maraŋalnydja ŋanya warraŋula, ga dhä-birrka'yurrnydja ŋayi ŋanya ŋunhi bitjarra, “Way, nhaltjan nhe ga dhuwal? ... ŋula muka nhe ga Yolŋuwnydja Gäthu'mirriŋuw märr-yuwalkmirriyirr?” 36 Ga ŋayiny ŋunhiyiny yolŋu ŋunhi ŋayi ŋäthilnydja bambay yan gan nhinan, waŋan ŋayi bitjarr, “Yol bili ŋayi dhikany yolŋu? Lakaraŋun ŋarrakal go, märr ŋarrany dhu märr-yuwalkthirra nhanŋu.” 37 “Bili muka nhe ŋanya dhuwal nhäŋalnydja,” bitjarr ŋayiny Djesuny. “Ga dhuwanna ŋayi yulŋuny waŋan ga nhokal ŋunhiyiny yolŋu.” 38 Ga dhunupan ŋayi ŋunhiyiny yolŋu waŋan bitjarra, “Garray, ŋarrany nhuŋu dhuwal märr-yuwalkthinan,” bitjarr. Bala ŋayi yan bun'kumu-djipthurra, ga bulu nhakun ŋayi buku-ŋal'yurrnydja muka nhanŋu. 39 Ga dhäŋur beŋuryiny yalalany ŋayi Djesuny waŋan walalaŋ yolŋu'-yulŋuwnydja bitjarra, “Dhiyakiyin ŋarra ŋunhi gämurruwny'tja marrtjin räliny dhipalnydja munatha'lilnydja, märr dhu yolŋuw walalaŋ yätjkurrnydja mala rom warraŋulthirra; ga dhuwalatjandhin dhu ŋunhi yolŋuy walal bambaymirriynydja nhäman. Ga ŋunhiny yolŋu ŋunhi ŋayi ŋuli ga lakaranhamirr ŋanyapinya ŋayi yanbi ŋayi maŋutjimirr, ŋunhiyiny dhu ga yolŋu bambaynha yan nhina.” 40 Ga walalnydja ŋunhi wiripuwurruynydja Baratjiy mala ŋäkula ŋanya Djesunhany balanyawuyyiny waŋanhawuy, bala walal waŋanan bitjarra, dhä-birrka'yurrnydja ŋanya Djesuny, “Way, ŋanapurruny nhe ga dhuwal bambay lakaramany?” 41 Ga ŋayiny Djesuny waŋan bitjarr, “Ŋuli nhuma yuwalktja bambay, God-Waŋarryuny nhuna dhu yakan dhä-gir'yun ŋunhiŋuwuyyi yätjkurruwuynydja djämapuy. Yurr nhumany ga dhuwal lakaranhamirr yanbi nhuma maŋutjimirr mala, ga yanbi nhuma marŋgin bukmakkun Godkalaŋawnydja romgu, yurr God-Waŋarryuny nhumalany dhu ŋunhi dhä-gir'yunna yan, bili nhuma ŋuli ga ŋunhi romnha nhanŋu bakmaram.”

DJON 10

Yuwalk wäyin-djägamirr ga nyäḻ' wäyin-djägamirr

1 Djesuny ŋunhi waŋan bitjarr, “Yuwalknha ŋarra nhumalaŋ dhu dhuwandja lakaram. Warrakan'-djägamirriynydja yolŋuy ŋuli ŋunhi galkan nhanŋuwuynydja ŋayi bimbiny mala wäŋalil ḻoḻulil, ga ŋayipiny ŋuli ŋunhiyi wäyin-djägamirrnydja yolŋu gulŋiyirryi ŋuliwitjandhi dhurrwarakurr. Ga ŋuli ŋayi dhu ŋunhi ŋula yol yolŋu ŋal'yun gandarrkurrnydja, ga yakany ŋayi dhu gärri ŋuliwitjandja ŋunhi dhunupawurrnydja dhurrwarakurr, ŋunhiyiny ŋayi yolŋu balanyayiny rom-bakmaranhamirra, manaŋinyarawnha ŋayi dhu ga marrtji ga bunharawnha. 2 Ga dhunupany ŋayi dhu ŋunhi yolŋu gärri ŋuliwitjandhi dhurrwarakurrnydja yan, ŋunhiyin ŋayi ŋunhi yuwalktja yan djägamirr ŋurikiyi warrakan'kuny malaŋuw. 3 Bala ŋayi ŋuli ŋunhiyi wiripuny yolŋu dhurrwara-djägamirrnydja marŋgithirra nhanŋuny ŋurikiny yolŋuw djäga-manymakmirriwnydja, bala ŋayi ŋuli yan ḻapmaraman nhanŋu dhurrwarany. Ga bimbiynydja malaŋuy ŋuli ŋunhi ŋämany dharaŋana rirrakaynydja ŋunhi djägamirrinhany walalaŋguwuy walal. Ŋayi ŋuli ŋunhi warrakan'kuny malaŋuw nhanukiyingalaŋaw ŋayi wäthundja, waŋga'-waŋganynha yan ŋayi ŋuli walalany yäku-lakaramany, bala ŋayi ŋuli dhawaṯmaraman yan walalany ŋurru-warryunna. 4 Ŋunhi ŋayi ŋuli bitjandhiyiny dhawaṯmaramany nhanŋuwuy ŋayi ŋunhi warrakan'nhany, ga ŋayipiny ŋuli ga ŋunhi marrtji ŋurruŋun, ga walalnydja ŋuli marrtji malthunna nhanŋu, bili walalawuynydja ŋunhi warrakan'tja mala marŋgi muka nhanŋu rirrakaywuny. 5 Yakan walal dhu ŋunhi bimbiny mala malthun ŋula yolkuny yolŋuw wiripuŋuwnydja; yänan mak walal ŋuli ŋunhi barrkuwatjthirra mulkuruwalnydja yolŋuwal, bili yakan walal marŋgi ŋurikiyiny mulkuruwnydja yolŋuw rirrakaywu.” 6 Yo. Ŋayiny gan ŋunhi Djesuynydja dhuwaliyiny dhäruk lakaraŋal dhulmu-mayali'mirrnydja ŋurikiwurruŋgun ŋunhi ŋurruḏawalaŋuwnha yolŋuwnydja walalaŋ ga rom-djägamirriwnha mala, yurr walalnydja ŋunhi yaka warray nhanŋu mayali' dharaŋana ga märranha.

Djesuny dhuwal djäga-manymakmirr

7 Ga bulu nhakun ŋayi Djesu lakaranhamin ŋanyapinya ŋayi bitjanmin gam', “Märr-yuwalk ŋarra nhumalaŋ ga dhuwandja lakaram. Ŋarra dhuwal dhurrwarany ŋurikiyiny ŋunhi bimbiwnydja malaŋuw gärrinyaraw. 8 Ŋäthilnydja ŋunhi wiripuwurr muka yolŋu walal marrtjin räli, bala walal gan ŋunhi lakaranhaminany bitjanminan, ‘Ŋarra dhuwal yuwalktja wäyin-djägamirr,’ bitjarra. Yurr yolŋuny walal ŋunhi yuwalktja ŋunhiwurryin rom-bakmaranhamirra mala. Ga walalnydja ŋunhi bimbiynydja mala ŋäkulnydja rirrakaynydja walalany ŋamuŋala, ga bäyŋuyi yan walal ŋunhi malthunany walalaŋ. 9 Yo, ŋarrapi muka dhuwal dhurrwarany. Ŋuli nhe dhu ŋula yol yolŋu gärri ŋarrakalaŋuwurrnydja, nheny dhu ga walŋan yan nhina; marrtjiny nhe dhu ga ŋunhi bala-rälin gärriny ga dhawaṯthundja ŋarrakalaŋuwurra gunganhawurrnydja, bala nhe dhu ŋunhi maḻŋ'maramany bulun manymaknha dhikan ŋathany mala. 10 Ŋayiny ŋuli ga ŋunhi manaŋa-ḏumurrnydja yolŋu marrtji räliny manaŋinyaraw ga bunharaw murrkay'kunharaw, baḏuwaḏuyunaraw yan. Ga ŋarrany dhuwal marrtjin räli, märr nhumany dhu ga walŋan yan nhina, bulun dhika walŋa manygarrayinyamirra.” 11 “Yo. Ŋarra muka dhuwal djäga-manymakmirrnydja. Ŋarrany ŋuli ga ŋunhi djäga nhumalaŋ ŋamatham yan, bitjan nhakun ŋuli ga ŋunhi warrakan'-djägamirr yolŋu manymakkum yan djäga warrakan'ku malaŋuw nhanukiyingalaŋuw ŋayi. Ŋayin ŋunhi djäga-manymakmirra yolŋu dhu gurrupanmirrnydja ŋanyapinya ŋayi dhiŋganharawnydja, märr walalnydja dhu ga bimbiny mala nhanŋu walŋan yan nhina. 12 Ga ŋuli balaŋ walal dhu ŋunhi wiripuŋuwalnydja yolŋuwal djägaŋur, ŋurikalnydja ŋunhi ŋayi yaka yuwalk maraŋu warrakan'-djägamirr, ga yakayi yan ŋayi ŋunhi yuwalktja yolŋuny bimbi-waṯaŋuny, ŋunhi ŋayi dhu ŋuriŋiyiny yolŋuy nhäma maḏakarritjnhany wärraŋnha marrtjinyawuynydja räliny, bala ŋayi dhu ŋunhi dhunupan yan waṉḏirra, ŋapa-ŋayathaman nhanŋu, barrarirra manapan, bala dhunupan bala yan ŋayi dhu ganarrthaman ŋunhi bimbinhany malaŋuny. Bala ŋayiny dhu ŋuriŋiyiny wakinŋuynydja wuŋgandhu wärraŋdhuny djaw'-djawyunna marrtji, buman barrkuwatjkuman ŋunhiyi bimbinhany malaŋuny. 13 Yo, ŋayiny dhu ŋunhi wiripuny yolŋu waṉḏirra, ganarrthaman ŋayi dhu ŋunhi bimbinhany malaŋuny, bili ŋayiny ŋuli ga ŋunhi djäma, märranharaw ŋula nhaku malaŋuw rrupiyaw yan; yaka ŋayi ŋuli gi ŋunhi yuwalkkuŋuny märryuny ŋayathul ŋunhi bimbinhany mala.” 14-15 “Yo, ŋarrapi dhuwal djäga-manymakmirrnydja. Ga ŋarrany dhuwal marŋgi ŋarrakiyingalaŋawnydja ŋarra yolŋuw walalaŋ, ga walal marŋgi ŋarraku, balanya bili yan dharaŋana nhakun ŋayi Bäpa ŋarraku marŋgi, ga ŋarra nhanŋu Bäpaw marŋgi. Yo, ŋarrany warray dhu ŋarrapiny dhiŋgam, walŋa-gurrupanmirra ŋarra dhu ŋarrakalaŋawnydja yolŋuw walalaŋ, märr walalnydja dhu yakan dhiŋgam, walŋan yan walal dhu ga nhina. 16 Ga wiripuny mala ŋarraku bimbi ga nhina ŋunha bala wiripuŋuwal goŋŋur; ŋarrany dhu märraman walalany, bala walal dhu ŋäman ŋarrany rirrakaynydja dharaŋana yan, bala yan marrtjin ŋarrakal, waŋgany-manapanmirra dhu waŋganylila. Yo, walalnydja dhu ŋunhiwurryiny ŋarrakalaŋumirrnydja yolŋu walal bukmaknha yan waŋganynha malany, ga ŋarrapi dhu yan waŋgany walalaŋ djägamirrnydja.” 17 “Yo, God-Waŋarryuny Bäpaynydja ŋarranhany mirithirr warray ga märryu-ŋayatham, bili ŋarrany dhu dhuwal gurrupanmirra dhiŋganharawnha, märr ŋarrany dhu walŋa muka märramdhi ŋarrakuwuynydja ŋarra. 18 Bäyŋu gi dhuwal ŋula yolthu ganydjarrnydja gäŋu bunharawnydja rakunygunharawnydja ŋarraku, yakan dhu ŋunhi ŋula yolthuny djaw'yun ŋarrakuny walŋa. Ŋany ŋarrapi yan dhu ŋunhi walŋany gurrupanmirr ŋarranhawuynhany ŋarra dhiŋganharawnydja, ga ŋarrapiyi yan ga dhuwal ganydjarrnydja gäma märranharawnydja roŋanmaranharawnydja ŋarrakuwuynydja ŋarra walŋaw beŋuryiny ŋunhi dhiŋganhaŋurnydja, bili bitjarryin ŋayi ŋunhi Bäpaynydja ŋarrakal romdja nhirrpar ŋarraku.” Ga bitjarra ŋayi gan ŋunhi Djesu lakaranhaminany ŋanyapinyany ŋayi. 19 Ga walalnydja ŋunhi Djuw malany yolŋu walal barrkuwatjkunhamirra märrma'lila malalil ŋuriŋiny dhärukthu. 20 Wiripuwurruynydja yolŋuy walal ŋanya gan Djesunhany lakaraŋal bitjarra, “Bawa'mirra ŋayi dhuwali. Wakinŋun nhanukal ga dhuwal birrimbirr gärri. Yakan walal buthuru-bitjurr nhanŋu dhärukku.” 21 Ga walal ŋunhi wiripuwurrnydja yolŋu'-yulŋu waŋan bitjarra, “Yaka dhuwal ŋayi wakinŋumirr birrimbirrmirr. Nhanŋuny ŋunhi dhäruk latju' warray dhika. Bili yakan ŋuli gi dhuwal wakinŋumirriynydja birrimbirrmirriy maŋutjimirriyaŋ bambaynhany yolŋuny.”

Ŋurruḏawalaŋu mala Djuw mala Djesuw ŋuyulkthin

22 Yo. Ŋunhiyiny walu bilin bunanan ŋurikiyiny buŋgulwu ŋunhi walal gan märr-yiŋgathin, buku-gurrpar ŋuriki Godkalaŋawnha buṉbuw. Ga dharrwan yolŋuny walal marrtjin ŋunhi ḻuŋ'maranhaminany Djurutjalamlilnydja wäŋalil, yurr wäŋany ŋunhi dharratharrayan balanyamirriyyiny. 23 Ga ŋuriŋiyiny waluy, bala ŋayiny gan ŋunhi Djesuny marrtji'-marrtjinan ŋuliwitjarryin buku-ŋal'yunamirriwurra buṉbukurr, yurr warraŋulkurra, ŋunhi walal ŋuli ganha lakaranha ŋunhiyi “Djalamangu Warraw' Nhinanhapuy”. 24 Bala walalnydja ŋunhi yolŋuynydja walal nhäŋala ŋanya, bala walal marrtjin dhunupan ḻuŋ'thurra, bala dhä-birrka'yurrnydja walal ŋanya bitjarra gam', “Nhämunha'mirr ŋanapurr dhu dhika galkundja? Gatjuy mak lakaraŋun napurruŋgal dhunupan yan. Yol nhe dhuwal yolŋuny? Dhuwanna nhe ŋunhi Maŋutji-dhunupayanhawuynydja yolŋu muka?” 25 Bala ŋayiny Djesuny buku-bakmaraŋala waŋan bitjarra, “Bili muka ŋarra nhumalaŋgal gan ŋunhi lakaraŋalnydja, ga nhumany yaka warray ŋarrakuny märr-yuwalkthinya. Ŋarrany ŋuli ga dhuwal djäma ŋarrakalaŋuwal Bäpawal yäkukurr. Nhäŋu ŋathil walal ŋarraku djäma, bala marŋgithin, yol bili ŋarra dhuwal yolŋuny. 26 Yurr yakan nhuma ŋuli gi dhuwal märr-yuwalkthiny ŋarraku, bili nhumany dhuwal ŋunhiwurryiny yolŋu walal yakan ŋarrakalaŋumirrnydja mala.” 27 “Yo. Ŋarrakalnydja yolŋuy walal ŋuli ga ŋunhi dharaŋan warray ŋarranhany rirrakay, ga ŋäma walal ŋuli ga, bala walal ŋuli yan malthunna ŋarraku, bitjan nhakun ŋuli ŋunhi bimbiy ŋäma dharaŋan nhanŋuwuy ŋayi djägamirrin rirrakay, bala yan malthunna nhanŋu ŋuli ŋurikiyi yolŋuwnydja. Ŋarrany dhuwal marŋgi ŋarrakalaŋawnydja yolŋuw walalaŋ, bala walal ŋuli yan malthunna ŋarrakuny. 28 Ŋarran ŋuli ga ŋunhi walalaŋguny gurrupan walŋa weyinŋuwnydja nhinanharaw. Ga bäyŋun walalany dhu ŋunhi djaw'yundja ŋula yolthuny ŋarrakalaŋaŋurnydja goŋŋur; ŋarrany dhu ga ŋarrapi yan ŋayathamany walalany baṯ bitjandja. 29 Bäpaynydja walalany ŋunhi gurruparnydja ŋarrakalnha goŋlilnydja, ga ŋayiny Bäpany ŋarraku mirithirr warray yindi, bulu warray ga djuḻkmaram ŋula yolnhany mala; yakan ŋayi dhu ŋunhi ŋula yolthuny yolŋuy djaw'yundja walalany beŋurnydja ŋunhi ŋarrakalaŋuwalnydja Bäpa'mirriŋuwal goŋŋur. 30 Ga linyuny dhuwal Bäpany ŋarraku ga ŋarrapiny, waŋganyŋur dhuwal linyuny,” Bitjarr ŋayi gan ŋunhi Djesu waŋanany. 31 Bala walalnydja ŋunhi yolŋu'-yulŋuynydja guṉḏa warray marrtjin djoṉguŋal, bunharawnha nhanŋu Djesuw. 32 Bala ŋayiny Djesuny waŋan walalaŋguny bitjarra, “Way, dharrwamirr muka nhuma gan ŋunhi nhäŋalnydja ŋamakurrnydja mala djämany ŋarrakuŋuny, ŋunhiyiny djäma ŋunhi ŋayi ŋarrakal Bäpay gurrupar. Ga nhäpuynha dhika djämapuy nhuma dhu ŋarranhany buma?” 33 Ga walalnydja ŋunhi buku-bakmaraŋal nhanŋuny bitjarra, “Yaka napurr nhuna dhu dhuwal buma dhiyaŋ guṉḏay manymakpuynydja djämapuy. Bumany napurr nhuna dhu dhuwal waŋganybuy yan gämurru'wuynydja, ŋunhi nhe ŋuli ga märr-warku'yunmirr waŋa, yanbi nhumany rrambaŋin God-Waŋarrnydja.” 34 Ga ŋayiny Djesuny buku-bakmaraŋal bitjarra, “Dhuwaliyin ŋunhi wukirriwuynydja nhumalaŋ rom, ŋunhi ŋayipiny gan God-Waŋarrnydja waŋan bitjarr warray gam', ‘Nhumany dhuwal waŋarr mala yan,’ bitjarr. 35 Ŋuruŋuny ga ŋunhi djorrayny'tja lakaram yuwalk yan, ga dhärran dhu ga yan bitjanna bili weyinŋumirra. Ga God-Waŋarryuny ŋayipiny ŋunhi yäku-lakaraŋal yolŋunhany walalany waŋarr mala' bitjarr, ŋunhiwurrunhany yolŋuny walalany ŋunhi ŋayi gan dhäruk gurrupanmin ŋanyapinya ŋayi walalaŋgal ŋäthil. 36 Yo ŋarrany muka ŋayi ŋunhi Bäpaynydja gänaŋ'maraŋal bala ŋayi ŋarrany djuy'yurra rälin munatha'lila. Ga nhakun nhumany ga dhuwal bitjandja waŋa yanbi ŋarra gi dhuwal dhä-wiripuŋuyin waŋi, bili ŋarra ŋunhi bitjarryi lakaranhamin ŋunhi ŋarrany dhuwal God-Waŋarrwu Gäthu'mirriŋu? 37 Nhäŋu ŋathil walal dhuwal ŋunhi djämapuy mala ŋarrakuŋ, bala mala-djarr'yurra. Ŋuli balaŋ ŋarraku bäyŋuny djäma beŋurnydja ŋunhi nhanukuŋuny God-Waŋarrwuŋuny, ŋunhiyiny balaŋ nhumany ganha yakan märr-yuwalkthinya ŋarrakuny. 38 Ga ŋunhi ŋarra dhu ga djäma nhanukiyinguŋuny yan God-Waŋarrwuŋuny gurrupanawuy, nhumany yänan biyakun märr-yuwalkthin ŋarrakalaŋawnydja djämaw, bäydhi nhuma gi ŋunhi yakany märr-yuwalkthi dhärukkuny ŋarraku, ŋunhi nhaltjan ŋarra ga waŋa. Yo, biyakun yänan märr-yuwalkthin ŋarraku, märr nhuma dhu marŋgithirra bala dharaŋana, ŋunhi linyuny dhuwal waŋgany yan, bili ŋayiny Bäpany ŋarrakal, ga ŋarrany nhanukal Bäpawal.” Bitjarra ŋayi gan ŋunhi Djesuy lakaraŋalnydja. 39 Bala walalnydja ŋunhi yolŋu'-yulŋuny bulun dhika ŋoy-dhärran, maḏakarritjthinan manapar nhanŋu, walal balaŋ ŋanya ŋunhi ŋayathanhan. Bala ŋayiny Djesuny dhunupan yan winya'yurra walalaŋgal. 40 Bala ŋayi dhäŋur beŋuryiny Djesuynydja ganarrthaŋala ŋunhiyiny Djudiyany wäŋa, bala marrtjinan balayi roŋiyindhi buḏapthurr mayaŋgu Djodinbuywu. Ga ŋunhi ŋayi bunanany ŋunhiliyiny wäŋaŋur, ŋunhilin ŋunhi ŋayi ŋuli ganha ŋunhi Djondhuny ḻiya-ḻupmaranhany, bala ŋayi gan nhinanan ŋunhiliyin Djesuny. 41 Ga dharrwan yolŋuny walal marrtjin ḻuŋ'thurrnydja nhanukal ŋunhiliyiny wäŋaŋur, bala walal gan ŋunhi waŋanhaminany bitjanminan, “Djondhuny ŋuli ganha yaka warray djäma balanyayi ganydjarryu yindiy, yan ŋayi gan ŋunhi lakaraŋal maŋutji-dhunupayaŋalnydja dhuwaliyi ḏirramunhany. Ga bukmak nhä mala ŋayi gan ŋunhi lakaraŋal ŋanya yuwalk yan.” 42 Ga dharrwan gan ŋunhi yolŋuny walal märr-yuwalkthinany nhanŋun Djesuwnydja ŋunhiliyiny wäŋaŋur.

DJON 11

Lätjuritj dhiŋgaŋal

1-2 Ga yolŋu yäku Lätjuritj gan rirrikthurr ŋunhili wäŋaŋur yäkuŋur Bithini. Ga yapa'mirriŋuny maṉḏa nhanŋu ŋunhi Meri ga Mätha. Dhuwandja ŋunhi Meriny yäku miyalk ŋunhi ŋayi buŋgan bäw'nha rarryurr Garraywala Djesuwala ḻukulil, bala ŋanya ŋayi ŋunhi mulka'kuŋalnydja ḻukuny marwatthun nhanukiyingal ŋayi. 3 Bala maṉḏa ŋunhi yapa'mirriŋuny maṉḏa dhäruk djuy'yunminan nhanŋun Djesuwnha lakaraŋala ŋunhi nhanŋu gan ḻundu'mirriŋuny Lätjuritjtja rirrikthurra. 4 Ga ŋunhi ŋayi Djesuy ŋäkulnydja ŋanya Lätjuritjnhany, bala ŋayi yan waŋanany bitjarra, “Ŋunha ŋayi rirrikthurr, yurr yakan ŋayi dhu ŋunha dhiŋgamany. Rirrikthurrnydja ŋayi ŋunha, märr dhu dhuwaltjandhin ŋunhi rerriwurra yolŋuynydja walal nhäman latjuny' ŋunhi God-Waŋarrwuny ganydjarrmirrnydja rom, bala walal dhu wokthunna nhanŋu ŋurikiyiny ŋunhi Godkalaŋawnydja Gäthu'mirriŋuw.” 5 Manymak. Mirithin yan ŋayi gan ŋunhi Djesuny marrkapthurr Mäthawnydja ga Meriwnydja ga nhanŋuwuynydja nhakun Lätjuritjkuny. 6 Ga ŋunhi ŋayi Djesuy ŋäkulnydja ŋanya rerrililnydja, ga yakan ŋayi ŋunhi bondiny guwatjmanna walalany, nhinanan ŋayi gan ŋunhi ŋunhilin banydjin yan wäŋaŋura, yan bili ga märrma' munha djuḻkthurr. 7 Bala ŋayi Djesuynydja waŋanan nhanŋuwuy ŋayi malthunamirrinhany mala bitjarra, “Go limurr marrtjin roŋiyirra Djudiyalilyi makarrlil wäŋalil.” 8 Ga walalnydja ŋunhi malthunamirrnydja mala nhanŋu waŋan, “Way Garray. Märr-barpuruny ŋunhi Djudiyapuynydja yolŋu walal ga ŋayan'tharran bunharawnha nhuŋu, walal balaŋ ganha bunhan nhuna guṉḏaynha rakunygunhan. Ga nheny ga dhuwal balayi bili djälthirr roŋiyinyaraw ŋunhiwiliyi bili wäŋalil?” 9 Bala ŋayipiny Djesuny waŋan walalaŋ bitjarra, “Waluny ŋuli ga dhuwal dhärra walupuynydja märr-weyin, ga yurrnha nhakun ŋuli ŋunhi munhawuyirrnydja, munhany ŋuli yupthun. Ŋunhi ŋuli ga yolŋu marrtji walupuynydja, ŋayiny ŋuli ga ŋunhi marrtjiny ŋamathaman, yakan ŋayi ŋuli ŋula galkirriny, bili baḏayala'mirr muka dhuwal wäŋany. 10 Ga ŋunhi nhakun ŋayi ŋuli yolŋu marrtji munhawuny, ŋunhiny ŋayi ŋuli yan ḏaŋgalkthunna galkirrin, bili baḏayala'miriwnha ŋunhiny wäŋa.” 11 Ga ŋunhi ŋayi gan Djesu bitjarryiny waŋan, ga buluny ŋayi waŋan bitjarra, “Lätjuritjtja, ŋunhi ḻunduny limurruŋ, yakurrnha ga ŋorra. Yurr ŋarrapiny dhu dhuwal marrtjin bala dhirr'yunna ŋanya.” 12 Bala walalnydja ŋunhi malthunamirrnydja mala nhanŋu waŋan bitjarr warray, “Way Garray. Ŋunhi ŋayi ga ŋunha yakurrnydja ŋorra, ŋayiny dhu ŋunhi ŋamathirra balanyarayyiny ŋorranharaynydja.” 13 Yurr ŋayi gan ŋunhi Djesuy mayaliny' lakaraŋal ŋanya rakunydhinyawuynha, yurr walalnydja gan ŋunhi malthunamirriynydja mala nhanukal guyaŋan yanbi ŋayi gan ŋunhi mayali' lakaraŋal waŋganybuy yan yakurrpuy ŋorranhawuy. 14 Bala ŋayi Djesuynydja dhunupayaŋala yan lakaraŋal walalaŋgal bitjarra, “Yolŋuny ŋunha bilin dhiŋgaŋala, 15 ga ŋarrapiny ga dhuwal galŋa-djulŋithirra mirithirra ŋunhi ŋarra bäyŋu ŋunhiliyi nhanukal, bili ŋulatjandhin nhuma dhu ŋunhi märr-yuwalkthirrnydja. Go limurr marrtjin nhanukal.” 16 Bala ŋayi waŋganydja yolŋu yäku Dumitjtja, ŋunhi ŋayi wiripuny yäku Yaŋara-Märrma', waŋanan ŋunhi wiripuwurruŋgalnydja malthunamirriwal walalaŋgal bitjarra, “Go limurr marrtjin malthunna Garraywun, märr limurr dhu rrambaŋin dhiŋgamany.” Bala walal marrtjin wäŋgaŋala balan Bithinilila wäŋalil.

