Uma Gospel of John

/1 Lomo' -na, kako'ia-na dunia' rapajadi', mpolia' ria-imi-hana Lolita. Lolita toei, dohe Alata'ala-i, pai' Lolita toei, Hi'a moto-mi Alata'ala. Ngkai lomo' -na-imi dohe Alata'ala-e. Hi'a-mi to napopale Alata'ala mpopajadi' hawe'ea to rapajadi'. Uma ria hanyalaa to jadi' ane uma Hi'a. Hi'a-mi pehupaa' katuwua', pai' Hi'a-mi baja to mpobajahi nono manusia'. Baja toe mehini ncuu hi rala kabengia-na, pai' kabengia uma mpakulei' mpopatehi-i. Rata hadua tauna to nasuro Alata'ala, hanga' -na Yohanes Topeniu'. Karata-na Yohanes toe, hi'a-mi jadi' sabi' to mpopalele baja toe hi hawe'ea tauna, bona hawe'ea-ra mpo'epe posabi' -na pai' mepangala' hi baja toei. Yohanes, bela-hawo hi'a baja toe-e. Pai' -i tumai, mpopalele baja toe hi hawe'ea tauna. Lolita toei, Hi'a-mi poko baja to mpobajahi nono hawe'ea tauna, rata-i hi rala dunia'. Hi'a-mi to napopale Alata'ala mpopajadi' dunia' toi. Tapi' karata-na hi dunia', tauna hi dunia' uma mpo'incai-i. Rata-i hi ngata-na moto, tapi' hingka ngata-na uma dota mpotarima-i. Tapi' hema-hema to mpotarima-i pai' mepangala' hi Hi'a, nawai' -ra huraa jadi' ana' Alata'ala. Uma-ra mewali ana' Alata'ala sabana totu'a-ra, bela wo'o ngkai kuasa manusia', ba ngkai poncamoko. Alata'ala moto to mpopajadi' -ra ana' -na. Lolita toei, mewali manusia' -imi, pai' -i mo'oha' hi laintongo' -ta. Kai', kihilo-mi-kaina kabaraka' -na. Kabaraka' -na toe narata ngkai Tuama-na, apa' Hi'a-mi Ana' -na to Hadudua. Ngkai Hi'a toe-mi pai' alaa-na ta'inca Alata'ala pai' kabula rala-na hi k Yohanes Topeniu' mpopo'incai ntodea kahema-na Lolita toei. Mekio' -i napesukui na'uli': "Hi'a toi-mile to ku'uli' -e wengi! Ku'uli': ria mpai' to tumai ngkabokoa' ngkai aku', aga meliu kabaraka' -na ngkai aku'. Apa' kako'ia-ku putu, mpolia' ria-imi-hana." Uma ria ka'otia ahi' -na, pai' ngkai ahi' -na toe nagane' -tamo omea, uma ria kaputua-na rasi' to tarata ngkai Hi'a. Ngkai nabi Musa tatarima Atura Pue' Ala. Tapi' ngkai Yesus Kristus toe-mi pai' ta'inca mpu'u-i Alata'ala, pai' kabula rala-na hi kita'. Uma ria haduaa to mpohilo Alata'ala. Tapi' Ana' -na to Hadudua toei, to tida oa' hi ncori-na, Hi'a-mi to mpakanoto Alata'ala hi kita'. Hewa toi posabi' -na Yohanes Topeniu' mpo'uli' kahema-nai Yesus. Topoparenta to Yahudi hi Yerusalem mposuro ba hangkuja dua imam pai' to Lewi hilou hi Yohanes. Karata-ra hi Yohanes, mepekune' -ra: "Pai' -kai tumai toi-e, tumai mpekune' -ko ba hema-ko. Ba Yohanes mpotompoi' -ra hante kalonto' -lonto' -na, na'uli' -raka: "Bela-kuwo aku' Magau' Topetolo'." Mepekune' tena-ra: "Ane wae, hema-ko? Ba nabi Elia-dako?" Na'uli' Yohanes: "Bela wo'o." Mepekune' tena-ra: "Ba iko lau-midi nabi bohe to rajanci owi, to ra'uli' tumai mpai' hi rala dunia' -e?" Na'uli' Yohanes: "Bela wo'o." Ngkai ree, ra'uli' tena: "Ane wae, uli' -kakai ba hema mpu'u-ko, bona ria woli' -na kiparata-raka to mposuro-kai. Beiwa petompoi' -nu kahema-na mpu'u-ko." Yohanes mpotompoi' -ra hante lolita nabi Yesaya owi, na'uli': "Aku' toi-le, Tauna to mekio' hi papada to wao': 'Neo' rata-imi Pue'. Porodo ami' -miki ohea-na!'" Ra'uli' wo'o-mi suro to Parisi toera: "Ane bela-ko Magau' Topetolo', bela-ko nabi Elia, bela wo'o-ko nabi to rajanci, napa-di pai' mponiu' -ko tauna-e?" Na'uli' Yohanes: "Aku' -le mponiu' tauna hante ue-wadi. Tapi' rata mpai' hadua tauna ngkabokoa' ngkai aku'. Ria moto-imile hi laintongo' -ni tempo toi-e, tapi' uma-i ni'incai. Bangku' jadi' pahawaa' -na mpobongka koloro sapatu' -na, uma-a-kuwo natao." Hawe'ea toe jadi' hi ngata Betania, hi peniua' -na Yohanes hi dipo ue Yordan. Kampeneo-na, Yohanes mpohilo Yesus rata mpotoa' -i. Na'uli' -mi hi ntodea: "Hilo! Etu-imi tumai Ana' Bima to naporodo Alata'ala. Hi'a-mi to jadi' tolo' woto to mpolali jeko' manusia'. Hi'a-mi to ku'uli' -e wengi. Ku'uli' rata-i ngkabokoa' ngkai aku', aga meliu kabaraka' -na ngkai aku'. Apa' kako'ia-ku putu, mpolia' ria-imi-hana. Lomo' -na wengi, ko'ia wo'o-kuwo ku'incai Kahi'a-nami Magau' Topetolo'. Hiaa' katumai-ku toi-e, bona mponiu' -ra to Israel hante ue pai' mpotudo' -raka kahema-na Magau' Topetolo' toe-e." Ria wo'o-mi posabi' -na Yohanes toi. Na'uli': "Lomo' -na uma ku'incai Kayesus-na Magau' Topetolo'. Tapi' Alata'ala mpohubui-a mponiu' tauna hante ue, pai' na'uli' -ka hewa toi: 'Ane nampa' nuhilo mpai' Inoha' Tomoroli' mana'u pai' rodo hi hadua tauna, Hi' Kampeneo-na, ria wo'o-i Yohanes hi ree hante ana'guru-na rodua. Kanahilo-na Yesus liu, na'uli': "Hilo, etu-imi tumai Ana' Bima Alata'ala!" Kara'epe-na ana'guru-na lolita toe, kahilou-rami mpotuku' Yesus. Yesus mewili', nahilo-ra mpotuku' -i. Napekune' -ra: "Napa to nipali' -e?" Ra'uli' -ki: "Hiapa po'ohaa' -nu Guru?" Na'uli' Yesus: "Mai-mokoi, nihilo moto mpai'." Hilou mpu'u-ramo mpotuku' -i rata hi po'ohaa' -na. Pai' hi ree-ramo dohe-na ngkai jaa opo' duu' mobengi. Ana'guru-na Yohanes toera mpotuku' Yesus, apa' mpo'epe-ra lolita-na Yohanes Topeniu' we'i. Hadua ngkai to rodua toera, hanga' -na Andreas, ompi' -na Simon Petrus. Kaliliu hilou-imi Andreas mpopali' Simon, na'uli' -ki: "Kirua' -imi-kaina Mesias!" (batua-na: Magau' Topetolo'). Pai' napo'ema' -imi hilou hi Yesus. Yesus mponaa Simon, pai' na'uli' -ki: "Iko Simon ana' -na Yohanes. Aga ntepu'u tempo toi, rahanga' Kefas-moko." (Hanga' "Kefas" hi rala basa-ra to Yahudi, hibalia hante hanga' "Petrus" hi rala basa Yunani. Batua-na: wat Kampeneo-na, Yesus mopatuju hilou hi tana' Galilea. Kako'ia-na me'ongko', hilou-imi mpohirua' -ki Filipus pai' na'uli' -ki: "Tuku' -ama!" Filipus toei, ngkai ngata Betsaida, ngata-ra hira' Andreas pai' Petrus. Ngkai ree, hilou wo'o-imi-hawo Filipus mpohirua' -ki doo-na to rahanga' Natanael, na'uli' -ki: "Kirua' -imi-kaina Magau' Topetolo' -e, hewa to te'uki' hi rala Buku Atura Musa pai' sura nabi owi! Hanga' -na Yesus ngkai Nazaret, ana' -na Yusuf." Hampetompoi' Natanael: "Ha ria wo'o-hawo to lompe' to mehuwu ngkai Nazaret-e?" Na'uli' Filipus: "Mai-moko, nuhilo moto-i mpai'!" Hilou-ramo hi Yesus. Yesus mpohilo Natanael tumai mpohirua' -ki, na'uli': "Etu-i tumai hadua to Yahudi to mpo'uhi mpu'u kehi-na Israel ntu'a-na owi, bela-i topebagiu!" Na'uli' Natanael: "Ngkaiapa kanu'incaa-ku Guru?" Na'uli' Yesus: "Kako'ia-na nakio' -ko Filipus, kuhilo-mokole, hi tawu kaju ara toe-e ria." Na'uli' Natanael: "Ana' Alata'ala mpu'u-ko-tawo', Guru! Iko mpu'u-mi Magau' to Israel!" Na'uli' Yesus: "Nupangala' apa' ku'uli' kakuhilo-nu hi tawu kaju ara-e? Nuhilo tena-pi mpai' to meliu kabohe-na ngkai tetu." Oti toe, na'uli' wo'o-mi Yesus: "Makono mpu'u lolita-ku toi: nihilo mpai' langi' tebea pai' mala'eka Alata'ala ngkahe' pai' mana'u tumai hi Aku', Ana' Manusia'."

/2 Timpaliu ro'eo ngkai toe, ria susa' poncamokoa hi ngata Kana hi tana' Galilea. Tina-na Yesus mpokaralai susa' toe. Pai' Yesus hante ana'guru-na, rakio' wo'o-ra-rawo ngkaralai susa' toe. Bula-ra mosusa' toe, naka'otii-ramo ue anggur. Tina-na Yesus mpo'uli' -ki Yesus: "Naka'otii-ra ue anggur." Na'uli' Yesus: "Napa pai' nu'uli' -ka hewa tetu-e, Ina'? Ko'ia rata tempo-na kupopo'incai-ra kahema-ku." Ngkai ree, na'uli' tina-na Yesus mpo'uli' -raka topobago: "Napa-napa mpai' to nahubui-kokoi Yesus, nibabehi-e'!" Hi tomi toe, ria ono meha' pontu'ua ue to rababehi ngkai watu. Pontu'ua ue toe rapake' rapontu'ui ue pobohoi' witi' pai' pale, ntuku' ada-ra to Yahudi. Kawori' ihi' -na, nte ha'atu lite butu meha' -na. Na'uli' Yesus mpo'uli' -raka topobago toera: "Ihii' pontu'ua ue tetu lau hante ue." Ra'ihii' mpu'u-mi rapoponu'. Oti toe, na'uli' wo'o-miraka: "Tolou' hangkedi', keni hilou hi tompohawai' susa'." Ratolou' mpu'u-mi pai' rakeni hilou hi topohawa'. Topohawa' toei mpemita ue to rakeni-ki. Bela-pi ue nonto, mobali' -mi mewali ue anggur. Aga uma-hawo na'incai kangkaiapa-na, muntu' topobago-wadi to mpo'inca. Ka'oti-na mpemita ue anggur toe, mekio' -i mpokio' topemua', pai' na'uli' -ki: "Kabiasaa-ta-hawo, anggur to motomo' -di-hawo to ri'ulu ratua-raka torata. Ane oha-ra-damo nginu, pai' lako' ratua to uma ncako motomo'. Hiaa' iko-kona mpotalaa anggur to motomo', pai' lako' tempo toi-di nupewai' ratua!" Yesus mpobabehi tanda mekoncehi toe hi ngata Kana hi tana' Galilea. Toe-mi tanda mekoncehi to lomo' -na to nababehi. Hante tanda toe napopohiloi kabaraka' -na, pai' ana'guru-na mepangala' hi Hi'a. Hudu susa' toe, hilou-imi hi ngata Kapernaum hante tina-na, ompi' -na pai' ana'guru-na. Mo'oha' hi ree-ramo ba hangkuja mengi. Neo' rata-mi tempo-na eo bohe agama Yahudi to rahanga' Eo Paskah. Jadi', hilou-imi Yesus hi Yerusalem mpokaralai eo bohe toe. Hi berewe Tomi Alata'ala, mpohilo-i tauna to mpobalu' japi, bima pai' danci mangkebodo. Ria wo'o tauna to mposula' doi mohura hi ree. Yesus mpobabehi poweba' ngkai koloro, pai' nawuso omea-ra ngkai berewe Tomi Alata'ala, hante bima pai' japi-ra. Meja' -ra toposula' doi nabilingko, alaa-na pahawu' -hawu' -mi doi-ra. Na'uli' -raka topobabalu' danci mangkebodo: "Koi', keni omea tetu lau hilou hi mali-na! Tomi Tuama-ku neo' niponcawa tomi pobabalua'!" Ana'guru-na mpokiwoi lolita Buku Tomoroli' to mpo'uli' hewa tohe'i: "Dede' nono-ku, apa' kupe'ahi' Tomi-nu Pue'." Ngkai ree, topoparenta to Yahudi mpo'uli' -ki Yesus: "Napa ntoto-kowo huraa-nu mpobabehi tetu-e? Ane ria mpu'u huraa-nu, popohiloi-kai tanda mekoncehi!" Na'uli' Yesus: "Gero-mi-hana Tomi Alata'ala toi, nihilo moto mpai' kadupa' -na rala-na tolu eo kuwangu nculii'." Konce-ra topoparenta to Yahudi, ra'uli': "Beiwa!? Tomi Alata'ala toi rawangu rala-na opo' mpulu' ono mpae, hiaa' nu'uli' -kona nuwangu nculii' rala-na tolu eo-wadi?" Api' woto-nadi to nawalatu Yesus, mpokahangai' Tomi Alata'ala-e. Ngkabokoa' -na ngkai toe, katuwu' -na nculii' mpu'u-mi Yesus, ana'guru-na mpokiwoi lolita-na toe-e. Ngkai ree rapangala' -mi napa to te'uki' hi rala Buku Tomoroli' pai' napa to na'uli' Yesus. Bula-na Yesus hi Yerusalem mpokaralai Eo Paskah toe, wori' tauna to mepangala' hi Hi'a, apa' rahilo tanda-tanda mekoncehi to nababehi. Aga Yesus uma mpangala' -ra, apa' na'inca nono hawe'ea tauna. Uma mingki' kahadua-na to mpo'uli' -ki kabeiwa-na manusia', apa' na'inca ami' napa to hi rala nono manusia'.

/3 Ria hadua tauna to rahanga' Nikodemus. Nikodemus toei, to Parisi pai' pangkeni agama Yahudi. Rala-na hamengi, rata-i mpohirua' -ki Yesus, na'uli' -ki: "Guru, to ki'inca, Iko hadua guru to nasuro Alata'ala, apa' uma ria tauna to bisa mpobabehi tanda mekoncehi hewa to nubabehi, ane uma-i nadohei Alata'ala." Na'uli' Yesus mpo'uli' -ki: "Makono mpu'u lolita-ku toi: Ane tauna uma putu nculii', uma-i mpai' jadi' ntodea Alata'ala hi rala Kamagaua' -na." Na'uli' Nikodemus: "Ha beiwa-hawo tauna to motu'a-mi putu nculii' -e? Ha bisa-i mempuna' hi rala puanaka tina-na, pai' -i putu karongkani-nae?" Na'uli' Yesus: "Makono mpu'u lolita-ku toi: Ane tauna uma putu hante ue pai' hante baraka' Inoha' Alata'ala, uma-i jadi' ntodea Alata'ala hi rala Kamagaua' -na. Manusia' tuwu' hi rala dunia' toi, apa' putu ngkai totu'a-na. Tapi' katuwua' kao' -na to bo'u narata ngkai Inoha' Tomoroli'. Jadi', neo' nupokakonce lolita-ku tohe'i to mpo'uli': koi' omea kana putu nculii'. Rapa' -na ngolu', mewui hiapa kalaua-na. Wule' sere-na ta'epe, uma ta'incai kangkaiapa-na ba hilou hiapa-i. Wae wo'o hante tauna to putu ngkai baraka' Inoha' Alata'ala." Na'uli' Nikodemus: "Beiwa wo'o-hawo kawali-na tetu-e?" Na'uli' Yesus: "Iko-le hadua guru to Israel to rabila', hiaa' uma-di-kona nu'incai batua-na lolita-ku toi-e! Makono mpu'u lolita-ku toi: Kai' mpo'uli' napa to ki'inca, kilolita napa to kihilo. Hiaa' uma-di nipangalai' lolita-kai. Ane kututura-kokoi napa to jadi' hi dunia', uma nipangala'. Peliu-liu-nami mpai' ane kututura-kokoi napa to jadi' hi suruga. Uma ria haduaa tauna hi dunia' to manake' hilou hi suruga. Muntu' Aku' -wadi to mpo'inca napa to jadi' hi suruga, apa' Aku' Ana' Manusia' to mo'oha' hi suruga ngkai owi pai' to mana'u tumai ngkai suruga. "Owi hi papada to wao', nabi Musa mpobabehi lence ule ngkai ngkala, pai' natu'u hi doe hampole kaju pai' natunya' napopokore. Hema-hema to natilo' ule, ane rangoa' lence ule ngkala toe, tuwu' moto-ra. Jadi', hewa ule ngkala toe rapokalangko owi, wae wo'o bona hema-hema to mepangala' hi Aku' mporata katuwua' to lompe' duu' kahae-hae-na." Hewa toi-mi Alata'ala mpoka'ahi' hawe'ea tauna hi dunia', alaa-na napewai' Ana' -na to Hadudua, bona hema-hema to mepangala' hi Ana' -na toe, uma-ra mporata huku', tapi' mporata-ra katuwua' to lompe' duu' kahae-hae-na. Bela patuju-na Alata'ala mposuro Ana' -na tumai hi dunia' bona mpohuku' manusia'. Patuju-na mposuro Ana' -na tumai-le, bona mpohore manusia' ngkai huku' jeko' -ra. Tauna to mepangala' hi Ana' Alata'ala, uma-ra rahuku'. Aga tauna to uma mepangala', monoa' -mi kanahuku' -ra Alata'ala, apa' uma-ra dota mepangala' hi Ana' Alata'ala to Hadudua toei. Rata-imi hi dunia' mpokeni baja hi hawe'ea tauna. Tapi' manusia' mpokono-pi bengi ngkai baja, apa' dada'a kehi-ra. Toe pai' Alata'ala mpohuku' -ra. Hawe'ea tauna to mpobabehi kehi to dada'a, mpokahuku' baja. Uma-ra dota rata hi kabajaa-na, bona neo' mpai' kahiloa kehi-ra to dada'a. Tauna to monoa' kehi-ra rata hi kabajaa-na, bona kahiloa po'ingku-ra pai' bona monoto-mi kampotuku' -ra konoa Alata'ala. Oti toe, Yesus pai' ana'guru-na hilou hi tana' Yudea. Bula-ra hi ree, meniu' -ra mponiu' tauna to doko' jadi' topetuku' -na. Nto'u toe, Yohanes Topeniu' ko'ia-i ratarungku'. Meniu' -i hi ngata Ainon, uma molaa ngkai ngata Salim, apa' hi ree wori' ue. Butu eo-na tauna hilou mpopeniu' hi Yohanes. Rala-na ha'eo, ba hangkuja dua ana'guru Yohanes momehono' hante to Yahudi mpomehonoi' ada peniu' rala agama. Hilou-ramo hi Yohanes ra'uli' -ki: "Guru, nukiwoi-pidi wengi tauna to dohe-ta hi dipo ue Yordan, to nutudo' -kakaie? Oe-imi ria, meniu' wo'o-i-hawo, pai' kawoo-woria' tauna lou hi Hi'a!" Na'uli' Yohanes: "Kita' manusia' uma mporata napa-napa ane uma pewai' -na Alata'ala. Ni'epe moto-mi wengi lolita-ku. Ku'uli': aku' bela Magau' Topetolo'. Pai' -a tumai-kuwo-le, tumai meri'ulu ngkai Hi'a mporodo-ki ohea-na. "Ane rapa' -na hi susa' poncamokoa, topemua' -di-hana to jadi' poko-na, apa' hi'a-mi pue' tobine to rapemuai'. Ane bale-na topemua' -hawo-le, mokore-i mpopanene' -wadi-ki-hawo pai' mpe'epei hawa' -na. Pai' goe' -i mpo'epe libu' topemua'. Wae-mi-kuwo aku' Hi'a-mi to kana tepaiwongko tuwu' -na, pai' aku' kana tepai'ara' tuwu' -ku." Yesus, Hi'a-mi to tumai ngkai suruga, pai' meliu tuwu' -na ngkai hawe'ea. Tauna to ngkai dunia', bate manusia' biasa, pai' lolita-na mpololita napa-napa to jadi' hi dunia'. Aga Yesus, ngkai suruga-i-hana, pai' meliu tuwu' -na ngkai hawe'ea. Lolita-na mpololita napa to nahilo pai' to na'epe, tapi' uma ria to mpangala' lolita-na. Aga hema to mpangala' lolita-na mpo'uli': "Bate makono-hanale lolita Alata'ala-e." Apa' Hi'a-mi to nasuro Alata'ala mpohowa' lolita-na, pai' Alata'ala mpowai' -i Inoha' Tomoroli' hante uma ria huka' -na. Alata'ala to Tuama mpoka'ahi' Ana' -na, pai' nawai' -imi hawe'ea kuasa-na. Tauna to mepangala' hi Ana' -na toei, mporata-ramo katuwua' to lompe' duu' kahae-hae-na. Tauna to uma mengkoru hi Ana' -na toei, uma-ra mporata katuwua'. Mporata roe Alata'ala lau-rada duu' kahae-hae-na.

/4 To Parisi mpo'epe kawoo-woria' tauna to hilou mpopeniu' hi Yesus jadi' topetuku' -na, alaa-na meliu-pi kawori' -na topetuku' -na Yesus ngkai topetuku' -na Yohanes Topeniu'. (Kakoo-kono-na, bela-hawo Yesus to meniu', ana'guru-na to meniu'.) Jadi', kana'inca-na Yesus kara'epe-nami to Parisi kareba toe, malai-imi ngkai tana' Yudea hilou nculii' hi tana' Galilea. Rala pomako' -na tohe'e, kana mpotara tana' Samaria-i. Neo' tebua' -mi eo-na, rata-imi hi ngata to Samaria to rahanga' Sikar, uma molaa ngkai tana' to napewai' Yakub owi hi Yusuf ana' -na. Hi mali ngata toe, ria hameha' buwu to rahanga' buwu Yakub. Mohura-imi Yesus hi wiwi' buwu toe, apa' lenge' -imi momako'. Ana'guru-na kaliliu hilou hi ngata me'oli pongkoni'. Ko'ia mahae, rata hadua tobine to Samaria tumai ntomu'. Na'uli' Yesus mpo'uli' -ki: "Totina, wai' -a-kuwo ue ku'inu." Konce tobine toei, apa' biasa-na to Yahudi morungku mposigalo-raka to Samaria. Toe pai' na'uli': "Iko to Yahudi, aku' to Samaria-a. Napa pai' daho' -ko mperapii' -a ue?" Na'uli' Yesus: "Ane ke nu'inca kabohe rasi' to nawai' Alata'ala, pai' ane nu'inca-a kahema-ku Aku' to mperapii' -ko ue, tantu merapi' wo'o-ko-kowo hi Aku', pai' kuwai' -ko ue to tuwu'." Na'uli' tobine toei: "Ngkaiapa-kona ue to tuwu' to nu'uli' tetu-e, bo uma-di ria potolou' -nue, hiaa' buwu toi monala-hana. Buwu toi sosora ngkai Yakub, ntu'a-kai owi. Hi'a nginu ue ngkai rei moto-i-hawo, wae wo'o ana' -na pai' porewua-na. Ha nu'uli' -kona meliu kabohe tuwu' -nu ngkai Yakub, pai' ma'ala-ko mpewai' ue to meliu kalompe' -na ngkai ue buwu toi-e?" Na'uli' Yesus: "Hawe'ea tauna to nginu ue ngkai buwu toi, ngkamara nculii' -ra-pidi mpai'. Tapi' hema to mpo'inu ue to kuwai' -raka, uma-rapa ngkamara duu' kahae-hae-na. Apa' ue to kuwai' -raka toe, jadi' ue tuwu' to mo'ili ncuu hi rala nono-ra-- batua-na, mporata-ra katuwua' to lompe' duu' kahae-hae-na." Na'uli' tobine toei: "Ane wae, wai' -ama-kuna ue tetu, bona uma-apa ngkamara oa', pai' uma-apa mingki' tumai ntomu' butu eo-na hi rehe'i." Na'uli' Yesus: "Koi' ulu, kio' tomane-nu, pai' -ko nculii' tumai." Na'uli' tobine toei: "Uma-kuna motomanei-a." Na'uli' Yesus: "Makono-di, apa' lima ngkani-mokole motomanei-e, pai' tomane-nu tetu-e lou, bela tomane-nu moto. Jadi', makono lia lolita-nu we'i-e." Na'uli' tobine toei: "Ei', nabi-ko-tawo'! Kai' to Samaria, mepue' hi bulu' tohe'i moto-ka-kaiwo, hi bulu' pepuea' ntu'a-kai. Hiaa' koi' to Yahudi mpo'uli', kana hi Yerusalem-wadi pepuea' to makono." Na'uli' Yesus: "Pangala' -mi lolita-ku toi: Rata mpai' tempo-na, uma-pi wule' hi Yerusalem-wadi tauna mpopue' Alata'ala, uma wo'o hi bulu' toi-wadi. Koi' to Samaria, uma ni'incai kahema-na to nipue'. Kai' to Yahudi, ki'inca kahema-na to kipue', apa' ria pojanci Alata'ala to mpo'uli' kalompea' manusia' mehuwu ngkai laintongo' to Yahudi. Tapi' rata mpai' tempo-na-- pai' toi-mi tempo-na-- tauna to mepue' mpu'u-mpu'u hi Alata'ala to Tuama, kana mpopue' -i hante kuasa Inoha' Tomoroli', pai' ntuku' ohea to makono. Pepue' to hewa toe-mi to napokono Alata'ala to Tuama. Alata'ala, Hi'a-mi Inoha'. Jadi', tauna to mpopue' -i, kana mepue' hante kuasa Inoha' Tomoroli' pai' ntuku' ohea to makono." Na'uli' tobine toei: "Io', to ku'inca-na, rata mpai' Magau' Topetolo', to rahanga' Kristus. Ane rata-ipi mpai', Hi'a to mpakanoto omea hi kita'." Na'uli' Yesus: "Aku' -mile toi-e, to mpololitai-ko wae-e lau." Bula-ra mololita, rata-ramo ana'guru-na ngkai ngata. Konce-ra mpohilo Yesus mpololitai hadua tobine. Aga uma haduaa to daho' mpopekune' tobine toei ba napa paraluu-na. Uma wo'o-ra daho' mpekune' Yesus ba napa pai' napololitai-i. Ngkai ree, tobine toei mpalahii-mi pontomua' -na hi ree, ncaliu hilou hi ngata mpo'uli' -raka hingka ngata-na: "Kita hilou mpohilo tauna to mpolohu-ka hawe'ea gau' -ku. Meka' ba lue' Hi'a mpu'u-mi Magau' Topetolo' -e!" Toe pai' hilou-ramo hi mali ngata doko' mpohirua' -ki Yesus. Lingku' -na tobine toe hilou hi rala ngata, ana'guru-na Yesus mpo'uli' -ki: "Guru, mai-tamo ngkoni'." Aga na'uli' Yesus: "Ria-ka-kuna koni' -ku to uma ni'incai." Momepekune' -ramo ana'guru-na ra'uli': "Hema-die to mpowai' -i pongkoni' -e?" Toe pai' Yesus mpo'uli' -raka: "Pongkoni' -kule, mpotuku' konoa Pue' Ala to mposuro-a, pai' mposipolea pobago to nawai' -ka. Koi' biasa mpo'uli' lolita bulawa toi: Opo' mula-damo pai' lako' mepae-ta. Aga Aku' mpo'uli' -kokoi: Naa-dile, oe lau bonea to mperenene-damo pae-na pai' to hangaa rapepae-damo. Tauna to mepae bate mporata gaji' -ra, alaa-na topepae pai' to ntuja' goe' hangkaa-ngkania. Wua' to rapepae, batua-na, tauna to mporata katuwua' to lompe' duu' kahae-hae-na. Jadi', makono lolita bulawa to mpo'uli': 'Kahadua-na to ntuja', kahadua-na to mpepae.' Kuhubui-koi mpepae to bela tinuja' -ni. Tau ntani' -na to mpotuja', koi' to mpepae wua' pobago-ra." Hi ngata to Samaria toe, wori' tauna to mepangala' hi Yesus, apa' ra'epe lolita tobine toe we'i to mpo'uli': "Nalohu-maka hawe'ea gau' -ku." Jadi', kahilou-rami mpohirua' -ki Yesus, pai' raperapi' bona mehani-i hi ngata-ra. Mehani mpu'u-imi hi ree romengia. Ngkai ree, kawoo-woria' tena pue' ngata to mepangala' hi Yesus, apa' ra'epe moto-mi lolita-na. Ra'uli' mpo'uli' -ki tobine toei: "Wae lau kipangala' mpu'u-mi, uma muntu' ngkai lolita-nu iko-wadi. Apa' ki'epe ntilinga moto-mi lolita-na, pai' ki'inca Kahi'a-na mpu'u-mi Magau' Tompohore manusia' ngkai huku' jeko' -ra." Timpaliu romengia hi Samaria, Yesus mpokaliliu pomako' -na hilou hi tana' Galilea. Ria hangkani Yesus mpo'uli': "Hadua nabi uma biasa rabila' hi ngata-na moto." Jadi', karata-na hi Galilea, tauna mpotarima-i hante kagoe' nono-ra, apa' ria-ra wengi hi Yerusalem mpokaralai eo bohe Paskah, pai' mpohilo hante mata-ra moto-mi hawe'ea anu mekoncehi to nababehi hi ria nto'u toe. Rata wo'o-imi Yesus hi ngata Kana hi Galilea, hi ngata pompobalia' -na ue jadi' anggur. Uma molaa ngkai Kana toe, ria hadua topohawa' hi ngata Kapernaum, to mobago hi tomi raja, peda' gaga ana' -na. Kana'epe-na topohawa' toei karata-na Yesus hi Galilea ngkai Yudea, hilou-imi hi ngata Kana mpohirua' -ki, na'uli' -ki: "Pue', hilou-ta hi Kapernaum, nupaka'uri' -ka-kuwo ana' -ku, apa' neo' mate-imi." Na'uli' Yesus mpo'uli' -ki: "Ane uma-koi mpohilo tanda mekoncehi pai' anu mobaraka', uma oa' -koi mepangala'!" Na'uli' topohawa' toei: "Pue', hilou-tamo sohi', mate mpai' ana' -ku!" Na'uli' Yesus: "Nculii' -moko, mo'uri' -imi ana' -nu." Napangala' mpu'u-mi topohawa' toei lolita Yesus, pai' nculii' mpu'u-imi-hawo. Hi lengko ohea-i-pidi, ba hangkuja dua batua-na mpotomu-i, ra'uli' -ki: "Mo'uri' -imile ana' -nue!" Napekune' -ramo: "Jaa hangkuja-i mo'uri' -e?" Ra'uli': "Wengi, ba jaa satu mpo'eo tu, uma-ipi ngkelengi'." Nakiwoi-mi topohawa', nto'u-na toe mpu'u-mi wengi Yesus mpo'uli' -ki: "Mo'uri' -imi ana' -nu." Ngkai ree, topohawa' toei pai' hira' hantomia, mepangala' -ramo hi Yesus. Toe-mi tanda mekoncehi karongkani-na to nababehi Yesus hi Galilea karata-na ngkai Yudea.

/5 Oti toe, nculii' -imi Yesus hilou hi Yerusalem bona mpokaralai-i eo bohe to Yahudi hi ria. Hi Yerusalem, mohu' hi wobo' wala to rahanga' Wobo' Bima, ria wuhu', hi rala basa Yahudi hanga' -na Betesda. Ntololikia wuhu' toe, ria lima meha' pengkawinaraa. Hi retu, wori' tauna to peda'. Ria towero, ria tokejo, ria topungku, ntora turu hi pengkawinaraa, ((mpopea kamojago-na ue wuhu'. Apa' pontu-na ria mala'eka Pue' mana'u tumai hi wuhu' toe mpojago ue-na. Pai' hema to ri'ulu mehompo hi rala wuhu' nto'u ue-na mojago, mo'uri' -i ngkai haki' to natodohaka.)) Ria hi ree hadua tomane, tolu mpulu' walu mpae-imi peda'. Yesus mpohilo-i turu hi ree, pai' na'inca kamahae-nami peda'. Napekune' -i: "Dota-ko mo'uri'?" Na'uli' topeda' toei: "Pue', apa' uma-kuwo hema to mpokeni-a hilou rala wuhu' nto'u mojago ue-na. Ke lako' hilou-a-kuwo, to ntani' -na wo'o-mi to mpori'uluhi-a." Na'uli' Yesus mpo'uli' -ki: "Memata-moko, lulu-mi ali' -nu, pai' mako' -moko." Kamo'uri' -nami tau toei, nalulu-mi ali' -na, pai' -i momako' -mi. Tohe'e jadi' hi Eo Sabat, eo pepuea' -ra to Yahudi. Toe pai' topoparenta to Yahudi mpokamaro tauna to lako' mo'uri' toei, ra'uli' -ki: "Eo Sabat-hanale toe-e lau! Uma-ko ma'ala ngkeni ali' -nu." Na'uli' tauna toei: "Apa' nahubui-a-kuwo tauna to mpaka'uri' -a we'i, na'uli' -ka: 'Lulu-mi ali' -nu pai' mako' -moko.'" Rapekune' -i: "Hema-i to mpohubui-ko ngkeni ali' -nue?" Tapi' uma na'incai kahema-na to mpaka'uri' -i, apa' Yesus uma-pi ria hi ree, mpolia' hilou-imi hi olo' tauna to wori'. Uma mahae ngkai ree, Yesus mpohirua' -ki tauna toei hi Tomi Alata'ala, pai' na'uli' -ki: "Mo'uri' -moko, neo' -pi-hawo mpobabehi jeko', bona neo' mpai' narumpa' -ko ba napa-napa to meliu kada'a-na." Ngkai ree, hilou-imi tauna toei mpohirua' -raka topoparenta to Yahudi, na'uli' -raka Kayesus-na to mpaka'uri' -i. Toe pai' topoparenta to Yahudi ntepu'u mpobalinai' Yesus, apa' mepaka'uri' -i-hana hi Eo Sabat. Yesus mpo'uli' -raka: "Tuama-ku mobago duu' eo toi, pai' Aku' wo'o kana mobago." Ngkai ree, rahuduwukui-mi topoparenta to Yahudi mpali' ohea-ra mpopatehi-i. Apa' uma wule' kampotiboki-na ada hi Eo Sabat, tapi' na'uli' wo'o-hana ka'Alata'ala-na Tuama-na; jadi', napopohibalia-hana woto-na hante Alata'ala. Toe pai' na'uli' Yesus mpo'uli' -raka: "Makono mpu'u lolita-ku toi: Aku' Ana' Alata'ala, uma-a bisa mobago ntuku' konoa-ku moto. Muntu' to kuhilo ngkai Tuama-ku, toe-mi to kupobago. Napa-napa bago Tuama-ku, tetu wo'o-kuwo bago-ku. Apa' Tuama-ku mpoka'ahi' -a, pai' napopohiloi-a hawe'ea to napobago. Kakupaka'uri' -na topeda' toe ngone ria, pai' kubabehi wo'o mpai' pobago to meliu kabohe-na ngkai toe, alaa-na konce mpu'u-mokoi mpai'. Hewa Tuama-ku mpopemata tomate pai' mpowai' -ra katuwua', wae wo'o Aku' mpowai' katuwua' hi hema-hema to kupelihi. Tuama-ku moto uma mpobotuhi kara-kara manusia'. Hawe'ea kuasa pompobotuhi natonu-mi hi Aku' Ana' -na. Nababehi toe, bona hawe'ea tauna mpobila' -a hewa pompobila' -ra Tuama-ku. Hema to uma mpobila' -a, uma wo'o-ra mpobila' Tuama-ku to mposuro-a. "Makono mpu'u lolita-ku toi: Hema to mpo'epe lolita-ku pai' -ra mepangala' hi Pue' Ala to mposuro-a, bate mporata-ra katuwua' to lompe' duu' kahae-hae-na. Uma-ra mpai' rahuku' sabana jeko' -ra. Tebahaka-ramo ngkai kamatea, mporata-ramo katuwua'. Makono mpu'u lolita-ku toi: Rata mpai' tempo-na-- pai' toi-mi tempo-na-- tauna tomate mpo'epe libu' Ana' Alata'ala, pai' hira' to mpo'epe mporata katuwua' to bo'u. Apa' hewa Tuama-ku mobaraka' mpowai' katuwua', wae wo'o nawai' -a baraka' mpowai' katuwua'. Nawai' wo'o-a kuasa mpobotuhi kara-kara manusia', apa' Aku' Ana' Manusia'. "Neo' nipokakonce lolita-ku toi, apa' rata mpai' tempo-na hawe'ea tauna to hi rala daeo' mpo'epe libu' -ku, pai' -ra memata ngkai daeo' -ra. To mpobabehi gau' to lompe' rapopemata bona mporata katuwua' to lompe'. To mpobabehi gau' to dada'a rapopemata bona rahuku'. "Aku', uma-a bisa mpobabehi napa-napa ntuku' konoa-ku moto. Kubotuhi ntuku' to nahawai' -ka Alata'ala. Pobotuhi-ku monoa', apa' uma-a mpotuku' dota-ku moto, mpotuku' -a kadota-na Pue' Ala to mposuro-a. "Ane ke Aku' moto-wadi to mpo'uli' ka'Aku' -na suro Alata'ala, pai' uma ria tau ntani' -na to mposabii' -a, uma ni'incai ba makono lolita-ku ba uma-di. Tapi' ria moto kahadua-na to mposabii' -a, pai' ku'inca kamakono-na posabi' -na toe. Koi' mpohubui doo-ni hilou hi Yohanes Topeniu' wengi, pai' na'uli' -miraka posabi' -na. Napa to na'uli' toe, bate makono omea. Aga kakoo-kono-na uma kuparaluu posabi' ngkai manusia'. Kupopokiwoii-koi lolita-na Yohanes toe-e, bona mporata-koi kalompea'. Yohanes toei hewa lampu to mehini pai' ngkeni kabajaa-na hi koi'. Pai' koi', goe' lia moto-koi mpo'epe lolita-na. Aga kagoe' -ni tetu hampai' -wadi. "Aga Aku', ria-ka-kuna sabi' to mpakanoto kahema-ku, pai' sabi' toei meliu ngkai posabi' -na Yohanes. Ane ninaa lompe' pobago-ku, toe-mile to mposabii' kahema-kue. Napa to kupobago hewa toe lau, pobago to nahawai' -ka Tuama-ku bona kuposipolea. Pobago-ku Pai' meliu ngkai toe, Tuama-ku to mposuro-a, Hi'a moto-mi jadi' sabi' -ku mpo'uli' kahema-ku. Tapi' koi', ko'ia hangkania ni'epei libu' -na, ko'ia nihiloi lence-na. Lolita-na uma nitimamahi hi rala nono-ni, apa' uma-koi mepangala' hi Aku' to nasuro. Koi' mpewulihi' ihi' Buku Tomoroli', apa' ni'uli' mporata-koi katuwua' to lompe' duu' kahae-hae-na ngkai Buku Tomoroli' toe. Hiaa' Buku Tomoroli' moto wo'o-mi to mpotompo'wiwi-a. Aga nau' wae, uma oa' -koi dota tumai hi Aku', bona mporata katuwua' to lompe' toe. "Uma-a mpopebila' hi manusia'. Apa' ku'inca moto-koi, ka'uma-na ria ahi' -ni hi Alata'ala. Katumai-ku toi, mpokeni-a hanga' -na Tuama-ku, aga uma-koi dota mpotarima-a. Ane ria to tumai mpokeni hanga' -ra moto-wadi, nitarima lau-ra. Beiwa kamepangala' -ni hi Aku' -e, apa' doko' rabila' doo-wadi-koi, uma-koi mpali' pebila' to ngkai Alata'ala to Hadudua. Aga neo' ni'uli' wae, Aku' mpai' to mpakilu-koi hi Tuama-ku. Nabi Musa moto-mi to mpakilu-koi. Ni'uli' -koina ngkai petuku' -ni hi hawa' Musa pai' -koi mporata kalompea'. Tapi' ane bongko nipangala' mpu'u-i Musa, tantu nipangala' wo'o-a Aku' -e, apa' napa to na'uki' Musa, Aku' -mi kadungkua-na. Bangku' to na'uki' Musa uma nipangala', peliu-liu-nami ka'uma-na nipangala' lolita-ku."