Djesu dhuwal yuwalktja walŋa, ga bulu ŋayi walŋa-gurrupanamirr

17-19 Ga ŋunhi ŋayi Djesu bunanany ŋunhiliyiny Bithininy wäŋaŋur bala ŋayi ŋäkula ŋunhi Lätjuritjtja gan märrkitjthinan mathirraŋura, ga ḏämbumiriwnha nhanŋu ŋunhi waluny ŋunhiliyiny mathirraŋurnydja. Yurr ŋunhi Bithininy wäŋa galki Djurutjalam, ga dharrwaynha ŋunhi yolŋuynydja walal wäŋa Djudiyapuyyuny guwatjmarnydja maṉḏany Mäthanhany ga Merinhany, marrparaŋgunharawnydja maṉḏaŋ, yukuyuku'mirriŋuwalnydja bäpurrulil. 20 Bala ŋayi Mäthaynydja ŋäkula ŋanya Djesunhany bunanhawuynha, bala ŋayi dhunupan gumurr'yurra nhanŋu, ga ŋayiny Meriny yakan gumurr-waṉḏinya nhanŋu, nhinanan ŋayi gan ŋunhal banydji yan buṉbuŋura. 21 Bala ŋayi Mäthany waŋanan nhanukal Djesuwalnydja bitjarra, “Way Garray, ŋuli balaŋ nhe ŋunhi ŋäthilnydja bunanha, ŋayiny balaŋ ŋunhi wäwa'mirriŋuny ŋarraku bäyŋun dhiŋganha. Yurr dhiyaŋuny bala dhuwal dhuḏitjnha nhuŋu. 22 Yurr ŋarrapiny ga dhuwal dharaŋan nhuna, ŋuli nhe dhu ŋunhi ŋäŋ'thundja ŋanya God-Waŋarrnhany ŋula nhakuny, ŋayiny nhuna dhu ŋunhi gurrupanna yan.” 23 Ga ŋayiny Djesuny waŋan nhanŋu bitjarra, “Wäwa'mirriŋuny nhuŋu dhu ŋunhi buluyi walŋathirryi.” 24 “Yo Garray,” bitjarr ŋayiny Mäthany buku-bakmaraŋal. “Marŋgi warray ŋarra dhiyakiyiny, ŋunhi ŋayi dhu walŋathiyi ŋuriŋiny ŋunhi dhä-dhawar'yunamirriynydja waluy.” 25 Yurr ŋayiny Djesuny lakaranhamin bitjanminan, “Ŋarrapi dhuwal yuwalktja walŋa, ga ŋarra muka ŋuli ga ŋunhi walŋakumany yolŋunhany walalany beŋurnydja ŋunhi dhiŋganhaŋurnydja, bili ŋarrapi dhuwal walŋa-gurrupanamirrnydja. Ŋuli balaŋ dhu ga ŋula yolthu yolŋuy märr-yuwalkmirriyirr ŋarranhany, ŋayiny dhu ga ŋunhiyiny yolŋu walŋan yan nhina, bäydhi nhanŋu dhu ŋunhi rumbalnydja dhiŋgam. 26 Ŋuli dhu ga ŋula yol yolŋu ŋarrakuny märr-yuwalkthirr, ŋayiny dhu ŋunhiyiny yolŋu bäyŋun dhiŋgam, nhinany ŋayi dhu ga ŋunhi bitjanna bili yan weyinŋumirra. Märr-yuwalkthirr muka nheny ga dhuwal? ... dhiyakiyiny malaŋuw?” 27 “Yo Garray,” bitjarr ŋayiny Mäthany buku-bakmaraŋal nhanŋu Djesuwnydja. “Yuwalk yan ŋarra ga dhuwal märr-yuwalkthirrnydja nhuŋu, ŋunhi nheny dhuwal ŋunhiyi warray Maŋutji-dhunupayanhawuy Gäthu'mirriŋu God-Waŋarrwu, yäku Masaya, ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu wäwunguŋal ŋäthil, ŋunhi ŋayi dhu yarrupthun räli dhipal munatha'lil.”

Djesuny ŋäthinan

28 Ga dhäŋur beŋuryiny ŋunhi ŋayi gan Mätha waŋanany nhanŋu bitjarryiny, bala ŋayi roŋiyinan wäŋalila, ga garr'yurr ŋayi nhanŋuwuy yukuyuku'mirriŋuny Meriny, yurr gayulnha maṉḏa ŋunhi gaḏaymanminany. Bala ŋayi Mäthany waŋanan Meriwnydja bitjarra gam', “Way dhuwanna ŋayiny Marŋgikunhamirrnydja, ŋunha dhärra ŋayi ga dhukarrŋur, yurr ŋayi ŋunha waŋanany nhuŋun.” 29 Ŋäkulnydja ŋanya ŋayi ŋunhi Meriynydja, bala ŋayi yan burruḏaw'nha rur'yurrnydja, bala marrtjinan guwatjmara ŋanya Djesunhany. 30 Yurr ŋayiny ŋunhi Djesuny bäyŋu muka yan gärrinya ŋunhiwili buṉbu-dharrwamirrililnydja wäŋalil, ŋunhal banydji yan ŋayi gan galkurrnydja dhukarrŋur, ŋunhi ŋayi nhanŋu Mätha bunan ŋunhili ŋäthil. 31 Ga walalnydja ŋunhi ŋuriŋiwurruynydja yolŋuy walal ŋunhi walal gan maṉḏany Meriny ga Mäthany ŋayaŋu-marrparaŋguŋal, nhäŋala walal ŋanya Merinhany rur'yunawuynha, bala walal ŋunhi guyaŋanany bitjarrnha yanbi ŋayi ŋunhi marrtjinya balan mathirralila ŋäthinyarawnha, bala walal yan bukmaknha ḻaw'yurrnydja goyurr-ŋupara ŋanya. 32 Ga ŋunhi ŋayi Meri bunanany nhanŋu Djesuwnydja, bala ŋayi yan dhunupan ḻukulila nhanukal Djesuwalnydja ḏur'yunmin, bala ŋayi waŋanany bitjarra, “Garray, ŋuli balaŋ nhe ŋäthilnydja bunanha dhiyal, ŋayiny balaŋ ŋunhi wäwa'mirriŋuny ŋarraku bäyŋun dhiŋganha.” 33 Ga ŋunhi ŋayi Djesuy nhäŋalnydja ŋanya Merinhany ŋäthinyalilnydja, ga bitjarryi bili ŋunhi wiripuwurrnydja yolŋu walal gan ŋäthinyamindhi, bala ŋanya warwuynha ŋayathaŋal yindiynha. 34 Bala ŋayi dhä-birrka'yurra walalany bitjarra, “Wanhawal dhika nhuma barpuru ŋanya molulilnydja gäma?” Bala walal garr'yurra ŋanya, “Go marrtjin Garray. Nhe dhu nhepin nhäma,” bitjarr. 35 Bala yan ŋayi Djesuny dhunupan ŋäthinan. 36 Ga ŋunhi walal yolŋuynydja walal nhäŋalnydja ŋanya Djesunhany ŋäthinyalilnydja bala walal waŋanhaminan bitjanminan, “Nhäŋun ŋathil ŋanya. Mirithirr yan ŋayi ga ŋunha märr-ŋamathirrnydja nhanŋu.” 37 Yurr walalnydja ŋunhi wiripuwurrnydja yolŋu walal waŋan bitjarra, “Dhuwandja ḏirramu ŋunhiyi muka? ... ŋunhi ŋayi maŋutjimirriyaŋal bambaynha yolŋuny? Ga nhakun ŋayi ŋunha ganarrthaŋal ŋunhayiny yolŋuny, bili ŋayin ga dhuwal ganydjarrnydja ŋayatham walŋakunhamirrnydja, märr balaŋ ŋayiny yaka muka dhiŋganha?”

Lätjuritj bulu walŋathindhi

38 Ga baḏak yan ŋayiny gan ŋunhi Djesuny ŋayaŋu-warwumirriyin mirithin yan, bala yan ŋayi dhunupan marrtjinany balayin mathirralila, yurr dhurrwarany ŋunhiyi mathirrany ga dhärran dhaḻ'yunawuynha; yindiynha guṉḏay gan gunguŋal. 39 Bala ŋayi waŋanan ŋunhi yolŋunhany walalany bitjarra, “Ma', giṯmaraŋun walal dhuwali guṉḏany dhurrwaraŋurnydja.” Ga ŋayiny Mäthany waŋan bitjarra, “Way Garray, ḏämbumiriwnha dhuwal munhany nhanŋu dhiyaliyiny mathirraŋurnydja ŋayi dhu limurruny gurrupanna.” 40 Ga ŋayiny Djesuny buku-bakmaraŋal bitjarra, “Bili muka ŋarra nhuŋu ŋunhi lakaraŋalnydja ŋäthil yan, ‘Ŋuli nhe dhu ga yuwalkkumany yan märr-yuwalkthirr, nheny dhu ŋunhi nhäman ŋunhiyiny God-Waŋarrwuny mäwilimirrnydja ga djeŋarrany' rom.’ ” 41 Bala walal yan giṯmaraŋala ŋunhi guṉḏany, ḻapmaraŋala beŋurnydja ŋunhi dhurrwaraŋurnydja. Bala yan ŋayi Djesuny buku-garrwarthinan, ga waŋanany ŋayi ŋunhi bitjarra, “Bäpa, ŋarra nhuna ga dhuwal buku-gurrpandja mirithirr yan dhiyakuny, ŋunhi nheny ŋuli ga buthuru-bitjun warray ŋarrakuny. 42 Ŋarrany dhuwal marŋgi dhiyakiyi, ŋunhi nheny ŋuli ga bitjan bili yan buthuru-bitjun ŋarrakuny. Yurr dhuwal ŋarra ga waŋany nhuna milman dhiyakuwurruŋgala yolŋuwala walalaŋgal, märr walalnydja dhu märr-yuwalkthirra ŋunhi ŋarrany dhuwal nhokuŋ warray djuy'yunawuy.” 43 Ga ŋunhi ŋayi bukumirriyanhaŋurnydja dhawar'yurr, bala ŋayi yan Djesuny dhunupan wäthurra bitjarra, “Go Lätjuritj, dhawaṯthurra rälin.” 44 Bala ŋayi ŋunhiyiny dhiŋganhawuynydja yolŋu rur'yurra, bala dhawaṯthurra beŋuryiny ŋunhi mathirraŋurnydja walŋathinan. Yurr ŋayi ŋunhi dhawaṯthurrnydja ŋunhiŋumirr bili yan manydjarrka'mirrnydja, garrpi'-garrpinawuy yan ŋapa-manapanawuy waṉa maṉḏany ga rumbal, ga yan bili ga ḻukulil wapthurr, ga buku. Bala ŋayi Djesuny waŋanan, “Gatjuy ḻarrmaraŋun walal girriny' nhanukal rumbalŋurnydja, dhayaḻakuŋun ŋanya.” Bala walal marrtjin ḻarrmaraŋala nhanukal ŋunhi manydjarrkany', bala ŋayi marrtjinan wäŋalila.

Ŋurruḏawalaŋu mala waŋanhamin bunharawnha nhanŋu Djesuw

45 Yo. Ga dharrwaynha gan ŋunhi yolŋuynydja walal nhäŋalnydja ŋanya ŋunhi nhaltjarr ŋayi Djesuy walŋakuŋal Lätjuritjnha beŋur ŋunhi moluŋur, ŋuriŋiwurruynydja wäŋa-Djudiyapuyyuny yolŋuy walal ŋunhi walal gan marrtjin balayi ŋayaŋu-marrparaŋgunharaw nhanŋu Meriw. Bala walal nhakun märr-yuwalkthinan nhanŋu. 46 Ga wiripuwurrnydja ŋunhi yolŋu walal marrtjin balan ŋurikiwurruŋgala Baratjiwala yolŋuwal walalaŋgal, ga lakaraŋalnydja walal gan ŋunhi ŋunhiŋuwuyyin dhäwuny' ŋunhi nhaltjarr ŋayi gan Djesuy djäma. 47 Bala walalnydja ŋunhi Baratjiny yolŋu walal ga ŋurruŋu djirrikaymirrnydja mala ga wiripuwurrnydja rom-djägamirr mala, ḻuŋ'maranhaminan waŋganylila dhäruknha gan bakmaraŋal. Ga bitjarra walal ŋunhi waŋanhaminany gam', “Nhaltjanna limurr dhu ŋanya? Djämany ŋayi ga dhuwal dhiyaŋiyi ḏirramuynydja romdja ganydjarrmirra mirithirra. 48 Ŋuli limurr dhu dhuwal yakany ŋanya gulmaram, bala dhu ŋunhi bukmaknha yolŋuny walal malthundja, ga märr-yuwalkthirrnydja ga nhanŋun. Ga walalnydja dhu ŋunhi Rawumbuyyuny buŋgaway mala djuy'yunna miriŋunhan mala, walal dhu marrtjin bala bakmaraman dhuwandja ŋunhi dhuyunhany buṉbuny limurruŋguny, ga limurrunhany walal balaŋ dhuwal buŋun bäpurruny dhawar'maraŋun yan.” Ga bitjarra walal gan ŋunhi ḏilkurruwurrnydja waŋanhamin. 49 Ga waŋgany ḏirramu rom-djägamirr yäku Gäyapatj, ŋunhi ŋayiny balanya bili yan ŋurruḏawalaŋu djirrikaymirr yolŋu, waŋan ŋayi bitjarr, “Nhä nhuma dhuwal yolŋuny walal? ... baḏak yan dhuŋamirr? 50 Yaka yan nhuma dhuwal marŋginy muka? Manymak dhuwal, ŋunhi ŋayi dhu waŋganydja yan yolŋu dhiŋgam bukmakkuny limurruŋ Djuw malaw yolŋuw walalaŋ, märr dhu yakan ŋunhi bukmaktja bäpurru mala buwayakthirr,” bitjarr. 51 Yurr ŋunhiyiny dhäruk ŋunhi ŋayi waŋan bitjarryiny, yaka ŋunhiyiny nhanukiyinguŋuny Gäyapatjkuŋuny guyaŋanhawuy. Ga balanyamirriynydja dhuŋgarray ŋayin gan ŋunhi nhinan ŋurruḏawalaŋuny djirrikaymirr, bala nhakun ŋayi gan ŋunhi lakaraŋalnydja dhunupamirriyaŋalnydja ŋanyanhan Djesunhan, ŋunhi ŋayi warray dhu yuwalktja dhiŋgam ŋurikiwurruŋdhiny Djuw malawnydja yolŋuw walalaŋ. 52 Ga bitjandhi bili ŋayi dhu ŋunhi dhiŋgamdhi ŋurikiwurruŋguny bukmakku yan Godkalaŋumirriwnydja djamarrkuḻiw', ŋunhi walal gan barrkuwatjthin, bäpurru ga bäpurru, märr dhu ŋayiny waŋgany-manapandhi limurrunhany, waŋganynha yan dhu malany. 53 Yo. Ga dhäŋur beŋuryiny, bala walalnydja marrtjin ŋunhi rom-djägamirrnydja yolŋu walal waŋanhaminan nhanŋu Djesuwnydja bunharawnha, nhaltjan walal ŋanya dhu ŋunhi buma murrkay'kum. 54 Bala ŋayi Djesuny gan ŋunhi yakan marrtji'-marrtjin gaykarraŋgurrnydja wäŋakurr; yänan ŋayi ganarrthaŋala ŋunhiyiny wäŋa Djudiyany, bala ŋayi ŋunhi marrtjinany balan bitjarra wäŋalilnydja yäkulil Yiprayimlila, yurr galkin ŋunhi wäŋany ḏiltjiŋura gapu-randhakŋura, ga ŋunhilin wäŋaŋur ŋayi gan ŋunhi nhinanany nhanukiyingalaŋuwalnha ŋayi malthunamirriwalnydja walalaŋgal. 55 Yurr waluny marrtjin ŋunhi bilin galkithinan Ḻäy-djuḻkmaranhamirra, bala dharrwan marrtjin ŋunhi yolŋuny walal ḻuŋ'thurr balayiny wäŋalil Djurutjalamlilnydja, wäŋapuy ga wäŋapuy ga wäŋapuy, yolŋuny mala; ḻaw'yurra walal ŋunhi ŋäthila ḏarrtjalkkunhaminyarawnha, girri'-ŋamathinyarawnha ŋurikiyin waluw. 56 Ga ŋunhiliyiny gan ŋunhi yolŋuny walal maŋutji-ḻarruŋala nhanŋuny Djesuwnydja; ga ŋunhiliny ŋunhi buṉbuŋurnydja buku-ŋal'yunamirriŋurnydja walalnydja marrtjin dhä-birrka'yunminan bala-räli'yunminan bitjanminan gam', “Nhaltjan nhuma ga dhuwal guyaŋany nhanŋu? Ŋula muka ŋayi dhu marrtji räliny dhipalnydja ŋunhi buŋgullil Ḻäy-djuḻkmaranhamirrililnydja? ” 57 Bala walal ŋunhi ŋurruŋu djirrikaymirrnydja yolŋu walal, ga Baratjiynydja mala, bilin dhäruk gurrupanminan yolŋuwalnydja walalaŋgal, ŋuli walal dhu nhämany ŋanya Djesuny ŋula wanhaminy, walal dhu lakaraman yan walalaŋgal. Ga bitjarryin walal gan ŋunhi gatjpu'yurrnydja nhanŋu ŋayathanharawnydja.

DJON 12

Meriy rarryurr wiyika Djesuwal ḻukulil

1 Yo. Galkin ŋunhi waluny Ḻäy-djuḻkmaranhamirra. Ga balanyamirriyyiny waluy ŋayiny Djesuny marrtjin balan Bithinilila wäŋalil, ŋunhiwilin wäŋalil ŋunhi ŋayi Djesuy walŋakuŋal Lätjuritjnha ŋäthil. 2 Ga ŋunhili wäŋaŋur walalnydja ŋäthilmirriyaŋal ŋathan nhanŋu Djesuwnydja. Ḻukanan walal gan, ga ŋayiny gan ŋunhi Lätjuritjtja nhinan galkin nhanukal Djesuwala, ga ŋayi Mäthaynydja gan gäŋa'-gaŋal ŋathan walalaŋ balayi. 3 Ga ŋayiny Meriny marrtjin, bala ŋayi märraŋal ŋunhin buŋgan bäw'nha yäku nädnha, yurr ŋula nhämunha'mirra ŋunhi rrupiyamirrnydja, yindimirra dhikan. Märraŋalnydja ŋayi ŋunhiyi, bala rarryurrnydja bukmaknha yan ḻukulilnydja nhanukala Djesuwala, bala mulka'kuŋalnydja ŋayi ŋanya marwatthun nhanukiyingal ŋayi. Ga wäŋany ŋunhiyi warrpam'nha ŋayathaŋalnydja ŋuriŋiyiny wiyikayny'tja buŋgandhuny manymakthuny. 4 Ga ŋayi waŋganydja nhanŋu yolŋu malthunamirr Djesuw yäku Djudatj-Gariyattja maḏakarritjthin warray nhanŋu Meriw, ŋunhiyiny ḏirramu ŋunhi ŋayi ŋanya dhu Garraynha yalala goŋ-gurrupanna miriŋuwal mala; ŋayiny ŋunhi waŋan bitjarr warray, 5 “Nhaku ŋayi ga ŋunha djalkthundja ŋunhayiny ŋunhi buŋgan bäwny'tja? Ŋayi balaŋ ŋunha djalimnha, märr balaŋ ŋayi rrupiyany märranha yindin ŋunhiŋuwuyyiny, ga gurrupanany balaŋ ŋayi ŋunhiyiny rrupiya ŋurruwuykmirriwnha yolŋuw walalaŋ.” 6 Ga bitjarr ŋayiny Djudatjtja waŋan. Yurr yaka ŋayi ŋunhi yuwalktja guyaŋanha ŋunha ŋunhi ŋurruwuykmirrinhany yolŋuny walalany; yänan nhakun ŋayi ŋunhi bitjarryiny waŋan, bili guyaŋanany ŋayi gan rrupiya. Yuwalktja ŋayi ŋunhi yolŋuny manaŋa-ḏumurr; bathi ŋayi ŋuli ganha ŋuriŋiyi yolŋuy gänha rrupiyapuy, ga wiripuny ŋayi ŋuli nhakun djaw'yunan, nhanŋuwuynha ŋayi djuḻuḻ'maranha. 7 Bala ŋayiny ŋunhi Djesuny waŋan bitjarra, “Ganarrthul ŋanya. Ŋunhiyiny ŋayi gurrupar ŋarrakun ŋurikin waluw ŋunhi walal ŋarrany dhu molulila galkan. 8 Bili bitjanna bili walalnydja dhu ga ŋunhi ŋurruwuykmirrnydja yolŋu walal nhinan yan dhiyal, guŋga'yun nhuma dhu ga walalany bawalamirriynha. Yurr ŋarrapiny dhu bäyŋun buluny dhiyal nhumalaŋgal weyinŋumirrnydja.” Bitjarr ŋayi Djesu waŋanany. 9 Ga dharrwaynha ŋunhi yolŋuynydja walal ŋäkulnydja ŋanya Djesunhany balany Bithinililnydja wäŋalil, bala walal yan marrtjinan ŋunhiwiliyin, bili gan djälthin nhänharaw nhunŋu Djesuw. Ga bitjarryi bili walal gan ŋunhi djälthindhi nhänharaw nhanŋuny Lätjuritjkuny, ŋurikiny yolŋuw ŋunhi ŋayi ŋanya Djesuy walŋakuŋal. 10 Bala walal ŋunhi ŋurruŋu djirrikaymirrnydja yolŋu wala waŋanhaminan bitjanminan, “Go limurr buman ŋanya Lätjuritjnhany, ŋani? ... rrambaŋin maṉḏanhan Djesunhan?” 11 Yo bitjarryiny walal ŋunhi guyaŋan, bili gan ŋunhi dharrwaynha yolŋuynydja mala ganarrthaŋalnydja walalany, bala märr-yuwalkthinany walal gan nhanŋun Djesuwnha.

Djesu gärrin yarraman'thu Djurutjalamlil

12 Dhaŋaŋnha dhika yolŋuny walal marrtjin ḻuŋ'thurrnydja Djurutjalamdja wäŋaŋur ŋuriŋi ŋunhi waluy Ḻäy-djuḻkmaranhamirriynydja. Ga wiripuŋuynydja waluy, yurrnha ŋayi Meriy rarryurr wiyikany' nhanukal Djesuwal ḻukulilnydja, bala walal ŋäkula Djesunhan, ŋayi gan marrtjinan rälin, be muka yan banydjiwal gandarrlil. 13 Bala walal marrtjin ḏiwirrkthurrnydja man'tjarrnha dharpan mala, ga dhunupan yan walal ŋunhi waṉḏi'-waṉḏinany gumurr'yurra nhanŋun Djesuwnydja, bala walal ŋuriŋiyin gan man'tjarryun goŋmirriyinany nhanŋu, wokthurra manapar. Ga bitjarra walal marrtjin ŋunhi waŋanany yatjunminany gam', “Limurr wokthunna go Garraywun. Dhuwaliyi dhuwaliyin ŋunhi yolŋu God-Waŋarrwuny goŋmirrnydja, ŋayi ga marrtjiny ŋayi dhuwaliyi räli yäkukurrnydja Garraywalaŋuwurr yan. Ŋayiny dhuwal ŋurruŋu limurruŋ Yitjuralpuywu. Limurr wokthunna nhanŋu go.” 14 Ga bitjarra walal marrtjin ŋunhi wokthurrnydja bukmak yan, märr-yiŋgathinany manapar nhanŋuny Djesuwnydja, ŋunhi ŋayi marrtjin gorruŋalnydja räli duŋ'kiwalnydja ŋapaŋur, yuṯawalnydja warrakan'kal. 15 Ga ŋäthil baman'tja yolŋuy wukirri dhäruk bitjarr gam', “Way walal, nhuma Djurutjalambuy wäŋapuy yolŋu walal, yaka walal barrariny ŋula yolkuny yolŋuw. Dhuwaliyin ŋunhi nhumalaŋ ŋurruḏawalaŋuny marrtjin ga rälin, gorrumany ŋayi marrtji dhuwaliyi yuṯawal duŋ'kiwalnydja.” 16 Dhuwandja dhäruk ŋäthilmirriyanhawuy yan wukirriwuy, ŋäthil muka gan dhunupamirriyaŋalnydja ŋanya lakaraŋal Djesunhany. Yurr walalnydja ŋunhi malthunamirriynydja mala nhanukal yaka ganha dharaŋana ŋunhiyi dhäruk; dhuŋamirr yan walal gan ŋunhi balanyamirriyyiny nhinan. Ga dhäŋur beŋura ŋunhi ŋayi Djesu rur'yurra dhiŋganhaŋura, bala ŋayi ŋanya ŋunhi God-Waŋarryuny Bäpaynydja märraŋala roŋanmaraŋala balayin nhanukiyingal ŋayi djeŋarra'mirrilila wäŋalilnydja latju'lila, bala yorrnha walal guyaŋanany roŋiyinany ŋunhiyiny dhäruktja ŋanya, ŋäthilmirriyanhawuynydja wukirripuy, bala walal dharaŋara, ŋunhi yuwalknha yan dhuwaliyiny maḻŋ'thurr Djesuwalaŋuwurra. 17-18 Ga ŋuriŋiwurruynydja yolŋuy walal ŋunhi walal ŋanya bilin nhäŋala Djesunhany, ŋunhi ŋayi yäku-lakaraŋal ḏirramuny yäkuny Lätjuritjnha, bala walŋakuŋal ŋanya beŋura ŋunhi dhiŋganhaŋura, walalnydja ŋunhi lakaranhaminany ḻiw'maranhaminan yänan dhäwuny' nhanukalaŋuwuy djämapuynydja. Ga ŋuriŋiyin ŋunhi ŋurruynydja yolŋuny walal ŋunhi bukmakthin yan gundupuŋalnydja, gumurr'yurrnydja nhanŋu Djesuw, märr-yiŋgathinany manapar ŋunhi ŋayi gan marrtjin räliny duŋ'kiynydja. 19 Ga ŋuriŋiwurruy Baratjiynydja yolŋuy walal nhäŋalnha gan walalany, bala gan waŋanhamin walalanhawuynhany walal bitjanminan, “Nhaltjanna dhika limurr dhu walalany ḏaḏawmaramany? Nhäŋun ŋunhan. Bukmaknha ga dhuwal yolŋuny walal malthunna nhanŋu,” bitjarrnha.