/6 Oti toe, hilou-imi Yesus hi dipo Rano Galilea, to rahanga' wo'o Rano Tiberias. Wori' lia tauna mpotuku' -i, apa' rahilo hawe'ea tanda mekoncehi to nababehi, mpaka'uri' topeda'. Manake' -i lou hi panapa bulu' hante ana'guru-na, pai' mohura-imi hi ree. Nto'u toe, neo' rata-mi eo bohe agama Yahudi to rahanga' Eo Paskah. Yesus mponaa ntololikia-na, nahilo-hawo, mo'iko-ra-damo tauna tumai mpomohui' -i. Na'uli' mpo'uli' -ki Filipus: "Hiapa-ta me'oli pongkoni', tapokoni' -raka tauna to wori' toera lau?" (Kakoo-kono-na, na'inca ami' moto-mi napa mpai' to nababehi. Napekune' hewa toe hi Filipus, apa' doko' naponciloi pepangala' -na.) Na'uli' Filipus: "Nau' ro'atu doi pera' tapope'oli-ki pongkoni' pai' butu dua-ra tawai' hore hangkedi' -wadi, uma oa' hono'." Ngkai ree, hadua ana'guru-na to rahanga' Andreas, ompi' -na Simon Petrus, mpo'uli': "Ohe'i hadua ana' to mobokui lima meha' roti pai' tinapa uru roma'a, aga napa-mile kalaua-na hi tauna to wori' hewa toe-e lau?" Na'uli' Yesus: "Hubui-ramo mohura!" Jadi' mohura-ramo hi kowo' raponcawa ali', apa' wori' kowo' hi ree. Hi olo' ntodea toe, ria ba lima ncobu paka' tomane. Ngkai ree, na'ala' -mi roti, na'uli' tarima kasi hi Alata'ala, pai' nabagi-bagi hi tauna to wori' to mohura. Hewa toe wo'o pompobabehi-na hante bau' uru. Ngkoni' -ramo omea duu' -ra bohu. Bohu-ramo omea, na'uli' Yesus hi ana'guru-na: "Rumpu-koi toro-na, bona neo' ria to rakerei." Rarumpu mpu'u-mi, hampulu' roluncu-pi toro-na ngkai lima meha' roti to rakoni' tauna to wori' we'i. Karahilo-na ntodea tanda mekoncehi tohe'e, momepololitai-ramo, ra'uli': "Hi'a mpu'u-mi-tawo' nabi to rajanci owi-e, to ra'uli' rata mpai' hi dunia' toi-e!" Jadi', ria patuju-ra doko' mpewuku-i jadi' magau' -ra. Kana'inca-na Yesus patuju-ra toe, malai-imi ngkai ree hilou hi bulu' -na. Ncimonou' tohe'e, mana'u-ramo ana'guru-na hilou hi rano mpopea-i. Rapopea duu' mobengi, ko'ia oa' -i rata. Jadi', mosakaya moto-ramo hilou mpotoa' ngata Kapernaum. Bula-ra mosakaya toe, rata ngolu' bohe mporumpa' -ra, alaa-na bohe balumpa hi rano. Lima ba ono kilo-ramo ngkai talinti, rahilo-rawo, etu-imi tumai Yesus momako' hi lolo ue mpototopa-ra. Aga uma ra'incai Kayesus-na. Me'eka' lia-ramo. Na'uli' Yesus: "Neo' me'eka'! Aku' -mile toi-e." Mpo'epe toe-di, goe' -ramo mpodoa Yesus hi rala sakaya. Pesua' -na Yesus hi rala sakaya, rata-ramo hi wiwi' talinti to ratoa'. Kampeneo-na, wori' tauna hi dipo rano mpopali' Yesus, ra'uli': "Hiapa-imidie? Uma-idi mohawi' sakaya dohe ana'guru-nae ngone. Hiaa' uma ria sakaya ntani' -na hi rei ngone, muntu' sakaya to rahawi' ana'guru-na-wadi." Ngkai ree, rata wo'o tauna ngkai ngata Tiberias hi rala sakaya-ra, pai' -ra mencore mohu' hi pongkonia' -ra ntodea wengi, to mpokoni' roti to nagane' Pue' Yesus. Kara'inca-na ntodea ka'uma-napi ria Yesus hi ree, ntahawe' ana'guru-na uma wo'o-pi ria, mosakaya wo'o-ramo-rawo hilou hi Kapernaum mpopali' -i. Karata-ra ntodea hi dipo rano mpohirua' -ki Yesus, rapekune' -i: "Nto'uma-ko rata hi rehe'i-e, Guru?" Na'uli' Yesus: "Makono mpu'u lolita-ku toi: Ku'inca moto-le patuju-ni mpali' -ae. Uma ba kani'inca-na batua-na tanda mekoncehi to kubabehi. Nipali' -ale apa' bohu-mokoi kupokoni'. Neo' -koi mobago mpali' pongkoni' to sohi' oti pai' waha'. Mobago-koi mpali' pongkoni' to uma ria kawahaa' -na pai' to mpowai' katuwua' to lompe' duu' kahae-hae-na. Aku' Ana' Manusia' to mpowai' -koi pongkoni' tohe'e, apa' Alata'ala to Tuama mpotudo' ka'A Mepekune' -ra ntodea: "Napa to kana kipobago bona pobago-kai ntuku' konoa Alata'ala?" Na'uli' Yesus: "Toi-mile pobago to napokono Alata'ala-e: mepangala' hi Aku' to nasuro." Ra'uli' wo'o-mi ntodea: "Ane wae, tanda napa to nupopohiloi-kakai, bona kipangala' -ko kangkai Alata'ala-na mpu'u-ko? Napa to nubabehi? Wai' -ka-kaiwo pongkoni', hewa to rakoni' ntu'a-ta owi. Bula-ra hi papada to wao', ngkoni' -ra pongkoni' to rahanga' manna, hewa to te'uki' hi rala Buku Tomoroli': 'Nawai' -ra pongkoni' ngkai suruga.'" Na'uli' Yesus: "Makono mpu'u lolita-ku toi: Bela nabi Musa owi to mpowai' pongkoni' ngkai suruga. Tempo toi-e, Tuama-ku-hana to mpowai' -koi pongkoni' to mpu'u-mpu'u ngkai suruga. Pongkoni' to nawai' Alata'ala, batua-na, to mana'u tumai ngkai suruga pai' to mpowai' katuwua' hi manusia'." Ra'uli' -ki ntodea: "Ane wae, wai' -ka-kaiwo pongkoni' tetu butu-butu eo-na!" Na'uli' Yesus: "Aku' toi-mi pongkoni' to mpowai' katuwua'. Hema to tumai hi Aku' uma-rapa mo'oro', pai' hema to mepangala' hi Aku' uma-rapa ngkamara, duu' kahae-hae-na. Aga hewa to ku'uli' we'i, nau' nihilo-ama, uma oa' -a nipangala'. Hawe'ea tauna to nawai' -maka Tuama-ku, bate tumai hi Aku'. Pai' hema-hema to tumai hi Aku', bate kutarima-i pai' uma-i kupopalai. Apa' tumai-a ngkai suruga, uma mpobabehi konoa-ku moto. Tumai-a mpobabehi konoa-na Alata'ala to mposuro-a. Toi-mi konoa-na: bona ngkai hawe'ea tauna to nawai' -ka, neo' mpai' ria haduaa to moronto, bate kupopemata-ra omea hi Eo Kiama. Toi-mi konoa Tuama-ku: bona hawe'ea to mpohilo pai' to mepangala' hi Aku' Ana' -na mporata katuwua' to lompe' duu' kahae-hae-na, pai' kupopemata-ra hi Eo Kiama." Ngkai ree, mparangkunutia-ramo to Yahudi, apa' na'uli' -hana Yesus, Hi'a-mi pongkoni' to mana'u tumai ngkai suruga. Momepololitai-ramo ra'uli': "Ah, Hi'a toe-le Yesus, ana' Yusuf. Ta'inca moto tina-na pai' tuama-na. Napa-di-hana pai' na'uli' ngkai suruga-ie?" Na'uli' Yesus mpo'uli' -raka: "Neo' -koi ngkunuti. Uma ria haduaa to ma'ala tumai hi Aku', ane uma-ra nakeni Tuama-ku to mposuro-a. Pai' kupopemata-ra omea hi Eo Kiama. Hi rala sura nabi-nabi owi te'uki' hewa toi: 'Alata'ala mpotudui' hawe'ea topetuku' -na.' Jadi', hawe'ea tauna to mpo'epe pai' mpotarima tudui' -na Tuama-ku, bate tumai-ra hi Aku'. Aga neo' ni'uli' wae, ria mpu'u-ramo to mpohilo Tuama-ku. Muntu' Aku' -wadi to mpohilo-i, apa' Aku' ngkai Alata'ala-a-kuna. Makono mpu'u lolita-ku toi: hema to mepangala' hi Aku', mporata-ramo katuwua' to lompe' duu' kahae-hae-na. Aku' -mi pongkoni' to mpowai' katuwua'. "Pongkoni' to rahanga' manna to rakoni' ntu'a-ni owi hi papada to wao' uma mpowai' katuwua', apa' mate omea moto-ra. Aga uma hewa toe ane pongkoni' to mana'u tumai ngkai suruga. Hema-hema to ngkoni' pongkoni' toi, uma-ra mate. Aku' toi-mi pongkoni' to mana'u tumai ngkai suruga, pongkoni' to tuwu'. Tauna to ngkoni' pongkoni' toi tuwu' duu' kahae-hae-na. Pongkoni' to tuwu' tohe'i, batua-na woto-ku to kupewai' bona manusia' mporata katuwua'." Kara'epe-na to Yahudi lolita-na Yesus toe, momehono' -ramo himpau hira', ra'uli': "Beiwa-i ma'ala mpewai' woto-na hi kita' bona takoni' -e?" Toe pai' na'uli' -raka: "Makono mpu'u lolita-ku toi: Ane uma nikoni' woto-ku, Aku' Ana' Manusia', pai' uma ni'inu raa' -ku, uma-koi mporata katuwua' kao' -ni. Tauna to ngkoni' woto-ku pai' nginu raa' -ku, mporata-ramo katuwua' to lompe' duu' kahae-hae-na, pai' kupopemata-ra hi Eo Kiama. Apa' woto-ku pongkoni' mpu'u, pai' raa' -ku ininu mpu'u. Tauna to ngkoni' woto-ku pai' nginu raa' -ku, tida-ra hintuwu' hante Aku', pai' Aku' hante hira'. "Tuama-ku to mposuro-a, Hi'a-mi pehupaa' katuwua', pai' Aku' tuwu' ngkai Hi'a. Wae wo'o tauna to ngkoni' woto-ku, mporata-ra katuwua' ngkai Aku'. Toi mpu'u-mile pongkoni' to mana'u ngkai suruga-e, uma hewa manna to rakoni' ntu'a-ni owi. Nau' -ra ngkoni' manna toe, bate mate oa' -ra. Tapi' tauna to ngkoni' pongkoni' toi-e, tuwu' -ra duu' kahae-hae-na." Yesus mpololita hawe'ea toe nto'u petudui' -na hi tomi posampayaa hi Kapernaum. Kampo'epe-ra lolita Yesus toe we'i, wori' topetuku' -na mpo'uli': "Ah! Mokoro rahi tudui' toe-e. Hema mpai' to mpokule' mpotuku'!" Ntaa' na'inca moto-di Yesus kangkunuti-ra topetuku' -nae. Toe pai' na'uli' -raka: "Ha nipokedi' nono mpo'epe tudui' -ku we'i? Ane wae-di, beiwa mpai' ane nihilo-apa, Aku' Ana' Manusia', ngkahe' nculii' hilou hi po'ohaa' -ku ami'? Inoha' Alata'ala-hana to mpowai' katuwua'. Kuasa manusia' uma ria kalaua-na. Lolita to kupohowa' -kokoi mehuwu ngkai Inoha' Alata'ala pai' mpowai' katuwua'. Aga nau' wae, ria moto-koi hantongo' to uma mepangala'." Yesus mpo'uli' hewa toe apa' na'inca ami' -mi ngkai lomo' -na kahema-ra to uma mepangala' hi Hi'a, pai' na'inca wo'o kahema-na mpai' to mpobalu' -i hi bali' -na. Na'uli' wo'o-mi Yesus: "Toe pai' ku'uli' -mi we'i, uma haduaa to ma'ala tumai hi Aku' ane uma-ra napiliu Tuama-ku." Ntepu'u ngkai tempo toe, wori' topetuku' -na Yesus mpalahii-i. Uma-rapa dota mpotuku' -i. Jadi', mepekune' wo'o-imi hi ana'guru-na to hampulu' rodua, na'uli': "Ha malai wo'o-koi mpai' koi' -e?" Na'uli' Simon Petrus: "Ha hilou hi hema-makai mpai' Pue'? Iko-wadi to mpohowa' lolita to mpowai' katuwua' to lompe' duu' kahae-hae-na. Kipangala' -mi pai' ki'inca ka'Iko-na Suro to moroli' ngkai Alata'ala." Na'uli' Yesus: "Aku' moto-mile to mpelihi-koi to hampulu' rodua toi-e. Nau' wae, hadua ngkai koi' mewali seta mpai'." To natoa' Yesus, Yudas ana' Simon Iskariot. Apa' nau' Yudas hadua ngkai ana'guru-na to hampulu' rodua, hi'a mpai' to mpobalu' Yesus hi bali' -na.