Djesuny gurrupanminan ŋanyapinyany ŋayi dhiŋganharawnha

20 Dharrwan yolŋuny walal marrtjin ŋunhi ḻuŋ'thurrnydja balany Djurutjalamlilnydja wäŋalil ŋuriŋiyiny waluy Ḻäy-djuḻkmaranhamirriynydja, buku-ŋal'yunarawnydja nhanŋuny God-Waŋarrwuny, ga bitjarryi bili ŋunhi Guriktja mala yolŋu walal marrtjindhi balayi, ŋunhiwurrnydja yolŋu walal ŋunhi walal gan märr-yuwalkmirriyin Djuw-walaŋuwnha God-Waŋarrwu. 21 Bala walal ŋuriŋiwurruyyiny mulkuruynydja yolŋuy walal guwatjmara ŋanya Bilipnhany, ŋunhiyiny yolŋuny ŋunhi ŋayi wäŋa-Bithdjaydapuy, Galalipuy makarrpuynydja ŋayi ŋunhi yolŋuny, bala walal yan waŋanan Bilipkalnydja bitjarra, “Way yolŋu, ŋanapurrnydja ga dhuwal djälthirr nhänharaw nhanŋu Djesuw.” 22 Bala ŋayi Biliptja marrtjin ga waŋan Wandurunhan, bala maṉḏa märrma'thinan yan marrtjinany, ga lakaraŋalnydja maṉḏa nhanŋu ŋunhi Djesuwnydja bitjarra, “Way Garray, yolŋu'-yulŋu dhuwal Gurik mala djälthirr walal nhuŋu ga nhänharaw,” bitjarr. 23 Ga ŋayiny Djesuny buku-bakmaraŋal balany bitjarra, “Waluny ŋarraku ga dhuwal marrtjin; galkin dhuwal ŋarra dhu dhiŋgaman, bala ŋarra dhu rur'yundja beŋurnydja ŋunhi moluŋurnydja, bala ŋayi dhu God-Waŋarryuny Bäpaynydja ŋarranhany Yolŋunhany Gäthu'mirriŋuny roŋanmaraŋun märraŋun balayin ŋunhiwiliyin wäŋalil djeŋarra'lila. 24 Märr-yuwalk ŋarra ga dhuwal lakaramany nhumalaŋ. Ŋunhi ŋuli maŋutjiny ŋathany dholkum munatha'lilnydja, ŋurruŋuny ŋathil ŋayi ŋuli dhiŋgam, ga dhäŋur beŋurnydja ŋunhi dhiŋganhaŋurnydja ŋayiny dhu ŋunhi buluny dhawaṯthun yuṯan walŋa, ga dhäŋur beŋuryiny ŋuli ŋunhi ḏukitjŋurnydja dharrwathirra maŋutjiny ŋathany mala. Ga ŋuli ŋayi dhu ŋunhi ŋatha maŋutji yakany dhiŋgam, ŋayiny dhu ga ŋunhiyin bili waŋganynha maŋutji yan gänan ŋorra.” 25 “Yo. Ŋunhi ŋayi ŋuli ga yolŋu märr-ŋamathirr nhaŋukiyingalawnydja ŋayi yan walŋaw, ga djäga ŋayi ŋuli ga bitjanna bili nhanŋuwuy ŋayi, ga yaka ŋayi dhu wiripuwurrunhany yolŋuny walalany guŋga'yun, ŋayiny dhu ŋunhiyiny yolŋu dhiŋgaman yan. Ga wiripuny ŋunhi yolŋu, ŋunhi ŋayi ŋuli gi yaka guyaŋanhamirr ŋanyapinya ŋayi ŋany guyaŋany, nhakun ŋayi dhu ga ŋunhi ŋunhi wiripuwurrunhan yolŋunhany walalany, guŋga'yunna walalany, ga ŋunhiyiny nhakun nhanŋu dhu dhawaṯthundja yuwalknha walŋany weyinŋuwnha yan nhinanharawnydja. 26 Ŋuli nhe djälnydja nhe dhu ga djämany ŋarrakuwuynydja yan yuwalkkumany,nheny dhu malthunna ŋarrakun, märr ŋali dhu ŋunhi nhinany rrambaŋin yan, nhe djämamirr ŋarraku ga ŋarra. Ga ŋuli nhe dhu ga djäma ŋarrakuwuynydja yan, bala ŋarrakal dhu Bäpa'mirriŋuynydja nhirrpandja nhuna ŋurruŋuyaman.” Ga bitjarra ŋayi gan ŋunhi Djesuy lakaraŋalnydja.

Djesuy lakaraŋalnha nhanŋuwuynydja ŋayi dhiŋganharaw

27 Dhäŋur beŋuryiny ŋayiny Djesuny lakaranhaminan ŋanyapinya ŋayi bitjanminan, “Ŋayaŋuny ŋarraku dhuwal ŋonuŋdhinan. Nhaltjanna ŋarra dhu dhika ŋäŋ'thundja Bäpanhany? Mak ŋarra dhu birrka'yun waŋa ŋanya bitjan gam', ‘Bäpa, djaw'yurra ŋarrany dhipuŋurnydja, märr dhu ŋarra yakan dhiŋgamany.’ Yurr yakan ŋarra dhu ŋunhi waŋa ŋanya bitjandhiny, bili dhiyakiyin muka gämurruwny'tja ŋarra marrtjinany räliny dhipalnydja, märr dhu ŋarrapiny burakirr. 28 Yo, bitjanna ŋarra dhu ŋunhi waŋany gam', ‘Bäpa, milkunhamirra nhunapinyany nhe, ŋunhi nheny yäku yindi warray, ga mirithirr yan ganydjarrmirr.’ ” Ga dhäŋur beŋuryiny ŋunhi, bala ŋunhi rirrakaynha dhawaṯthurr beŋura djiwarr'ŋurnydja, balanyan ŋunhi dhäruktja yarrupthurr gam', “Yolŋuynydja walal ŋunhi bilin nhäŋal ŋarranhany dharaŋarnha ŋunhi nhokalaŋuwurra djämakurrnydja, bala walal wokthurrnydja mirithinan yan ŋarrakuny, ga bulu walal dhu nhäma ŋarrany burakinyawurra nhokalaŋuwurr, bala walal dhu wokthundja mirithirra yan märr-maŋmaŋdhundja.” 29 Ga bukmaknha gan ŋunhi yolŋuny walal dhärranany ŋunhiliyi, yurr walal gan ŋunhi ŋäkul rirrakaynha balanyawuyyin waŋanhawuynydja, bala walal wiripuwurrnydja waŋan bitjarra, “Way, murryu'-murryunna marrtji dhuwal go mirithirra.” Ga walal wiripuwurruynydja lakaraŋal bitjarr, “Way ŋunhany ga dhuwal God-Waŋarrwun dhäwu-gänhamirra yolŋu waŋa nhanukal,” bitjarr. 30 Ga ŋayiny ŋunhi Djesuny waŋan walalaŋ bitjarra, “Ŋunhany rirrakay nhuma ga ŋäma, yaka ŋunhayiny rirrakay ga waŋa ŋarrakuny; ŋunhayiny ga waŋa nhumalaŋgun marŋgithinyarawnha. 31 Dhuwanna ŋunhi waluny bili bunanan, ŋunhi dhu dhuwandja munatha'nhany wäŋany ga bulu munatha'wuynhany romnha malany, ga yolŋuny walalany mala-djarr'yunna, ga ŋanyanhany dhu ŋunhiyiny wäŋa-ŋayathanhayŋunhany buŋgawanhany Mokuynhany ŋaŋ'ŋaŋ'thunna dhiyaŋun bala yan. 32 Ga ŋarranhany dhu ŋunhi dharpalila ŋal'maram, ga beŋuryiny ŋarra dhu roŋiyirr dhipuŋurnydja munatha'ŋurnydja balayi ŋarrakiyingal latju'lila wäŋalil. Ga ŋuliwitjandhin dhu ŋunhi yolŋuny galkithirr walal bukmaknha yan ŋarrakalnydja, nhakun ŋarrapin dhu ḻuŋ'maramany walalany ŋarrakuwuynha ŋarra.” 33 Yo. Ga ŋunhi ŋayi Djesu waŋanany bitjarryiny, ŋayi ŋathil ŋunhi milkunhamin ŋanyapinyany ŋayi, ŋunhi nhaltjan walal ŋanya dhu buma dhiŋganhamaram bala ŋal'maraman dharpalila. 34 Ga walalnydja ŋunhi yolŋu'-yulŋuny waŋan bitjarra, “Way, ŋunha ga napurruŋgalnydja romdhu lakaram ŋunhiyi Maŋutji-dhunupayanhawuynhany, ŋunhi ŋayiny dhu ga nhina walŋan bitjanna bili yan weyinŋumirra. Ga nhakun nheny ŋanya ga lakaram, yanbi dhu be Yolŋunhany Gäthu'mirriŋuny buman ŋal'maraman, burakirra ŋayi dhu be? Go mak lakaraŋun. Yol bili ŋayi dhuwal Yolŋuny Gäthu'mirriŋu?” 35 Ga ŋayiny ŋunhi Djesuny buku-bakmaraŋal waŋan balany bitjarr, “Baḏayalany' dhuwal dhu nhumalaŋgalnydja dhiyalnydja märr-gurririn yan. Gatjuy marrtjin dhiyaŋuny bala baḏayala'wurr, märr dhu ŋuriŋi buku-munhaynydja nhumalany yakan djuḻkmaram. Ŋunhi ŋuli ga yolŋu marrtji buku-munha'wurrnydja yan, yakan ŋayi ŋunhi marŋgi nhanŋuwuy ŋayi nhäkurra ŋayi ga ŋunhiyiny marrtji. 36 Yo, gatjuy nhumany dhiyaŋun bala märr-yuwalkthin yan baḏayalawny'tja, bili ŋayiny dhuwanna nhumalaŋgala dhiyaŋun bala. Yänan walal biyakun märr-yuwalkthin nhanŋu, märr nhuma dhu ŋunhiyiny yolŋuny walal nhanŋuwuynha yan baḏayalaw'nha,” bitjarra ŋayi gan Djesu waŋanany.

Djuw malay ŋurruḏawalaŋuy mala märr-yuḻkthurr Djesuny

Ga dhäŋur beŋuryiny ŋunhi waŋanhaŋurnydja, bala ŋayi yan Djesuny marrtjinan ganarrthaŋala walalany; marrtjinany ŋayi ŋunhi ŋula wanhawalnha wäŋalilnydja, märr walal ŋanya dhu yakan maḻŋ'maramany. 37 Yo, ga ŋuriŋiwurruyyi Djuw malay ŋurruḏawalaŋuynydja malay, nhäŋal walal ŋunhi djämapuynydja nhanukuŋ Djesuwuŋuny, ŋunhi ŋayi gan djäma milma walalaŋgal ŋayaŋu-ganyim'thunamirriynydja romdhu, yurr yakan walal gan ŋunhi märr-yuwalkmirriyinyany nhanŋu. 38 Ga dhuwaliyiny mala gan ŋunhi bitjarryiny maḻŋ'thurr, märr ŋunhi djawarrkmirriwuŋuny yäkuwuŋ Yitjayawuŋuny wukirriwuy yuwalkthinan yan maḻŋ'thurr, ŋunhi ŋayi bitjarr wukirri gam'; “Garray, ŋunhawurrnydja gan bäyŋun märr-yuwalkmirriyinya dhiyakiyiny dhäwuw, ŋunhi napurr ŋuli ga lakaram walalaŋ. Bili muka nheny gan ŋunhi milkuŋal walalaŋgal nhuŋuwuynydja nhe ganydjarr, yurr bäyŋu walalnydja gan ŋunhi märr-yuwalkmirriyin.” 39 Yo, ga dhiyakiyiny ŋayaŋuwnydja walal gan ŋunhi yakany nhakun märr-yuwalkthin. Bili ŋayi gan ŋäthil Yitjayaynydja lakaraŋal bitjarr gam', 40 “God-Waŋarryuny walalany ŋunhi bitjarryi bili yan maŋutji-bambaykuŋalyi, märr walal dhu ga yakan nhäma ŋamathamany. Ga muḻkurrnydja ŋayi walalaŋ ŋunhi gungaŋalyi, märr walal dhu ga yakan guyaŋa dhunupany, ga dharaŋandja. God-Waŋarrnydja gan ŋunhi waŋan bitjarr, ‘Yo, bitjarryiny ŋarra djäma, märr walal yaka ŋunhi bilyunany roŋiyinyany räliny ŋarrakal, walŋathinyarawnydja.’ ” 41 Yo, Yitjayay gan ŋunhi lakaraŋal bitjarryiny ŋäthil muka yan, bili ŋayi gan ŋunhi nhäŋal Djesuwnha rom ŋunhi latjun' mirithirrnydja djeŋarra'mirr. 42 Ga dharrwan gan ŋunhi mirithirra Djuw malany ŋurruḏawalaŋu walal bäyŋun nhakun märr-yuwalkmirriyin nhanŋuny Djesuwnydja. Yurr wiripuwurrnha beŋuryin malaŋur gan ŋunhi märr-yuwalkthinany nhanŋu, yurr yakan walal ŋunhi nhakun ŋayaŋuny milkunhaminya walalanhawuynhany walal, ga bäyŋun walal ganha waŋanha bitjanany, “Ŋarrany ga dhuwal märr-yuwalkthirr Djesuw.” Bitjanany walal ganha bäyŋun, bili walalnydja ŋunhi Baratjiynydja yolŋuy walal romdja walalaŋguwuy walal nhirrpar ŋäthil yan muka bitjarrnydja gam', “Ŋuli dhu ga ŋunhi ŋula yol yolŋu märr-yuwalkthirr Djesuwnydja, ŋanapurrnydja ŋanya dhu ŋunhiyiny yolŋuny ŋurrkaman dhipuŋurnydja Djuwskalnydja buku-ḻuŋ'maranhamirriŋurnydja buṉbuŋur, yakan ŋayi dhu ga dhiyalnydja nhina mala-manapan napurruŋgalnydja,” bitjarr. 43 Bili mirithinany walal gan ŋunhi yolŋuwnha märr-ŋal'yurr, yakan nhanŋuny God-Waŋarrwuny djeŋarra'mirriwnydja.

Djesuwal yan dhu ga dhärukthuny walŋa nhämany ga mala-djarr'yundja

44 Ga dhäŋur beŋuryiny ŋayi Djesuny waŋanan dhä-garramatnha bitjarra gam', “Ŋuli nhe gi ŋula yol yolŋu märr-yuwalkthi ŋarrakuny, ŋunhiyi nhakun nhe ga märr-yuwalkthirryi God-Waŋarrwuny Bäpawnydja, ŋurikiyiny ŋunhi ŋayi ŋarrany djuy'yurr räli; yaka nhakun nhe gi ŋunhi ŋarrakuwuynydja waŋganyguny märr-yuwalkmirriyi. 45 Ga ŋuli nhe ga nhämany ŋarrany, yaka yan nhe gi dhuwali ŋarranhawuynhany nhäŋu; ŋany bitjandhi bili yan nhe ga dhuwali Bäpanhany nhämayi ŋarraku, ŋunhiyiny ŋunhi ŋayi ŋarrany djuy'yurr räli. 46 Ŋarrany dhuwal baḏayala' marrtjin räli dhipalnydja munatha'lilnydja baḏayala'kunharaw muka yolŋuw walalaŋ. Ŋuli ŋayi dhu ga ŋula yolnydja yolŋu märr-yuwalkthirrnydja ŋarraku, ŋayiny dhu ga nhakun ŋunhiyiny yolŋu yakan baḏaktja nhina buku-munhaŋurnydja yan; bäyŋun bulu ŋayi dhu ga nhina dhuŋa God-Waŋarrwuny Bäpawnydja.” 47-48 “Ga ŋuli nhuma dhu ga ŋunhi dhäruktja ŋarrany ŋäma bäykarraramany, ga bäyŋuny nhuma dhu märram, ŋanyanhany dhu ŋunhiyiny yolŋuny gänaŋ'maraman dhä-gir'yunarawnha. Yurr ŋarrapiny dhu ŋanya yaka mala-djarr'yun, bili ŋarrany dhuwal yaka bunan dhiyal barrkuwatjkunharawnydja ga dhä-gir'yunarawnydja. Ŋarrany dhuwal räliny marrtjin dhipalnydja wäŋalil munatha'lilnydja walŋakunharaw yolŋuw walalaŋ, yaka yan mala-djarr'yunamirrnydja; Ga ŋuli ŋayi dhu ga ŋula yolthu ŋarranhany, ga marŋgikunhawuy ŋarrakuŋuny ŋapay-ŋurrkam, ŋanyanhany dhu ŋunhiyinhany yolŋuny mala-djarr'yurra balanyamirriynydja ŋunhi dhä-dhawar'yunamirriynydja waluy, ŋuriŋiyi bili yan dhärukthuny ŋunhi ŋarra ŋuli ga waŋa. 49 Bili dhäruktja ŋarra ŋuli ga dhuwal waŋa yaka ŋarrakuwuynydja ŋarra, Bäpaw warray dhuwaliyiny dhäruk, ŋuriki ŋunhi ŋayi ŋarrany djuy'yurr räli; ŋayi gan dhuwal ŋarranhany dhäruk-gurrupar ŋunhi nhaltjan ŋarra dhu ga waŋa.” 50 “Ŋarrany dhuwal marŋgi nhanŋu God-Waŋarrwuny dhäruk-nhirrpanminyawuywuny romgu; dhäruktja nhanŋu ŋunhi walŋa-gurrupanamirr warray. Ga ŋunhiyi bili yan dhäruk ŋarrany ŋuli ga waŋa ŋunhi nhaltjan ŋuli ga Bäpay ŋarrakal gurrupan.” Ga bitjarryin ŋayi gan ŋunhi Djesu lakaranhaminany ŋanyapinya ŋayi.

DJON 13

Djesuy rurrwuyurr djalkiri ŋunhiwurruny nhanŋuwuy ŋayi malthunamirriny mala

1 Ga yurrnha ŋunhiny walu djaḏaw'yurr yäku Ḻäy-djuḻkmaranhamirrnydja, bala ŋayi Djesuny marŋgithinan ŋäthil yan ŋunhi nhanŋu waluny galkithinan, ŋunhiyiny walu ŋunhi ŋayi dhu ganarrthaman dhuwandja wäŋa munathany', bala marrtjin roŋiyirra nhanukiyingalaŋuwala ŋayi Bäpa'mirriŋuwal. Bitjarra bili ŋayi gan ŋunhi märr-ŋamathinany nhanukiyingalaŋawnydja ŋayi yolŋuw walalaŋ, ŋurikiwurruŋguny ŋunhi walal gan nhinan dhiyal munatha'ŋur, ga yan bili ga dhiŋgaŋal ŋayi. 2 Manymak. Nhinanan walal marrtjin ŋathan ḻukan munhawun, Djesuy ga nhanukal malthunamirriy walal. Yurr ŋuriŋi buŋgawaynydja Mokuyyuny ŋäthil yan ŋayaŋulilnydja nhirrpar nhanukal Djudatj-Gariyatkalnydja, ŋurikalnydja ḏirramuwal ŋunhi ŋayi gäthu'mirriŋu Djäyman-Gariyatku; bilin ŋayi ŋunhi dharrwununhawuynha ŋurukuŋdhin Mokuywuŋun, märr ŋayi dhu ŋanya Djesunhany gurrupanna miriŋuwala goŋlil. 3 Ga ŋayiny ŋunhi Djesuny marŋgi ŋunhi ŋayi God-Waŋarryuny gurrupara warrpam'nha ganydjarrnydja goŋlilnydja nhanukala; ga ŋayi marŋgi ŋunhi ŋayiny beŋuryi God-Waŋarrwal, ga balayi ŋayi dhu God-Waŋarrwal Bäpawal roŋiyirryi. 4 Yo, Djesuny ŋunhi marŋgi nhanŋuwuynydja ŋayi, yol ŋayi ŋunhi. Bala ŋayi yan rur'yurra ŋathaŋurnydja ḻukanhaŋur, ga yupmaraŋalnha ŋayi nhanŋuwuynydja ŋayi warraŋulpuy girri', bala ŋayi märraŋal mulka'kunhawuynha girri', ga garrpinminy ŋayi gandarrkurr. 5 Bala ŋayi dhäŋur beŋuryiny märraŋal gapupuynha banikin', ga yurrnha ŋayi ŋunhi rarryurrnydja gapuny banikin'lilnydja, bala ŋayi marrtjin rurrwuyurra ḻiw'maraŋala yan ŋunhi malthunamirrinhany mala nhanŋuwuy djalkirin, bala mulka'kuŋalnydja muka marrtjin mulka'kunhawuyyuny, ŋunhi ŋayi garrpinmin. 6 Waŋga'-waŋganynha ŋayi marrtjin ŋunhi rurrwuyurrnydja bala-a-a, yan bili ga dhä-manapar Betawal. Ga ŋunhi ŋayi Djesu Betawnydja girri'-ŋamathin, bala ŋayiny Betany waŋan bitjarra, “Way Garray! Ŋunhi nhe dhu ŋarranhany ḻuku rurrwuyun, yurr nhaku bili?” bitjarr. 7 Ga ŋayi Djesuny buku-bakmaraŋal bitjarr, “Nheny dhuwal yaka marŋgi ŋunhi nhaltjan ŋarra ga dhuwal djäma dhiyaŋ bala, yurr yalalan nhe dhu dharaŋandja.” 8 Bala ŋayi Betany bulu waŋan bitjarr gam', “Yakan nhe dhu dhuwal ŋarranhany ḻuku rurrwuyun, bäyŋun yan,” “Ŋuli ŋarra nhuna dhu dhuwal yakany rurrwuyun ḻuku, bitjandja nhakun ŋuli ga ŋunhi yolŋuy djämamirriy djäma, ŋunhiyiny nhakun nheny dhu yakan ŋarrakuny yolŋu,” bitjarr ŋayiny Djesuny waŋan. 9 Bala ŋayi Betany buku-bakmaraŋal nhanŋuny bitjarra, “Garray, rurrwuyurra ŋarranhany, yaka yan ḻukuny waŋganydja. Rurrwuyurryi ŋarrany goŋdja maṉḏany ga muḻkurrnydja,” bitjarr. 10 Ga dhäŋur beŋuryiny ŋayiny Djesuny waŋan bitjarra, “Ŋuli ŋayi ŋula yol yolŋu bilin ḻupthunawuynydja, bilin nhakun ŋayi ḏarrtjalknha warrpam'nha. Yurr ḻukun nhanŋu dhu ŋunhi waŋganynha buluny nhakun rurrwuyun. Nhumany dhuwalawurryiny bilin ḏarrtjalknha, yurr waŋganynha dhiyaliyi yolŋu bäyŋuny ḏarrtjalk.” Ga bitjarrnha ŋayi gan ŋunhi Djesuy waŋanany. 11 Yo. Djesuny ŋunhi ŋäthil yan marŋgithin ŋurikiyiny yolŋuw ŋunhi yolthu ŋanya dhu goŋ-gurrupan miriŋuwal, ga yurrnha ŋayi ŋunhi Djesu bitjarryiny waŋan, “Waŋgany yolŋu dhiyaliyi malaŋur yakany ḏarrtjalk,” bitjarr. 12 Ga ŋunhi nhakun ŋayi Djesu dhawar'yurrnydja ḻukuŋurnydja rurrwuyunaŋur, bala ŋayi nhirrpara nhanŋuwuy ŋayi warraŋulpuynydja girri' balayi, ga bulu ŋayi ŋunhi nhinandhi ŋunhiwiliyi bili yan dharapullil. Ga waŋanany ŋayi ŋunhi Garraynydja bitjarra, “Dharaŋan muka nhuma ga dhuwal yulŋuny? ... ŋunhi nhaltjarr ŋarra gan djäma nhumalany dhiyaŋ bili?” 13 “Nhumany ŋuli ga ŋunhi lakaram ŋarranhany ‘Marŋgikunhamirr’ ga ‘Garray’, bitjan warray. Ŋunhiyiny nhuma ŋuli dhunupa muka lakaram ŋarrany bitjandhiny. 14 Yuwalk muka ŋarrany nhumalaŋ dhuwal Garraynydja ga Marŋgikunhamirrnydja. Yurr dhiyaŋuny bala ŋarra nhumalany ŋunhi ḻukun rurrwuyurr, ga buluny dhu ga ŋunhi nhumapin ḻuku-rurrwuyunmirr bala-räli'yunmirr walal bitjandhiyi bili yan. 15 Ŋarrany dhuwal nhumalaŋ yan milkuŋal, märr buluny dhu ga djäma nhumapin nhumalanhawuynha nhuma, bitjan bili yan nhakun ŋunhi ŋarra djäma nhumalany.” 16 “Märr-yuwalk ŋarra nhumalaŋ ga dhuwal lakaramany. Djämamirriynydja ŋuli ŋunhi yolŋuy yaka djuḻkmaraŋ nhanŋuwuy ŋayi buŋgawa'mirriŋuny; ŋayipi yan ŋunhi buŋgawa'mirriŋu nhanŋu buŋgawany ŋurikiny yolŋuw djämamirriwnydja. Ga dhäwu-gänhamirrnydja ŋunhi yolŋu, yaka ŋurruŋu; ŋayipi yan ŋunhi ŋurruŋuny yolŋu ŋunhiyi djuy'yunamirr yan” 17 Bala ŋayi Djesu dhawar'maraŋalnydja waŋan bitjarra, “Bilin nhuma dhuwal dharaŋar dhuwaliyiny mala muka? ... ŋunhi nhaltjarr ŋarra gan lakaraŋal? Nhumany dhu ga ŋunhi nhina galŋa-ŋamathirra yan, ŋuli nhuma dhu djämany dhuwaliyiny ŋunhi rom ŋarrakuŋuny.” 18 “Yurr yaka ŋarra gi dhuwal lakaraŋ nhumalany bukmaknhany, bili waŋganydhuny yolŋuy dhiyaliyi malaŋur märr-yuḻkthurr gan ŋarrany. Ŋarrany marŋgi nhumalaŋ; ŋarrany nhumalany dhuwal djarr'yurr. Djorrayny'tja ga ŋunha lakaram bitjan gam', ‘Waŋganydhuny yolŋuy ŋarrany gan ŋunhi ŋapay-ŋurrkaŋal, ŋuriŋiny yolŋuy ŋunhi ŋayi ŋatha ḻukan mala-manapar ŋarrakala.’ 19 Dhuwandja ŋarra nhumalaŋ dhu ŋunhi lakaraman dhiyaŋun bala, yurrnha ŋayi dhu maḻŋ'thundja, märr nhuma dhu yalalany guyaŋan ga, bala märr-yuwalkthirra ŋunhi ŋarrany dhuwal ŋarrapi yan.” 20 “Märr-yuwalknha ŋarra nhumalaŋ ga dhuwandja lakaram. Ŋuli dhu ga ŋula yol yolŋu gumurr-ŋamathirrnydja wiripuŋuwnydja yolŋuw ŋunhi ŋayi ŋarrakuŋuny djuy'yunawuy, ga ŋunhiyiny nhakun ŋayi ga bitjandhi bili yan ŋarrakuwuynydja gumurr-ŋamathirryi. Yo. Ga bulu ŋayi ga ŋunhiyi yolŋu gumurr-ŋamathirr ŋurikin ŋunhi ŋayi ŋarrany djuy'yurr räli.” Ga bitjarr ŋayi gan Djesuy lakaraŋalnydja.

Djesuy lakaraŋal milkuŋal ŋunhi yolŋuny, ŋunhi ŋayi dhu gumurryu-gäma ŋanya miriŋuwal

21 Dhäŋur beŋurnydja ŋunhi ŋayi gan Djesuy lakaraŋalnydja bitjarryiny, bala ŋayi balanyamirriyyiny ŋoy-gärrinan mirithinan, bala ŋayi waŋanan bitjarra, “Märr-yuwalknha ŋarra nhumalaŋ ga dhuwandja lakaram. Waŋganydhuny dhu ŋarrany yolŋuy dhipuŋuryi malaŋur goŋ-gurrupanna miriŋuwala,” bitjarr. 22 Bala walalnydja ŋunhi malthunamirrnydja mala nhanŋu mel-nhänhaminan; yaka walal gan ŋunhi dharaŋar ŋanya dhäruktja, yolnha ŋayi gan ŋunhi lakaraŋal. 23 Yo ŋarrapiny Djondja, ŋunhi marrkapthunamirrnydja malthunamirr nhanŋu Djesuw gan nhinan galkin yanan nhanukala. 24 Bala ŋayiny ŋunhi Betaynydja dhä-birrka'yurra ŋanya gayulnha bitjarra, “Yi', dhä-birrka'yurr mak ŋanya galkiŋur, yolnha ŋayi ga dhuwali lakaram,” bitjarr. 25 Bala ŋayiny giṯthurra galkithinan nhanukal Djesuwal, ga dhunupan ŋayi dhä-birrka'yurra ŋanya, “Garray, yol bili dhika yolŋuny?” bitjarr. 26 Bala ŋayi Djesuynydja buku-bakmaraŋal lakaraŋal bitjarra, “Dhuwanna gam', ŋunhi ŋarra dhu dhuwal dämba ḻupmaram wiyika'lil, bala ŋarra dhu gurrupanna nhanŋu ŋurikiyiny yolŋuw, ŋunhiyin ŋayi ŋunhi yolŋuny, ŋuriŋiyin ŋarrany dhu ŋunhi gumurryu-gämany miriŋuwalnydja.” Bala ŋayi Djesuynydja märraŋala dämbany, bala ḻupmaraŋala wiyika'lila, bala yan gurrupara Djudatj-Gariyatkun, ŋunhi ŋayi gäthu'mirriŋuw Djäyman-Gariyatku. 27 Bala ŋayi Djudatjtja goŋ-djarryurra, ga ŋunhi ŋayi märraŋalnydja dämbany, bala dhunupan ŋunhi Djaytindja gärrinan nhanukal ŋayaŋulilnydja. Bala ŋayi Djesuny waŋanan nhanukal Djudatjkalnydja bitjarrnha, “Gatjuy marrtjin ga bondin yan djämany,” bitjarr. 28 Ga walalnydja gan ŋunhi wiripuwurr nhanŋu malthunamirr mala nhinan, yurr yaka walal ŋunhi marŋgithinyany nhaltjarr ŋayi gan ŋunhi Djesu waŋan, bala ŋayi djuy'yurra ŋanya Djudatjnhany. 29 Ŋunhiyiny yolŋu yäku Djudatjtja rrupiya-djägamirr, djäga ŋayi ŋuli ganha bathiw rrupiyamirriw, ga walalnydja ŋunhi wiripuwurruynydja guyaŋan bitjarra, yanbi ŋayi ŋanya djuy'yuna ŋathawnha ŋula buluŋuw bäyimgu, nhä mak ŋayi ŋanya djuy'yuna bala ŋurruwuykmirriw yolŋuw walalaŋ rrupiyaw gurrupanaraw. 30 Ga ŋunhi ŋayi Djudatjthu ŋathany märraŋal bala yan ŋayi dhunupan dhawaṯthurra. Yurr munhawun ŋunhi wäŋany.