/7 Oti toe, Yesus modao' hi tana' Galilea. Uma-ipi dota hilou hi tana' Yudea, apa' topoparenta to Yahudi hi ria doko' mpopatehi-i. Nto'u toe, neo' rata-mi eo bohe to Yahudi to rahanga' Posusa' Pobamaru'. Jadi', ompi' -na Yesus mpobawai-i hilou hi Yudea mpokaralai eo bohe toe, ra'uli' -ki: "Neo' -hawo ntora hi rehe'i! Hilou-tamo hi Yudea, bona topetuku' -nu mpohilo anu mekoncehi to nubabehi. Uma-ko mpai' jadi' tau bohe ane ntora hi rehe'i-wadi-ko. Ane mpobabehi anu mekoncehi mpu'u-ko, popohiloi hawe'ea tauna hi dunia'!" Hewa toe-mi lolita-ra ompi' -na Yesus, apa' uma wo'o-ra-rawo mepangala' hi Hi'a. Na'uli' Yesus mpo'uli' -raka: "Ko'ia rata tempo-na kupopehuwu woto-ku. Ane koi' -koina, uma beiwa ba nto'uma-koi hilou hi Yerusalem, apa' uma ria tauna to mpokahuku' -koi. Aku' -e, rapokahuku' -a-kuna tauna to dada'a hi dunia' toi, apa' ntora ku'uli' -raka kadada'a kehi-ra. Meri'ulu-mokoi hilou hi posusaa' toe ria. Aku', ko'ia-a-kuna hilou, apa' ko'ia rata tempo-ku." Wae-mi lolita Yesus hi ompi' -na, pai' tida moto-imi hi Galilea. Hilou mpu'u-ramo ompi' -na Yesus hi Yerusalem bona mpokaralai Posusa' Pobamaru' hi ria. Ntaa' metuku' bongo moto-idi-hawo Yesus-e, aga hadudua-na bona neo' ra'incai ntodea. Hi posusaa' toe, topoparenta to Yahudi ntora mpopali' -i, ra'uli': "Hiapa-imidi Yesus-e?" Pai' ntodea wo'o, mparanusi-ramo mpotompo'wiwi-i. Ria-ra to mpo'uli': "Tauna to lompe' moto-i-hawo." Hantongo' wo'o mpo'uli': "Uma-di! Topebagiu-i-hana!" Tapi' uma haduaa to daho' mpolonto', apa' me'eka' wo'o-ra wa hi topoparenta to Yahudi. Pentongoa' posusa' tohe'e, Yesus mesua' hi rala Tomi Alata'ala, pai' natepu'u-mi metudui'. Konce-ra topoparenta to Yahudi mpo'epe tudui' -na, ra'uli': "Beiwa pai' na'inca ihi' Buku Tomoroli', bo uma-i-hawo mosikola-e?" Na'uli' Yesus mpo'uli' -raka: "To kutudui' -kokoile, tudui' ngkai Alata'ala to mposuro-a, bela tudui' -ku moto. Hema to doko' mpobabehi konoa Alata'ala, ra'inca mpai' kangkaiapa-na tudui' -ku toi, ba ngkai Alata'ala mpu'u-di ba lolita-ku moto-wadi. Tauna to mpokeni lolita-na moto, mpope'une' -i-wadi. Tapi' tauna to mpali' karabilaa' -na Alata'ala to mposuro-i, tauna to monoa' -i, uma ria pebagiua-na. Nabi Musa owi mpowai' -koi Atura Pue'. Tapi' uma-koi ria haduaa to mpotuku' Atura toe. Napa pai' doko' nipatehi-a?" Ra'uli' ntodea: "Wuli-ko! Hema to doko' mpopatehi-ko?" Na'uli' Yesus: "Mekehele-koi, apa' mpaka'uri' -a tauna hi Eo Sabat. Hiaa' koi' wo'o mobago moto hi Eo Sabat ane mpobabehi-koi ada petini'. Nabi Musa owi mpohubui-koi mpotini' ana' -ni. (Tapi' kakoo-kono-na ada petini' toe ngkai ntu'a-ta owi to meri'ulu ngkai Musa, bela ngkai Musa moto.) Ane ria ana' -ni to kana ratini' hi Jadi', ane metini' -koi hi Eo Sabat bona neo' ntiboki Atura Musa, napa pai' nikaroe-a apa' mpaka'uri' -a tauna hi Eo Sabat bona hobo' woto-na lompe'? Neo' ranaa to kahiloa hi mali-na-wadi. Pakanoa' powile-ni bona nihilo napa to makono." Kara'epe-na pue' ngata Yerusalem lolita-na Yesus toe, ingu' -ramo. Ria-ra to mpo'uli': "Ha bela tauna toe-imi mai to rapali' pangkeni-ta, doko' rapatehi-e? Hiaa' he'e-imi mai metudui' hante uma ria kakoo-koroa' -na, pai' uma hema to mpokamaro-i. Ba lue' ra'inca lau-mi pangkeni-ta Kahi'a-na Magau' Topetolo' -e? Aga uma-hawo masipato' Kahi'a-na Magau' Topetolo', apa' ta'inca kangkaiapa-na. Ane rata mpu'u mpai' Magau' Topetolo' to rajanci owi-e, uma mpai' hema to mpo'incai kangkaiapa-na." Jadi', bula-na Yesus metudui' hi rala Tomi Alata'ala, mekio' -i napesukui, na'uli': "Ni'uli' ni'inca moto kahema-ku pai' kangkaiapa-ku. Tumai-a, uma ntuku' konoa-ku moto. Tumai-a mpotuku' konoa-na Alata'ala to mposuro-a. Hi'a-mi to masipato' rapangala'. T Aku', ku'inca-i apa' ngkai Hi'a pehupaa' -ku, pai' Hi'a to mposuro-a." Nto'u toe, ria-ra to doko' mpohoko' -i, aga uma hema to dungku pale-ra hi Hi'a, apa' ko'ia rata tempo-na. Wori' hi olo' tau ntodea to mepangala' hi Hi'a, ra'uli': "Magau' Topetolo' mpu'u-i-tawo', baa' wori' -di tanda mekoncehi to nababehi-e." Ria-ra to Parisi to mpo'epe kamparanusi-ra ntodea mpotompo'wiwi Yesus. Toe pai' to Parisi hante imam pangkeni mpohubui ba hangkuja dua topojaga Tomi Alata'ala hilou mpohoko' -i. Nto'u toe, Yesus mpololitai ntodea, na'uli' -raka: "Hampai' -a-damo dohe-ni. Nculii' -a mpai' hilou hi Hi'a to mposuro-a. Nipali' -a mpai', aga uma-apa niruai'. Pai' hi kahilouaa-ku uma-koi bisa hilou." Ingu' -ramo topoparenta to Yahudi mpo'epe lolita-na, pai' momepekune' -ramo, ra'uli': "Hilou hiapa-ile', pai' na'uli' uma-i mpai' taruai' -e? Meka' ba hilou-i mo'oha' dohe to Yahudi to mposowo' -ra to Yunani, pai' -i mpotudui' -ra to Yunani. Pai' napa batua lolita-na to mpo'uli', tapali' -i aga uma-i taruai', pai' uma-ta bisa hilou hi kahilouaa-na?" Eo ka'omea-na susa' tohe'e, eo to meliu karapomobohe-na. Hi eo toe, mokore-imi Yesus hi rala Tomi Alata'ala, pai' -i mekio': "Hema-koi to ngkamara, tumai-mokoi hi Aku' pai' nginu! Hewa to te'uki' hi rala Buku Tomoroli': hema to mepangala' hi Aku', ngkai nono-ra mo'ili wori' ue to tuwu'." Lolita-na Yesus toe mpowalatu Inoha' Tomoroli', to mehompo mpai' hi tauna to mepangala' hi Hi'a. Nto'u pololita-na Yesus toe, Inoha' Tomoroli' ko'ia mehompo hi topetuku' -na, apa' Yesus ko'ia rapomobohe. Wori' tauna mpo'epe lolita Yesus toe, pai' ria-ra hantongo' to mpo'uli': "Bate Hi'a-mile nabi to najanci Alata'ala owi-e." Hantongo' wo'o-ra mpo'uli': "Magau' Topetolo' mpu'u-idi!" Aga ria wo'o-ra to mpo'uli': "Ah, to Galilea-i-hanale! Uma masipato' Magau' Topetolo' mehupa' ngkai Galilea. Rala Buku Tomoroli' te'uki': Magau' Topetolo' muli Magau' Daud, pai' mehupa' ngkai ngata Betlehem, ngata kaputua Daud." Alaa-na momehono' lau-ramo ntodea: hantongo' -ra mepangala' hi Yesus, hantongo' uma. Ria-ra to doko' mpohoko' -i, aga uma hema to dungku pale-ra. Topojaga Tomi Alata'ala to rahubui mpohoko' Yesus, nculii' -ramo hilou hi to Parisi pai' imam pangkeni. Uma-ra oko mpohoko' -i. Ra'uli' pangkeni toera: "Napa-di pai' uma-i nihoko' pai' nikeni tumai-e?" Ratompoi': "Apa' ko'ia ria ki'epei tauna to mololita hewa Hi'a!" Mehono' to Parisi toera: "Ei' -e! Ha nabagiu wo'o-moko-koiwo koi' -e? Hilo, uma ria hadua pangkeni ba to Parisi to mepangala' hi Yesus. Muntu' ntodea to mpangala' -i, apa' uma ra'incai Atura Musa. Harala-rada!" Ngkai ree, mololita wo'o-mi-hawo hadua to Parisi to rahanga' Nikodemus. Nikodemus toei, ria-imi hangkani mpencuai' Yesus. Na'uli' Nikodemus mpo'uli' -raka doo-na: "Ntuku' atura-ta-hawo, uma-ta ma'ala mpohuku' tauna ane ko'ia-hawo ra'epe noa' -na pai' raparesa' gau' -na." Hampetompoi' doo-na: "Ha ngkai Galilea wo'o-ko-kowo iko-e! Wile-dile pai' kamata rala Buku Tomoroli' -e. Uma ria nabi to mehupa' ngkai Galilea." Oti toe, nculii' -ramo, hore-hore hilou hi tomi-ra.

/8 Tapi' Yesus hilou hi Bulu' Zaitun. Kampeneo-na mepupulo ngkii, hilou wo'o-imi hi Tomi Alata'ala. Tumai-ramo ntodea mpomohui' -i, pai' mohura-imi mpotudui' -ra. Bula-na metudui' toe, rata-ramo guru agama hante to Parisi, mpokeni hadua tobine to rarata bula-na mobualo', rapopokore-i hi laintongo' ntodea. Ra'uli' mpo'uli' -ki Yesus: "Guru, tobine tetui rarata kongko bula-na mobualo'! Hi rala Atura Musa, ria parenta to mpo'uli': tobine to mogau' hewa toe kana rapana' watu duu' -na mate. Jadi' Iko, beiwa-kowo pobotuhi-nu?" Patuju pompekunea' -ra toe, mpali' kedo', bona ma'ala-ra mposalai' Yesus. Tapi' Yesus, uma-i winihi. Motungka' -i-wadi mo'uki' hi tana' hante karawe-na. Ka'omea-na, apa' rajojo mpekune' -i, mebago' -imi pai' na'uli' -raka: "Hema-koi to uma ria jeko' -ni, hi'a-mi to lomo' -na mpopana' tobine toei!" Oti toe, motungka' wo'o-imi, pai' -i mo'uki' tena hi tana' hante karawe-na. Kara'epe-na pangkeni to Yahudi lolita Yesus tohe'e, pengkawusili-rami hadua hadua, ntepu'u ngkai totu'a duu' rata hi to mongura. Ka'omea-na, malai omea-ramo, muntu' Yesus-damo to hi ree hante tobine toei hi laintongo' ntodea. Ngkai ree, mebago' -imi Yesus pai' mpo'uli' -ki tobine toei: "Hiapa-ramo we'i to mpakilu-koe? Ha uma-rapa ria to doko' mpohuku' -koe?" Natompoi' tobine toei: "Uma-pi hema, Pue'." Na'uli' Yesus: "Aku' wo'o uma mpohuku' -ko. Wae-pi, hilou-moko, pai' nubahakai-mi mpobabehi jeko'.")) Oti toe, mololita wo'o-imi Yesus hi to Yahudi, na'uli': "Aku' toi-mi baja to mpobajahi nono manusia'. Tauna to mpotuku' -a, uma-ra momako' hi rala kabengia-na. Mporata-ra baja to mpowai' katuwua'." Ra'uli' to Parisi: "Uma-le makono lolita-nue, apa' mpo'une' woto-nu moto-moko-kona." Na'uli' Yesus: "Nau' mpotompo'wiwi woto-ku moto-ale, makono oa' lolita-ku, apa' ku'inca kangkaiapa-ku, pai' ku'inca hiapa kahilouaa-ku. Aga koi', uma ni'incai. Koi' mpohurai kara-kara ntuku' pekiri manusia'. Aku', uma-a mpohurai kara-kara hema-hema. Ane rapa' -na mpohurai-a kara-kara tauna, pobotuhi-ku bate monoa', apa' uma hadudua-ku. Tuama-ku to mposuro-a, Hi'a-mi doo-ku. "Hi rala Buku Atura-ni moto te'uki' hewa tohe'i: 'Ane ria nte rodua sabi' to hibalia lolita-ra, posabi' -ra toe ma'ala rapangala'.' Ria-mi rodua sabi' -ku: Aku' moto-mi hadua, pai' karodua-na Tuama-ku to mposuro-a." Ra'uli' to Parisi: "Ha hiapa-i tuama-nue?" Na'uli' Yesus: "Apa' uma ni'incai-a, toe pai' uma wo'o ni'incai Tuama-ku. Ane ke ni'inca mpu'u-a, tantu ni'inca wo'o-i Tuama-ku." Hawe'ea toe na'uli' Yesus bula-na metudui' hi rala Tomi Alata'ala, mohu' peti' pompunaa' doi pepue'. Ko'ia oa' -i rahoko', apa' ko'ia rata tempo-na. Na'uli' wo'o-mi Yesus hi topoparenta to Yahudi: "Hilou-a mpai', pai' nipali' -a, aga mate-koi mpai' ntali jeko' -ni-pidi. Hi kahilouaa-ku uma-koi bisa hilou." Mpo'epe toe, momepololitai-ramo topoparenta to Yahudi, ra'uli': "Napa batua-na lolita-na toe-e we'i? Ba doko' mengkahunca' -idi, pai' na'uli' uma-ta bisa hilou hi kahilouaa-nae." Na'uli' Yesus mpo'uli' -raka: "Koi' -le ngkai kadingkia' -na, Aku' ngkai kalangkoa-na. Koi' ngkai dunia' toi, Aku' uma-a ngkai dunia' toi. Toe pai' ku'uli' -kokoi, mate-koi mpai' ntali jeko' -ni. Apa' ane uma nipangala' lolita-ku to mpo'uli' kahema-ku, bate mate mpu'u-koi ntali jeko' -ni." Rapekune' -i: "Ha hema mpu'u-ko-kowo Iko-e?" Na'uli' Yesus: "Napa-pi kalaua-na mpololitai-koi! Wori' -pidile ke to ku'uli' mposalai' -koie. Tapi' Hi'a to mposuro-a, masipato' lia-i rapangala', pai' napa to ku'epe ngkai Hi'a, toe-mi to kuparata hi koi' to hi dunia'." To na'uli' Yesus tohe'e, mpotompo'wiwi Tuama-na, tapi' uma ra'incai batua-na. Toe pai' na'uli' tena-raka: "Ane nipokalangko-apa mpai', Aku' Ana' Manusia', lako' ni'inca-di ka'Aku' -nami. Uma ria hanyalaa to kubabehi ntuku' konoa-ku moto. Muntu' mpo'uli' -a napa to natudui' -ka Tuama-ku. Hi'a-mi to mposuro-a, pai' nadohei oa' -a. Uma-a napelele' hadudua-ku, apa' kubabehi oa' napa to mpakagoe' nono-na." Ka'oti-na Yesus mpo'uli' hawe'ea toe, wori' tauna mepangala' hi Hi'a. Na'uli' Yesus mpo'uli' -raka to Yahudi to mepangala' hi Hi'a: "Ane tida-koi mpotuku' tudui' -ku, koi' jadi' topetuku' -ku mpu'u. Pai' ane topetuku' -ku mpu'u-mokoi, ni'inca mpu'u mpai' tudui' to makono, alaa-na tebahaka-mokoi." Hampetompoi' -ra: "Kai' toi-le, muli Abraham! Uma-ka-kaina ria rapobatua. Napa-di pai' nu'uli' tebahaka-kai mpai'?" Na'uli' Yesus: "Makono mpu'u lolita-ku toi: hawe'ea tauna to mpobabehi jeko', napobatua jeko' -ramo. Ane batua, uma monoa' katida-na hi tomi maradika-na. Aga ane ana' maradika moto-hana, monoa' katida-na hi tomi tuama-na. Jadi', ane Aku' mpobahaka-koi ngkai jeko' -ni, tebahaka mpu'u-mokoi, apa' Aku' Ana' Alata'ala-a. Ku'inca moto-le kamuli-na Abraham-koie. Aga ria-koi to doko' mpatehi-a, apa' uma nipoinono lolita-ku. Napa to kuhilo hi Tuama-ku, tetu-mi to ku'uli' -kokoi. Hiaa' koi' -koina mpobabehi napa to natudui' -kokoi tuama-ni." Ra'uli' to Yahudi: "Tuama-kaile, Abraham!" Na'uli' Yesus: "Ane muli Abraham mpu'u-koi, tantu nituku' po'ingku-na. Kuparata-kokoi tudui' to makono to kutarima ngkai Alata'ala, hiaa' doko' nipatehi lau-ada! Uma hewa po'ingku-ni tetu po'ingku-na Abraham. Po'ingku-ni tetu bate mpotuku' po'ingku tuama-ni!" Hampetompoi' to Yahudi: "Aga kai' -le, bela-kai ana' una! Tuama-kai hadua lau-wadi, Hi'a-mi Alata'ala." Na'uli' Yesus: "Ane bongko Alata'ala mpu'u Tuama-ni, ke nipoka'ahi' -a, apa' Aku' ngkai Alata'ala-a, pai' ohe'i-ama naposuro. Uma-a tumai ntuku' konoa-ku moto. Tumai-a ntuku' konoa-na Alata'ala, apa' Hi'a to mposuro-a. Uma ami' ni'incai batua-na lolita-ku, apa' uma-koi ntaha mpo'epe tudui' -ku. Magau' Anudaa' -hanale tuama-nie! Pai' doko' oa' -koi mpotuku' konoa tuama-ni tetu. Ngkai lomo' -na, topepatehi ami' -imi. Uma-i ria mpo'uli' napa to makono, apa' uma ria napa-napa to makono hi hi'a. Ane moboa' -i, gati-nami-hana, apa' topoboa' ami' -i, p Jadi', toe pai' uma-a nipangala', apa' mpo'uli' to makono-a-kuna. Hema-koi to ma'ala mpotudo' karia jeko' -ku? Ane mpo'uli' -a anu makono, napa-di pai' uma-a nipangala' -e? Tauna to napo'ana' Alata'ala doko' mpo'epe Lolita Alata'ala. Tapi' koi', uma-koi dota mpo'epe lolita-ku, apa' bela-koi ana' Alata'ala." To Yahudi mporuge' -i Yesus, ra'uli': "To Samaria-ko! Wuli-ko, hewa to ki'uli' ami' -mi!" Na'uli' Yesus: "Uma-a wuli. Aku' mpobila' Tuama-ku. Hiaa' koi', uma nibila' -a. Uma-a mpope'une'. Alata'ala-damo to mpobila' -a, pai' Hi'a to mpobotuhi kamakono-ku ba ka'uma-na. Makono mpu'u lolita-ku toi: Hema to mpotuku' lolita-ku, uma-ra mate, tuwu' -ra duu' kahae-hae-na." Ra'uli' to Yahudi: "Wae lau ki'inca mpu'u-mi kawuli-nu! Bangku' Abraham-hawoe', mate moto-i. Wae wo'o hawe'ea nabi owi, mate moto-ra. Hiaa' nu'uli' -kona, hema to mpotuku' lolita-nu uma-ra mate. Ha nu'uli' -kona meliu tuwu' -nu ngkai ntu'a-ta Abraham, to mahae-imi mate? Ha meliu tuwu' -nu ngkai hawe'ea nabi to mate-ramo? Nu'uli' hema rahi-dakoe?" Na'uli' Yesus: "Ane rapa' -na mpakalangko woto-ku moto-a, uma ntoto ria kalaua-na. Tapi' Tuama-kumi to mpakalangko-a. Ni'uli' -koina Kahi'a-na Alata'ala to nipue'. Tapi' kakoo-kono-na uma-i ni'incai. Ane Aku', ku'inca-i. Ane rapa' -na ku'uli' uma-i ku'incai, boa' -ama hewa koi'. Apa' ku'inca mpu'u-i, pai' kutuku' lolita-na. Ane ntu'a-ni Abraham, goe' -i apa' na'inca kanahilo-na mpai' eo karataa-ku. Jadi' hewa toe lau, nahilo-mi karataa-ku pai' goe' lia-imi." Ra'uli' to Yahudi: "Umuru-nule, ko'ia hono' lima mpulu' mpae. Ha pasi' nuhilo-imi-kona Abraham-e?" Na'uli' Yesus: "Makono mpu'u lolita-ku toi: Kako'ia-na putu Abraham, Aku' toi, mpolia' ria-ama!" Kara'epe-na to Yahudi toe we'i, ntima' watu-ramo doko' rawatuhi-ki bona mate-imi. Ntaa' we'i, mengkawusili-imi Yesus ngkai Tomi Alata'ala.