Djesuy nhirrpar yuṯan dhäruk-nhirrpanminyawuy rom

31 Dhäŋur beŋurnydja ŋunhi ŋayi Djudatjthu ganarrthaŋalnydja, bala ŋayi Djesuynydja lakaraŋala bitjarra, “Dhuwanna ŋunhi ŋarraku Yolŋuwnydja Gäthu'mirriŋuw latjuny' rom maḻŋ'thunna dhu. Yo, dhiyaŋun bala God-Waŋarrwuny dhu ḏarrtjalktja rom djeŋarra'mirrnydja maḻŋ'thunna ŋarrakalaŋuwurra. 32 Ŋunhi nhuma dhu God-Waŋarrwuny manymaktja rom djeŋarra'mirrnydja nhäman dhuwalatjanna ŋarrakalaŋuwurra; galkin dhu God-Waŋarryuny milkuman warralkuman nhumalaŋgalnydja, ŋunhi ŋunhiyiny rom mäwilimirrnydja ŋarraku ga God-Waŋarrwu Bäpaw, waŋgany yan linyalaŋ dhä-manar' ŋunhiyi yulŋuny.” 33 “Djamarrkuḻi' ŋarraku,” bitjarr ŋayi Djesu waŋan. “Ŋarrany dhu dhuwal märr-gurriri dhiyalnydja nhumalaŋgalnydja. Ḻarrum warray nhuma ŋarraku dhu ŋunhi yulŋuny, yurr yakan nhuma dhu ŋunhi malthundja ŋarraku ŋunhi wanhawal ŋarra dhu marrtji. Ŋäthilnydja ŋarra gan ŋunhi bili muka lakaraŋal bitjarryiny walalaŋguny Djuw malawnydja yolŋuw walalaŋ ŋurruḏawalaŋuwnydja mala, ga dhuwal baḏak ŋarra ga lakaram dhiyaŋuny bala nhumalaŋgun dhuwaliyi bili yan dhäruktja.” 34 “Ga dhuwandja ŋarra ga gurrupandja nhumalaŋ yuṯan dhäruk-nhirrpanminyawuynydja rom, dhuwanna gam': Märr-ŋamathinyamirrnydja walal gi bala-räli'yunmirr yan. Nhuma dhu ga ŋunhi märr-ŋamathinyamirrnydja nhumalaŋguwuy nhuma bala-räli'yunmirrnydja bitjan bili yan nhakun ŋarra nhumalaŋ gan märr-ŋamathin. 35 Ŋuli nhuma dhu ga ŋunhi märr-ŋamathinyamirr bala-räli'yunmirrnydja yan, bala walalnydja dhu ŋunhi dharrwaynha yolŋuynydja walal nhämany nhumalany dhipaliyiny romlil, bala walal dhu yan dharaŋana nhumalany ŋunhi nhumany dhuwal ŋarrakuwuy yan malthunamirr mala.” Ga bitjarra ŋayi gan ŋunhi Djesu waŋanany.

Djesuy ŋäthil yan waŋan Betanhany dhumbal'yunarawnydja

36 Ga ŋayiny Djäyman-Betaynydja ŋanyayi dhä-birrka'yurr Djesunhany bitjarra gam', “Garray, wanhawal dhika nhe dhu marrtjiny?” bitjarr. Bala ŋayi Djesuny waŋan nhanŋu bitjarra, “Yaka nhe dhu malthun ŋarraku dhiyaŋuny bala, ŋunhi wanhawal ŋarra dhu dhuwal marrtji, yurr yalalan nhe dhu marrtjiny balayiny ŋarrakalnydja ŋunhiwiliyiny wäŋalil.” 37 Bala ŋayi Betaynydja buku-ḏuwaṯthurra waŋan ŋanya Djesunhany bitjarra, “Garray, nhämirr ŋarra dhu dhiyaŋuny bala malthun nhuŋu? Nhämirr balaŋ ŋarra dhu walŋa-gurrupanmirrnydja, ŋarran dhu dhiŋgamany nhuŋu.” 38 Bala ŋayiny Djesuny waŋan bitjarra Betawnydja, “Yuwalk muka nhe dhu dhuwal ŋarrakuny walŋa gurrupanmirr? Yuwalknha yan ŋarrany nhuŋu dhu dhuwandja lakaram bitjanna gam'. Dhiyaŋuny bala munhay nheny dhu dhumbal'yunna ŋarrakuny. Yurr ḏämbu-ḻurrkun'mirra nhe dhu ŋunhi bäyŋu'yundja ŋarraku, yurrnha dhu ŋunhi gurrwawuny waŋa djaḏaw'maramany.” Ga bitjarr ŋayi ŋunhi Djesu waŋan Betawalnydja.

DJON 14

Djesuny dhuwal dhukarr balan ŋunhi God-Waŋarrwala Bäpawala

1 Yo. Ga dhäŋur beŋuryiny ŋayi Djesu bulu waŋan nhanukalaŋuwal malthunamirriwal walalaŋgal bitjarra, “Bäydhi ŋarra dhu dhuwal marrtjiny ganarrthamany nhumalany. Bilin dhuwal nhuma ga märr-yuwalkthirra God-Waŋarrnhany; gatjuy märr-yuwalkthiyi gi ŋarranhany. Ga yaka walal ŋoy-gärriny ga galŋa-yätjiny. 2 Ŋunha Bäpawalnydja wäŋaŋur yindi warray dhaḻakarr, dharrwa warray mungurr; ŋarrany dhu dhuwal marrtjin ga wäŋan ŋäthilmirriyam nhumalaŋ. Yuwalk dhuwal yulŋuny. Ŋuli balaŋ yakany yuwalk, ŋarrany balaŋ ŋunhi yakayi yan lakaranha nhumalaŋgal. 3 Yo, ŋarra ŋathil dhu marrtji ŋäthilnydja, ŋurruŋu-djuḻkthundja nhumalaŋ, bala ŋarra dhu wäŋan djäma ŋäthilmirriyaman nhumalaŋ. Ga dhäŋur beŋuryiny ŋarra dhu roŋiyirryi räliyi, bala ŋarra dhu ŋunhi märraman nhumalany balayin ŋarrakiyingalnha ŋarra wäŋalilnydja, märr nhuma dhu ga nhinany ŋunhaliyin ŋarrakalnha. 4 Marŋgi muka nhuma dhuwal dhukarrwuny ŋunhiwiliyiny wäŋalil ŋunhi wanhawal ŋarra dhu dhuwal marrtji.” Ga bitjarr ŋayi gan Djesu waŋanany. 5 Bala ŋayi Dumitjthuny yäkuy yolŋuy dhä-birrka'yurra ŋanya bitjarra, “Way Garray, yaka dhuwal napurr marŋgi ŋunhi wanhawal nhe dhu dhuwal marrtji. Nhaliynha ŋanapurr dhu marŋgithirrnydja dhukarrwuny?” bitjarr. 6 Bala ŋayi Djesuny lakaranhaminan ŋanyapinya ŋayi bitjanminan, “Ŋarra dhuwal dhukarrnydja, ga yuwalktja, ga bulu ŋarra walŋa-gurrupanamirr. Yakan ŋula wiripuny gi dhukarr ŋorri balany Bäpawalnydja; ŋany ŋarrakiyingalaŋuwurra yan nhe dhu ŋunhi ŋula yol yolŋu bunany nhanŋuny God-Waŋarrwuny.” 7 “Yo. Ŋuli balaŋ nhuma yuwalktja ŋarrakuny marŋgi, nhumany balaŋ ŋunhi marŋgiyi ŋarrakalaŋaw Bäpawnydja, bili linyuny dhuwal waŋgany yan. Ga dhipuŋurnydja gay'yi dhurrwaraŋur ŋunhiny nhuma dhu yuwalknha yan marŋgithirr nhanŋuny, ga bili muka nhuma ŋunhi nhäŋalnydja ŋanya.” 8 Bala ŋayi Biliptja waŋan nhanŋu Djesuwnydja bitjarra, “Garray, milkuŋ mak ŋanapurruŋgal nhuŋuwuy nhe Bäpa'mirriŋuny God-Waŋarrnha, märr ŋanapurr dhu nhäma mak ŋanya, ga bilin.” 9 Ga ŋayi Djesuny buku-bakmaraŋal nhanŋu Bilipkuny bitjarr, “Bilip, yaka nhe dhuwal marŋgi ŋarrakuny? Baman'nha ŋarra dhuwal dhiyalnydja nhumalaŋgalnydja, weyinnha ŋarra gan nhinanany. Nhä nhe dhuwal yolŋuny? ... dhuŋa yan baḏak ŋarrakuny? Ŋuli nhe balaŋ ŋula yolthu nhänha ŋarranhany, ŋayiny ŋunhi ŋuriŋiyiny yolŋuy bilin nhäŋalnha nhakun God-Waŋarrnhany Bäpanhany. Ga nhaku nhe ga dhuwal waŋa bitjandja, ‘Milkuŋ mak ŋanapurruŋgal God-Waŋarrnha,’ bitjandja? 10 Yaka nhe gi dhuwal märr-yuwalkmirriyi dhiyak dhärukku ŋarrakalaŋaw, ŋunhi ŋarra waŋan bitjarr? Ŋarrany dhuwal Bäpawal, waŋganyŋur linyu, ga Bäpany dhuwal ŋarrakal. Yaka linyu dhuwal barrkuwatjtja. Ŋunhi ŋarra ŋuli ga waŋany nhakun nhumalany, yaka ŋunhiyiny dhäruk ŋarrakuwuynydja ŋarra ŋuli ga waŋa, bili Bäpany ga ŋarrakal warray nhina, ŋayipi ŋuli ga ŋunhi djäma ŋarrakalaŋuwurrnydja. 11 Yuwalknha dhuwandja. Biyakun yänan märr-yuwalkthin ŋarraku, bili ŋarrany dhuwal Bäpawal, ga ŋayi ŋarrakal Bäpa. Ŋuli nhuma dhu ga yakany märr-yuwalkthirr dhiyakiyiny dhärukku, nhäŋu ŋathil walal dhuwal ŋarrakuŋ djämapuy, bala märr-yuwalkthin. 12 Märr-yuwalk ŋarra ga dhuwal lakaramany. Ŋunhi nhe dhu ga ŋula yol yolŋu märr-yuwalkmirriyirr ŋarrakuny, nheny dhu ga ŋuriŋiyiny yolŋuy djäma mirithirra manymaknha romdja ganydjarrmirra, bitjanna bili yan nhakun ŋarrapi. Yurr nhumany dhu ga ŋunhi märr-yuwalkthinyamirriynydja yolŋuy walal djämany mirithirra yindin ŋoy-ganyim'thunamirrnydja rom, djuḻkmaraman dhu ŋunhi ŋarrakuŋuny djämapuy, bili ŋarrany dhu dhuwal marrtjin, bala ŋarra dhu ga nhinany ŋunhaliyin Bäpawalnha. 13 Ga ŋuli nhuma dhu ŋäŋ'thundja ŋula nhakuny ŋarrakalnydja yäkuy, ŋarrany dhu ŋunhiyiny djäman bala yan, märr dhu ŋunhi Bäpawuŋ latjuny' mirithirrnydja rom djeŋarra'mirrnydja maḻŋ'thunna dhuwalatjanna ŋunhi Gäthu'mirriŋuwalaŋuwurra. 14 Yo, yuwalk dhuwandja. Ŋuli nhuma dhu ŋula nhakuny malaŋuw ŋäŋ'thun ŋarrakalaŋuwurrnydja yäkukurr, ŋarrany dhu ŋunhiyiny djäman bala yan nhumalaŋ.” Ga bitjarra ŋayi gan ŋunhi Djesuy lakaraŋalnydja.

Djesuy dhawu'mirriyaŋal djuy'yunaraw Dhuyu-Birrimbirrwu

15 Ga wiripuny ŋayi ŋunhi Djesuy lakaraŋal bitjarra, “Ŋuli nhe ga ŋunhi yuwalkkumany märr-ŋamathirr ŋarrakuny, ŋunhiyiny nhakun nhe dhu ga ŋarrakuny dhäruk-nhirrpanminyawuy rom malany bilin ŋayathaman. 16 Bala ŋarrany dhu yurrnha ŋäŋ'thun Bäpanhany, märr ŋayiny dhu gurrupanna nhumalaŋguny wiripuŋunhan Guŋga'yunamirriny, marrparaŋgunharawnydja nhumalaŋ, ga nhinany ŋayi dhu ga ŋunhiyi nhumalaŋgalnydja bitjanna bili yan weyinŋumirra. 17 Ga dhuwaliyiny ŋunhi Guŋga'yunamirr, ŋunhiyin ŋunhi Yuwalk-lakaranhamirrnydja Birrimbirr, ŋayin ŋuli ga ŋunhi yuwalktja lakaram God-Waŋarrnhany. Ga ŋunhiwurrnydja yolŋu walal ŋunhi walal ŋuli ga märr-ŋamathirr dhuwalaŋuwuywuny yan munatha'wuywuny ŋula nhaku malaŋuw romgu, ga yakan walal gi ŋunhi nhäŋuny ŋanya Guŋga'yunamirrinynha Birrimbirrnha, ga bäyŋuyi yan walal nhanŋu ŋunhi marŋginy, bala walalnydja dhu ŋunhi yakan ŋanya märramany. Yurr nhuma warray dhuwal marŋgimirrnydja nhanŋu, bili ŋayiny ga ŋunha nhina dhuwaliyin galkin yanan nhumalaŋgala, ga bitjandhi bili ŋayi ga nhinayi ŋunha djinawan' galŋa'kalŋan ŋayaŋuŋura nhumalaŋgal.” 18 “Ŋarrany nhumalany dhu dhuwal yaka ganarrtham yänayiny, yaka nhuma dhu ga dhuwal nhina goŋ-gänany, bili ŋarrany dhu roŋiyirryi räli nhumalaŋgal,” bitjarr ŋayi ŋunhi Djesu waŋanany. 19 “Märr-gurririn dhuwal waluny, walal dhu yakan ŋarrany nhäma buluny, ŋuriŋiwurruynydja yolŋuy walal ŋunhi walal ga märr-ŋamathirr dhuwalaŋuwuywu yan muntha'wuywu romgu. Yurr nhuma warray dhu nhäŋuny ŋarrany buluny ŋarrakalnha malthunamirriy walal, bäy ŋarra dhu walŋathi dhiŋganhaŋur. Ga nhinan nhuma dhu ga walŋan yan, bili ŋarrany dhu buluyi walŋathirr dhiŋganhaŋurnydja, bala ŋarra dhu ga nhinany walŋan yänan weyinŋumirra. 20 Balanyamirriyyiny ŋunhi nhuma dhu nhäŋuny ŋarrany, nhumany dhu ŋunhi dharaŋulnha yänan, marŋgithin manapul, bili ŋarrapiny dhuwal ŋarrakalaŋuwal Bäpawal, waŋgany yan linyu dhuwal, ga nhumany ŋarrakalnha, ga ŋarra nhumalaŋgal, waŋganyŋuryi yan limurr.” 21 “Ŋuli nhe dhu ŋunhi ŋula yolthu yolŋuy märramany ŋarrakuŋuny dhäruk-nhirrpanawuy rom, bala nhe dhu ga ŋunhi ŋayathaman baṯ bitjanna, ga ŋunhiyin nhe yolŋu ŋuli ga ŋunhi yuwalkkumany ŋarrakuny märr-ŋamathirr. Ga ŋunhi nhakun nhuma ŋuli ga märryuny ŋarrany ŋayatham, ga ŋayiny dhu ga ŋunhi bitjandhi bili yan ŋarrakalnydja Bäpay nhumalanhany märryu ŋayatham yan. Ga ŋarrapiny dhu ga märr-ŋamathirryi yan nhumalaŋ, bala ŋarra dhu milkunhamirra ŋarranhawuynhany ŋarra nhumalaŋgalnydja.” Bitjarr ŋayi gan ŋunhi Djesu waŋanany. 22 Bala ŋayi Djudatjthuny yäkuy waŋanan ŋanya Djesunhany, yurr yaka ŋuriŋiyiny Djudatj-Gariyatthuny, ŋany wiripuŋuy Djudatjthu, ga bitjarr ŋayi ŋunhi waŋanany dhä-birrka'yurrnydja gam', “Way Garray, wanhawitjan nhe dhu ŋunhi milkunhamirr ŋanapurruŋgiyingalnydja yan, ga yakan nhakun bukmakkalnydja?” bitjarr. 23 Bala ŋayi Djesuny buku-bakmaraŋala bitjarrnha, “Ŋuli dhu ga ŋula yol yolŋu märr-ŋamathirr ŋarrakuny, ŋayiny dhu ga ŋunhi yuwalkkuman guyaŋany dhäruktja ŋarrany, bala ŋayi dhu ga djäman yan. Ga Bäpany ŋarraku dhu ga ŋunhi märr-ŋamathirrnydja nhanŋu mirithirra yan, bala linyu dhu marrtjin nhanukal, ga nhinany linyu dhu ŋunhi wäŋayaman nhanukal, ŋurikalyiny yolŋuwal dhäruk-märranhamirriwalnydja. 24 Ga ŋuli ŋayi gi ŋula yol yolŋu yakany ŋarraku märr-ŋamathi, ŋayiny dhu ŋuriŋiyiny yolŋuy yakan märram ŋarrakuŋuny dhäruk. Yo. Ŋunhiyiny dhäruk ŋunhi ŋarra ŋuli ga marŋgikumany nhumalany, yaka ŋunhi ŋarrakuwuynydja dhäruk; ŋunhiyiny dhuwal dhäruk beŋur nhanukuŋ Bäpawuŋ God-Waŋarrwuŋ, ŋurukuŋdhi ŋunhi ŋayi ŋarrany djuy'yurr räli.” 25 “Bili muka ŋarra nhumalaŋgal gan ŋunhi lakaraŋalnydja dhuwaliyiny mala dhäruk, ŋunhi ŋarrany ga baḏak yan nhina dhuwal banydji yan nhakun munatha'ŋur nhumalaŋgal. 26 Bala ŋayiny dhu ŋunhi Guŋga'yunamirrnydja Dhuyu-Birrimbirrnydja marrtjin räliny, yurr ŋayi dhu Bäpay ŋanya djuy'yun yäkukurrnydja ŋarrakalaŋuwurr yan. Bala ŋayi dhu ga ŋunhi marŋgikumany nhumalany ŋurikiyin ŋunhi ŋula nhakuny malaŋuw bukmakkun yan, ga wiripuny ŋayi dhu ga ŋunhi nhumalany guyaŋanhamirriyaman ŋurikiyin malaŋuw bukmakkuyi yan ŋunhi ŋula nhä malany ŋarra gan lakaraŋal nhumalaŋ.” 27 “Yo. Ga ŋarrany ŋuli ga ŋunhi gurrupan nhumalaŋguny ŋarrakuwuynha ŋarra ŋayaŋu-yal'maranhamirrnydja rom, ga ŋarrakuŋuny ŋunhi mägaya rom gurrupanawuy wiripu warray, gänaŋ'thunna ga mirithirra munatha'wuywalnydja mägayaŋur. Nhininy walal gi ŋoynydja ḏälthin yan. Yakan ŋoy-gärriny, ga ŋayaŋu-miḏikiny.” 28 “Bili muka nhuma ŋunhi ŋäkulnydja ŋarrany dhäruktja, ŋunhi ŋarra nhumalaŋ gan lakaraŋalnydja bitjarrnydja, ‘Ŋarrany dhu dhuwal marrtjin, ga bulu ŋarra dhu roŋiyirryi räliyi nhumalaŋgal.’ Ga ŋuli nhuma balaŋ märr-ŋamathinya ganha ŋarrakuny, nhumany balaŋ galŋa-djulŋithinyan muka yan ŋunhi ŋarra dhu marrtji bala Bäpawalnydja, bili Bäpany ŋunhi bulu warray waŋarr ŋarrakalnydja. 29 Ŋarrany dhu dhuwal marrtjin, yurr ŋarra ŋunhi bili muka lakaraŋalnydja nhumalaŋgal ŋäthil muka yan, yurrnha dhu maḻŋ'thundja; lakaraŋalnydja ŋarra ŋunhi ŋäthilnydja, märr nhuma dhu märr-yuwalkthin yan, balanyamirriynydja ŋunhi ŋayi boŋguŋ maḻŋ'thurrnydja.” 30 “Bäyŋun dhuwal waluny ŋarraku weyinguny waŋanharaw nhumalaŋgal, bili galkin dhu dhuwal ŋayiny ŋunhiyiny buŋgawany Mokuy bunan. Yurr bäyŋun nhanŋu gi ŋunhi ganydjarrnydja ŋorri ŋayathanharawnydja ŋarraku. 31 Ŋarrany ŋuli ga dhuwal dhäruk märram yan ŋarrakuwuynydja Bäpa'mirriŋuny, märr dhuwalatjandhin dhu ŋunhi yolŋuynydja walal nhämany dharaŋanna ŋunhi ŋarrany ga mirithirr warray märr-ŋamathirr nhanŋu.” “Go ḻaw'yurra walal. Limurr marrtjin.” Ga bitjarr ŋayi Djesu waŋanany.

DJON 15

Djesuny dhuwal balanya nhakun dhuthunuŋu dharpa borum-manymakmirr

1 Wiripuny ŋayi Djesuy lakaraŋal, yan nhakun ŋayi marŋgikuŋal mayali'mirriy dhäwuy bitjarr gam', “Ŋarrany dhuwal balanya nhakun ŋunhi dhuthunuŋu dharpa ŋunhi borum-manymakmirra, ga ŋayiny Bäpany ŋarraku ŋuthanmaranhamirra, gätni-djämamirra ŋurikiyin dharpawnha, ga nhumany dhuwal yolŋuny walal balanya nhakun waṉan mala ŋunhiŋuwuyyi dharpapuynha. 2 Ŋayiny ŋuli ga ŋunhi ŋuriŋiyiny gätni-djämamirriynydja yolŋuy gulkthundja mirithirr yan, dhapirrkkumany nhämunha' waṉa malany ŋunhi borummiriw. Ga ŋunhiny waṉa malany wiripuny borummirrnydja, ŋayi ŋuli marrtji yan gulk-gulkthunna, yan nhakun dhapirrkkuman ŋayi ŋuli, räwak djalkthunna marrtji djinmir'ŋura, märr ŋayi dhu bulu ŋuthan borummirriyirr mirithirr yan.” 3 “Yo, nhumany dhuwal biliŋuwuynha ŋayaŋu-ḏarrtjalkkunhawuynha, balanya nhakun ŋunhi dharpa waṉa malany dhapirrkkunhawuynha, ŋuriŋiyiny dhärukthu ŋarrakalnydja ŋunhi ŋarra ŋuli ga lakaram nhumalaŋ. 4 Nhininy gi walal waŋganyŋura ŋarrakala, biyakun waŋgany-manapula walal ŋarrakalnydja, ga ŋarrany dhu ga nhina mala-manapandhi nhumalaŋgalnydja, ga ŋuliwitjandhin nhumany dhu ŋunhi borummirriyirr. Waṉany mala dhu ŋunhi yänany gänany yakan borummirriyirr; ŋany borummirriyirrnydja ŋayi dhu ŋunhi, bäy ŋathil ŋayi dhu waŋgany-manapan dhuthunuŋuwal dharpawal. Ga bitjandhi bili nhumany dhu ŋunhi yakayi yan borummirriyirr gänany; ŋuriŋin bili waŋganydhun nhe dhu ŋunhi borummirriyirrnydja, ŋunhi nhe dhu waŋgany-manapan rälin ŋarrakalnha.” 5 “Yo, ŋarra muka dhuwal dhuthunuŋuny dharpa, ga nhumany dhuwal waṉan mala. Ŋuli nhuma dhu bitjandja bili waŋgany-manapandja räliny ŋarrakalnydja, ga ŋarrany nhumalaŋgalnydja dhu ga nhina bitjandhi bili yan waŋgany-manapandhi. Ga dhuwalatjandhin ŋunhi waŋganygurra yan romgurrnydja nhuma dhu ga borummirriyirrnydja ŋunhi manymakthirrnydja ga dharrwathirrnydja dhika. Bäyŋun nhuma dhu ga ŋunhi gänany djäma manymaktja. 6 Ŋuli ŋayi ŋula yol yolŋu yakany dhu ga nhina waŋgany-manapandja ŋarrakal, ŋayiny dhu ŋunhiyiny yolŋu balanya nhakun ŋunhi waṉan gulkthunawuynha räwaknha. Bala dhu ŋayi djämamirriynydja yolŋuy waŋgany-manapandja ḻuŋ'maramany ŋunhiyiny räwaktja waṉa malany, ga djalkthundja ŋayi dhu ŋunhiyiny gurthalila, bala dhu nhäran.” 7 “Ga ŋuli nhe dhu ga dhärra waŋgany-manapandja ŋarrakiyingalnydja yan, ga ŋayatham nhe dhu ga ŋunhi baṯ bitjan ŋarrakuwuynydja yan dhäruk malany, ga ŋunhiyiny nhe dhu nhakun ŋäŋ'thunna ŋarrany nhaku nhe ga dhuwali djälthirr, bala nheny dhu yänan märraman. 8 Ŋuli nhumalaŋ dhu ŋunhi walŋany borummirriyirr dharrwathirrnydja, ga ŋunhiyiny nhakun nhuma dhu yolŋuny walal ŋarrakun malthunamirr mala, bala dhu nhanŋuny Bäpawnydja garrkuḻuktja rom maḻŋ'thunna nhumalaŋgalaŋuwurrnydja, ga dhuwalatjandhin dhu ŋunhi yolŋuynydja walal nhämany Bäpawnydja latjuny' rom ŋunhi mäwilimirrnydja.” 9 “Ŋarrany ga dhuwal märr-ŋamathirr warray nhumalaŋ, bitjan yan bili nhakun ŋarrany ŋuli ga märryu-ŋayatham Bäpa'mirriŋuy ŋarrakal. Nhininy walal gi ŋunhili yan ŋarrakiyingal märr-ŋamathinyaŋurnydja,” bitjarra ŋayi gan ŋunhi Djesu waŋanany walalany. 10 “Yo, ŋarrany ŋuli ga dhuwal ŋayatham baṯ bitjan warray ŋarrakiyingalaŋawnydja ŋarra Bäpa'mirriŋuw dhäruk-nhirrpanminyawuy, nhaltjan ŋayi dhu waŋa ŋarrakal dhäruk-gurrupanmirr ŋula nhaku malaŋuw djämaw, ga nhinany ŋarra ŋuli ga ŋunhi nhanukiyingala yan märr-ŋamathinyamirriŋura romŋurnydja. Ga ŋuli nhumany dhu ŋunhi ŋarranhany dhäruk märram, ga malthun nhuma dhu ga ŋarrakiyingalaŋawnydja yan romgu, ga nhumany dhu ga ŋunhi bitjandhi bili yan nhina ŋarrakalnydja märr-ŋamathinyamirriŋuryi yan romŋur.” 11 “Yo. Dhuwaliyiny mala ŋarra gan ŋunhi lakaraŋalnydja nhumalaŋgal, märr nhumany dhu ŋayaŋu-djulŋithirrnydja mirithirra yan, ŋuriŋi bili märr-djulŋithinyaraynydja ŋunhi ŋarra gan bitjarr bili ŋayaŋu-djulŋithin. Bili ŋarra ga djälmirriyirrnydja nhumalaŋ, nhuma dhu ga mirithirra yan märr-yiŋgathirrnydja, bala yan ŋoy-djulŋithirra ga nhinany.” 12 “Ga dhuwanna ŋunhi nhumalaŋ ŋarrakuŋuny dhäruk-nhirrpanminyawuy rom balanyan gam'. Märr-ŋamathinyamirrnydja walal gi bala-räli'yunmirr yan. Bitjanna nhuma dhu ga ŋunhi märr-ŋamathinyamirrnydja, nhakun ŋarra ga nhumalaŋ märr-ŋamathirr. 13 Ga dhuwanna ŋunhi märr-ŋamathinyawuynydja ŋarrakuŋuny nhumalaŋguny. Ŋarrany dhu ŋunhi gurrupanmirra ŋarranhawuynhany ŋarra walŋany dhiŋganharawnha nhumalaŋguny ŋurikiwurruŋguny ŋunhi ŋarrakalaŋawnydja galkipuywuny yolŋuw walalaŋ, märr nhumany dhu ga ŋunhi nhina walŋan yan. Ga nhumany dhu dhuwalawurrnydja ŋunhi ŋarrakuny malthunamirr mala bitjandhiyi bili yan walŋa-gurrupanmirryi nhumalanhawuynhany nhuma ŋula yolkuny wiripuwurruŋguny yolŋuw walalaŋ. 14 Yo. Ŋuli nhuma dhu ga ŋunhi djäma ŋarrakiyingalaŋawurrnydja yan dhäruk-gurrupanminyawurr, dhiyaŋiyin dhu ga ŋunhi maŋutji-dhunupayamany ŋunhi nhumany dhu ŋarrakun ḻundu'mirriŋu walal. 15 Yaka ŋarra nhumalany ga dhuwal yäku-lakaram bitjandja gam', ‘Nhumany dhuwal djämamirr walal ŋarrakun,’ biyakuny, bili djämamirrnydja ŋunhi yolŋu yaka marŋgi nhaltjan ŋuli ga buŋgawa'mirriŋuy nhanukal guyaŋa. Yurr ŋarrapiny ga nhumalany dhuwal yäku-lakaramany bitjanna, ‘Ḻundu mala ŋarraku,’ bitjanna, bili ŋarrany nhumalany gan ŋunhi marŋgi-gurrupar warray; lakaraŋal ŋarra gan nhumalaŋgal bukmak yan nhä mala ŋunhi ŋarrakal gan Bäpay lakaraŋal ŋarraku.” 16 “Yo. Yurr nhumany ŋunhi yaka warray guyaŋanha ŋarranhany, ga djarr'yunna; ŋarra warray nhumalany guyaŋanany, bala djarr'yurra gänaŋ'maraŋala ŋarrakuwuynha djämaw, märr nhuma dhu marrtjin ga borummirriyirra. Nhirrparnydja ŋarra nhumalany dhuwal, märr dhu ga djämapuynydja nhumalaŋguŋ dhärran yan. Ga dhäŋur beŋuryiny ŋunhi, bala nhuma dhu Bäpanhan ŋäŋ'thun ŋarrakalaŋuwurrnydja yäkukurr ŋula nhakuny malaŋuw, bala ŋayiny dhu yänan gurrupanna nhumalany.” 17 “Yo, dhuwaliyin ŋunhi ŋarrakuŋ dhäruk-nhirrpanawuynydja rom nhumalaŋguny. Märr-ŋamathinyamirrnydja walal gi bala-räli'yunmirra yänan.” Ga bitjarra ŋayi Djesu waŋanany.

Dhuwalaŋuwuynydja ŋunhi munatha'wuynydja yolŋu walal dhu nyinyaŋdhunna nhumalaŋguny, ŋarrakalaŋawnydja malthunamirriw walalaŋ

18 Ga wiripuny ŋayi lakaraŋal Djesuy bitjarra gam', “Yaka walal ṉirr'yurrnydja, ŋunhi nhuŋu dhu yolŋuny walal nyinyaŋdhun, ŋunhiwurrnydja yolŋu walal ŋunhi walal ga marrkapthun munatha'wuywu romgu. Marŋgi muka nhuma dhuwal walalaŋ romguny, ŋunhi walal gan ŋäthilnydja bitjarryi bili nyinyaŋdhurr muka ŋarrakuny, ga yurrnha nhumalaŋguny. 19 Ŋuli nhuma balaŋ dhuwalaŋuwuynydja munatha'wuynydja wäŋapuy, walalnydja balaŋ nhumalaŋ ŋunhi märr-ŋamathinya muka ganha. Yurr ŋarra nhumalany ŋunhi märraŋalnydja gänaŋ'maraŋalnydja beŋuryiny munatha'wuywalnydja romŋur, ga yakan nhakun nhuma dhuwal buluny dhuwalaŋuwuynydja yolŋu walal munatha'wuynydja; ga dhuwalaŋuwuyyin gämurru'wuynydja nhumalaŋ ga ŋunhi yolŋuny walal ŋaramurryirr.” 20 “Guyaŋi ŋathil walal ŋunhi dhäruk, ŋunhi ŋarra gan lakaraŋal nhumalaŋgal ŋäthil yan, dhuwal ŋunhi dhäruk gam', ‘Djämamirrnydja ŋunhi yolŋu, yaka ŋayi ŋunhi ŋurruŋuny; yaka ŋayi dhu ga ŋunhi ŋurruŋu-djuḻkthun buŋgawa'mirriŋuwnydja nhanukiyingalaŋaw ŋayi,’ bitjarr. Bili muka walal gan ŋunhi yolŋuy walal ŋarrakuny mari djäma, ŋoy-yätjkurrkuŋal walal gan ŋarranhany, ga nhumalaŋguny walal dhu ga ŋunhi bitjandhi bili yan mari djämayi. Yo. Ga bili nhakun wiripuwurruynydja ŋarrakuŋuny dhäruk märraŋalnha, ga nhumalanhany dhu ŋula bitjandhi bili wiripuwurruynydja yolŋuy walal dhäruk märramdhi.” 21 “Yo, walalnydja dhu ŋunhi yolŋuny walal nyinyaŋdhunna, ŋoy-yätjkurruyaman manapan nhumalany, bili nhumany ŋarraku warray yolŋu walal, bili walal yaka marŋgi ŋurikiny ŋunhi ŋayi ŋarrany djuy'yurr räli. 22 Ŋuli balaŋ ŋarra yakany bunanha dhiyal, ga yakany lakaranha walalaŋ dhäwu, God-Waŋarryuny balaŋ walalany ŋunhi yakayi yätjkurr-lakaranha. Yurr ŋarra ŋunhi bili muka bunanany dhiyal, bala gan lakaraŋal dhäwuny walalaŋgal, ga bili walal ŋäkulnydja, yurr yaka warray ganha walalnydja dhäruk märranha ŋarranhany; baḏak yan walalnydja ga nhina ŋunhili bili yan yätjkurruŋur romŋur. Yakan walal dhu ŋunhi yalalaŋumirriynydja dhuŋa-lakaranhamirrnydja; yuwalktja dhu ŋunhi ŋayipin God-Waŋarryun yätjkurr-lakaraŋany walalany. 23 Ga ŋunhi ŋayi ga ŋula yolthu yolŋuy nyamir'yundja ŋarrany, ŋayiny ga ŋuriŋiyiny yolŋuy bitjandhi bili yan nyamir'yundhi Bäpanhany ŋarraku.” 24 “Ŋuli balaŋ ŋarra yakany djäma yindiny mirithirrnydja ŋunhi rom milmany nhakun walalaŋgal, ŋunhiny rom ŋunhi ŋayi gan ŋula yolthu yolŋuy yaka djäma ŋäthilnydja bitjarryi, God-Waŋarryuny balaŋ walalany ŋunhi yaka yätjkurr-lakaranha. Yurr walal bili ŋunhi nhäŋalnydja, bala walal yan nyinyaŋdhurra ŋarrakuny ga ŋarrakalaŋaw Bäpawnydja. 25 Djorrayny'tja walalaŋgal ga ŋunha ŋäthiliŋuynydja lakaram yuwalknha yanan bitjanna gam', ‘Walalnydja dhu ŋunhi nyamir'yurrnydja ŋarranhany ŋula nhämiriwŋur yan gämurru'miriwŋura,’ bitjan ŋayi ga ŋunha lakaramany. Ga dhuwanna ŋunhi yuwalknha maḻŋ'thunna ga.” 26 “Yo. Walalnydja nhumalany dhu ŋunhi yolŋuynydja walal nyamir'yurr warray. Yurr ŋayiny dhu ŋunhi Dhuyu-Birrimbirrnydja Guŋga'yunamirrnydja maḻŋ'thurra nhumalaŋgalnydja beŋura yan Bäpawuŋun God-Waŋarrwuŋ djuy'yunawuynydja, bala ŋayi dhu ga ŋunhi marŋgikumany nhumalany yuwalkkuman yan Godkalaŋuwuynydja. Yo. Ŋarrany nhumalaŋ dhu djuy'yurr ŋunhiyin Dhuyu-Birrimbirrnhan beŋura Bäpawuŋun, ga ŋunhi ŋayi dhu buniny, ŋayiny dhu ŋunhi lakaraŋdhi ŋarranhany nhumalaŋgalnydja. 27 Yo. Ga nhumany dhuwalawurrnydja, ŋunhi nhuma gan malthurr ŋarraku beŋur bili yan ŋunhi ŋarra ŋurru-yirr'yurr djäma ŋarrakuwuy ŋarra, bala nhuma gan nhäŋal ŋarraku ŋunhi djämany mala, ga bulu nhuma gan ŋäkulnydja muka ŋarrany dhäruktja. Ga ŋunhi nhakun ŋayi dhu Dhuyu-Birrimbirrnydja marrtji rälin, ŋunhiyin ŋayi dhu milkumany nhumalaŋgal dhawaṯmaramany ŋunhi ŋarrakalaŋawuynydja ŋula nhäpuynydja mala bukmakpuynha yan. Ga nhumany dhu marrtji ŋunhi bitjandhi bili yan dhäwuny' lakaramdhi ŋarrakalaŋuwuynydja ŋunha wiripuwurruŋguny yolŋuw walalaŋ.” Bitjarra ŋayi gan ŋunhi Djesuy lakaraŋalnydja walalaŋgal malthunamirriwalnydja mala nhanukalaŋuwal .

DJON 16

1 “Ŋarrany ŋunhi bili muka lakaraŋalnydja nhumalaŋ balanyawuyyiny nyinyaŋdhunawuynydja, märr nhumany dhu yaka muka ḏaḏawyun ŋula märr-yuwalkthinyaŋurnydja, bala bilyuna ŋarrakalaŋuŋur. 2 Yo. Walalnydja dhu ŋuriŋiwurruynydja ŋunhi Djuw malay nhumalanhany ŋaŋ'ŋaŋ'thunna, dhawaṯmaraman dhu beŋurnydja ŋunhi Djuwskal buku-ḻuŋ'thunamirriŋurnydja buṉbuŋur malaŋuŋur. Galkithirra marrtji dhuwal waluny, walal nhumalany dhu marrtji buman murrkay'kuman, ga bitjanna walal dhu ŋunhi guyaŋany gam', yanbi balanyayin ŋunhi God-Waŋarrwuny djäma. 3 Yo, walal dhu ga ŋunhi bitjandhin nhumalany bumany, bili walal yaka marŋgi God-Waŋarrwu Bäpawnydja, ga ŋarrakuwuynydja walal yakayi yan marŋgi.” 4 “Yo. Bili muka ŋarra nhumalaŋgal gan ŋunhi lakaraŋalnydja, märr nhumany dhu ga guyaŋan yan ŋarrakuny dhäruk, bala nhuma dhu ga märr-yuwalkthirra yänan, bäyŋun nhuma dhu ga dhumbal'yundja ŋunhi dhu ga nhäny mala maḻŋ'thun nhumalaŋ.”

Dhuyu-Birrimbirrwu djäma malany

“Yaka muka ŋarra nhumalaŋ ŋunhi ŋäthilnydja lakaranha ŋunhiyiny mala, ŋunhi ŋarra gan ŋunhi nhinanany nhumalaŋgal balanyamirriyyiny,” bitjarr ŋayi Djesu waŋan, ŋunhiliyi wäŋaŋur ŋunhi walal gan ŋatha dharrpal ḻukan ga gapu. 5 “Yurr dhiyaŋuny bala ŋarra dhu marrtjin balayin ŋurikalyin ŋunhi ŋayi ŋarrany djuy'yurr räli. Yurr yaka nhuma ŋarrany ŋunhi waŋganydhu ŋula yolthu yolŋuy dhä-birrka'yunna bitjanany, ‘Wanhawal nhe dhu marrtjiny?’ bitjanany, bili nhuma galŋa-yätjin dhuwali.” 6 “Yo, mirithirr yan nhuma ga dhuwali galŋa-yätjirrnydja bili ŋarra lakaranhaminany nhumalaŋgal ŋunhi ŋarrany dhu marrtjin. 7 Yurr yuwalk yan ŋarra nhumalaŋ ga dhuwal lakaramany. Manymaknha ŋunhiyiny nhumalaŋ, ŋunhi ŋarrany dhu marrtjin ganarrthaman nhumalany. Ŋuli balaŋ ŋarra dhu ŋunhi yakany marrtji, ŋayiny dhu ŋunhi Dhuyu-Birrimbirrnydja Guŋga'yunamirrnydja yakan buni nhumalaŋ dhiyalnydja. Yurr ŋarrany ŋanya dhu djuy'yun ŋunhiyiny rälin nhumalaŋgala, ŋunhi ŋarra dhu dhuwal marrtjiny balayiny. 8 Ga ŋunhi ŋayi dhu bunany nhumalaŋ ŋunhiyiny Dhuyu-Birrimbirrnydja, bala ŋayi dhu ga milkuman warraŋulkuman nhumalaŋgalnydja ŋunhi munatha'wuywalnydja yolŋuwal walalaŋgal, ŋunhiŋuwuynydja ŋunhi yätjkurruwuynydja rombuy, ga nhä ŋunhi yuwalk nhakun dhunupa. ga nhäthinya ŋunhi God-Waŋarrwu dhä-gir'yunamirr rom. 9 Ga ŋayin dhu ga ŋunhi ŋuriŋiyin Dhuyu-Birrimbirryun maŋutji-wurrupandja warrpam'thunna yan ŋunhi yolŋuny dhuwal djarrpi'mirr yan djarrpi'kunharawnydja romgu djämaw, bili walal gan ŋunhi yaka ŋarrakal märr-nhirrpanmin. 10 Ga djarrpi'kum yan walal ŋuli ga ŋunhi guyaŋa God-Waŋarrwalaŋuwnydja rom-dhunupaw, bili ŋarrany ga dhuwal marrtjin balan Bäpawala, ga bäyŋun nhuma ŋarrany dhu ŋunhi buluny nhäŋu. 11 Ga djarrpi'kum yan walal ŋuli ga guyaŋa ŋunhi mala-djarr'yunamirrnydja rom, bili God-Waŋarryuny barpuru dhuwal bilin mala-djarr'yunna ŋunhinhany ŋunhi buŋgawanhany dhiyakuwuynhany munatha'wuynhany.” 12 “Yo. Dharrwa mirithirr ŋarra balaŋ nhumalaŋ dhuwal ganha lakaranhany, yurr bäynha, bili dhaŋaŋnha dhuwali nhumalaŋgal guyaŋanhawuyŋurnydja dhiyaŋuny bala nhakun. 13 Yurr yuwalktja dhu ŋunhi Dhuyu-Birrimbirrnydja marrtji räliny, ga ŋayin dhu ga ŋunhi nhumalaŋ lakaramany marŋgi-gurrupandja, märr nhuma dhu marŋgithirra yuwalkkuman ŋurikiny ŋunhi Godkalaŋawnydja yuwalkkuny romgu bukmakku yan, ga wiripuny ŋarrakalaŋawuy. Bili dhäruktja nhanŋu dhu ga ŋunhi dhawaṯthun bäyŋu ŋula nhanukiyinguŋuny guyaŋanhawuy; ŋany waŋany ŋayi dhu ga ŋunhi, ŋunhi bili yan dhäruktja dharaŋana ŋunhi nhaltjan ŋayi ŋuli ga ŋäma God-Waŋarrnha dhäruk waŋanhawuy. Ga ŋunhi bili ŋayi dhu ga ŋunhi lakaramany nhumalaŋ, ŋunhi nhä mala rom yalalaŋumirr dhu ga maḻŋ'thun. 14 Ŋayiny dhu ŋunhi nhakun milkuman ŋunhi ŋarrakuny latjuny' rom djeŋarra'mirrnydja, bili ŋayin dhu ŋunhi märramany ŋarrakuŋuny ŋunhi yuwalktja dhäruk, bala ŋayi dhu ga marŋgikuman nhumalanhan. 15 Bukmak ŋula nhä mala ŋunhi Bäpay ŋarrakal ŋuli ga ŋayatham, ŋunhiyiny ŋarrakuwuy yan warrpam'. Ga dhuwalaŋuwuyyin ŋunhi gämurru'wuynydja ŋarra ŋuli ga lakaramany ŋunhi ŋayin dhu Dhuyu-Birrimbirryun märramany ŋarrakuny dhäruk, bala ŋayin dhu ga lakaramany nhumalaŋguny.” Ga bitjarr ŋayi gan ŋunhi Djesuy lakaraŋalnydja.

Märr-gurriri nhuma dhu ŋunhi galŋa-yätjirrnydja, ga dhäŋur beŋuryiny nhuma dhu ŋunhi galŋa-djulŋithirryi

16 “Yaka weyin'tja, bala nhuma dhu ŋarrany bäyŋun buluny nhäŋu, ga märr gurriri, bala nhuma nhakun dhu bulu nhäŋuyi ŋarrany,” bitjarr ŋayi Djesu waŋanany. 17 Bala ŋunhi malthunamirrnydja mala nhanŋu waŋanhaminan bitjanminan, “Way, nhaltjan ŋayi ga dhuwal mayaliny' waŋa? Lakaranhamirrnydja ŋayi ga ŋunha bitjanna limurruŋgal, ‘Yakan weyin, bala nhuma dhu yakan ŋarrany nhäŋu, ga bulu märr gurriri, ga buluyi nhuma dhu nhäŋuyi ŋarrany.’ Ga wiripuny ŋayi ga ŋunha waŋa bitjan, ‘Ŋarrany dhu dhuwal marrtjin Bäpawalnha.’ 18 Nhä dhuwal yaka weyindja' mayali' dhäruk?” Bitjanminan walal gan ŋunhi dhä-birrka'yunminany, yurr gayulnha. “Yakan limurr ga dhuwal marŋgithirrnydja bay, nhaltjan ŋayi ga ŋunha mayali' waŋa.” 19 Yurr ŋayipiny ŋunhi Djesuny marŋgithin yan ŋunhi balaŋ walal ŋanya dhä-birrka'yuna muka, bala ŋayi waŋanan walalaŋ bitjarra, “Ŋarrany nhumalaŋ gan ŋunhi lakaraŋal bitjarr, ‘Yaka weyin'tja, bala nhuma dhu yakan nhäŋu ŋarrany, ga bulu nhakun yakayi yan weyin, bala nhuma dhu buluyi ŋarrany nhäŋu.’ Ga dhuwalaŋuwuyyi dhärukpuy nhuma ga dhuwal dhä-birrka'yunmirrnydja? 20 Yuwalk dhuwal ŋarrany nhumalaŋ ga lakaram. Nhumany dhu boŋguŋ ŋunhi ŋayaŋu-miḏikiny mirithin yänan, ŋäthinyamirra gi, ga walalnydja dhu ŋunhi wiripuwurrnydja yolŋu walal bukmaktja ŋoy-djulŋithin gi. Yo, nhumany dhu ŋunhi ŋayaŋu-ŋonuŋdhiny mirithi yan, yurr nhumalaŋ dhu ŋunhiyiny galŋa-yätjinyamirrnydja rom bilyurra manymaklila, bäy ŋarra dhu ŋunhi buluyi walŋathi, bala nhuma dhu gi ŋunhi ŋoy-djulŋithin nhininy. 21 Ŋunhi ŋuli walu galkithirr yothuwnydja dhawal-guyaŋanharaw, bala ŋayi ŋuli ŋunhi ŋäṉḏi'mirriŋuny mirithirra galŋa-yätjirrnydja, bili ŋuriŋiyin yothuwalnha rerriy. Ga dhäŋur beŋuryiny ŋunhi yothuwalnydja dhawal-guyaŋanhaŋur, bala ŋayi ŋuli ḻayyunna, moman ŋayi ŋuli ŋunhi rerriny nhanŋuwuy ŋayi. Ga galŋa-djulŋithirrnydja ŋayi ŋuli ŋunhi ŋäṉḏi'mirriŋuny mirithirra yan dhika, bili nhanŋu ŋuli ŋunhi yothuny dhawal-guyaŋan dhiyala munatha'ŋura. 22 Ga balanyayi bili nhumany dhuwal galŋa-warwumirryi mala dhiyaŋuny bala. Yurr ŋarrany dhu nhumalany boŋguŋ nhäŋuyi bulu, bala nhuma dhu ŋunhi galŋa-djulŋithiny mirithin yan, yurr wiripun ŋayaŋu-djulŋithinyamirrnydja rom dhika, ga bäyŋun dhu ŋula yolthuny yolŋuy djaw'yurrnydja nhumalaŋgalaŋaŋur.” 23 “Ga balanyamirriyyiny nhumany dhu boŋguŋ ŋunhi yakan ŋarranhany dhä-birrka'yurr ŋula nhäpuynydja mala. Dhuwandja yuwalk yan ŋarra nhumalaŋ ga lakaram. God-Waŋarryu Bäpay ŋayipi nhumalaŋ dhu ŋunhi gurrupandja ŋula nhäny malany ŋunhi nhe dhu ŋäŋ'thun ŋanya ŋarrakalaŋuwurrnydja yäkukurr. 24 Yo ŋäthilnydja nhuma gan ŋunhi bäyŋu ŋäŋ'thuna God-Waŋarrnha Bäpany ŋula nhaku ŋarrakalaŋuwurrnydja yäkukurr. Ma', ŋäŋ'thurra walal ŋanya, märr nheny dhu märraman bala yan, märr nhuŋu dhu ŋayaŋuny dhaŋaŋdhirra ŋoy-djulŋithinyaraynha.” 25 “Yo ŋäthilnydja ŋarra gan ŋunhi lakaraŋal nhumalaŋgal dhulmu-mayali'mirr dhäwu. Yurr ŋunhi dhu waluny buni yalalaŋumirrnydja, ŋarrany dhu gi ŋunhi dhunupan yan lakaraŋuny dhawaṯmaraŋun nhumalaŋgal God-Waŋarrnhany Bäpanhany ŋuriŋin ŋunhi dhunupaynha dhärukthuny, ga yakan bulu mayali'wurr. 26 Ga balanyamirriyyiny nhumany dhu ŋunhi ŋäŋ'thurrnydja bukumirriyaŋuny God-Waŋarrnhany Bäpanhany yäkukurrnydja ŋarrakalaŋuwurra yan. Yaka ŋarrapi dhu ga bitjan bili gäma yan nhumalany dhäruk Bäpawal; nhumapin dhu waŋa dhunupan nhanukal, 27 bili ŋayipiny ga ŋunha God-Waŋarrnydja-Bäpany märr-ŋamathirr muka nhumalaŋguny. God-Waŋarryu Bäpaynydja ŋuli ga ŋunhi nhumalanhany märryu-ŋayatham warray, bili nhumany ŋuli ga ŋunhi märr-ŋamathirr ŋarraku muka, ga bilin nhakun nhuma gan märr-yuwalkthinan ŋarrakuny, ŋunhi ŋarrany beŋuryi muka yarrupthurr räliny nhanukal God-Waŋarrwal.” 28 “Yo, yuwalk muka ŋunhi ŋarra marrtjinany räliny beŋurnydja Bäpawalnydja, bala ŋarra maḻŋ'thurrnydja dhiyalnha wäŋaŋurnydja munatha'ŋura. Ga dhiyaŋuny bala ŋarra dhu dhuwal gananna dhuwandja wäŋa munathany', balayi dhu roŋiyirr ŋarra God-Waŋarrwalyi.” Bitjarra ŋayi gan Djesu waŋanany, marŋgikuŋalnydja walalany. 29 Bala walal ŋunhi malthunamirrnydja mala waŋanan ŋanya Djesunhany bitjarrnha, “Dhiyaŋuny bala nhe ga dhuwal waŋa dhunupan dhäruktja yuwalknha yan ŋanapurruŋgal, yakan dhulmu-mayali'mirrnydja. 30 Bilin ŋanapurrnydja dhuwal marŋgithinan nhuŋu ŋunhi nhepiny dhuwali bukmakkun marŋgi warrpam'nha; ga bulu nhakun nhe marŋgi ŋanapurruŋgalaŋaw guyaŋanhawuywu, yurrnha nhakun napurr ŋuli ŋunhi nhuna ŋäŋ'thundja. Ga dhiyaŋiyin ŋanapurr dhuwal märr-yuwalkthinany ŋunhi nheny dhuwal beŋuryi God-Waŋarrwal Bäpawal.” 31 Bala ŋayiny Djesuny buku-bakmaraŋalnydja waŋan bitjarrnha, “Nhaltjarra nhuma dhuwandja, yuwalknha märr-yuwalkthinany? 32 Waluny dhuwal galkin, dhiyaŋuny bala dhuwanna bilin bunanan, ŋunhi nhuma dhu waṉḏi'-waṉḏirra ḻatjuwarr'yunna, waŋga'-waŋganynha nhuma dhu yolŋuny walal winya'-winyayunna nhumalaŋgiyingala wäŋalil malaŋulil, ga ganarrthamany nhuma dhu ŋunhi gänaŋulilnydja ŋarranhawuynhan waŋganynhan. Yurr yakan nhakun ŋarra dhu ga ŋunhi gänany nhina ŋarrapiny, bili ŋarrakalnydja dhu ŋunhi Bäpa warray galki.” 33 “Yo. Dhuwaliyin mala ŋarra nhumalaŋ gan ŋunhi lakaraŋalnydja, märr nhumany dhu ga nhina ŋayaŋu-yal'yunan yan, waŋgany-manapanna ŋarrakalnha. Dhuwalaŋuwuynydja munatha'wuynydja yolŋu walal dhu ŋunhi nhumalaŋ warrpam'nha miriŋuyirra. Yurr nhumany dhu yakan barrarirr walalaŋguny, ga ŋula nhaltjandja galyundja, bili ŋarrany bili warray djuḻkmaraŋal ŋunhiyiny nhä malany dhuwalaŋuwuynhany munatha'wuynhany, warrpam'thurr yan.” Ga bitjarryiny ŋayi gan ŋunhi Djesuy lakaraŋal yuṯuŋgurr-guwarrnha.