/9 Bula-na Yesus momako', mpohilo-i hadua tauna to wero ngkai lomo' kaputu-na. Ana'guru-na mpekune' -i: "Guru, napa pai' wero ami' -i ngkai kaputu-nae? Ba jeko' -na moto-di, ba jeko' totu'a-nadi?" Na'uli' Yesus: "Bela jeko' -na moto, pai' bela wo'o jeko' totu'a-na. Toi jadi' bona tauna mpohilo baraka' Alata'ala to madupa' hi woto-na. Bula-na mobaja-pidi, kana tapobago bago-na Alata'ala to mposuro-a. Apa' neo' rata-mi bengi-na, pai' uma-pi hema to mobago. Bula-ku hi dunia' -pidi, Aku' toi-mi baja to mpobajahi nono manusia'." Ka'oti-na mololita hewa toe, na'uelikui-mi tana', nagalo hante tana' hangkedi' bona morege', nagelai' -ki mata-na towero toei, pai' na'uli' -ki: "Hilou-ko monoku hi wuhu' Siloam." (Hanga' "Siloam" toe, batua-na "Rasuro.") Kahilou-nami monoku. Ponculii' -na, pehilo-imi-hawo. Ngkai ree, tongki-na pai' tauna to biasa mpohilo-i kakarapi' -rapi', momepekune' -ramo ra'uli': "Hema-idi toe-e mai? Ha bela hi'a-mi towero to biasa mohura kakarapi' -rapi' -e?" Ria to mpo'uli': "Hi'a-midi!" Aga ria wo'o mpo'uli': "Bela-e'. Kahibalia lence-ra-wadi-hawo." Hiaa' hi'a moto-mi-hawo mpo'uli': "Aku' -midi!" Jadi', rapekune' -i: "Ha beiwa pai' alaa-na pehilo-ko?" Na'uli' -raka: "Tauna to rahanga' Yesus mpobabehi rege', nagelai' -ki mata-ku, na'uli' -ka: 'Hilou-ko monoku hi wuhu' Siloam.' Hilou mpu'u-ama monoku, ngkai ree pehilo-ama-kuwo!" Rapekune' -i: "Hiaa' hiapa-imi we'i?" Na'uli' -raka: "Uma-kuwo ku'incai." Yesus mpogalo ueliku-na hante tana' pai' mpaka'uri' towero toe we'i nto'u Eo Sabat, eo pepuea' -ra to Yahudi. Jadi', towero to pehilo-mi toei rakeni hilou hi to Parisi. To Parisi wo'o-mi-rawo mpekune' -i, ra'uli': "Beiwa pai' alaa-na pehilo-koe?" Na'uli' -raka: "Nagelai' mata-ku hante rege', pai' kamonoku-ku, pehilo-ama." Ba hangkuja dua ngkai to Parisi toera mpo'uli': "Tauna to mpobabehi tetu, uma-i ngkai Alata'ala, bo uma-i mpotuku' palia-ta hi Eo Sabat." Tapi' to hantongo' mpo'uli': "Hiaa' ane topojeko' -i, ngkaiapa-di baraka' -na mpobabehi wori' tanda mekoncehi hewa to Ngkai ree, mepekune' tena-ra to Parisi hi towero toei, ra'uli': "Beiwa-kowo iko, napa to nu'uli', apa' napaka'uri' -koko mata-nue." Na'uli' towero toei: "Tantu Hi'a hadua nabi." Tapi' topoparenta to Yahudi, uma-ra mparasaya kahi'a-na mpu'u-mi towero-e ngone, pai' muu-mule' pehilo-imi. Toe pai' rakio' tina pai' tuama-na bona mpohirua' -raka, pai' rapompekunei': "Ha makono mpu'u tauna toii ana' -ni, to ni'uli' wero ngkai lomo' kaputu-nae? Hiaa' beiwa pai' alaa-na pehilo-i?" Ra'uli' -rawo tina pai' tuama-na: "To ki'inca-le, bate ana' -kai mpu'u-i-hawo, pai' wero mpu'u-i ngkai lomo' kaputu-na. Aga beiwa pai' alaa-na pehilo-i, uma-kaiwo ki'incai. Pai' hema to mpaka'uri' -i, uma wo'o-kaiwo ki'incai. Kama-imi-hawo, pekune' -ki hi'a moto-mi-koiwo. Ma'ala-imi metompoi' moto." Tina pai' tuama-na mpo'uli' hewa toe, apa' me'eka' -ra hi topoparenta to Yahudi. Apa' hibalia-mi pohawa' -ra: hema-hema to mpo'uli' Kayesus-na Magau' Topetolo' rapopalai ngkai tomi posampayaa. Toe pai' totu'a-na mpo'uli': "Kama-imi-hawo, pekune' -ki hi'a moto-mi-koiwo." Oti toe, rakio' tena-i tauna to wero toei we'i, pai' ra'uli' -ki: "Alata'ala mpotiroi-ta! Jadi', uli' mpu'u-e' napa to makono! Ki'inca moto-i Yesus tetui tauna topojeko'." Na'uli' -raka: "Aku' -le, uma ku'incai ba topojeko' -i ba uma. Sampale to ku'inca, wero-a wengi, tempo toi pehilo-ama." Ngkai ree, rapekune' tena-i: "Napa to nababehi-koko? Beiwa-i mpaka'uri' -ko?" Natompoi' -ra: "Oti-mi kututura-kokoi we'i, ha uma ni'epei? Napa pai' nipengeei oa' -e? Ba doko' jadi' ana'guru-na lau-dakoie?" Ngkai ree, ralibui' -imi pai' ra'uli' -ki: "Iko-le ana'guru-na tau tetu-e! Kai' ana'guru-na nabi Musa-ka-kaina! Monoa' ki'inca Alata'ala mpoparata lolita-na hi Musa owi. Tapi' Yesus tetui, uma ki'incai kangkaiapa-na." Mehono' -i towero toei: "Me'ingui' lia-koi! Ni'uli' uma ni'incai kangkaiapa-na, hiaa' napaka'uri' mata-ku! Ta'inca moto Alata'ala uma mpotompoi' pomperapia' tauna topojeko'. Sampale-di mpobini' -i tilinga-na hi hema-hema to mengkoru hi Hi'a pai' to mpotuku' hawa' -na. Ngkai lomo' kajadi' dunia', ko'ia ria ta'epei tutura-na tauna towero ngkai lomo' kaputu-na ma'ala rapaka'uri'. Ane Yesus uma-i ngkai Alata'ala, tantu uma-i bisa mpobabehi napa-napa." Hampetompoi' -ra: "Iko tetu to ponu' jeko' ngkai kaputu-nu, nta'ena' metudui'!" Ngkai ree, rapopalai-imi ngkai tomi posampayaa. Yesus mpo'epe karapopalai-na ngkai tomi posampayaa. Jadi' hilou-imi mpohirua' -ki, pai' na'uli' -ki: "Ha mepangala' -ko hi Ana' Manusia' -e?" Na'uli' tauna toei: "Uli' -ka-kuwo kahema-nai, bona kupangala' -i." Na'uli' Yesus: "Nuhilo-imile! Hi'a-mile to mpololitai-koe." Na'uli' tauna toei: "Kupangala', Pue'!" pai' mowilingkudu-imi mponyompa-i. Na'uli' Yesus: "Katumai-ku hi dunia' toi, tumai mpobotuhi kara-kara manusia', bona tauna to wero ma'ala pehilo, pai' tauna to mpo'uli' pehilo moto-ra, wero lau-ra." Ba hangkuja dua to Parisi to hi ree mpo'epe lolita-na Yesus. Ra'uli' mpo'uli' -ki Yesus: "Ha nu'uli' -kona wero wo'o-kai kai' -e?" Na'uli' Yesus: "Ane rapa' -na hewa towero mpu'u-koi apa' uma ni'incai napa to makono, ke uma-koi masala'. Tapi', apa' ni'uli' -koina pehilo moto-koie, bate masala' -koi-hawo."

/10 Na'uli' Yesus: "Makono mpu'u lolita-ku toi: ane ria tauna to mesua' hi rala gimpu ngkahe' wala, pai' uma-i ntara hi wobo', topanako pai' toperampaki-i-hana. Ane topo'ewu, mesua' ntara hi wobo' moto-i. Topodongo wobo' mpobea-ki wobo', pai' bima-na mpetonoi libu' -na ane nakio' hanga' -ra butu-butu ma'a-na, pai' nakeni-ra hilou hi mali-na. Kanakeni-ra hilou hi mali-na omea, mako' meri'ulu-i ngkai bima-na, pai' bima-na mpotuku' -i, apa' ra'inca mpetonoi libu' -na. Uma-ra mpotuku' tau ntani' -na. Ane ria tauna to bela topo'ewu-ra to mpokio' -ra, rapetiboi' -i, apa' uma ra'incai mpetonoi libu' -na." Yesus mpo'uli' walatu toe hi to Parisi, aga uma ra'incai patuju-na. Toe pai' na'uli' wo'o-mi: "Makono mpu'u lolita-ku toi: Aku' toi-mi wobo' to natara bima mesua' hi rala gimpu. Hawe'ea tauna to rata meri'ulu ngkai Aku', topanako pai' toperampaki-ra-hana. Aga bima-ku uma mposaile' pekio' -ra. Aku' toi-mi wobo'. Hema to mesua' ntara hi Aku', mporata-ra kalompea'. Hira' hewa bima to mesua' hi rala gimpu pai' mehupa' hilou hi mali-na mporata kowo' to morudu'. Patuju-na topanako-le, tumai doko' manako, mepatehi pai' megerohi. Tapi' Aku' tumai bona manusia' mporata katuwua' to uma mowo kalompe' -na. "Aku' toi-mi topo'ewu to lompe'. Kupewai' tuwu' -ku bona bima-ku tuwu'. Ane tauna to baha ragaji', uma lompe' pompo'ewu-na, apa' bela hi'a pue' bima. Ane mpohilo-i serigala tumai, metibo' -i mpalahii bima ewua-na. Jadi' bima toe nadapa' pai' nahungongo' serigala, alaa-na pagaa' -gaa' -ramo. Tauna to ragaji' toei metibo', apa' mobago baha ragaji' -wadi. Uma-i mposaile' ewua-na. "Aku' toi-mi topo'ewu to lompe'. Hewa Tuama-ku mpo'inca-a, pai' Aku' mpo'inca Tuama-ku, wae wo'o Aku' mpo'inca bima-ku, pai' bima-ku mpo'inca-a. Kupewai' tuwu' -ku bona bima-ku tuwu'. "Ria wo'o-pidi bima-ku to ntani' -na, to uma hi rala gimpu toi. Hira' wo'o mpai' kana kukeni tumai. Rapetonoi mpai' libu' -ku, bona hawe'ea bima-ku jadi' mopahantuda lau, pai' hadua-ku-wadi to mpo'ewu-ra omea. "Tuama-ku mpoka'ahi' -a, apa' kupewai' tuwu' -ku bona kurua' nculii' tuwu' -ku. Uma ria haduaa to mpatehi-a ane uma konoa-ku. Ku'agi mate hante karoli' -roli' nono-ku. Ria kuasa-ku mpewai' tuwu' -ku bona rapatehi, pai' ria wo'o kuasa-ku tuwu' nculii'. Toe-mi hawa' to kutarima ngkai Tuama-ku." Kara'epe-na to Yahudi pololita-na Yesus toe, momehono' wo'o-ramo. Wori' -ra to mpo'uli': "Kahawia' -ile! Wuli-i! Napa-pi kalaua-na tape'epei lolita-na." Aga ria wo'o to mpo'uli': "Uma-di! Tauna to napesuai' seta-le uma-hawo mololita hewa toei. Ha bisa wo'o-hawo seta mpaka'uri' tauna to wero-e?" Hi Yerusalem nto'u toe, tauna mpobabehi karamea mpokiwoi eo bohe pompowatia' Tomi Alata'ala owi. Nto'u toe, tempo lengi'. Yesus momako' hi berewe Tomi Alata'ala, hi pengkawinaraa to rahanga' Pengkawinaraa Salomo. Topoparenta to Yahudi mpotipuhi Yesus pai' ra'uli' -ki: "Napa pai' nupelele' oa' -kai ingu', uma oa' nupakalonto' kahema-nue? Ane bongko Magau' Topetolo' mpu'u-kole, uli' pakalonto' lau-mi." Na'uli' Yesus: "Oti-mi ku'uli' -kokoie, aga uma-koi dota mpangala'. Anu mekoncehi to kubabehi hante kuasa Tuama-ku, toe-mi to mpakanoto kahema-ku. Tapi' uma oa' nipangala', apa' bela-koi bima-ku. Bima-ku mpetonoi libu' -ku. Ku'inca moto-ra, pai' -ra mpotuku' -a. Kuwai' -ra katuwua' to lompe' duu' kahae-hae-na, pai' monoa' -mi ka'uma-ra mpai' rahuku' hi naraka. Uma ria haduaa to ma'ala mpo'agoi-a bima-ku. Tuama-ku meliu kabaraka' -na ngkai hawe'ea, pai' Hi'a-mi to mpowai' -a bima-ku. Uma ria haduaa to ma'ala mpo'ago-ra ngkai Tuama-ku. Aku' pai' Tuama-ku, hadua lau-wada-kai." Ngkai ree, to Yahudi mpotima' watu doko' rapana' -ki Yesus bona mate-i. Na'uli' Yesus mpo'uli' -raka: "Nihilo moto-a mpobabehi bago to lompe' ntuku' hawa' Tuama-ku. Ngkai bago-ku tohe'e, to'uma to masipato' nipatehi-ka?" Ra'uli' to Yahudi: "Bela ngkai pobago-nu to lompe', pai' doko' kipatehi-ko. Pai' doko' kipatehi-kole apa' mpokedi' Alata'ala-ko-kona! Api' manusia' biasa-wadi-ko, nu'uli' -kona Alata'ala-ko!" Na'uli' Yesus: "Hi rala Buku Atura-ni ria te'uki' Lolita Alata'ala hi pangkeni to Yahudi owi, hewa toi moni-na: 'Koi', raponcawa Alata'ala-koi.' Napa to te'uki' hi rala Buku Tomoroli' tetu, uma ria balia' -na. Jadi', ane Buku Tomoroli' mpo'uli' 'Alata'ala-koi' hi tauna to mpotarima Lolita Alata'ala owi, peliu-liu-nami Aku'. Apa' Aku' toi-e, to nawati' Tuama-ku, napowiwi napowiti' tumai hi dunia'. Jadi', napa pai' ni'uli' -ka mpokedi' -a Alata'ala apa' ku'uli' ka'Aku' -na Ana' -na? "Ane rapa' -na uma kubabehi bago to ngkai Tuama-ku, neo' -a nipangala'. Tapi' ane kubabehi moto-mi bago to ngkai Tuama-kue, kana nipangala' -a sabana pobago-ku toe. Nau' Aku' moto uma nipangalai', kana nipangala' kangkai Alata'ala-na pobago-ku. Ane mepangala' -koi hi pobago-ku toe, ni'inca mpai' pai' monoto mpu'u hi nono-ni k Mpo'epe toe-di, to Yahudi doko' wo'o-ramo mpohoko' -i, aga tepetibo' moto-i. Ngkai ree, malai wo'o-imi Yesus hilou hi dipo ue Yordan, hi peniua' -na Yohanes ri'ulu, pai' -i mo'oha' hi ria. Wori' tauna hilou mpohirua' -ki, ra'uli': "Yohanes uma mpobabehi tanda mekoncehi. Aga hawe'ea to na'uli' mpotompo'wiwi Yesus, makono omea." Toe pai' wori' tauna hi ree mepangala' hi Yesus.

/11 Hadua tomane to rahanga' Lazarus mo'oha' hi ngata Betania hante ompi' bine-na Maria pai' Marta. (Maria toe-mi mpai' to mpolanai witi' Yesus hante lana honga pai' naporihi hante wuluwoo' -na.) Hangkani, peda' -i Lazarus. Ompi' bine-na to rodua toera mposuro tauna hilou hi Yesus, mpo'uli' -ki: "Pue', bale-nu to nupe'ahi', peda' -i." Kana'epe-na Yesus kareba toe, na'uli': "Haki' -na tetu-e ria, uma napomate-ki. Toe jadi' bona Alata'ala rapomobohe, pai' bona Aku' wo'o, Ana' -na, rapomobohe." Yesus mpoka'ahi' Marta, Maria, pai' Lazarus. Aga kana'epe-na kapeda' -na Lazarus, uma-i ulu hilou, bate hi po'ohaa' -na moto-i ro'eo-pi kahae-na. Timpaliu ro'eo toe-di, pai' lako' na'uli' -raka ana'guru-na: "Kita-mi hilou nculii' hi tana' Yudea." Ra'uli' ana'guru-na: "Guru, ko'ia mahae to Yahudi hi ria doko' mpopatehi-ko. Napa wo'o-mi pai' doko' hilou hi ria-koe?" Na'uli' Yesus mpo'uli' -raka: "Ha uma hampulu' rojaa to mobaja rala-na ha'eo? Tauna to momako' hi eo-na, uma-ra tewinci', apa' mpohilo-ra pehini eo to mpobajahi dunia' toi. Aga tauna to momako' hi bengi-na, bate tewinci' -ra, apa' uma ria to mpobajahi-ra." Hewa toe-mi lolita Yesus, pai' oti toe na'uli' tena: "Bale-ta Lazarus, leta' -i. Hilou-a mpolike-i." Kakoo-kono-na, lolita-na Yesus toe mpowalatu kamate-na Lazarus. Tapi' ana'guru-na uma mpopaha walatu toe, ra'uli' leta' mpu'u-i Lazarus. Toe pai' ra'uli' -ki Yesus: "Pue', ane leta' -i, mo'uri' moto-i mpai'." Jadi', nalohu lau-miraka batua walatu-na, na'uli': "Mate-imi Lazarus. Pai' goe' -a apa' uma kukaralai nto'u toe. Apa' napa to jadi' toe mpai' ria, mpokeni kalompea' hi koi', bona mepangala' -koi hi Aku'. Hilou-tamo hi Lazarus." Tomas, to ra'atu Ntomoropa', mpo'uli' -raka hingka ana'guru-na: "Kita-mi hilou mpotuku' -i, bona mate-ta hangkaa-ngkania hante Hi'a." Jadi' hilou mpu'u-ramo hi tana' Yudea. Karata-ra hi ngata Betania, mpolia' opo' mengi-imi Lazarus ratana. Betania tohe'e mohu' Yerusalem, kira-kira tolu kilo kalaa-na. Jadi', wori' -ra to Yahudi to tumai mpotanta'u Marta pai' Maria hi kamate ompi' -ra toe. Marta mpo'epe kaneo' -na rata-mi Yesus, kahilou-nami mpotomu-i. Tapi' Maria, hi tomi moto-i-hana. Na'uli' Marta hi Yesus: "Pue', ane ke hi rehe'i-ko wengi, ke uma-i mate ompi' -ku. Aga nau' wae, ku'inca moto: napa-napa to nuperapi' hi Alata'ala tempo toi, bate nawai' -ko." Na'uli' Yesus mpo'uli' -ki: "Memata moto-ile mpai' ompi' -nue." Na'uli' Marta: "Io', to ku'inca-le, memata moto mpu'u-i mpai' hi Eo Kiama, nto'u hawe'ea tomate rapopemata." Na'uli' Yesus: "Aku' toi-mi to mpopemata tomate, pai' to mpowai' katuwua'. Tauna to mepangala' hi Aku', nau' mate-ra, tuwu' moto-ra mpai'. Pai' hawe'ea tauna to tuwu' pai' mepangala' hi Aku', bate uma-ra mate, duu' kahae-hae-na. Ha nupangala' to ku'uli' toe-e?" Na'uli' Marta: "Io' Pue', kupangala' ka'Iko-na Ana' Alata'ala, Magau' Topetolo' to najanci Alata'ala owi to tumai hi dunia'." Ka'oti-na Marta mpo'uli' toe, hilou-imi hi tomi mpokio' Maria, pai' mpowara' -i na'uli' -ki: "Oe-imi ria Guru, doko' napohirua' -koko!" Mpo'epe tohe'e, napesahui Maria hilou mpohirua' -ki Yesus. Nto'u toe, Yesus ko'ia mesua' hi rala ngata, hi mali ngata-i-pidi, hi kahiruaa' -na hante Marta we'i. To Yahudi to mpodoo eo mpohilo kasosa-na Maria malai ngkai tomi. Ra'uli': "Hilou hi daeo' -i tu, hilou motantangi' hi ria!" Jadi', hilou wo'o-ra-rawo mpotuku' -i. Karata Maria hi pento'oa-na Yesus we'i, pai' kampohilo-na Yesus, powingkotu' -nami hi nyanyoa-na, pai' na'uli' -ki: "Pue', ane ke hi rehe'i-ko, ke uma-i mate ompi' -ku." Kanahilo-na Yesus Maria motantangi' hante tauna to dohe-na, susa' pai' tuna-mi nono-na. Napekune' -ra: "Ratana hiapa-i?" Ra'uli': "Mai-moko Pue', kipo'ema' -ko hilou bona nuhilo." Mo'ili-mi ue mata-na Yesus. Ra'uli' to Yahudi: "Hilo! Uma mpu'u mowo kama'ahi' -na hi Lazarus!" Aga ria wo'o-ra to mpo'uli': "Tauna towero napaka'uri'. Ha uma-i bisa mpaka'uri' Lazarus bona ke uma-i-hawo mate-e?" Ngkai ree, peda' wo'o-mi nono-na Yesus, pai' -i hilou hi daeo'. Daeo' toe, wulou' to ratowi hi panapa bulu', pai' ra'unca hante watu to bohe. Na'uli' Yesus: "Deru' watu tetu!" Na'uli' Marta, ompi' -na tomate: "Neo' -pi rabea, Pue'. Mohoa-imi, apa' opo' mengi-imi ratana." Na'uli' Yesus mpo'uli' -ki Marta: "Ha uma ku'uli' -mikoko we'i, ane mepangala' -ko, nuhilo moto mpai' kabohe baraka' -na Alata'ala." Oti toe, raderu' mpu'u-mi watu po'unca daeo'. Yesus ngkongoa' hi langi', na'uli': "Tuama-ku, mpo'uli' -a tarima kasi, apa' nu'epe pomperapia' -ku tohe'i. Ku'inca, bate nu'epe oa' lolita-ku. Aga tohe'i kupesukui mpo'uli', bona ra'epe tauna to wori' to hi rehe'i lau, bona rapangala' ka'Iko-na mpu'u to mposuro-a." Oti toe, napesukui mekio': "Lazarus! Tumai-moko!" Mehupa' -imi tauna to mate toei ngkai rala daeo' -na. Pale-na pai' witi' -na teputu' -pidi hante hompu' -na, pai' woo' -na tehoo' hante lenco. Na'uli' Yesus mpo'uli' -raka: "Bongka pomputu' -na bona lompe' pomako' -na." Wori' to Yahudi to mpokinomo Maria nto'u toe, pai' rahilo napa to nababehi Yesus. Pai' wori' -ramo to mepangala' hi Hi'a. Aga ria wo'o-ra hantongo' hilou hi to Parisi mpoparata napa to nababehi Yesus toe. Toe pai' to Parisi hante imam pangkeni mpobabehi porumpua bohe hante topohura agama to ntani' -na. Ra'uli': "Napa-koiwo to kana tababehi? Apa' wori' mpu'u tanda mekoncehi to nababehi-e. Ane tapelele' oa' -i, hawe'ea tauna mpai' mepangala' hi Hi'a omea-ramo. Ka'omea-na mpai', tantara to Roma tumai mpogero ngata-ta hante Tomi Alata'ala." Ngkai ree, hadua ngkai laintongo' -ra to rahanga' Kayafas, Imam Bohe hi mpae toe, mpo'uli': "Uma ni'incai napa-napa! Uma ni'incai kalompea' ntodea. Agina lau-pi tau hadua mate mposampei ntodea, bona neo' mpai' ragero ngata-ta omea." Patuju-na Kayafas mpo'uli' hewa toe: Yesus kana rapatehi. Tapi' ria wo'o batua to kahanyala-na, to uma-hawo natungkai'. Apa' lawi' hi'a-mi Imam Bohe hi mpae toe-e, lolita-na mpolowa kamate-na mpai' Yesus mpotolo' to Yahudi. Pai' uma muntu' to Yahudi-wadi. Ngkai kamate-na Yesus toe mpai', hawe'ea ana' Alata'ala to pahawu' -hawu' hi humalili' dunia' rarumpu pai' rapahantuda lau. Ntepu'u eo toe, hahawa' lau-ramo topoparenta to Yahudi mpopatehi Yesus. Jadi', toe pai' uma-ipi modao' hi rala tana' -ra to Yahudi, bona neo' -ipi rahiloi ntodea. Malai-imi ngkai ree hilou hi ngata to rahanga' Efraim hi wiwi' papada to wao', pai' mo'oha' hi ree-imi hante ana'guru-na. Nto'u toe, neo' rata-mi eo bohe agama Yahudi to rahanga' Eo Paskah. Kako'ia rata eo bohe toe, wori' tauna ngkai ngata ntani' -na hilou hi Yerusalem, bona mpobohoi' woto-ra ntuku' ada agama-ra. Tauna to morumpu hi Yerusalem toe ntora mpopali' Yesus. Bula-ra moromu hi Tomi Alata'ala, momepololitai-ramo, ra'uli': "Beiwa-koiwo pomporataa-ni? Meka' uma-i mpai' tumai mpokaralai posusa'?" Ane imam pangkeni pai' to Parisi, ria ami' parenta-ra hi ntodea to mpo'uli': "Hema-hema-koi to mpo'inca kahiapa-na Yesus, ncaliu ni'uli' -kakai, bona rahoko' -i."

/12 Ono eo kako'ia-na Eo Paskah, hilou-imi Yesus hi Betania, ngata katidaa-na Lazarus, to napotuwu' nculii' -e wengi. Mpobabehi-ra karamea, apa' goe' -ra mpotarima Yesus hi ngata-ra. Marta moruhe, Lazarus mpohimpohura-ki Yesus pai' torata ntani' -na. Bula-ra ngkoni', tumai-i Maria ngkeni hantanga' lite lana honga. Lana toe rababehi ngkai rali' kaju to mohonga, masuli' lia oli-na. Natua lana toe hi witi' -na Yesus pai' naporihi hante wuluwoo' -na. Mohonga-damo hobo' hi rala tomi. Hadua ana'guru-na Yesus to rahanga' Yudas Iskariot-- to mpobalu' Yesus hi bali' -nae mpai'-- mpo'uli': "Masuli' lia oli-na lana tetu, nte tolu atu doi pera'. Napa-di-hana pai' uma rapobalu' lau, pai' doi-na rawai' -raka tokabu!" Kakoo-kono-na, Yudas uma kamposaile' -na mpu'u tokabu. Api' katomanako-nadi! Apa' hi'a to ntimamahi doi-ra, pai' pontu-na na'ala' bongo. Na'uli' Yesus: "Pelele' moto-i-hawo! Napa to nababehi toi, mpenonoi eo karatana-ku mpai'. Ane tokabu, ria-pidi loga-ni mpotulungi-ra. Tapi' Aku', neo' uma-pi ria loga-ni mpotulungi-a, apa' uma-apa mahae dohe-ni." Wori' to Yahudi mpo'epe karia-na Yesus hi Betania, toe pai' mo'iko-ra hilou doko' mpohilo-i. Pai' doko' wo'o-ra mpohilo Lazarus, to napotuwu' nculii' Yesus-e wengi. Jadi', mohawa' wo'o-ramo imam pangkeni doko' mpopatehi Lazarus. Apa' ngkai hi'a pai' alaa-na wori' to Yahudi mpalahii-ra pai' mepangala' hi Yesus. Kamepulo-na, wori' tauna hi Yerusalem mpo'epe kahilou-na Yesus mpotoa' ngata-ra. Nto'u toe, wori' lia tauna morumpu hi Yerusalem apa' neo' rata-mi Eo Paskah. Mpo'ala' -ra palampa, pai' hilou-ra mpotomu-i. Ntora mekio' -ra: Une' -imi Pue' Ala!" Pue' mpogane' Magau' to tumai mpokeni hanga' -na!" Pue' mpogane' Magau' to Israel!" Yesus mpo'ala' hama'a keledai to mongura, pai' nahawi'. Pehawi' -na tohe'e mpopadupa' lolita nabi owi to mpo'uli': "Neo' -koi me'eka', pue' ngata Sion. Hilo! Etu-i tumai Magau' -ni. Mpohawi' -i hama'a ana' keledai." Nto'u toe, ko'ia rapaha ana'guru-na napa batua-na to jadi' toe. Aga ka'oti-na Yesus rapatehi pai' rapomobohe, rakiwoi-mi napa to jadi' hi Yesus toe, hewa to telowa ami' hi rala Buku Tomoroli'. Hi Yerusalem nto'u toe, ria wo'o wori' tauna to dohe Yesus wengi nto'u kanakio' -na Lazarus ngkai rala daeo' pai' mpotuwu' -i nculii'. Tauna toera ntora mpojarita kajadia' toe. Ngkai toe-mi pai' alaa-na wori' rahi tauna hilou mpotomu-i Yesus, apa' ra'epe Kahi'a-na to mpobabehi tanda mekoncehi toe. Momepololitai-ramo to Parisi, ra'uli': "Madagi-tamo toi-e! Hilo-dile, hawe'ea tauna hi dunia' mpotuku' -i." Ngkai kawori' tauna to hilou hi Yerusalem mepue' nto'u Eo Paskah toe, ria wo'o ba hangkuja dua to Yunani. To Yunani toera hilou hi Filipus, ra'uli' -ki: "Doko' -ka-kaiwo mpohirua' -ki Yesus." (Filipus tohe'e ngkai ngata Betsaida hi tana' Galilea.) Filipus hilou mpo'uli' -ki Andreas, pai' hira' roduaa hilou mparata-ki Yesus. Yesus mpo'uli' -raka: "Rata-mi tempo-na, Aku' Ana' Manusia' rapomobohe. Makono mpu'u lolita-ku toi: Aku' ma'ala rarapai' -ki pae. Ane pae toe uma ratuja' hi tana' pai' ra'urihi hewa tomate, bate-na oa' -i. Tapi' ane ratuja' -i-damo, wori' -mi mpai' wua' -na. Tauna to mpentaei konoa-na moto, moronto-ki mpai' katuwu' -na hi eo mpeno-na. Aga tauna to mpobahaka konoa-na hi dunia' toi, mporata-i mpai' katuwua' to lompe' duu' kahae-hae-na. Hema-koi to doko' jadi' topobago-ku, kana mpotuku' -a, bona hiapa kahiloua-ku, retu wo'o-koi. Tuama-ku mpai' mpobila' -koi to jadi' topobago-ku. "Susa' nono-ku toi-e. Uma ku'incai napa to kana ku'uli'. Ria hi rala nono-ku doko' mekakae: 'Mama, bahaka-a-kuwo ngkai kaparia to neo' mporumpa' -a toi-e!' Aga bo toe-mi pai' tumai-a hi rala dunia', bona mpotodohaka kaparia toe. Ku'uli' hewa toi: Mama, pomobohe-mi hanga' -nu!" Ngkai ree, ria to mololita ngkai langi' mpo'uli' -ki Yesus: "Oti-mile kupomobohe hanga' -kue, pai' kupomobohe tena-pi mpai'." Ntodea to mpo'epe lolita ngkai langi' toe, mpo'uli': "Toe lou moni kuna!" Aga hantongo' mpo'uli': "Bela-hawo kuna. Ria-hana mala'eka mpololitai-i." Na'uli' Yesus mpo'uli' -raka: "Lolita to ni'epe toe we'i, rapohowa' uma bona mpotulungi Aku'. Rapohowa' bona mpotulungi koi' -hana. Rata-mi tempo-na Alata'ala kana mpohurai hawe'ea kasalaa' manusia' hi dunia'. Pai' rata wo'o tempo-na Magau' Anudaa' to mpokuasai dunia' toi kana rapopalai. Aga Aku', ane rapokalangko-apa mpai' hi wongko dunia', kukeni hawe'ea tauna tumai hi Aku'." Lolita-na Yesus toe, mpowalatu beiwa mpai' karapatehi-na. Ra'uli' ntodea: "Hi rala Atura Pue' kibasa: Magau' Topetolo' tuwu' duu' kahae-hae-na. Napa-kona pai' nu'uli' Ana' Manusia' kana rapokalangko hi wongko dunia'? Ana' Manusia' to'uma wo'o-pi to nu'uli' tetu-e?" Na'uli' Yesus mpo'uli' -raka: "Hampai' -damo, pai' baja to mpobajahi-koi tempo toi-e, uma-pi ria dohe-ni. Kaliliu-mokoi mako' bula-na mobaja-pidi, bona neo' -koi narata bengi. Tauna to mako' hi rala kabengia-na, uma ra'incai hiapa kahiloua-ra. Mepangala' -mokoi hi Aku' bula-ku ria-pidi dohe-ni mpobajahi-koi, bona mobaja nono-ni." Ka'oti-na Yesus mpo'uli' hawe'ea toe, malai-imi ngkai ree, pai' uma-ipi mpopehuwu woto-na hi ntodea. Nau' wori' tanda mekoncehi to nababehi Yesus hi mata to Yahudi, uma oa' -ra mepangala' hi Hi'a. Jadi', madupa' -mi lolita nabi Yesaya owi to mpo'uli': Pue', uma hema to mpangala' kareba to kikeni. Nau' nupopohiloi-ra kabaraka' -nu, uma oa' rapangalai'." Jadi', uma-ra bisa mepangala', apa' ria wo'o Lolita Alata'ala to na'uki' nabi Yesaya owi, to mpo'uli': "Na'uli' Pue' Ala: 'Tungkai' kupakawero-ra, bona uma-ra pehilo. Kupakako'o nono-ra, bona nono-ra uma monoto. Ka'omea-na mpai' uma-ra nculii' hi Aku', toe pai' uma-ra kuwai' kalompea'.'" Lolita toe na'uki' nabi Yesaya owi, apa' nahilo ami' -mi kabaraka' -na Yesus, pai' nalowa-i. Aga nau' wae, wori' moto pangkeni to Yahudi to mepangala' hi Yesus. Aga mepangala' bongo-ra-wadi, apa' me'eka' -ra nee-neo' mpai' to Parisi mpopalai-ra ngkai tomi posampayaa. Apa' konoa-ra doko' ra'une' hingka doo-ra, uma rasaile' pe'une' to ngkai Alata'ala. Yesus mpesukui mekio', na'uli': "Tauna to mepangala' hi Aku', uma muntu' Aku' to rapangala'. Mepangala' wo'o-ramo hi Pue' Ala to mposuro-a. Tauna to mpohilo-a, mpohilo Pue' Ala wo'o-ra to mposuro-a. Tumai-a hi dunia' toi jadi' baja, bona hawe'ea tauna to mepangala' hi Aku' uma-pi mo'oha' hi rala kabengia-na. "Tauna to mpo'epe lolita-ku pai' uma ratuku', bela Aku' to mpohuku' -ra. Apa' bela patuju-ku tumai hi dunia' toi bona mpohuku' manusia'. Tumai-ale, bona mpobahaka-ra ngkai huku' -ra. Tauna to mposapuaka-a pai' uma mpotarima lolita-ku, ria-mi mpai' to mpohuku' -ra. Lolita-ku to kupohowa', toe-mi mpai' to mpohuku' -ra hi Eo Kiama. Apa' mololita-a uma ngkai konoa-ku moto. Ku'uli' pai' kulolita napa to napahawa' -ka Tuama-ku, apa' Hi'a-mi to mposuro-a tumai. Pai' ku'inca: hawa' -na toe mpowai' katuwua' to lompe' duu' kahae-hae-na. Jadi', napa to ku'uli' toi-e, bate lolita to na'uli' ami' -maka Tuama-ku."