DJON 17

Djesu gan bukumirriyaŋal ŋurikiwurruŋ ŋunhi nhanukiyingalaŋaw ŋayi malthunamirriw walalaŋ

1 Ga dhäŋur beŋurnydja ŋunhi ŋayi Djesu dhawar'yurrnydja waŋanhaŋurnydja, bala ŋayi yan dhupuŋalnha balan djiwarr'lila, bala ŋayi ŋunhi bukumirriyaŋalnydja bitjarra gam', “Bäpa, bilin dhuwal waluny bunanan dhuwanna, ŋarra dhu burakirra yolŋuwnha walalaŋ walŋathinyarawnha. Dhaŋaŋguŋun ŋarrany ŋuriŋin ŋunhi nhokiyingalnha nhe latjuy'nha romdhuny djeŋarra'mirriynha, märr dhu nhokalnydja yolŋuy walal nhäman ŋunhi manymaktja rom djeŋarrany' ŋarrakalaŋuwurra. 2 Bäpa, nhe ŋarrany ŋunhi nhirrparnydja ŋurruŋuyaŋal bukmakku yan yolŋuwnydja walalaŋ, märr ŋarrany dhu walalanhany gurrupanna ŋunhi walŋa-weyinŋumirrnydja, ŋurikiwurruŋguny ŋunhi bukmakku yan ŋunhi nhe gurrupar walalany ŋarraku. 3 Ga ŋunhi weyinŋuwnydja walŋa dhuwanna gam'. Ŋunhi ŋayi nhuŋu ŋula yol yolŋu marŋginy, ŋunhi nhepi dhuwal waŋgany yan yuwalktja God-Waŋarr, ga ŋarrakuny ŋayi dhu ŋunhi marŋgithirryi Djesuwnydja ŋunhi Maŋutji-dhunupayanhawuywuny yolŋuw, ŋunhi ŋarrany dhuwal yolŋu nhokuŋ warray djuy'yunawuy. 4 Ŋarrany gan bili muka ŋunhi milkuŋal nhuŋuny ŋunhi latjuny' rom mäwilimirrnydja dhiyalnydja munatha'ŋurnydja yolŋuwalnydja walalaŋgal; djämany ŋarra ŋunhi dhawar'maraŋal yan warrpam'thurr ŋunhiyiny mala ŋunhi nhe ŋarrakal gurrupar. 5 Bäpa, dhuwal ŋarrany ga dhärra nhokalnha gumurrŋur; dhiyaŋuny bala dhaŋaŋguŋun ŋarrany mirithin yan ŋuriŋin ŋunhi nhokiyingalnha nhe latjuy'nha romdhuny djeŋarra'mirriynha, ŋuriŋi bili yan waŋganydhu ŋunhi ŋarra gan nhinan ŋäthil dhiyaliyi nhokal wanydji'ŋur ŋuriŋiyi djeŋarray', yurrnha dhuwal ŋunhi munathany' wäŋa maḻŋ'thurr.” 6 “Bäpa, bilin ŋarra nhuna ŋunhi milkuŋalnydja, yäku-lakaraŋalnydja gan, ŋurikiwurruŋgalnydja yolŋuwal walalaŋgal ŋunhi nhe walalany gurrupar ŋarraku, ga walalnydja dhuwal marŋgin nhuŋu bilin. Ŋäthil walal ŋunhi dhuwalaŋuwuynydja munatha'wuynydja yolŋu walal, bala nhe walalany ŋunhi gänaŋ'maraŋala beŋuryiny romŋur, nhakun nhe märraŋala walalany nhokiyingallilyaŋalnha nhe. Ga dhäŋur beŋuryiny, bala nhe dhayuŋarnydja walalany ŋarrakalnha. Bala walal gan dhuwal märraŋala yan dhäruktja nhuŋu. 7 Ga dhiyaŋuny bala walal ga dhuwal dharaŋana nhäny mala bukmak yan ŋunhi nhe gurrupar ŋarrakal; marŋgin walal dhuwal yulŋuny ŋunhi dhuwaliyiny nhä mala ŋuli ga marrtji nhokuŋ warray. 8 Bili muka ŋarrany nhokuŋuny ŋunhi dhäruk gurrupar walalaŋguny, ŋunhi bili yan dhäruktja ŋunhi nhe ŋarrakal gurrupar, ga bilin nhakun walal märraŋala ŋunhiyiny dhäruk. Marŋgin walal dhuwal yulŋuny, ŋunhi ŋarrany yuwalk yan marrtjin räliny dhipuŋuryiny nhokalnydja; bilin walal märr-yuwalkthinan dhiyakuny ŋunhi nhe ŋarrany djuy'yurr räli.” 9 “Yo, dhuwandja ŋarra ga bukumirriyaman walalaŋ, bili walalnydja dhuwal nhuŋuwuynha yan yolŋuny walal. Yaka ŋarra gi dhuwal bukumirriyaŋ bukmakkuny yolŋuw walalaŋ; ŋany ŋurikiwurruŋ bili yan ŋarra ga dhuwal bukumirriyamany, ŋunhi nhe gurrupar walalany ŋarraku. 10 Bukmak dhuwal yolŋu mala ŋunhi ŋarra ŋuli ga ŋayatham, nhuŋuwuy yan warrpam', ga bukmakthi yan yolŋu mala dhuwali nhe ga ŋayatham, dhuwaliny ŋarrakuwuy yan warrpam', ga wiripuwurruynydja yolŋuy walal dhu ga ŋunhi nhäman ŋarrakuŋuny djeŋarra' dhiyakuwurruŋgalaŋuwurra ŋunhi ŋarrakalaŋumirriwala yolŋuwal walalaŋgal. 11 Yakan ŋarra dhu ga dhuwal weyindja nhina dhiyal munatha'ŋurnydja; ŋarrany dhu dhuwal marrtjin roŋiyirra dhipaliyin nhokala. Yurr walal warray dhu ga dhiyalnydja baḏaktja nhina ŋunhi ŋarrakalaŋumirra yolŋu walal.” “God-Waŋarr Bäpa, nheny dhuwal ḏarrtjalk warray, gäna yan yätjkurruŋurnydja. Djägan walalaŋ gi biyakun bili yan, gunguŋun walalany nhokiyingalnha nhe ŋuriŋin ganydjarryuny, ŋuriŋi bili yan ganydjarryuny ŋunhi nhe gurrupar ŋarrakal, märr walalnydja dhu ga nhina waŋganyŋura yänan, bitjanna bili yan nhakun ŋali waŋganyŋur. 12 Ŋunhi ŋarra gan dhiyalnydja nhinan munatha'ŋurnydja walalaŋgalnydja, ŋarrany walalany gan ŋunhi gungaŋal ŋuriŋiyi ŋunhi nhokal ganydjarrmirriy yäkuy, ŋuriŋi bili yan ganydjarryuny waŋganydhu ŋunhi nhe ŋarrakal gurrupar. Ŋarrany walalany gan ŋunhi gungaŋalnydja bitjarra bili yan, djägany ŋarra gan walalaŋ ŋamathaŋal yan, ga bäyŋu ŋarrakal goŋŋurnydja winya'yuna ŋula waŋgany yolŋu. Yurr waŋgany yan yolŋuny waṉḏinany ŋarrakal goŋŋurnydja, bili nhanukalaŋuwurrnha dhu ga ŋunhi yuwalktja maḻŋ'thun ŋunhi djorra'ŋurnydja dhäruk baman'ŋuwuynydja wukirriwuy. 13 Bäpa, dhiyaŋuny bala ŋarra dhu marrtjin yänan balayin roŋiyirra nhokalnha, yurr bukumirriyamany ŋarra ga dhuwal dhiyaŋuny bala, ŋäŋ'thundja walalaŋgun, nhakun ŋarra ga dhuwal baḏak yan nhina dhiyal munatha'ŋur, märr dhu ŋarrakalnydja ŋayaŋu-djulŋithinyamirriy romdhu dhaŋaŋguman walalaŋguny ŋayaŋu.” 14 “Bilin ŋarra ŋunhi dhäruktja nhuŋu gurrupara walalaŋgala, ga bilin walal ŋunhi märraŋala yulŋuny, bala walalnydja wiripuwurruynydja munatha'wuyyu yolŋuy walal ŋoy-marimirriyaŋal warray walalany, bili walalnydja ŋunhi ŋarrakalaŋumirr yolŋu walal, bäyŋun walal ŋunhi buluny dhuwalaŋuwuynydja munatha'wuynydja yolŋu mala, balanya bili nhakun ŋarrapi yan yakayi dhuwalaŋuwuy munatha'wuy yolŋu. 15 Bäpa, yaka ŋarra gi dhuwal nhuna ŋäŋ'thurr nhe dhu djaw'yundja walalany dhipuŋurnydja wäŋaŋur munatha'ŋurnydja, ŋany ŋäŋ'thundja ŋarra nhuna ga dhuwal nhe dhu ga djägan, ga galmuman walalany nhanukalnydja yätjkurruwalnydja birrimbirrwal, 16 bili yakan walal dhuwal buluny nhakun dhiyakuwuynydja munatha'wuynydja yolŋu walal, balanya yan bili nhakun dhuwal ŋarra yaka dhuwalaŋuwuy munatha'wuy.” 17 “Yo, dhäruknha nhuŋu dhuwali yuwalktja. Biyakun gänaŋ'maraŋun walalany yätjkurruŋurnydja nhokiyingalnha nhe yan yuwalkthun dhärukthuny, märr walal dhu yuwalkkuman yan djämany nhuŋu. 18 Nheny ŋarrany ŋunhi djuy'yurr munatha'wuywal yolŋuwal walalaŋgal, ga bitjarryi bili muka ŋarrany ŋunhi djuy'yurryi walalanhany ŋurikiwurruŋgalnydja ŋunhi munatha'wuywalnydja yolŋuwal walalaŋgal. 19 Ga dhuwanna ŋarrany, Bäpa, gurrupanmirra ga ŋarranhawuynhany ŋarra nhokalnha, bili ŋarra ga märr-ŋamathirr walalaŋ mirithirr; ŋarra dhuwal gänaŋ'maranhaminany ŋarranhawuynhany ŋarra warrpam'thurr yan nhuŋuwuynha, märr walalnydja dhu ga bitjandhi bili nhina gänaŋ'maranhawuy yan, nhuŋuwuynha yolŋuny walal, ŋuriŋi ŋunhi nhokal yuwalkthuny dhärukthuny.” 20 “Bäpa, yaka ŋarra gi dhuwal bukumirriyaŋ dhiyakuwurruŋguny yan ŋunhi yolŋuw walalaŋ; ŋany bukumirriyamany ŋarra ga dhuwal nhämunharaw' malaw ŋarrakalaŋumirriw, ŋunhi walal dhu gi märr-nhirrpanmirr ŋarraku yalalaŋumirriy walalaŋgiyingalaŋuwurr walal dhärukkurr. 21 Bäpa, dhiyak ŋarra nhuna ga dhuwal ŋurruwnydja ŋäŋ'thun gam', ŋunhi walalnydja dhu waŋgany-manapanna litjalaŋgal, bitjan bili yan nhakun nhe Bäpa ŋarrakal ga ŋarra nhokal. Yo, ŋarrany dhuwal djäl walalaŋ bukmakku yan walal dhu ga nhinany waŋganyŋura, märr dhu walalnydja munatha'wuynydja yolŋu walal märr-yuwalkthirra, ŋunhi ŋarrany dhuwal djuy'yunawuy nhokuŋ muka. 22 Bilin ŋarra ŋunhi gurrupara walalaŋ ŋunhiyiny ŋunhi nhe ŋarrakal gurrupar djeŋarra'mirr rom, märr walal dhu ga nhinany ŋunhiliyin bili yan waŋganyŋura, bitjanna bili yan nhakun nhe, ga ŋarra waŋgany yan. 23 Yo, ŋarrany dhu dhuwal walalaŋgal ga nhina, ga nheny ga ŋarrakal muka nhina, märr walalnydja dhu yuwalkkum yan waŋganydhirr, rrambaŋin dhikan ŋula nhämiriwnha yan. Ga balanyawuyyin nhinanhawuy dhu ŋunhi wiripuwurruynydja yolŋuy walal munatha'wuyyuny nhäman ŋarrakuny yolŋuny walalany waŋganylila, bala walal dhu marŋgithirra ŋunhi nhepi ŋarranhany djuy'yurr räli dhipalnydja munatha'lilnydja. Bala walal dhu dharaŋana yänan ŋunhi nhe ga märr-ŋamathirr mirithirr yan dhiyakuwurruŋguny ŋunhi ŋarra ŋuli ga walalaŋ ŋäŋ'thun nhuna, bitjan bili yan nhakun nhe ga ŋarrany märryu-ŋayatham.” 24 “Bäpa, nhe ŋunhi gurrupar dhuwalawurrunhany yolŋuny walalany ŋarrakal. Ŋarrany djäl dhiyakuwurruŋguny yolŋuw walalaŋ, märr walal dhu boŋguŋ dhiyaliyin ŋarrakalnha, märr walalnydja dhu nhäŋun ŋarrakuny ŋunhi latjuny' mirithirrnydja djeŋarrany' ŋunhi ŋayaŋu-ganyim'thunamirrnydja, ŋunhiyi bili djeŋarrany' ŋunhi nhe ŋarraku gurrupar. Bili nhe ŋunhi märr-ŋamathinany ŋarraku ŋäthil yan muka, yurrnha nhakun nhe dhuwal wäŋanhany djäma. 25 Bäpa, nheny dhuwal rom-dhunupa warray. Ga dhuwalaŋuwuynydja ŋunhi munatha'wuynydja yolŋu walal, bäyŋu walal nhuŋu marŋgi; yurr ŋarra warray nhuŋu marŋginy, ga dhuwalawurr ŋunhi ḻurrkun'nha yolŋu walal bilin marŋgin nhuŋuny, ŋunhi nhe ŋarrany djuy'yurr räli walalaŋgal. 26 Walalaŋgalnha ŋarra gan ŋunhi milkuŋalnydja nhuna, ga bitjandhi bili ŋarra dhu ga baḏakthi yan dhawaṯmaraman lakaraman walalaŋgal dhunupan yänan nhokalaŋuwuynha, märr walal dhu ga märr-ŋamathirra wiripuwurruŋguny yolŋuw walalaŋ, bitjan yan bili nhakun nhe ga märryu-ŋayatham ŋarrany. Yo, bitjan bili ŋarrany dhu ga walalany marŋgikum nhokalaŋuwuynydja, ga balanyaray muka dhukarryu ŋarra dhu ŋunhi galkiny walalaŋgal bitjandja bili.” Ga bitjarrnha ŋayi gan ŋunhi Djesuy bukumirriyaŋalnydja nhanukalaŋaw malthunamirriwnydja walalaŋ.

DJON 18

Miriŋuy mala ŋayathaŋalnha Djesunhany

1 Dhäŋur beŋurnydja ŋunhi ŋayi gan Djesu bukumirriyaŋalnydja, bala yan walal ganarrthaŋala ŋunhiyiny wäŋa. Marrtjinany walal gan ŋunhi bala-a-a, ga buḏapthurr Giturunbuywu wayalaw, bala marrtjin wäŋgaŋalnha balan gätnimirrilila wäŋalil. 2 Ga ŋayiny Djudatj-Gariyattja yäku, ŋunhiny yolŋu ŋunhi ŋayi goŋ-gurrupar Djesuny miriŋuwal walalaŋgal goŋlil, ŋayiny ŋunhi marŋgi ŋurikiyiny wäŋaw, bili ŋäthil dharrwamirr walal ŋuli ganha marrtjinya balayi wäŋalil, Djesu ga malthunamirr nhanŋu mala. 3 Bala ŋayi dhunupan yan ŋunhiyiny yolŋu Djudatjtja marrtjinan ŋunhiwiliyin wäŋalil, ga warryurrnydja ŋayi gan miriŋunhany walalany ŋunhi Rawumbuynhan walalany, ga bulu buṉbu-djägamirrinhan walalany, ŋunhiwurrunhan ŋunhi walal djuy'yunawuynydja walalaŋguŋ ŋurruŋu djirrikaymirriwuŋ walalaŋguŋ ga Baratjiwuŋ malawuŋ; ga marrtjinany walal gan ŋunhi goŋ-baḏayala'mirra mala, ga goŋ-garamirri mala, guwatjmarnydja ŋanya Djesunhany. 4 Ga ŋayiny Djesuny ŋäthil yan marŋgithin ŋunhi nhä dhu nhanŋu maḻŋ'thun ŋunhiliy, bala ŋayi yan djalkiri-dhathar'yurra waŋanan walalaŋ. Dhä-birrka'yurrnydja ŋayi walalany ŋunhi bitjarra, “Way walal, yolku nhuma ga dhuwal ḻarrumanyany?” bitjarr. 5 “Dhuwal napurr ga ḻarrum Djesuw, wäŋa-Nätjuritjpuywu ŋuriki yolŋuw,” bitjarr walalnydja buku-bakmaraŋal nhanŋuny. Ga ŋayiny waŋan balany bitjarr, “Dhuwal ŋarra,” bitjarr. Ga ŋayiny ŋunhi Djudatjtja yolŋu ŋunhi ŋayi gumurryu-gäŋal miriŋuny, ŋayiny gan dhärranan ŋunhiliyin malaŋur miriŋuwalnha. 6 Ga ŋunhi ŋayi Djesu lakaranhaminany ŋanyapinya ŋayi, “Dhuwal ŋarra,” bitjanminany, bala yan walalnydja dhunupan dhuḏi-yarrkyarrkthurra, bala ḏiltjiynha walal gan djalkthunminany walalanhawuynhany walal munatha'lila. 7 Ga bulu nhakun ŋayi Djesuy dhä-birrka'yurr walalany bitjarr gam', “Yolku nhuma ga dhuwal ḻarrum?” bitjarr. “Way Djesuw muka dhuwal, ŋuriki ŋunhi yolŋuw wäŋa-Nätjuritjpuywu,” bitjarr walalnydja. 8 “Bili muka ŋarra ŋunhi lakaranhaminany nhumalaŋgal, ‘Dhuwal Ŋarra' Ŋunhiyi’, bitjarrnydja. Ŋuli nhuma gi ŋarrakuny ḻarruŋ, nhumany dhu ŋunhi dhuwali wiripuwurrunhany djuy'yunna yänan bala.” 9 Yo, ŋäthil yan ŋayi ŋunhi Djesu waŋanany bukumirriyaŋalnydja bitjarrnydja gam', “Bäpa, bilin ŋarra gan ŋayathaŋalnydja ga djägany walalaŋ ŋurikiwurruŋguny yolŋuw walalaŋ ŋunhi nhe gurrupar walalany ŋarrakal goŋlil, yurr bäyŋu ŋula waŋganydja yolŋu winya'yuna.” Ga dhiyaŋiyi dhärukthuny ŋayi ŋunhi waŋanany, “Djuy'yurrnydja walalany,” bitjarryiny, bili baḏak yan ŋayi gan ŋunhi djäga walalaŋ. 10 Ga ŋayiny gan ŋunhi Djäyman-Betaynydja ŋayathaŋal yiki, bala ŋayi yan dhunupan ḏulŋurr'yurrnydja ŋunhiyi mandjawaktja, bala yan djatthurra, gulk bitjarryi, dhunupa'ŋun buthuru ŋunhiyin ḏapmaranhawuynhan yolŋunhany ŋuriki ŋunhi ŋurruḏawalaŋuwnha djirrikaymirriw. Ga yäkuny ŋayi ŋunhi ŋunhiyiny yolŋu ḏapmaranhawuynydja Malkatj. 11 Ga ŋayiny Djesuny waŋan nhanŋu Betawnydja bitjarr, “Way, rulwaŋdhurr dhuwaliyi mandjawak,” bitjarr. “Yaka ŋarra dhu dhuwal waṉḏirr winya'yun dhipuŋur ŋoy-gärrinyamirriŋur romŋur; dhuwandja ŋarra dhu ga marrtjin yan dhuwalatjandhiny ŋunhi romgurr. Dhiyaŋuny bala ŋarra dhu dhuwal burakirra yan, bala dhiŋgaman, bili bitjarryi ŋayi ŋunhi Bäpaynydja ŋarrakal dhukarrnydja rulwaŋdhurr ŋarraku.” 12 Bala walal yan ŋunhi miriŋuynydja mala ŋayathaŋala ŋanya Djesunhany baṯ bitjarrnha, bala walal yan ḏapmaraŋal ŋanya ŋopurrnha rakiy'nha. 13 Ga ŋurruŋuny ŋathil walal ŋanya gäŋal bala Yanatjkal wäŋalil, bili ŋayiny ŋunhi ḏirramu ŋapipi'mirriŋu Gäyapatjku, ga ŋayiny ŋunhi Gäyapatjtja yolŋu ŋurruḏawalaŋun djirrikaymirr gan nhinan balanyamirriyyiny dhuŋgarray. 14 Ŋayi ŋathil ŋunhi Gäyapatjthu lakaraŋalnydja ŋanya ŋäthil yan Djesunhany bitjarrnydja gam', “Manymak muka ŋayi dhu ŋunhi waŋganydja yolŋu dhiŋgam bukmakkuny limurruŋ Djuw malawnydja yolŋuw walalaŋ.”

Beta dhumbal'yurr Djesuw

15 Yo. Walalnydja ŋunhi miriŋuynydja walal Djesunhany märraŋala balan Yanatjkalnha wäŋalil, ga maṉḏany Djäyman-Betany ga waŋgany bulu wiripu yolŋu malthunamirr nhanŋu Djesuw malthurryi, dhuḏikurr maṉḏa gan ŋunhi marrtjinany, yurr märr barrku. Ga ŋayiny ŋunhi ŋurruḏawalaŋu-djirrikaymirrnydja yolŋu marŋgi nhanŋu ŋurikiyiny waŋganyguny malthunamirriw, ga malthurryi ŋayiny Djesuw, ga gulŋiyinany maṉḏa ŋunhi rrambaŋin ŋunhawalnydja ŋunhi djinawa'lilnydja ŋärra'lil . 16 Yurr ŋayipiny gan ŋunhi Betany dhärranan ŋunhala banydjin yan warraŋulnha dhurrwaraŋura. Ga balayi ŋunhi ŋayiny waŋganydja malthunamirr dhawaṯthurryi märranharaw nhanŋu Betaw, ga waŋan ŋayi ŋunhi miyalknha dhurrwara-djägamirriny, bala ŋayi yan dhunupan yoraŋalnha nhanŋu, bala ŋayi ŋanya Betanhany gaḏaymara djinawa'lila. 17 Bala ŋayi ŋunhi miyalkthuny dharaŋara ŋanya nhäŋal Betanhany, ga waŋanany ŋayi nhanŋu ŋunhi bitjarra, “Way, nheny dhuwal yolŋu ŋurikiyi ḏirramuw malthunamirr?” “Nha? Mak yaka! Bäyŋu ŋarra nhanŋu dhuwal malthunamirr,” bitjarr ŋayi Betany. 18 Yurr gurthany walal gan ŋunhi ŋäthil yan ŋawmaraŋal, bili yilil'yurra ŋunhi mirithinan wäŋany, ga walalnydja ŋunhi djämamirrnydja mala gan dhärra'-dharran ŋunhiliyin gurthan ḻiw'maraŋal, ḻithanmaranhamin walalanhawuynha walal gan, gorrmur'kunhamin. Bala ŋayi Betany marrtjinan-n-n, birrnha dhärran walalaŋgal, bala ŋayiny muka ḻithanmaranhamin ŋanyapinyany ŋayi bitjarryi bili yan.

Ŋurruḏawalaŋuy djirrikaymirriy yolŋuy gan dhä-birrka'yurr Djesuny

19 Bala ŋayi gan Djesuny dhärranan gumurrŋurnydja ŋurikalyin ŋurruḏawalaŋuwala djirrikaymirriwal yolŋuwalnydja, bala ŋayi gan dhä-birrka'yurra ŋanya Djesunhany bitjarrnha, “Ma', lakaraŋun ŋanapurruŋgal nhuŋuwuy nhe malthunamirriny walalany, nhaltjan nhe ŋuli ga marŋgikum walalany.” 20 Bala ŋayiny Djesuny waŋan bitjarra, “Ŋarrany gan ŋunhi lakaraŋal gaykarraŋŋur warray, bukmakkal warray yolŋuwal walalaŋgal, ga lakaraŋalnydja ŋarra gan ŋunhi ŋunhiliyi muka buku-ŋal'yunamirriŋur buṉbuŋurnydja, ga wiripuny ŋarra gan lakaraŋal Djuwskal buku-ḻuŋ'thunamirriŋur buṉbuŋur malaŋuŋur. Yaka ŋarra gan dhuwal marŋgikuŋal walalany djuḻuḻ'yurrnydja ŋula wanhaminy wäŋaŋur gali'ŋurnydja. 21 Ga nhaku nhe ga dhuwal dhä-birrka'yun ŋarranhany bitjandhiny? Dhä-birrka'yundja nhe dhu ŋunhan ŋunhi yolŋunhan walalany, ŋunhi walal gan ŋäkul ŋarrany. Walalnha ŋunhi marŋgimirrnydja dhärukkuny ŋarraku; walalnha dhu lakaramany nhumalaŋ ŋunhi ŋula nhäny mala dhäruk ŋarra gan lakaraŋal walalaŋgal.” 22 Ga ŋunhi ŋayi gan Djesu waŋanany bitjarryiny, bala ŋayiny waŋganydhuny yolŋuy djägamirriynydja bartjunmaraŋalnha ŋanya burumun'nha, ga waŋan ŋayi nhanŋu bitjarra, “Yaka nhe dhu ga ŋunhi waŋa bitjandhi ŋurukuny ŋunhi ŋurruḏawalaŋuwnydja djirrikaymirriw yolŋuw.” 23 Ga ŋayiny Djesuny buku-bakmaraŋal bitjarr, “Ŋuli balaŋ ŋarra ŋula nhäny yätjkurrnydja dhäruk waŋanha, gatjuy lakaraŋun bukmakkun yan yolŋuwnydja walalaŋ, nhä dhika ŋarra yätjkurrnydja dhäruk waŋan. Ŋarrany ŋunhi waŋan dhunupa warray dhäruk, ga nhaku nhe ŋarrany dhuwal bartjunmaraŋalnydja?” 24 Bala yan ŋayi dhunupan Yanatjthuny djuy'yurra ŋanyanhany Djesunhany balan Gäyapatjkalnha ḏirramuwal yäkuwal, ŋurikalyin ŋunhi ŋayi ŋurruḏawalaŋu djirrikaymirr yolŋu, yurr garrpinawuynha ŋayi ŋunhi yulŋuny biliŋuwuynha Djesuny gan marrtjin.

Ga bulu ŋayi Beta dhumbal'yurr Djesuw

25 Ga ŋayiny gan Betany baḏaknha dhärran ŋunhiliyi gurthaŋur, ḻithanmaranhamin ŋayi gan ŋanyapinya ŋayi, ga walalnydja wiripuwurruynydja ŋanya dhä-birrka'yurr bitjarr, “Way yolŋu, nheny dhuwal malthunamirr ŋurikiyi ḏirramuw muka?” “Yaka ŋarra dhuwal nhanŋu malthunamirr,” bitjarr ŋayiny lakaranhamin Betany. 26 Ga ŋayiny waŋganydhuny ŋurruḏawalaŋuwal djirrikaymirriwal ḏapmaranhawuyyu yolŋuy, ŋurikalyi gurruṯumirriy ŋunhi ŋayi Betay ŋanya buthuru-gulkmaraŋal, waŋan ŋayi ŋanya bitjarr, “Way, nhunanhany ŋarra dhuwal nhäŋal ŋunhal ŋunhi gätnimirriŋur muka, rrambaŋi nhumalany ŋunhiyi ḏirramuny!” 27 “Nhaka yaka!” bitjarr ŋayiny Betany. Bala ŋayi yan dhunupan gurrwawuny ŋäthinan.