/13 Neo' rata-mi eo bohe Paskah. Na'inca Yesus, neo' rata-mi tempo-na mpalahii dunia' pai' hilou nculii' hi Tuama-na. Nape'ahi' -ra to jadi' bagia-na hi dunia' toi, pai' bate napoka'ahi' -ra duu' hi ka'omea-na. Yesus pai' ana'guru-na ngkoni' -ra ngkabengia. Magau' Anudaa' mpowara' Yudas ana' Simon Iskariot, mpo'usoki-i mpobalu' Yesus hi bali' -na. Na'inca Yesus, Tuama-na mpowai' -i hawe'ea kuasa-na. Na'inca wo'o kangkai Alata'ala-nai, pai' nculii' hilou hi Alata'ala wo'o-i mpai'. Toe pai' pokore-nami, naroncu baju-na, pai' na'ala' abe' napehoo' hi hope' -na. Oti toe, na'ala' ue natua hi batili, natepu'u-mi mpobohoi' witi' ana'guru-na, pai' naporihi hante abe' to hi hope' -na. Katelili-na hi Simon Petrus, na'uli' Petrus: "Pue', ncako Iko rahi-di mpobohoi' witi' -kue?" Na'uli' Yesus: "Tempo toi, ko'ia nu'incai napa to kubabehi toi. Mpeno-damo, pai' lako' nu'inca." Na'uli' Petrus: "Neo', Pue'! Neo' mpu'u nubohoi' witi' -ku!" Na'uli' Yesus: "Ane uma-ko kubohoi', uma ria posidaia' -nu hante Aku'." Na'uli' Simon Petrus: "Ane wae-di Pue', neo' muntu' witi' -ku-wadi! Hante pale pai' woo' -ku wo'o." Na'uli' Yesus: "Tauna to lako' oti moniu', uma-pi babo', me'itu' -mi hobo' woto-na, uma-pi mingki' rabohoi' tena. Muntu' witi' -na-damo to kana rabohoi'. Koi', tebohoi' -mokoi, aga uma hawe'ea-ni." Yesus mololita hewa toe, apa' na'inca ami' kahema-na mpai' to mpobalu' -i hi bali' -na. Toe pai' na'uli': "Tebohoi' -mokoi, aga uma hawe'ea-ni." Ka'oti-na Yesus mpobohoi' witi' -ra, na'unco' nculii' -mi baju-na, pai' -i mohura, pai' na'uli' -raka: "Ha ni'inca wa napa to lako' kubabehi-kokoie? Aku', nikio' -a Guru-ni pai' Pue' -ni, pai' bate wae mpu'u. Aku' Pue' pai' Guru-ni mobago hewa hadua batua mpobohoi' witi' -ni. Jadi', koi' wo'o kana momebohoi' ngkawiti'. Kupopohiloi-koi tonco toe we'i, bona nipenau' kehi-ku: hewa Aku' mpotulungi-koi, koi' wo'o kana mpotulungi doo. "Makono mpu'u lolita-ku toi: hadua batua uma meliu tuwu' -na ngkai maradika-na. Hadua suro uma meliu tuwu' -na ngkai to mposuro-i. Ane ni'inca-damo tudui' toi, marasi' -koi ane nituku'. "Napa to ku'uli' -e we'i, uma mpobelahi-koi omea. Ku'inca ami' hema to kupelihi. Tapi' kana madupa' lolita Buku Tomoroli' to mpo'uli': 'Tauna to mpodulu' -ka, hi'a-mi mpai' to jadi' bali' -ku.' Tohe'i ku'uli' ami' -mikokoi kako'ia-na jadi', bona ane madupa' -pi mpai', nipangala' -mi lolita-ku to mpo'uli' kahema-ku. Makono mpu'u lolita-ku toi: hema to mpotarima suro-ku, hewa Aku' moto-mi to natarima. Wae wo'o, hema to mpotarima-a, hewa Tuama-ku moto-mi to natarima, apa' Hi'a-mi to mposuro-a." Ka'oti-na Yesus mololita hewa toe, susa' -mi nono-na, pai' na'uli': "Makono mpu'u lolita-ku toi: Hadua ngkai olo' -ni mpai' mpobalu' -a hi bali' -ku." Momenaa-ramo ana'guru-na nakeni ka'ingu' -ra, apa' uma ra'incai kahema-na to natoa'. Hadua ana'guru-na to nape'ahi', mohura hi ncori-na. Simon Petrus mpokini' mata ana'guru to hadua toei, na'uli' -ki: "Ee, pekune' -i pe' Guru-e, ba hema to natoa' -e." Toe pai' ana'guru toei mpomohui' Yesus, pai' mpekune' -i: "Hema-i, Pue'?" Na'uli' Yesus: "Tauna to kuwai' roti to oti kulolo' hi rala nede', hi'a-mi mpai'." Kana'ala' -nami hampui' roti, nalolo' hi rala nede', pai' nawai' -ki Yudas, ana' Simon Iskariot. Kanadoa-na Yudas roti toe, Magau' Anudaa' mesua' -mi hi rala nono-na. Oti toe, na'uli' Yesus mpo'uli' -ki: "Napa to doko' nubabehi, babehi-mi sohi'." Ane doo-ra to ngkoni' dohe-ra, uma ra'incai napa pai' Yesus mololita hewa toe hi Yudas. Hantongo' -ra mpo'uli' meka' Yesus mpohubui Yudas mpo'oli ba napa-napa to raparaluu hi posusa' -ra, ba mpowai' doi hi tokabu. Apa' Yudas to ntimamahi doi-ra. Kanadoa-na Yudas roti toe, palai-nami hilou hi mali-na. Nto'u toe, mobengi-mi. Palai-na Yudas ngkai ree, na'uli' -mi Yesus: "Wae lau Aku' Ana' Manusia' rapomobohe. Pai' napa to jadi' hi Aku' mpai' mpomobohe wo'o Alata'ala. Ane napa to jadi' hi Aku' mpomobohe Alata'ala, Alata'ala wo'o mpai' mpomobohe-a hante baraka' -na. Pai' sohi' kadupa' -na. Ana' -ana' -ku, uma-apa mahae dohe-ni. Nipali' -a mpai', aga hewa to oti ku'uli' -raka topoparenta to Yahudi wengi, wae wo'o ku'uli' -kokoi: Hi kahilouaa-ku uma-koi bisa hilou. "Kuwai' -koi hawa' to bo'u: Momepoka'ahi' -mokoi. Hewa Aku' mpoka'ahi' -koi, wae wo'o koi' kana momepoka'ahi' hadua bo hadua. Ane momepoka'ahi' -koi, hawe'ea tauna mpo'inca kakoi' -na mpu'u-mi topetuku' -ku." Napekune' Simon Petrus hi Yesus: "Hilou hiapa-ko, Pue'?" Na'uli' Yesus: "Hi kahilouaa-ku, ko'ia-ko bisa hilou. Mpeno-damo, nutuku' -a." Na'uli' tena Petrus: "Ha napa pai' uma-a ma'ala mpotuku' -ko wae-e lau Pue'? Ku'agi mate sabana petuku' -ku hi Iko!" Na'uli' Yesus: "Ha nu'agi mpu'u mate sabana Aku'? Makono mpu'u lolita-ku toi: Kako'ia-na manu' turua' mpai', mpolia' tolu ngkani-moko mposapu kanu'inca-ku."

/14 Na'uli' Yesus mpo'uli' -raka ana'guru-na: "Neo' susa' nono-ni! Mepangala' -mokoi hi Alata'ala, pai' mepangala' wo'o-koi hi Aku'. Hi tomi Tuama-ku, wori' po'ohaa'. Hilou-a mporodo-kokoi po'ohaa' -ni. Ane ke uma hewa toe, ke uma-hawo ku'uli' -kokoi. Ane hudu-a-damo mporodo po'ohaa' -ni, nculii' moto-a mpai' tumai mpo'ala' -koi, kukeni-koi hilou hi po'ohaa' -ku, bona hiapa po'ohaa' -ku, hi ree wo'o-koi dohe-ku. Ni'inca moto ohea hilou hi po'ohaa' -ku." Na'uli' Tomas: "Uma-kaiwo ki'incai hiapa kahilouaa-nu Pue'. Beiwa-kaina kaki'inca-na ohea-nae?" Na'uli' Yesus: "Aku' toi-mi ohea, Aku' to makono, pai' to mpowai' katuwua'. Uma haduaa to rata hi Tuama-ku, ane uma ntara hi Aku'. Ane ntoa' ni'inca-ama Aku' -e, tantu ni'inca wo'o-imi Tuama-ku. Ngkai wae-e lau, ni'inca-imi pai' nihilo-imi." Na'uli' Filipus: "Pue', popohiloi-ka-kaiwo Tuama-nu, bona oha nono-kai." Na'uli' Yesus: "Ko'ia oa' -tano nu'incai-ae, Filipus! Hiaa' bo mahae-ama dohe-ni! Hema to mpohilo-a, mpohilo wo'o-ramo Tuama-ku. Jadi', napa-di pai' nuperapi' bona kupopohiloi-koi Tuama-kue? Ha uma oa' nuparasaya ka'Aku' -na hintuwu' hante Tuama-ku pai' Tuama-ku hintuwu' hante Aku'? Napa to ku'uli' -kokoi toe, uma ku'uli' ntuku' konoa-ku moto. Tuama-ku to tida hintuwu' hante Aku', Hi'a-mi pue' bago. Pangala' -ama-hana, ka'Aku' -na hintuwu' hante Tuama-ku pai' Tuama-ku hintuwu' hante Aku'. Nau' uma nipangalai' lolita-ku, pangala' -mi apa' nihilo-mi hawe'ea to kubabehi. "Makono mpu'u lolita-ku toi: Tauna to mepangala' hi Aku', ma'ala-ra mpobabehi hewa to kubabehi-- ba melabi tena-pi ngkai to kubabehi-- apa' hilou-a mpai' mo'oha' dohe Tuama-ku. Jadi', napa-napa to niperapi' hante hanga' -ku, bate kuwai' -koi, bona to kubabehi toe mpobila' Tuama-ku. Ba napa-napa to niperapi' hante hanga' -ku, kuwai' -koi. "Ane nipoka'ahi' -a, nituku' -mi hawa' -ku. Kuperapi' hi Tuama-ku, bona nawai' -koi hadua Topetulungi to ntani' -na, bona Hi'a-damo mpodohei-koi duu' kahae-hae-na. Topetulungi toei, Hi'a-mi Inoha' Alata'ala, to mpotete' -koi hi tudui' to makono. Tauna to uma mepangala' uma bisa mpotarima-i, apa' uma-i rahiloi pai' uma wo'o-i ra'incai. Aga koi', ni'inca-imi, apa' nadohei-mokoi wae lau, pai' mo'oha' -i mpai' hi rala n "Uma-koi kupalahii jadi' ilu. Nculii' moto-a mpai' tumai hi koi'. Hampai' lia-damo, tauna to hi dunia' uma-pi mpohiloi-a. Aga koi', nihilo moto-a. Tuwu' moto-koi mpai', apa' Aku' tuwu' -a. Ane rata-pi mpai' tempo toe, ni'inca-mi ka'Aku' -na hintuwu' hante Tuama-ku, pai' koi' hintuwu' hante Aku', pai' Aku' hintuwu' hante koi'. "Tauna to mpotarima pai' mpotuku' hawa' -ku, hira' -mi to mpoka'ahi' -a. Tuama-ku mpoka'ahi' tauna to mpoka'ahi' -a, pai' Aku' wo'o mpoka'ahi' -ra, pai' kupopohiloi-ra woto-ku." Yudas (aga bela Yudas Iskariot) mpekune' Yesus: "Pue', napa pai' nupopehuwu woto-nu hi kai' -wadi, uma hi hawe'ea tauna hi dunia'?" Na'uli' Yesus: "Kupopehuwu woto-ku hi tauna to mpoka'ahi' -a pai' to mpotuku' lolita-ku. Tuama-ku mpoka'ahi' tauna to hewa toe. Tuama-ku pai' Aku' hilou hi tauna toera, pai' mo'oha' -makai dohe-ra. Tauna to uma mpoka'ahi' -a, uma-ra mpotuku' lolita-ku. Lolita to ni'epe ngkai Aku', uma ngkai Aku' moto. Ngkai Tuama-ku to mposuro-a. "Hawe'ea toe we'i lau ku'uli' -kokoi nampa' hi ria-a-pidi dohe-ni. Tapi' ane rata-ipi mpai' Inoha' Tomoroli', Hi'a-mi to mpotudui' -koi butu nyala-na, pai' napopokiwoii-koi hawe'ea to oti-mi ku'uli' -kokoi, apa' Hi'a-mi Topetulungi to nahubui tumai Tuama-ku jadi' sulewata-ku. "Kalompea' kutu'u-kokoi. Kalompea' to ngkai Aku' moto-mi to kuwai' -kokoi. To kuwai' -kokoi toi-e, uma hewa to nirata ngkai dunia' toi. Neo' susa' nono-ni, pai' neo' me'eka'. Ni'epe lolita-ku we'i to mpo'uli': Hilou-a, aga nculii' moto-a mpai' tumai hi koi'. Ane nipoka'ahi' mpu'u-a, nipokagoe' moto kahilou-ku toi hi Tuama-ku, apa' Tuama-ku meliu kabohe-na ngkai Aku'. Toe-e ku'uli' ami' -mikokoi kako'ia-na jadi', bona ane madupa' -pi mpai', nipangala' -mi. "Uma-pi wori' loga-ku mpololitai-koi, apa' neo' rata-mi Magau' Anudaa'. Hi'a-mi to mpokuasai dunia' tohe'i, aga uma ria kuasa-na hi Aku'. Aga toi kana jadi', bona hawe'ea tauna mpo'inca kakupoka'ahi' -na Tuama-ku pai' kutuku' oa' hawe'ea to nahawai' -ka. Mokore-mi, pai' hilou-tamo."

/15 Na'uli' Yesus: "Aku' toi-mi woto kaju to makono, pai' Tuama-ku pue' bonea. Hawe'ea ra'a to mentaka' hi Aku' to uma mowua', nalali. Pai' hawe'ea ra'a to mentaka' hi Aku' pai' to mowua', napeholui pai' napegalihi, bona kawoo-woria' wua' -na. Koi', tepegalihi-mokoi-- batua-na, moroli' -mokoi napakaroli' lolita to ku'uli' -kokoi. "Tida-mokoi hintuwu' hante Aku', pai' Aku' wo'o hante koi'. Ra'a to mohepi' ngkai woto kaju, uma-i mowua'. Ra'a bate kana mentaka' hi woto-na bona mowua' -i. Wae wo'o koi': Sampale-koi mowua' ane tida-koi hintuwu' hante Aku'. "Aku' toi-mi woto kaju, pai' koi' -mi ra'a-na. Tauna to tida hintuwu' hante Aku' pai' Aku' hante hira', wori' powua' -ra. Aga ane mogaa' -koi ngkai Aku', uma-koi bisa mpobabehi napa-napa. Hema to uma tida hintuwu' hante Aku' bate ratadi, hewa karatadi-na ra'a to mohepi' duu' -na jadi' bangi. Ra'a to hewa toe, rarumpu pai' ratene' hi rala apu. Ane tida-koi hintuwu' hante Aku' pai' lolita-ku tida hi rala nono-ni, perapi' -mi-hana hi Alata'ala ba napa-napa konoa-ni, bate nawai' -koile. Ane mowua' wori' -koi, Tuama-ku rapomobohe. Ane hewa toe-mi po'ingku-ni, topetuku' -ku mpu'u-mokoi. Hewa Tuama-ku mpoka'ahi' -a, wae wo'o Aku' mpoka'ahi' -koi. Tida-mokoi mohu' hi Aku' bona nirasai ahi' -ku. Ane nituku' -mi hawa' -ku, tida mpu'u-koi mohu' hi Aku' pai' nirasai mpu'u ahi' -ku, hewa Aku' wo'o mpotuku' hawa' Tuama-ku pai' -a tida mohu' hi Hi'a pai' mporasai ahi' -na. "Hawe'ea tohe'i ku'uli' -kokoi, bona goe' nono-ni hante kagoea' to ngkai Aku', pai' bona gana kagoea' -ni. "Toi-mi hawa' -ku: Momepoka'ahi' -mokoi, hewa Aku' wo'o mpoka'ahi' -koi. Ane ria tauna to mpewai' tuwu' -na bona doo-na tuwu', bohe mpu'u ahi' -na toe. Uma ria ahi' to meliu ngkai ahi' tauna to mpewai' tuwu' -na bona mpotulungi doo-na. Doo-ku omea-mokoi, ane nituku' hawa' -ku. Uma-pokoi kukahangai' batua-ku, apa' batua uma mpo'incai napa to hi rala nono pue' -na. Wae-e lau, doo-ku mpu'u-mokoi, apa' ku'uli' -mikokoi hawe'ea to na'uli' -ka Tuama-ku. Bela koi' to mpopelihi-a. Aku' -dile to mpelihi-koie. Kuwai' -koi bago hilou hi rala dunia' bona mowua' wori'. Pai' powua' -ni toe uma mpai' moronto, ria kalaua-na duu' kahae-hae-na. Jadi', napa to niperapi' hi Tuama-ku hante hanga' -ku, bate nawai' -koi. Toi-mi hawa' -ku hi koi': Momepoka'ahi' -mokoi! "Ane tauna to uma mepangala' hi Aku' mpokahuku' -koi, kiwoi: Aku' -mi-hana to ri'ulu rapokahuku' -e. Ane rapa' -na hampodooa-koi hante tauna to uma mepangala', bate rapoka'ahi' -koi, apa' lawi' doo-rakoi. Tapi' kupelihi-mokoi pai' kupatani' -koi ngkai laintongo' -ra, alaa-na uma-pokoi doo-ra. Toe pai' rapokahuku' -koi. Kiwoi napa to ku'uli' -kokoi we'i: Hadua batua uma meliu tuwu' -na ngkai maradika-na. Ane ntoa' Aku' rabalinai', koi' wo'o mpai' rabalinai'. Ane ria to mpotuku' lolita-ku, bate ratuku' wo'o mpai' lolita-ni. Hawe'ea tohe'e rababehi hi koi' apa' topetuku' -ku-koi. Hawe'ea tohe'e rababehi hi koi', apa' uma-i ra'incai Alata'ala to mposuro-a. Ane ke uma-a tumai mpololitai-ra, ke uma-ra-hawo masala'. Tapi', apa' tumai mpu'u-ama mpololitai-rae, toe pai' uma ria wuniia' -na sala' -ra. Tauna to mpokahuku' -a, mpokahuku' wo'o-ra Tuama-ku. "Hi laintongo' ntodea kubabehi anu mekoncehi, to ko'ia ria rababehi tau ntani' -na. Ane ke uma kubabehi hewa toe, ke uma-ra masala'. Tapi' rahilo moto-mi napa to kubabehi, pai' rapokahuku' oa' -a, pai' rapokahuku' wo'o-i Tuama-ku. Aga bate kana hewa toe, bona madupa' lolita to te'uki' hi rala Buku Atura-ra to mpo'uli': 'Rapokahuku' -a nau' uma ria sabana.' "Tumai-i mpai' Inoha' Tomoroli', batua-na, Inoha' to mehuwu ngkai Alata'ala pai' to mpotete' -koi hi tudui' to makono. Hi'a-mi mpai' Topetulungi to kuhubui tumai hi koi' ngkai Tuama-ku. Ane tumai-ipi mpai', Hi'a-mi to jadi' sabi' -ku. Pai' koi' wo'o jadi' sabi' -ku, apa' koi' -mi to dohe-ku ngkai pontepu'ua bago-ku hi dunia'.