Ŋurruḏawalaŋuy buŋgaway wäŋa-ŋunhiŋuwuyyu yäkuy Bäylitthu Djesuny dhä-birrka'yurr

28 Bala walal miriŋuynydja märraŋala Djesunhany beŋurnydja ŋunhi Gäyapatjkalnydja wäŋaŋur, ga dhunupan walal ŋunhi gäŋalnydja ŋanya buŋgawawalnha, ŋurikalyin mulkuruwala ŋunhi ŋayi wäŋa-ŋunhiŋuwuyyi, yäkuwal Bäylitkala. Yurr munhawumirra ŋunhi yulŋuny. Ga dharrwan yolŋuny walal marrtjin ḻuŋ'thurrnydja ŋunhiwiliyiny wäŋalil Djuw malany ŋurruḏawalaŋuny mala, yurr yaka walal ŋunhi marrtjinya balany djinawa'lilnydja; marrtjinany walal ŋunhi bala yan dhärra'-dharranany ŋunhal banydji yan warraŋula. Bili waluny ŋunhi Ḻäy-djuḻkmaranhamirra, ga Djuw malaw gan ŋunhi rom waŋan bitjarr gam', Ŋuli ŋayi dhu ŋunhi yolŋu Djuw mala gärri balany mulkuruwalnydja yolŋuwal buṉbulil balanyamirriyyiny waluy Ḻäy-djuḻkmaranhamirriynydja, ŋunhiyiny nhakun ŋayi dhu ga gänaŋ'maranhamirra ŋanyapinya ŋayi beŋuryin ŋunhi ŋathaŋura ḻukanhaŋur yäkuŋur Ḻäy-djuḻkmaranhamirriŋura. 29 Bala ŋayi buŋgawany Bäylittja yäku yolŋu dhawaṯthurra warraŋullila, ga dhä-birrka'yurrnydja ŋayi ŋunhi yolŋunhany walalany bitjarra, “Nhä dhika dhiyaŋuny yolŋuy yätjkurrnydja djäma?” 30 Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Ŋunhi balaŋ ŋayi be yakany djäma yätjkurr, ŋanapurrnydja balaŋ ŋanya ŋunhi bäyŋun gänha räli nhokalnydja.” 31 Ga ŋayiny Bäylittja buku-bakmaraŋal balany bitjarra, “Gatjuynha, nhumapin ŋanya märraŋuny, bala mala-djarr'yurra, nhäŋun walal ŋanya gi nhumalaŋgiyingalnha nhuma romdhuny.” “Nheny ŋunhi rom-rulwaŋdhurr napurruŋguny gulmaranharaw, napurr dhu yaka ŋula buma rom-bakmaranhamirriny yolŋuny. Nhepin ga dhuwali ganydjarrnydja gäma yolŋuwnydja bunharaw dhiŋganhamaranharawnydja,” bitjarr walalnydja Djuwny yolŋu walal buku-roŋanmaraŋal. 32 “Yo, ŋäthil yan ŋayi gan ŋunhi Djesuy lakaraŋalnydja dhuwaliyiny mala, ŋunhi Rawumbuyyu mulkuruy yolŋuy walal ŋanya dhu buma dhiŋganhamaram, bala ŋal'maraman dharpalila mälakmaranhawuylila. Ga ŋunhayin walal gan waŋanhaminan bunharawnydja nhanŋu murrkay'kunharawnha yan.” 33 Bala ŋayiny Bäylittja yolŋu dhunupan gärrinan balayin, bala ŋayi wäthurra nhanŋu Djesuwnydja, ga dhä-birrka'yurrnydja ŋayi ŋanya bitjarra, “Yol nhe dhuwal yolŋuny? ... ŋurruḏawalaŋu Djuw-w malaw yolŋuw walalaŋ buŋgawa muka?” 34 Bala ŋayi Djesuny waŋanan bitjarrnha, “Nhepiyi ŋarrany dhuwal dhä-birrka'yurrnydja bitjarryiny? Nhä mak yolŋuy walal ŋarrany dhuwal lakaraŋalnydja nhokal muka?” 35 “Yaka dhuwal ŋarrany Djuw yolŋu,” bitjarr ŋayiny Bäylittja waŋan. “Walal ŋunhi nhuma bäpurruy yan yolŋuy walal, ga ŋurruŋu djirrikaymirriy walal waŋan ŋarranhany dhä-birrka'yunarawnydja nhuŋu. Nhä bili nhe gan djämany?” 36 Bala ŋayiny Djesuny waŋan bitjarra, “Ŋarrakuny dhuwal rom yaka dhuwalaŋuwuy munatha'wuy. Ŋuli balaŋ ŋarraku rom dhuwalaŋuwuynydja munatha'wuynydja, walalnydja balaŋ ŋunhi malthunamirriynydja mala ŋarrakal gunganha muka ŋarranhany, märr yakan balaŋ walalnydja ŋunhi ŋurruḏawalaŋuynydja mala ga ŋurruŋu djirrikaymirriynydja walal ŋayathanha ŋarranhany. Yo ŋarrakuny dhuwal rom yaka dhuwalaŋuwuy munatha'wuy.” 37 Ga ŋayiny Bäylitthuny dhä-birrka'yurr ŋanya bitjarra, “Nhä dhuwal nheny? ... buŋgawa yolŋu?” Bala ŋayiny Djesuny buku-bakmaraŋal balany bitjarra, “Dhuwali bili nhe lakaraŋal ŋarrany. Marrtjinany ŋarra räliny dhipalnydja munatha'lilnydja beŋur djiwarr'ŋur, bala ŋarra ŋunhi dhawal-guyaŋan waŋganygu yan gämurruw', dhiyak ŋunhi gam'; ŋarran dhu ga ŋunhi lakaramany yuwalkpuynydja nhakun. Ga ŋunhiny yolŋu ŋunhi ŋayi ŋuli ga mirithirrnydja djälthirr ŋayi dhu ga nhina yuwalkŋurnydja yan romŋur, ŋayiny dhu ga buthuru-bitjundja ŋarrakuwuynha yan rirrakaywuny.” 38 “Nhä be ŋayi yuwalktja?” ga bitjarr ŋayiny Bäylitthuny balany buku-roŋanmaraŋal. Bala ŋayi Bäylittja balayi dhawaṯthurryi, bala ŋayi waŋanan yolŋunhany walalany ŋunhiwurrunhany Djuw malaw bitjarra, “Way yolŋu walal. Dhuwal ŋarra ŋanya dhä-birrka'yurrnydja, ga bäyŋu ŋarra maḻŋ'maranha ŋula nhäny yätjkurrnydja nhanukal. 39 Bitjanna bili waltjaṉ-ŋupanna ŋuriŋiyi waluy Ḻäy-djuḻkmaranhamirriynydja, ŋarrany ŋuli ga dhuwal nhamalaŋ dhawaṯmaramany waŋganynha yan yolŋuny. Yolku nhumany djäl? Yolnha ŋarra dhu dhawaṯmaramany nhumalaŋ? Dhuwal ḏirramuny gay'yi? ... ŋunhi ŋayi buŋgawa Djuw malaw?” bitjarr. 40 Ga walalnydja gan ŋunhi buku-ḏuwaṯthurra yan yatjurr bitjarra gam', “Yaka ŋanapurr dhiyakiyiny yolŋuw djäl. Napurrnydja dhuwal djäl Barabatjku yan. Ŋanya nhe dhu dhawaṯmaramany ŋanapurruŋgal.” Yurr ŋunhiyiny yolŋu ḏirramu Barabatjtja yäku rom-bakmaranhamirra.

DJON 19

Bäylitthuny dhayuŋarnha Djesunhany bunharawnha ŋal'maranharawnha

1 Bala ŋayi Bäylitthuny gurrupara Djesunhany walalaŋgala goŋlil, bartjunmaranharawnha. 2 Ga walalnydja ŋunhi miriŋuynydja mala gulkthurr ḏirriṯirrin, bala walal gan djäman garrwi'-garrwiyurra muḻkurrwun nhanŋu girri', ga nhirrparnydja walal nhanukal ŋunhi ḻiyalilnydja ṉiṉ'maraŋal yan. Ga buluny walal nhanukal nhirrpar miny'tjimirra girri', balanyan ŋunhi miku'mirra miny'tji nhakun ŋunhi buŋgawawnha geŋgun girri'. 3 Ga dhunupan walal ŋanya gan warku'yurra, waŋanany walal gan ŋunhi bitjarra, “Nhe dhuwal Djuw-w malawnydja buŋgawa muka? Napurrnydja nhuŋu dhuwal djäl nhe dhu ga weyinŋumirra nhina ŋurruḏawalaŋuny dhiyala!” bitjarr. Bala walal ŋanya gan goŋdhun bartjunmaraŋal, yänan nhakun walal gan ŋanya warku'yurra. 4 Bala ŋayi Bäylittja nhakun buluyi dhawaṯthurr, ga waŋanany ŋayi ŋunhi bukmakkal yänan yolŋuwalnydja walalaŋgal bitjarra, “Yo. Ŋarrany ŋanya dhu ŋunha märraman rälin, bala nhuma dhu ŋanya nhäman. Nhawi ŋayi ŋunhi yolŋuny manymak nhakun balanya. Bäyŋu ŋarra ŋunha nhanukal maḻŋ'maranha ŋula nhäny yätjkurrnydja, märr balaŋ ŋarrany yurrnha ŋanya bunha.” 5 Bala walal ŋanya miriŋuynydja mala dhawaṯmaraŋala yänan Djesunhany ŋurikiwurruŋgala yolŋuwala walalaŋ nhänharawnha, yurr muḻkurr-ḏirriṯirrimirrinhan walal ŋanya ŋunhi gäŋalnydja, ga girri'-miny'tjimirra. Bala ŋayi Bäylittja waŋanan bukmakkun yolŋuw walalaŋ bitjarra, “Ŋay', dhuwanna, nhäŋun walal ŋanya. Nhaku nhuma ŋarrany gan dhathar'-gurruparnydja bunharawnydja nhanŋu?” 6 Ga ŋunhi walal ŋanya ŋurruŋu djirrikaymirriynydja mala ga wiripuwurruynydja buṉbu-djägamirriy walal nhäŋalnydja ŋanya, bala walal yan mirithinan dhika yatjunminany, wäthurra gan bitjarra, “Dhuḻyurra ŋanya dharpalila mälakmaranhawuylila! Buŋu ŋanya biyakun murrkay'kuŋun!” bitjarra. Bala ŋayiny Bäylittja waŋanan, “Gatjuy, nhumapin ŋanya märraŋuny. Nhumapin ŋanya dhu ŋal'maramany. Bili ŋarrany dhuwal yaka ŋula nhäny maḻŋ'maranha nhanukal yätjkurrnydja.” 7 Ga walalnydja ŋunhi djirrikaymirrnydja yolŋu walal buku-bakmaraŋal bitjarr warray, “Be ŋayi gan dhuwali lakaranhaminany ŋanyapinya ŋayi yanbi ŋayi God-Waŋarrwun Gäthu'mirriŋu. Ga ŋanapurruŋguny ga ŋunhi rom dhärra balanyarawyiny yolŋuw bitjanna gam', ŋayi dhu yan dhunupan dhiŋgaman.” 8 Ga ŋunhi ŋayi Bäylitthu ŋäkulnydja walalany balanyawuyyiny waŋanhawuy dhäruktja, bala ŋayi yan mirithinan galyurrnydja, barrarinan manapar, bili yaka ŋayi gan ŋunhi djälthin bunharawnydja nhanŋu. 9 Ga bulu nhakun ŋayi Bäylit gärrin balayi djinawa'lilyi, bala ŋayi dhä-birrka'yurra ŋanya Djesunhany bitjarra, “Wanhaŋuwuy muka nhe dhuwal yolŋuny wäŋapuynydja? Wanhaŋur nhe gan dhuwal marrtjinany?” Yurr ŋayiny Djesuny gan mukthurra yan dhärran dhärukmiriwnha, yakan ŋayi waŋanha buku-bakmaranha nhanŋu. 10 Bala ŋayi Bäylittja nhanŋu waŋan bitjarra, “Yaka nhe dhu dhuwal waŋa ŋarrakuny? Guyaŋi ŋathil dhuwal gam'. Ŋarrapi ga dhuwal ganydjarrnydja ŋayatham dhawaṯmaranharawnydja nhuŋu walŋakunharawnydja, ga ŋarrapiyi yan ga dhuwal ganydjarr ŋayatham dharpalilyanharawnydja nhuŋu.” 11 Bala ŋayi yan Djesuny buku-bakmaraŋalnydja bitjarra gam', “Dhiyaŋiyiny nhokalnydja ganydjarryu nhe dhu yakan ŋarranhany ŋula nhaltjan. Ŋunhi bili yan nhe dhu djämany ŋunhi nhaltjarr ŋayi God-Waŋarryu nhuŋu rom nhirrpar. Ga ŋunhiny yolŋu ŋunhi ŋayi ŋarrany goŋ-gurrupar nhokal, ŋunhiyin yolŋu mirithirrnydja yätjkurr rom-bakmaranhamirrnydja, nhunanhany ŋayi ga ŋunhi djuḻkmaraman.” 12 Ga ŋunhi nhakun ŋayi Bäylitthu ŋäkulnydja ŋanya dhäruktja balanyawuyyiny waŋanhawuy, bala ŋayi gan mirithinan guyaŋanany ŋanya dhawaṯmaranharawnha yan, walŋakunharawnha nhanŋu Djesuwnydja. Ga buluyi nhakun ŋayi Bäylittja dhawaṯthurryi warraŋullil. Yurr walalnydja gan ŋunhi yolŋu'-yulŋuny dhä-ḏälthinan waŋanany mirithinan yan bitjarrnha, “Ŋuli nhe dhu ŋunhi dhawaṯmaramany ŋanya dhuwaliyiny ŋunhi yolŋuny, bala ŋayiny dhu ŋunhi ŋurruŋuny buŋgawany Wäŋa-Rawumbuynydja nhuŋuny mirithirra maḏakarritjthirr; ŋunhiny nhe yakan nhanŋu ḻuṉḏu'mirriŋu. Dhuwandja ŋuli ga ḏirramu lakaranhamirr yanbi ŋayi dhuwali be ŋurruŋu buŋgawa; balanyayiny ŋunhi yolŋu miriŋun ŋurukuny ŋunhi ŋurruŋuwnydja buŋgawaw wäŋa-Rawumbuywuny.” 13 Ga ŋunhi ŋayi Bäylitthu dhäruktja ŋäkul yolŋunhany walalany balanyawuyyiny, bala ŋayi yan dhawaṯmaraŋala ŋanya Djesunhany warraŋullila. Ga nhinanany ŋayi ŋunhi Bäylittja ŋunhiwilin nhinanhawuylilnydja ŋunhi ŋuli ga yolŋu nhina mala-djarr'yunamirr balanya, yolŋuw walalaŋ dhä-gir'yunaraw. Ga yäkuny ŋayi ŋunhi wäŋany guṉḏa-dhapaṉbal dhukarr djämapuy', ga Yeburukurrnydja dhärukkurr ŋayi ŋunhi wäŋa yäku, “Gapatha'”. 14 Yurr ḏämbuynha waluy ŋunhi yulŋuny, yurr dhuwaliyiny ŋunhi walu ŋunhi walal dhu Djuw malaynydja munhawuny ḻukan ŋunhiyin ŋatha yäku Ḻäy-djuḻkmaranhamirra. Bala ŋayi Bäylittja waŋanan yolŋuwnydja walalaŋ bitjarra, “Dhuwalin nhumalaŋ ŋunhi buŋgawany, ya dhuwalin.” 15 Ga walalnydja bulu dhika yatjurr mirithin yan, “Buŋun ŋanya! Ŋal'maraŋun dharpalila!” Bitjarra walal gan ŋunhi waŋanany. Bala ŋayi yan Bäylitthuny dhä-birrka'yurra walalany bitjarra gam', “Balanyaraw nhuma dhuwal djälnydja muka? Ŋarra nhumalaŋ dhu dhuwal buŋgawanhany ŋal'maraman dharpalilyaman?” Ga walalnydja ŋunhi ŋurruŋu djirrikaymirrnydja yolŋu walal waŋan bitjarra, “Yaka dhuwali ŋayi ŋanapurruŋ buŋgawa! Ŋanapurruŋguny dhuwal buŋgawa dhuwanna ŋunhi ŋurruŋun buŋgawa Wäŋa-Rawumbuynha yan yolŋu, ga bilin!” 16 Bala ŋayi yan Bäylitthuny dhayuŋara ŋanya Djesunhany miriŋuwalnha yolŋuwal walalaŋgal goŋlil, märr walal dhu ŋanya ŋal'maraman dharpalilyaman.

Djesunhany walal ŋal'maraŋala dharpalil mälakmaranhawuylila

Bala walal miriŋuynydja mala märraŋala ŋanya Djesunhany, ga ŋayiny marrtjin Djesuny malthurryi walalaŋ, 17 dharpa ŋayi marrtjin gäŋal nhanŋuwuy ŋayi ŋunhiyi mälakmaranhawuy. Marrtjinany walal gan ŋunhi, yan bili ga ŋayathaŋal ŋunhiyi wäŋa yäku “Ḻiya Ŋarakan”, ga Yeburukurrnydja ŋayi ŋunhiyi yäku wäŋa “Gulkatha”. 18 Ga ŋunhaliyin wäŋaŋur walal ŋunhi girriny' nhanŋu yupmaraŋal, bala walal yan bumara ŋanya ŋal'maraŋalnha dharpalila. Ga bitjarryi bili walal ŋunhi ŋal'maraŋalyi dharpalilyaŋalyi märrma'nhany yolŋuny maṉḏany gali'lil ga gali'lil, ga ŋayiny ṉapuŋgan' Djesuny. 19 Bala ŋayi yan Bäylittja dhäruk-gurrupanminan bitjarra, “Dharpany walal bukulilnydja ŋal'maraŋdhi yuṯuŋgurrmirrnydja dhärukmirr.” Ga bitjarr gan ŋunhi dhäruktja malany dhärran gam', “Djesu wäŋa-Nätjuritjpuy yolŋu, ŋurruŋu buŋgawa Djuw malaw.” 20 Ga dharrwaynha gan ŋunhi yolŋuynydja walal nhäŋalnydja ŋunhiyiny dhäruktja, ŋunhi walal marrtjin djuḻkmaraŋal ŋunhiyiny wäŋa, bili ŋunhiyiny wäŋa ŋunhi walal ŋanya ŋal'maraŋalnydja dharpalilyaŋalnydja galkin yänan Djurutjalamnha wäŋaŋur, bäyŋun barrku. Ga ŋunhiliyi gan dhäruktja dhärran ḻurrkun'nha mathany, waŋganydja Yeburukurr ga wiripuny Latingurr ga Gurikkurr. 21 Ga walalnydja ŋunhi ŋurruŋu djirrikaymirrnydja mala waŋan Bäylitkalnydja bitjarra, “Yaka biyakuny wukirri, ‘Ŋurruŋu buŋgawa Djuw-w malaw’, biyakuny yaka. Biyak wukirriny gam', ‘Dhuwandja ŋayi gan lakaranhaminany ŋanyapinya ŋayi yanbi ŋayi be ŋurruŋu buŋgawa Djuw-w malaw.’ Biyak dhäruktja wukirri ŋanyapinya yan wanaŋguŋuny.” 22 Ga ŋayiny Bäylittja waŋan balany bitjarra, “Dhuwandja dhäruk ŋarrakuŋuny wukirripuy dhärran dhu ga yan.” 23 Ga ŋunhi walal miriŋuy mala ŋal'maraŋalnydja ŋanya Djesunhany dharpalil mälakmaranhwuylilnydja, bala walal ŋunhi girriny' nhanŋu märraŋala, bala gulkthurra walal ḏämbumiriwyaŋala, bala walal marrtjin gurrupanminan barrkuwatjkunhaminan. Yurr warraŋulpuynydja nhanŋu ŋunhi girri' waŋganynha yan, yakan dhä-mana'-manapanawuy. 24 Bala walal ŋunhi miriŋuny mala waŋanhaminan bitjanminan, “Yakan limurr dhu dhuwandja giwitj-märram. Yänan limurr dhu wakalnha buḻ'yun, ga yolthun dhu ŋunhi djuḻkmaram, bala ŋayin dhu ŋuriŋiyin yolŋuy dhuwandja märram.” Yo, dhuwali gan ŋunhi djorrayny'tja lakaraŋal ŋäthilnydja bitjarrnydja gam', “Walal boŋguŋ ŋunhi girriny' ŋarraku barrkuwatjkuŋun, ga ŋurikiny ŋunhi warraŋulpuywuny ŋarrakalaŋaw girriw' walal boŋguŋ buḻ'yurr guṉḏan.” Ga yuwalknha yan walal ŋunhi miriŋuynydja walal bitjarryiny djäma.

Djesuynydja gurrupara nhanŋuwuy ŋayi ŋäṉḏi'mirriŋunhany Djongal djägalil

25 Ḻurrkun' miyalkkurruwurr gan dhärra'-dharran galki ŋunhili Djesuwal dharpaŋur mälakmaranhawuyŋur, yurr dhuwalawurr ŋunhi gam', Meri, nhanŋuwuy ŋäṉḏi'mirriŋu Djesuw, ga yukuyuku'mirriŋu nhanŋu Meriw, ga wiripu Meri, ḏirramuw yäkuw Galupatjku miyalk, ga wiripu Meri wäŋa-Magdalawuy; ga ŋunhin marrkapnha galkipuynha nhanŋu ḻuṉḏu'mirriŋu Djesuw. 26 Bala ŋayi Djesuynydja nhäŋala ŋäṉḏi'mirriŋunhan nhanŋuwuy ŋayi, bala ŋayi ŋunhi waŋanany bitjarr, “Ŋäṉḏi, dhuwalin dhu nhuŋu waku'mirriŋuny.” Ga bulu ŋayi waŋan ŋunhi malthunamirriwnydja nhanukalaŋaw bitjarra, “Dhuwaliyin nhuŋu dhu ŋäṉḏithirrnydja,” bitjarr. 27 Ga dhäŋur beŋuryiny bala yan ŋayi märraŋala Merinhany nhanukiyingala ŋayi wäŋalilnydja.

Djesuny nharaŋdhinan

28 Yo ŋayiny gan ŋunhi Djesuny baḏak yan gorruŋalnydja ŋunhal muka banydji yan, ga marŋgi ŋayi nhakun, ŋunhi ŋula nhä mala djämany nhanŋu bilin dhawar'yurra warrpam'thurra. Ga dhäŋur beŋuryin bala ŋayi yan Djesuny waŋanan bitjarra, “Nharaŋdhinan ŋarra dhuwal,” bitjarr. Ga bitjarryiny ŋayi ŋunhi Djesu waŋan, ga yuwalk yan ŋunhi dhäruktja, ŋunhi ŋäthiliŋuŋur djorra'ŋur ŋayi ga dhäruktja dhärra ga balanyawuyyiny waŋanhawuy. 29 Ga ŋunhiliyi gan dhuḏiŋurnydja dharpaŋur dhärran banikin'mirra ŋänitjin, bala walal manydjarrkan' märraŋal, ga ḻupmaraŋala ŋunhiwiliyin ŋänitji'lila, bala mam'maraŋala dharpalila, ga dhunupan walal ŋanya gurrupara Djesunhany. 30 Bala ŋayi yan Djesuynydja yuḏurrkthurra, ga waŋanany ŋayi ŋunhi bitjarra gam', “Bilin dhuwal, dhiyalnha dhawar'yurrnydja.” Bala ŋayi yan gupany nyaḻwaŋ'thurra muḻkurr-manapara, bala yan dhiŋgaŋala.

Miriŋuy dharpuŋal Djesuny bindha

31 Ga Djesuny gan ŋunhi rumbalnydja gorruŋal yan ŋunhili banydji muka dharpaŋur mälakmaranhawuyŋur, ga yan bili, bala ŋayi ŋunhi Nhinanhamirrnydja walu galkithinan. Yurr walalnydja ŋunhi ŋurruḏawalaŋuny yolŋu mala Djuw malany yakan ganha djälthinya walal balaŋ ganha ŋunhi rumbalnydja mala yan gorrunha ŋunhiliyiny banydjiny dharpaŋurnydja ŋuriŋiyiny waluy Nhinanhamirriynydja. Bala yan walal ŋunhi dhunupan marrtjinany Bäylitkala, ga waŋanany walal ŋanya dhä-ŋäkulnydja bitjarra gam', “Way, ŋunhawurrunhany ŋanapurr dhu buman ŋani? ... yaŋaran bak-bakmaram walalany, märr walal dhu bondin dhiŋgam. Bala napurr dhu yan yupmaraman walalany, bala gämany molulila, bili galkin dhu dhuwal dharrpalnydja walu ŋurru-yirr'yuna.” Bala ŋayi Bäylittja walalaŋ yoraŋala bitjarr, “Yo manymak, gatjuynha. Marrtjin walal,” bitjarr. 32 Bala walal ŋunhi marrtjinan miriŋuny mala, ga waŋganynha ŋathil yolŋuny walal yaŋara bakmaraŋal, ga bulu wiripuŋunhany muka walal bitjarryi bili. 33 Ga ŋunhi walal buluny marrtjin nhanŋun Djesuwnha yaŋaraw bakmaranharaw, marrtjin nhäŋalnydja ŋanya ŋunhi ŋayiny ŋäthilmirr warray dhiŋgaŋal, bala walal yakan ŋanyanhany bakmaranha yaŋara. 34 Yurr dhunupan ŋayiny ŋunhi waŋganydhuny miriŋuy dharpuŋala ŋanya Djesunhany bindhan, ga dhunupan nhanukal ŋunhi Djesuwalnydja waṉḏinany bindhakurrnydja maŋgun' ga gapun manapanmin. 35 Yo yuwalknha yan ŋayi ŋunhi maḻŋ'thurrnydja, märr nhumany dhu ŋunhi märr-yuwalkthirra yan. 36 Yuwalk dhuwali maḻŋ'thurrnydja, bitjarr yan bili nhakun ŋunhi ŋäthiliŋuy djorray' gan lakaraŋal. Bili waŋganydhuny dhärukthu ŋunhi ŋanya gan lakaraŋal bitjarr gam', “Yakan ŋayi dhu ŋula waŋganydja ŋaraka bakthun.” 37 Ga wiripuŋuynydja dhärukthu ŋunhiliyi gan lakaraŋal ŋanya bitjarr gam', “Walal dhu ga nhäman ŋanya ŋunhiyiny yolŋuny ŋunhi walal ŋanya dharpuŋal.” Ga yuwalknha yan ŋunhi maḻŋ'thurrnydja.

Yolŋuy maṉḏa märrkitjkuŋal Djesunhany rumbal mathirralila

38 Ga dhäŋur beŋuryiny waŋgany yolŋu yäku Djawutjip, wäŋa-Yaramathiyawuynha. marrtjin bala Bäylitkal dhä-ŋänharawnha. Ŋayiny ŋunhiyiny yolŋu malthunamirr nhanŋu Djesuw, yurr gayul ŋayi ŋuli ganha ŋunhi malthunany nhanŋu ŋäthilnydja, bili ŋayi ŋuli ganha barrarinya ŋurruḏawalaŋuw yolŋuw walalaŋ Djuw-w malaw. Yo, marrtjinany ŋayi ŋunhi, bala ŋayi dhä-ŋäkula rumbalwun nhanŋu Djesuwnha märranharawnha. Ga ŋayiny Bäylittja nhanŋu yoraŋal, bala djuy'yurra ŋanya. Bala ŋayi Djawutjiptja marrtjinan balayin, yan bili, ga yupmaraŋal yan ŋayi Djesuny rumbal. 39 Ga wiripuny yolŋu yäku Nikadimatjtja malthurryi gan nhanŋu Djawutjipku, guŋga'yurr ŋayi ŋanya. Dhuwaliyiny ŋunhi Nikadimatjtja ḏirramu yolŋu ŋunhi ŋayi ŋanya gayul guwatjmar Djesuny ŋäthil. Marrtjinany ŋayi ŋunhi, malthurrnydja Djawutjipkuny, gäŋalnydja ŋayi marrtjin ŋunhi mirritjin' buŋgan bäw'nha, latjun' yan dhika mirithirr yäku mer ga yalaw mel-manapanawuy, yurr dharrwan mirithirra ŋayi gan ŋunhi gäŋalnydja. 40 Bala maṉḏa garrpirnydja ŋanya Djesunhany rumbalnydja watharryun manydjarrkayny'tja, ŋunhiyin manapar mirritjin'nha buŋgan bäw'nha, bili rom gan dhärran walalaŋ Djuw-w malaw, walal ŋuli bitjanna ŋunhi dhiŋganhawuynhany yolŋuny walalany djäma. 41 Ga ŋunhiliyi galki wäŋaŋur ŋunhi walal ŋanya Djesuny bumar ŋal'maraŋal, mathirra gan dhärran goŋbuy djämapuy, ŋunhi yaka walal ŋula ŋäthil yolŋuny märrkitjkunha ŋunhiwiliyiny mathirralil. 42 Bala walal ŋunhi gäŋala ŋanya Djesunhany ŋunhiwiliyin mathirralilnydja, bili galkithinan marrtjin ŋunhi nhinanhamirra walu. Ga ŋunhiyiny mathirrany gan dhärran galkin yänan ŋurikin wäŋaw yäkuw “Ḻiya Ŋarakawnha”.

DJON 20

Mathirrany gan ŋunhi dhärran dhulmu-waŋaran

1 Yo. Balanyamirriynydja ŋunhi waluy nhinanhamirriynydja, walalnydja gan ŋunhi baḏak yan nhinan ŋunhili banydji yan wäŋaŋur Djurutjalam, Djesuwnydja malthunamirr mala ḏirramuwurrnydja ga miyalkkurruwurrnydja. Ga wiripuŋuynha waluy, munhawumirra Djandin, ŋayiny Meriny wäŋa-Magdalawuynydja miyalk marrtjinan balayin mathirrawnha nhänharaw, bala yan ŋayi ŋunhi nhäŋalnydja dhurrwarany mathirrany gan dhärran ḻapthunawuynha, bili ŋunhi guṉḏany gan dhärran giṯmaranhawuynha gali'ŋura. 2 Ga dhunupan ŋayi ŋunhi waṉḏinany balayi roŋiyindhi, bala ŋayi bunanan Djäyman-Betawnha ga ŋurikin ŋunhi Djesuwalaŋuw galkipuywun yolŋuw, ga lakaraŋalnydja ŋayi ŋunhi bitjarra gam', “Way maṉḏa! Dhika walal dhuwal djaw'yurra ŋanya rumbalnydja Garraynhany go, ga yakan marŋgi wanhawala walal ŋanya rulwaŋdhurr.” 3 Bala maṉḏany ŋunhi Betany ga ŋunhi wiripuny malthunamirr dhunupan rur'yurra, bala waṉḏinan balayin mathirralila. 4-5 Waṉḏinany maṉḏa gan ŋunhi, yurr ŋayiny gan ŋunhi wiripuny malthunamirr mirithinan yan waṉḏin, ga ŋayi ŋathil ŋunhi ŋurruŋuny ŋayathaŋal ŋunhiyiny wäŋa. Bala yan ŋayi rurraŋ'thurra, ga nhäŋalnydja ŋayi ŋunhi girrin' yan waŋganynha gan ŋorran. Yurr yakayi ŋayi ŋunhi gulŋiyinyany ŋunha djinawa'lilnydja mathirralil. 6-7 Ga dhäŋur beŋuryiny bala ŋayiny yurrnha Djäyman-Betany bunan, bala yan ŋayi ŋunhi dhunupan gärrinan, ga nhäŋalnydja ŋayi rumbalpuynha yan nhanŋu girriny' Djesuwnydja, gänan gan ŋorran, ŋunhi walal ŋanya garrpir rumbal ŋuriŋiyi watharryu girriy'. Ga muḻkurrpuynydja nhanŋu girri' bitjarryi bili gan gänayi yan ŋorran dhoṯkunhawuynha. 8 Ga ŋayiny muka ŋunhi wiripuny malthunamirr gulŋiyin, ŋunhi ŋayi ŋurruŋu ŋayathaŋal ŋunhi wäŋa mathirra. Ga dhunupan ŋayi gan ŋunhi märryun ŋanya ŋuparnydja, bala yan märr-yuwalkthinan. 9 Ga balanyamirriyyiny ŋunhi walalnydja ŋunhi yaka muka yan dharaŋana ŋunhi wukirripuynydja dhäruk mala, ŋunhi gan lakaraŋal ŋäthil ŋanya Garraynha ŋunhi ŋayiny dhu yuwalk warray walŋathirr beŋurnydja ŋunhi dhiŋganhaŋurnydja. 10 Yo, nhäŋalnydja maṉḏa ŋunhi girrin' yan waŋganynha, ga ŋayilpi'yurra maṉḏa rumbalwuny nhanŋu. Ga dhunupan yan maṉḏa ŋunhi marrtjinan wäŋalila.

Djesu milkunhamin ŋanyapinya ŋayi Meriwal

11 Ga ŋayiny gan ŋunhi Meriny wäŋa-Magdalawuynydja dhärran ŋunhili banydji yan dhurrwaraŋur mathirraŋur warraŋul, yurr ŋäthinan ŋayi gan ŋunhi yulŋuny. Ŋäthinany ŋayi gan, bala ŋayi maŋutji-milkarrimirriynha rurraŋ'thurr ŋunhi mathirrany djinawany', 12 ga dharrnha ŋayi nhäŋal märrma'nhan djiwarr'puynhan dhäwu-gänhamirriny yolŋuny maṉḏany, girri'-watharrmirrinhan maṉḏany, maṉḏa gan nhinanany waŋganydja nhanukal ḻiyaŋur ga waŋganydja nhanukal ḻukuŋur, ŋunhili bili yan dharapulŋur ŋunhi walal ŋanya märrkitjkuŋal rumbal. 13 Bala yan maṉḏa ŋanya ŋuriŋiyi yolŋuynydja maṉḏa dhä-birrka'yurra bitjarra, “Way miyalk. Nhaku nhe ga dhuwal ŋäthiny?” bitjarr. Ga ŋayiny Meriny buku-bakmaraŋal maṉḏaŋguny bitjarra, “Garraynha ŋarraku dhuwal rumbal walal djaw'yurr dhika, ga yakan ŋarra marŋginy wanhawal walal ŋanya rulwaŋdhurr.” 14 Ga ŋunhi ŋayi gan waŋanany bitjarryiny, bala ŋayi beŋuryiny bilyurrnydja, dharrnha nhäŋal ŋanyanhan Djesunhan, ŋayi gan dhärran galkin yan nhanukal, yurr yaka ŋayi ŋanya gan ŋunhi Meriynydja dharaŋana. 15 Bala ŋayi Djesuynydja dhä-birrka'yurra ŋanya bitjarra, “Way miyalk, nhaku nhe ga dhuwal ŋäthiny? Yolku nhe ga dhuwal ḻarrumany?” bitjarr. Yurr ŋayiny ŋunhi ŋuriŋiny miyalkthuny guyaŋan yanbi gan ŋunhi gätni-djämamirra yolŋu waŋanha nhanŋu, bala ŋayi waŋanan nhanukal bitjarra, “Wäy, ŋuli nhe ŋula rumbalnydja ŋanya djaw'yurr, go lakaraŋun ŋarrakal wanhawal nhe ŋanya rulwaŋdhurr, märr ŋarra dhu marrtji bala märraman ŋanya.” 16 Bala ŋayiny Djesuny dhunupan waŋanan, yäku-lakaraŋala ŋanya bitjarra, “Meri!” bitjarr. Ga dhunupan ŋayiny Meriny ḏawa'yurrnydja, bala ŋayi waŋanan bitjarra Yeburukurra mathakurr, “Way Rapunay!” bitjarr. (Ga dhuwali mayali' dhäruk “Marŋgikunhamirr”.) 17 Ga ŋayiny Djesuny waŋan bitjarra, “Yaka ŋarrany yänayiny ŋayathul, bili yaka muka yan ŋarra dhuwal roŋiyinya balany Bäpawalnydja. Gatjuy marrtjin ga lakaraŋun ŋarrany ŋarrakalaŋuwalnydja malthunamirriwal walalaŋgal. Biyakun lakaraŋuny gam', ‘Ŋarrany dhu dhuwal marrtjin balan roŋiyirra ŋurikalyin ŋunhi ŋayiny ŋarraku Bäpa ga nhumalaŋ ŋayi Bäpa; ŋurikalyin ŋunhi ŋayiny ŋarraku God-Waŋarr ga nhumalaŋ ŋayi God-Waŋarr.’ Yo, biyakiyin lakaraŋuny walalaŋ.” Bitjarr ŋayi Djesu waŋanany gan Meriwal, bala ŋayi yan marrtjinan. 18 Ga ŋunhalnydja ŋayi Meriy malthunamirriwalnydja mala nhanukalaŋuwalnydja lakaraŋal bitjarra, “Way walal! Ŋarrany dhuwal bilin nhäŋala Garraynhany,” bitjarr. Bala ŋayi gan lakaraŋala walalaŋgal Djesuwuŋun dhäruk-gurrupanminyawuy.

Djesu milkunhamin ŋanyapinya ŋayi malthunamirriwal walalaŋgal nhanukalaŋawal

19 Ga ŋuriŋiyi bili yan Djandiy waluy, yurr munhawun, walalnydja gan ŋunhi malthunamirrnydja walal nhanŋu Djesuw nhinanany waŋganyŋura buṉbuŋurnydja, yurr dhurrwara-gunganhawuyŋura wäŋaŋurnydja walalnydja gan ŋunhi nhinan, bili walal gan ŋunhi barrarin ŋurikiwurruŋ buŋgawaw yolŋuw walalaŋ malaw. Bala yan dhunupan ŋayiny Djesuny maḻŋ'thurra walalaŋgal, dhärranany ŋayi gan ŋunhi ṉapuŋgan', ga waŋanany ŋayi ŋunhi bitjarra, “Nhininy walal gi ŋayaŋu-yal'yurra yan,” bitjarr. 20 Bala ŋayi ŋunhi milkunhaminan ŋunhi malthunamirriwalnydja mala nhanukalaŋuwal ŋayi goŋnha maṉḏany ŋanyapinya ŋayi ga djamurrnha. Ga ŋayaŋuny walalaŋ marrtjin ŋunhi dhaŋaŋdhinan dhika mirithinan, goŋmirriyinany walal ŋunhi mirithinan yan, bili walal ŋunhi nhäŋala ŋanya rumbalnha Garraynhan. 21 Ga bulu ŋayi Djesu waŋan ŋunhiyi bili yan dhäruk bitjarr, “Nhininy walal gi ŋoynydja yal'yurra yan. Ŋayi ŋarrany dhuwal Bäpay ŋarrakal räliny djuy'yurr nhumalaŋgalnydja, ga ŋarrany dhu ŋunhi bitjandhi bili yan nhumalanhany djuy'yundhi wiripuwurruŋgalnydja nhakun yolŋuwal walalaŋgal.” 22 Ga ŋunhi ŋayi gan Djesu waŋanany walalaŋ, bala ŋayi yan dhunupan wäŋiny ŋir'yurra walalaŋgal, bala ŋayi waŋanany bitjarra, “Ŋay'yi, märraŋun walal dhuwandja ŋunhi Dhuyu-Birrimbirrnhany. 23 Ŋuli nhuma dhu ŋunhi bäy-lakaramany ŋula yolkuny yolŋuw walalaŋ dhuwurr-yätjtja, bala ŋayiny dhu God-Waŋarryuny buwayakkuman yan walalaŋ yätjkurrnydja mala. Ga ŋuli nhuma dhu ŋunhi yakany bäy-lakaram walalaŋ, ŋayiny dhu ŋunhi God-Waŋarryuny bitjandhi bili yan bili yakayi buwayakkum walalaŋguny dhuwurr-yätjkurr mala.” Ga bitjarra ŋayi gan ŋunhi Djesu waŋanany.

Djesu ga Dumitj

24 Yurr waŋganydja yolŋu yäku Dumitjtja ŋunhi walal ŋuli ganha yäku-lakaranha ŋanya “Yaŋara'-märrma'”, yaka ŋayiny gan ŋunhi nhinan ŋunhiliyiny balanyamirriyyiny waluy ŋunhi ŋayi Garraynydja bunan walalaŋ nhanukalaŋawnydja malthunamirriw walalaŋ. 25 Ga yalalaŋumirriynha walal nhanŋu ŋunhi Dumitjkuny lakaraŋala bitjarra gam', “Garraynha muka dhuwal ŋanapurrnydja nhäŋal.” Ga ŋayiny Dumitjtja waŋan bitjarr warray, märr-yuḻkthurr warray manapar walalany, “Ŋarrany dhu ŋarrapi yan nhäma ŋarrakiyingal ŋarra maŋutjiy djetji ŋanya goŋlil maṉḏanyŋulil nhanukal, ga ŋayatham ŋarra dhu ŋunhiyi djetjiny ŋarrakiyingal ŋarra goŋdhu, ga bulu ŋarra dhu goŋ-gulŋiyirr bindhalilnydja nhanukal. Ŋuli ŋarra dhu ŋunhi yakany ŋanya ŋayatham ŋunhiny nhakun ŋarra dhu bäyŋun yan märr-yuwalkmirriyirr.” Ga bitjarra ŋayi gan ŋunhi Dumitjtja waŋan. 26 Ga wiripuŋuynha Djandiy munhawu bala walal bulu nhakun ḻuŋ'maranhamindhi, ga ŋayiny ŋunhiyiny Dumitjtja yolŋu yäku ŋunhiliyin, yurr walal gan ŋunhi nhinanany dhurrwara-gunganhawuyŋura buṉbuŋurnydja. Nhinanany walal gan ŋunhi, bala yan ŋayi Djesuny dhunupan maḻŋ'thurra ŋunhiliyi banydji yan ŋunhi walal gan nhinan, bala ŋayi waŋanan bitjarra, “Gatjuy nhininy walal gi ŋoynydja yal'yurra yan.” 27 Bala ŋayi Djesuny bilyurra, bala ŋayi waŋanan dhunupan yan Dumitjkuny, “Dumitj, go marrtjin rälin, ga nhäŋun dhuwal ŋarrany goŋnha, ga ŋayathula djetjiny. Ga biyakiyi bili goŋ-djarryurr ga ŋayathul ŋarrany bindhany. Ga yakan gi buluny märr-dhumbal'yurr, yänan biyakun märr-yuwalkmirriyin ŋarraku.” 28 Bala ŋayi Dumitjtja waŋanan, “Way yuwalk muka dhuwal nhe Garraynydja ŋarraku, ga Waŋarrnydja,” bitjarr. 29 Ga ŋayiny Djesuny waŋan bitjarr, “Nheny dhuwal märr-yuwalkthinan bili nhe nhäŋala ŋarrany. Ga ŋunhiny yolŋu walal ŋunhi walal ga märr-yuwalkthinan yan, ŋunhin walal dhu ga yuwalk dhika goŋmirriyirrnydja nhina”

Nhaku ŋayi ŋunhi gämurruwny'tja Djondhu wukirriny?

30 Yo. Djesuynydja gan ŋunhi djäma yindin mirithirra ŋayaŋu-ganyim'thunamirrnydja rom, milkuŋala ŋayi gan walalaŋgal ŋunhiyin romnha nhanŋuwuy ŋayi. Yurr märr ḻurrkun' marrtji ŋunhi dhäwuny mala ŋorra dhiyal djorra'ŋurnydja wukirriwuynydja, ga dharrwany nhanukuŋ djämapuy mala marrtji bäynha ŋorra'-ŋurra. 31 Dhuwaliyiny nhakun ŋarra yän wukirri nhumalaŋ marŋgithinyaraw, märr nhumany dhu märr-yuwalkthirra nhanŋu Djesuwnydja ŋunhi ŋayiny ŋunhiyin Maŋutji-dhunupayanhawuynha yolŋu, ŋunhi God-Waŋarrwun Gäthu'mirriŋu. Ga ŋuli nhe dhu ŋunhi nhanukal märr-nhirrpanmirrnydja, nheny dhu ga nhina walŋan yan.

DJON 21

Djesu milkunhamin ŋanyapinya ŋayi nhanukiyingalaŋuwal malthunamirriwal mala ŋunhal raŋiŋur

1 Ga dhäŋur beŋuryiny wiripuŋuynha waluy, ga buluny ŋayi Djesu milkunhamin walalaŋgal nhanukiyingalaŋuwal ŋayi malthunamirriwal walalaŋgal, ŋunhala wäŋaŋur yäkuŋur Däybiriyatjnha, yurr guḻunnha ŋunhi wäŋany, wiripuny ŋayi ŋunhi yäku wäŋa Galali. 2 Yo. Ŋunhiliyin walal gan ŋunhi nhinanany waŋganyŋura rrambaŋin, Djäyman-Beta ga Dumitj yäku yolŋu, ŋunhi walal ŋuli ganha yäku-lakaranha ŋanya “Yaŋara'-märrma'” ga Nathanyul yäku yolŋu, wäŋa-Gaynapuy, ŋarakany ŋunhi wäŋany yäku Galali, ga Djon, ga wäwa'mirriŋu nhanŋu Djayim, ga wiripu märrma' bulu malthunamirr maṉḏa nhanŋu Djesuw. 3 Bala ŋayi Djäyman-Betany waŋanan walalaŋ ŋurikiwurruŋguny ŋunhi wiripuwurruŋguny bitjarra, “Ŋarrany dhu dhuwal marrtjin guyalila räkunhalil” bitjarr. Ga walalnydja waŋan nhanŋu bitjarr, “Limurr muka. Napurrnydja dhu malthundhi nhuŋu,” bitjarr. Bala walal ḻaw'yurra bukmaknha yan, wäŋgaŋala marrtjin balan yarrupthurra, ga wap-wapthurrnydja walal ŋunhi marthaŋaylila, bala gawuluŋala marrtjin. Ga ŋunhal märr-dhulmuŋurnydja walal gan djalkthurra ganybun guyawnha; djalkthurrnydja walal gan munha-ŋupara, ga yan bili-i-i ga djaḏaw'yurr walalaŋ ŋunhi dhäparŋ'ku yan guyamiriwgu. 4 Ga ŋunhi nhakun waluny marrtjin djaḏaw'yurr, bala yan walal yolŋunhan nhäŋal, ŋayi gan dhärran raŋiŋur, yurr ŋayi warray ŋunhi yuwalktja Djesu, yurr yaka walal ŋanya ŋunhi nhänha dharaŋanany. 5 Bala ŋayi beŋuryin raŋiŋura walalaŋ wäthurrnydja, ga waŋanany ŋayi ŋunhi dhä-birrka'yurrnydja walalany bitjarra, “Way walal yawirriny'! Ŋula muka nhuma guyany bumar?” bitjarr. “Bäyŋun dhuwal, guyamiriwnha,” bitjarr walalnydja. 6 Bala ŋayiny Djesuny waŋanan bitjarra, “Ŋurrkuŋ walal dhuwali ganybu ŋunha dhunupa'ŋulila gali'lil, bala nhuma dhu maḻŋ'maraman.” Ga dhunupan yan walal ŋunhi ŋurrkaŋalnydja ŋunhi ganybuny ŋunha dhunupa'ŋulila yan gali'lilnydja, ga dhunupan ŋunhi marrtjin ŋunhi guyany gulŋiyinan ganybulilnydja ga dhaŋaŋdhin bala mirithinan ŋunhi ŋonuŋdhinan guyaynydja; gaŋgan walal gan ŋunhi warryurrnydja. 7 Bala yan ŋayi ŋanya Djondhuny nhäŋalnydja dharaŋara yänan, bala ŋayi waŋan Betawnydja bitjarra, “Ŋunhany ga Garraynha dhärra?” bitjarr. Ga ŋayiny ŋunhi Betaynydja ŋäkulnydja, bala yan ŋayi dhunupan girriny' nhanŋuwuy ŋayi dhoṯkuŋala, buku-ḻumbakmaraŋalnydja ŋayi rumballilnydja nhanukiyingal ŋayi, bala yan ŋayi dhunupan wapthurra gapulila, bala marrtjin waythurra balan Djesuwalnha. 8 Manymak. Walalnydja ŋunhi wiripuwurrnydja malthunamirr walal ŋunhilin galkin raŋiŋura, yurr baḏak yan marthaŋayŋur walal gan ŋunhi gorru'-gurruŋalnydja, bala marrtjin ŋunhi marthaŋayyun ganybuny warryurr dhulmu-guyamirrnydja. 9 Wapthurrnydja walal gan ŋunhi marthaŋayŋurnydja, bala walal yan nhäŋala guyan ŋayi gan nhäranan ŋurrŋgitjŋura, ga ŋatha dämba gan ŋorran. 10 Bala ŋayiny Djesuny waŋanan, “Go gäŋun walal rälin dhuwali guyany mala ŋula nhämunhany' gaṯmaranhawuynydja nhumalaŋgiyinguŋ nhuma,” bitjarr. 11 Bala ŋayiny Djäyman-Betany ŋal'yurra marthaŋaylila, yupmaraŋal ŋunhi ganybuny, bala walal marrtjin warryurra ŋunhiyiny ganybumirrnydja guyany balan raŋilila ḏuwaṯmaraŋal, yurr dharrwan mirithirra ŋunhi ḏilkurrnydja ŋarirri, ŋula nhämunha' ŋunhi malany 153 . Yurr bäyŋun ŋunhi ganybuny gulk-gulkthuna ŋuriŋiyiny ḏilkurruynydja guyay. 12 Ga dhäŋur beŋuryiny ŋayi Djesuny waŋan bitjarra, “Walal, ŋay' go dhuwanna ḻukin walal,” bitjarr. Yurr bäyŋun walalnydja ŋanya ŋunhi malthunamirriynydja mala nhanukal buluny ŋanya ŋula waŋanha, “Yol dhuwal nhe yolŋuny?” bitjanany. Bili walal ŋunhi bukmakthun yan nhäŋalnydja ŋanya Garraynhany dharaŋarnha. 13 Bala ŋayi Djesuny balayi roŋiyindhi gurthalil, ga märraŋal ŋayi ŋunhi ŋathany, bala yan gurrupara walalany. Ga bitjarryi bili ŋayi ŋunhi guyany gurruparyi walalaŋ. 14 Yo. Ŋunhiliyin ŋayi gan ŋunhi Djesuny buluny nhakun milkunhamin ŋanyapinya ŋayi malthunamirriwalnydja mala nhanukalaŋuwal. Ga buku-ḻurrkun'thinan ŋunhi yulŋuny, ŋurruŋu ŋäthil, ga bulu dhä-gandarrkurr, ga ḻurrkun'thinany ŋunhiliyin, dhäŋur beŋurnydja ŋunhi ŋayi ŋanya God-Waŋarryu rur'maraŋal dhiŋganhaŋur.

Djesuy djämany goŋlil-gurrupar Betawalnha

15 Ga dhäŋur ŋathaŋurnydja bala ŋanya ŋayi Djesuy dhä-birrka'yurra Djäyman-Betanhany bitjarra, “Djäyman, gäthu'mirriŋu Djongu, märr-ŋamathirr muka nhe ga dhuwal yuwalkkum ŋarrakuny? Djuḻkmaram nhe ga ŋunha wiripuwurrunhany?” Ga ŋayiny Betany waŋan nhanŋu buku-bakmaraŋal bitjarr, “Yo, Garray, marŋgi muka nhe dhuwal ŋarrakuny, ŋunhi ŋarrany nhuŋu ga dhuwal mirithirr yan marrkapthun.” Bala ŋayiny Djesuny waŋanan Betawnydja bitjarra, “Gatjuy maranhu-gurrupula ŋunha ŋunhi bimbinhany mala ŋarraku,” bitjarr. 16 Ga bulu ŋayi Djesuy dhä-birrka'yurr ŋanya bitjarr, “Djäyman, gäthu'mirriŋu Djongu, yuwalk muka nhe ga dhuwal ŋarrakuny märr-ŋamathirr?” Ga ŋayiny Betany waŋan yoraŋal bitjarr, “Yo Garray, marŋgi muka nhe ŋarrakuny, ŋunhi ŋarrany nhuŋu ga dhuwal mirithirr yan märr-ŋamathirr.” Bala ŋayi Djesuny waŋanan Betawnydja bitjarra, “Gatjuy djägan gi ŋarrakalaŋaw yolŋu'-yulŋuwnydja walalaŋ, biyakun nhakun ŋuli ga ŋunhi yolŋu wäyin-djägamirr djäga nhanukiyingalaŋaw ŋayi bimbiw malaŋuw.” 17 Ga bulu ŋanya ŋayi Djesuy dhä-birrka'yurr, “Djäyman, gäthu'mirriŋu Djongu, yuwalk muka nhe ga dhuwal marrkapthundja ŋarraku?” Yurr ŋayipiny ŋunhi Betany mirithinan dhika ŋayaŋu-miḏikinany, bili ŋanya ŋayi ŋunhi Garrayyuny dhä-birrka'yurrnydja buku-ḻurrkun'mirra bitjarrnydja, “Yuwalk muka nhe ga dhuwal ŋarrakuny marrkapthun?” bitjarrnydja. Bala ŋayi yan Betany waŋanan buku-roŋanmaraŋalnydja bitjarrnha, “Garray, bili muka nhe dhuwal marŋgi ŋarrakuny bukmakku yan. Marŋgi muka nhe dhuwal ŋarrakuny ŋunhi ŋarrany ga dhuwal mirithirra yan marrkapthun nhuŋu.” Bala ŋayi Djesuny waŋanan nhanŋu bitjarra, “Gatjuynha, djägan gi ŋarrakalaŋaw bimbiwnydja malaŋuw. 18 Märr-yuwalk ŋarra nhuŋu ga dhuwal lakaramany. Ŋäthilnydja nhe gan ŋunhi yuṯany yan ḏirramu nhinan, nheny ŋuli ŋunhi girriny' nhirrpanna, bala yan marrtjinyan, ŋunhi wanhawal nhe ŋuli djälthinya marrtjinyaraw. Ga yalalany nhe dhu ŋunhi worruŋuthirrnydja, bala nhe dhu ŋunhi waṉany maṉḏany djarryunna, bala walalnydja dhu nhuna garrpinna, bala walal nhuna dhu gämany ŋunhiwilin mälakmaranhawuylila dharpalilnydja, ŋunhiwiliyin ŋunhi nhe gi yakan djälthi marrtjinyaraw balayi.” 19 Ga bitjarryiny ŋayi gan ŋunhi Djesuy lakaraŋal ŋunhi nhaltjan ŋayi dhu Beta dhiŋgam, ga ŋuriŋiyi ŋunhi dhiŋganharaynydja nhanukal dhu maŋutji-lakaraman ŋunhi God-Waŋarrwun latjun' yan rom djeŋarra'mirra. Bala ŋayi Djesu dhurrwara-ḏaw'yurrnydja waŋan nhanŋu Betawnydja bitjarra, “Go marrtjin malthurra ŋarrakun biyakun bili,” bitjarr. 20 Bala ŋayi Betany bilyurra, dharrnha ŋayi nhäŋal ŋunhiyin yolŋuny ŋunhi ŋayi nhanŋu galkipuynha malthunamirr Djesuw, ŋunhi ŋayi gan nhinan galki nhanukal ŋunhal ŋunhi ŋathamirriŋur, ŋunhi ŋayi ŋanya dhä-birrka'yurr bitjarr, “Garray, yolthu dhika dhu nhuna goŋ-gurrupandja miriŋuwalnydja?” 21 Yo. Ga ŋayiny Betaynydja nhäŋal ŋanya, bala ŋayi Djesunhany dhä-birrka'yurra bitjarra, “Garray, nhaltjanna dhu ŋunhany gay'yi yolŋu?” bitjarr. 22 Bala ŋayiny Djesuny buku-bakmaraŋal bitjarra, “Ŋuli ŋarra nhanŋu dhu djälthirr walŋawnydja yan nhinanharaw weyinŋuwnydja, ga yan bili ga roŋiyi ŋarra dhu, ŋunhiyiny yakan nhuŋuny djäl-ŋupanaraw. Nheny dhu malthun ŋarrakuwuynha yan, ga bilin.” 23 Bala walalnydja ŋunhi wiripuwurruynydja malthunamirriy mala ŋunhi walal gan nhinan ŋunhiliyi ŋäkula walal ŋanya ŋunhi dhäruktja Djesuny balanyawuyyiny waŋanhawuy, bala walal ŋunhi guyaŋanany bitjarra, yanbi ŋayiny dhu ŋunhiyiny malthunamirr yakan dhiŋgam, nhinan yan ŋayi dhu ga walŋan yan bitjanna bili weyinŋumirra, ga yan bili ga bulu ŋayi dhu roŋiyi räli. Yurr Djesuynydja ŋunhi yaka ganha bitjanayi lakaranha ŋanyanhany ŋunhiyiny yolŋuny walŋawnydja nhinanharaw; yän ŋayi ŋunhi waŋanany bitjarr warray, “Ŋuli ŋarrany nhanŋu dhu djälthirr walŋawnydja nhinanharaw ga yan bili ga bäy ŋarra dhu roŋiyirr räli, ŋunhiyiny nhakun yakan nhuŋuny dhunupa djäl-ŋupanaraw. Yan gi mukthurra nhini.”

Djonguny dhäruk dhiyala dhawar'yurr

24 Yo. Dhuwaliyin ŋayi ŋunhi malthunamirr galkipuynydja nhanukalaŋuwuy ŋunhi ŋayi marrtjin nhäŋala ga ŋäkula nhä malany bukmaknha yan, bala marrtjin ŋayi wukirrin. Ga napurrnydja dhuwal marŋgin ŋunhi nhä mala ŋayi gan wukirriny ŋunhiny yuwalknha yanan. 25 Yo. Djämany ŋayi gan ŋunhi Djesuynydja dharrwa mirithirr dhika nhäny mala ŋunhi latju'mirrnydja, ŋunhi ganydjarr yindiny mirithirrnydja. Yurr yakan ŋarra ganha ŋunhi bukmakkunhany lakaranha, wukirriny marrtjin dhipalnydja djorra'lilnydja. Ŋuli balaŋ ŋarra bukmakkunhany lakaranha warrpam'thunany, ŋayiny balaŋ ŋunhi djorrayny'tja mala warrpam'thunan ŋayathanha wäŋanhany mala buku-ḻiw'maranhan. Ga balanya nhumalaŋ dhuwal dhäwuny' ŋarrakuŋuny Djonguŋuny wukirriwuy, dhiyaliyin dhawar'yurrnydja.