/16 "Hawe'ea tohe'i ku'uli' -kokoi, bona neo' mere' nono-ni duu' -na nibahakai mepangala' hi Aku'. Rapopalai-koi mpai' ngkai tomi posampayaa. Uma muntu' toe, rata mpai' tempo-na ria tauna to doko' mpopatehi-koi, apa' ra'uli' -rana, toe-mi konoa Alata'ala. Hawe'ea toe rababehi hi koi', apa' uma ra'incai Tuama-ku, pai' Aku' wo'o, uma-a ra'incai. Ku'uli' -kokoi tohe'i, bona ane madupa' -pi mpai', nikiwoi-mi ka'oti-nami ku'uli' -kokoi. Aga wae-e lau, neo' hilou-ama hi Tuama-ku to mposuro-a, pai' uma-koi haduaa to mpekune' -a ba hiapa kahiloua-ku. Wule' susa' nono-ni-wadi mpo'epe lolita-ku we'i to mpo'uli' neo' hilou-ama. Aga kakoo-kono-na, rasi' -nidi ane hilou-ae! Apa' ane uma-a hilou, uma-i mpai' tumai Topetulungi. Aga ane hilou-apa mpai', kuhubui moto-i tumai hi koi'. "Ane tumai-i mpai' Inoha' Tomoroli', Hi'a-damo to mpakanoto hi manusia' kamojeko' -ra. Napakanoto wo'o kamonoa' -ku pai' pehuku' Alata'ala. Napakanoto kamojeko' -ra apa' uma-ra mepangala' hi Aku'. Napakanoto wo'o kamonoa' -ku, apa' hilou-ama mpai' hi Tuama-ku, pai' uma-apa nihiloi. Napakanoto wo'o kanahuku' -ra mpai' Alata'ala tauna to mojeko', apa' nahuku' -imi Magau' Anudaa' to mpokuasai dunia' tohe'i. "Wori' -pidi to doko' ku'uli' -kokoi, aga ko'ia nikulei' mpotarima omea tempo toi. Ane tumai-i mpai' Inoha' Tomoroli', Hi'a-damo to mpotete' -koi pai' mpopo'incai-koi hawe'ea tudui' to makono. Uma-i mololita ntuku' konoa-na moto. Napa to na'epe ngkai Tuama-ku, toe-mi to nalolita. Pai' naparata-kokoi napa to jadi' hi eo mpeno. Hi'a mpai' to mpomobohe-a, apa' lolita to natarima ngkai Aku', toe-mi to naparata-kokoi. Hawe'ea to ria hi Tuama-ku, bagia-ku omea-mi. Toe pai' ku'uli': napa to natarima Inoha' Tomoroli' ngkai Aku', toe-mi to naparata-kokoi." Na'uli' wo'o-mi Yesus: "Hampai' -damo pai' uma-apa nihiloi. Hampai' wo'o-damo, nihilo wo'o-ama." Ingu' -ramo ana'guru-na, pai' ria-ra to momepekune', ra'uli': "Napa-die pai' na'uli' -taka: 'Hampai' -damo pai' uma-apa nihiloi. Hampai' wo'o-damo, nihilo wo'o-ama'? Napa wo'o pai' na'uli': 'Hilou-a hi Tuama-ku'?" Momepekune' ncuu-ra, ra'uli': "Napa pai' na'uli' oa' 'Hampai' -damo'? Uma ta'incai batua-na." Na'inca Yesus kadoko' -ra mpekune' -i. Toe pai' na'uli' -raka: "Ntora momepekune' -koi ba napa batua-na lolita-ku we'i to mpo'uli': 'Hampai' -damo pai' uma-apa nihiloi. Hampai' wo'o-damo, nihilo wo'o-ama.' Makono mpu'u lolita-ku toi: geo' pai' motantangi' -koi mpai', tapi' tauna to uma mepangala' hi Aku', goe' moto-ra. Susa' mpai' nono-ni, tapi' kasusaa' -ni mobali' jadi' kagoea'. Kagoea' -ni toe, hewa kagoea' to narata hadua tobine to neo' mo'ana'. Lomo' -na ntodohaka-i, apa' gati tempo-nami mo'ana'. Tapi' ane putu-damo ana' -na, uma-pi napenonoi pontodohakaa-na, goe' -imi apa' putu-mi ana'lei hi rala dunia'. Wae wo'o mpai' koi'. Tempo toi susa' nono-ni. Tapi' kupohirua' moto-kokoi mpai'. Nto'u toe, goe' nculii' -mokoi, pai' uma hema to mpo'alai' -koi kagoea' -ni tetu. "Nto'u toe mpai', uma-pi mingki' nipekune' -a ba napa-napa. Makono mpu'u lolita-ku toi: napa-napa to niperapi' hi Tuama-ku hante hanga' -ku, bate nawai' -koi. Duu' hewa toe lau, ko'ia-koi ria merapi' napa-napa hante hanga' -ku. Wule' perapi' -mi-hana, nirata moto mpai', bona gana mpu'u kagoea' -ni." "Hawe'ea tohe'i ku'uli' -kokoi hante walatu. Tapi' rata mpai' tempo-na, uma-apa mowalatu. Kupololitai-koi hante kalonto' -na mpotompo'wiwi Tuama-ku. Nto'u toe mpai', merapi' -koi hi Tuama-ku hante hanga' -ku. Uma mingki' Aku' to mperapi' -kokoi hi Tuama-ku, apa' napoka'ahi' -koi. Napoka'ahi' -koi, apa' nipoka'ahi' -a, pai' nipangala' ka'Aku' -na to ngkai Alata'ala. Ngkai Tuama-ku mpu'u-ada, pai' tumai-ama hi dunia' toi. Wae-e lau, kupalahii-mi dunia' toi, nculii' -ama hilou hi Tuama-ku." Ra'uli' ana'guru-na: "Tempo toi, lonto' -mi lolita-nu Pue', uma-poko mowalatu. Monoto mpu'u-mi hi kai': Pue' to mpo'inca omea. Uma-pi mingki' ria to mpekune' ba napa-napa hi Iko. Toe pai' kipangala' ka'Iko-na to ngkai Alata'ala." Na'uli' Yesus: "Ha mepangala' mpu'u-mokoi wae lau? Kiwoi! Rata mpai' tempo-na-- pai' toi-mi tempo-na-- koi' mpai' pagaa' -gaa' hore-hore nculii' hi tomi-ni, pai' Aku' nipalahii hadudua-ku. Aga uma hadudua-ku mpu'u, apa' Tuama-ku mpodohei-a. Hawe'ea toi ku'uli' -kokoi, bona mporata-koi kalompea' tuwu' ngkai posidaia' -ni hante Aku'. Bula-ni hi rala dunia' toi-pidi, bate rabalinai' -koi. Aga pakaroho nono-ni, apa' kudagi-mi dunia' toi."

/17 Ka'oti-na Yesus mpo'uli' hawe'ea toe, mengoa' -imi hi langi' pai' -i mosampaya, na'uli': "Tuama-ku, rata-mi tempo-na! Pomobohe-ama Aku' Ana' -nu, bona Aku' wo'o mpomobohe-ko Mama. Nuwai' -ama kuasa hi hawe'ea manusia', bona tauna to nuwai' -maka, kuwai' -ra katuwua' to lompe' duu' kahae-hae-na. Ane ra'inca-ko Mama, ka'Iko-na Alata'ala to makono to uma ria karodua-na, pai' ane ra'inca Yesus Kristus suro-nu, toe-mi ohea-ra mporata katuwua' to lompe' duu' kahae-hae-na. Hi rala dunia' toi kupopehuwu-mi kabohe tuwu' -nu Mama, kuposipolea-mi bago to nuwai' -ka. Toe pai' kuperapi' bona nupopehuwu kabohe tuwu' -ku dohe-nu Mama, hewa kabohe tuwu' -ta hangkaa-ngkania kako'ia-na dunia' tohe'i rapajadi'. "Ane doo-ku tohe'ira lau, to nuwai' -maka ngkai rala dunia' toi-e, kupopo'incai-ramo kahema-nu Mama. Bagia-nu ami' -ramo, nutonu-ra hi Aku', pai' ratuku' -mi lolita-nu. Wae lau, ra'inca-mi: hawe'ea to nuwai' -ka, bate ngkai Iko Mama. Kuparata-miraka hawe'ea lolita to nuparata-ka. Ratarima-mi, pai' ra'inca-mi Aku' toi ngkai Mama mpu'u-a, pai' rapangala' -mi ka'Iko-na to mposuro-a. "Kuposampayai-ra doo-ku tohe'i-ra lau. Uma kuposampayai hawe'ea tauna hi dunia'. To kuposampayai toi-e, muntu' tauna to nuwai' -maka Mama, apa' lawi' hira' -mi bagia-nu. Hawe'ea tauna to kupobagia, bagia-nu Mama. Pai' hawe'ea tauna to nupobagia, bagia-ku. Hira' -mi to mpopehuwu kabohe tuwu' -ku. "Neo' tilou-ama Mama, uma-apa mahae hi dunia' toi. Aga ane ana'guru-ku toira lau, hi dunia' toi-ra-pidi. O Tuama-ku to moroli', pewili' -ramo hante kabaraka' hanga' -nu-- hante hanga' to nuwai' -ka. Pewili' -ramo bona hanono lau-ra, hewa Mama pai' Aku' ha Bula-ku dohe-ra-pidi, Aku' to mpewili' -ra hante kabaraka' hanga' -nu-- hante hanga' to nuwai' -ka. Kujaga-ra pai' uma-ra ria to mporata silaka, ntani' -na ngkai to hadua. Hi'a kana silaka, bona madupa' lolita to te'uki' hi rala Buku Tomoroli'. "Wae-e lau, tilou-ama Mama. Hawe'ea tohe'i ku'uli' bula-ku dohe-ra-pidi hi dunia' toi, bona gana mpu'u kagoea' -ra hante kagoea' to ngkai Aku'. Kuparata-miraka lolita-nu, alaa-na tauna to uma mepangala' mpokahuku' -ra, apa' bela-ra doo-ra, hewa Aku' wo'o bela-a doo-ra to uma mepangala'. Uma kuperapi' bona nu'ala' -ra ngkai dunia' tohe'i. Pomperapia' -ku, bona nupetalawai' -ra ngkai anudaa'. Hewa Aku' bela-a doo-ra to uma mepangala', wae wo'o ana'guru-ku bela doo-ra. Pakaroli' -ramo, pajadi' -ra bagia-nu hante tudui' to makono. Lolita-nu Mama, tetu-mi to makono. Hewa Mama mposuro-a tumai hi dunia', wae wo'o Aku' mposuro-ra hilou hi tau ntani' -na hi dunia'. Mama, kutonu katuwu' -ku hi Iko jadi' bagia-nu, bona ana'guru-ku toira mporata kalompea', pai' bona hira' jadi' bagia-nu hi kampotuku' -ra tudui' to makono. "Uma muntu' ana'guru-ku tohe'i-wadi to kuposampayai. Kuposampayai wo'o tauna to mepangala' mpai' hi Aku' ngkai posabi' -ra. Pomperapia' -ku, bona hawe'ea-ra hanono lau. Hewa Mama hintuwu' hante Aku', pai' Aku' hante Mama, kuperapi' bona hira' wo'o hintuwu' hante Kita'. Bona hawe'ea tauna mpangala' ka'Iko-na to mposuro-a. "Kuwai' -ramo kabaraka' to nuwai' -ka Mama, bona jadi' hanono lau-ramo, hewa Kita' wo'o hanono lau. Aku' hintuwu' hante hira', pai' Mama hintuwu' hante Aku', bona hira' mpai' jadi' hanono lau hante karoli' -roli' -na. Ane hewa toe-damo, hawe'ea tauna mpo'inca kanusuro-ku, pai' kanupoka'ahi' -ra hewa kanupoka'ahi' -ku. "Mama, konoa-ku bona hira' to nuwai' -ka toi mo'oha' dohe-ku hi po'ohaa' -ku mpai', bona rahilo kabaraka' -ku. Kabaraka' -ku toi nuwai' -maka, apa' nupoka'ahi' -a ngkai kako'ia-na dunia' rapajadi'. O Tuama-ku to monoa', tauna hi dunia' toi uma mpo'incai-ko. Aga Aku', ku'inca-ko. Pai' doo-ku tohe'ira lau mpo'inca ka'Iko-na to mposuro-a. Kupopo'incai-ramo kahema-nu, pai' bate kupohewa toe oa' mpai', bona hira' mporasai ahi' -nu hi rala nono-ra, hewa Aku' mporasai ahi' -nu, pai' bona Aku' mo'oha' hi rala nono-ra."

/18 Kahudu-na Yesus mosampaya, me'ongko' -imi hante ana'guru-na hilou hi mali ngata. Mpodongka' -ra ue Kidron, pai' -ra hilou hi pampa to hi dipo-na. Yudas, to mpobalu' Yesus toei, mpo'inca kahiapa-na pampa toe, apa' Yesus pai' ana'guru-na jau-ra morumpu hi ria. Jadi', imam pangkeni pai' to Parisi mpohubui hampodooa tantara to Roma pai' topojaga Tomi Alata'ala mpo'ema' Yudas hilou hi pampa toe. Mpokeni-ra rewa mpanga'e, lampu pai' hulu'. Yesus mpo'inca omea napa to kana jadi' hi woto-na. Toe pai' hilou-imi mpotomu tauna toera, pai' napekune': "Hema to nipali'?" Ra'uli': "Yesus to Nazaret." Na'uli' Yesus: "Aku' -mile toi-e." Yudas to mpobalu' -i mokore hi ree dohe tantara pai' topojaga toera. Nto'u kana'uli' -na-raka Yesus: "Aku' -mile toi-e," ngkala'ura-ramo pai' modungka-ra hi tana'. Napekune' wo'o-mi Yesus: "Hema to nipali' -e?" Ra'uli': "Yesus to Nazaret." Na'uli' Yesus: "Ku'uu-uli' -mi we'i ka'Aku' -nami toi-e. Jadi', ane Aku' mpu'u to nipali', pelele' -ramo doo-ku tohe'i hilou." (Hante lolita-na Yesus toe, madupa' -mi napa to na'uli' hi rala posampaya-na we'i: "Ngkai hawe'ea tauna to nuwai' -ka, uma ria haduaa to mporata silaka.") Ngkai ree, Simon Petrus mpowute' piho' -na, natime-ki hadua batua Imam Bohe, bela mpoholu tilinga ka'ana-na. Hanga' -na batua toei, Malkus. Na'uli' Yesus hi Petrus: "Unco' nculii' piho' -nu! Ha nu'uli' -kona kupetiboi' kaparia to naponoa' ami' -maka Tuama-kue?" Ngkai ree, tantara to Roma hante tadulako-ra, pai' topojaga to Yahudi mpohoko' Yesus, rahoo', pai' -i rakeni hilou hi tomi Imam Bohe. Lomo' -na rakeni-i hilou hi Hanas, piniana-na Kayafas. Kayafas toei Imam Bohe hi mpae toe. Kayafas toe-mi to mpo'uli' -raka topoparenta to Yahudi wengi: "Agina-pi tau hadua mate mposampei ntodea." Simon Petrus pai' hadua ana'guru ntani' -na mpotuku' Yesus. Ana'guru to hadua toei, pome'inca-na Imam Bohe. Jadi', mesua' -imi dohe Yesus hi berewe tomi Imam Bohe. Petrus mepopea hi mali-na, hi wobo' wala. Ngkai ree we'i, ana'guru to hadua toei, lou nculii' hi mali-na mpololitai tobine to mpojaga wobo', bona Petrus rapiliu mesua' dohe-na, pai' napo'ema' -i Petrus mesua' hi rala-na. Tobine topojaga wobo' toei mpo'uli' -ki Petrus: "Ha bela iko wo'o ana'guru-na tauna toei-e lou?" Na'uli' Petrus: "Bela!" Nto'u toe, tempo lengi'. Jadi', ba hangkuja dua batua pai' topojaga mpobaa apu hi berewe hante wuri to morea', pai' -ra mokore ntololikia-na moneru. Petrus wo'o mokore pai' moneru dohe-ra. Hi rala tomi, Imam Bohe mpopekune' Yesus na'uli' -ki: "Hema omea-ra ana'guru-nue? Napa to nutudui' -raka?" Na'uli' Yesus: "Kabiasaa-ku, mololita hante kalonto' -lonto' -na hi hawe'ea tauna. Metudui' -a hi tomi posampayaa pai' hi Tomi Alata'ala, hi kabiasaa-ta kita' to Yahudi morumpu. Uma ria to kuwunii' -na. Jadi', napa pai' nupekune' -ae? Pekune' moto-ra-kowo to mpo'epe-a metudui'. Ra'inca moto mpai' napa to ku'uli'." Kana'uli' -na Yesus toe, hadua topojaga to mokore hi ncori-na mpohopo' -i, na'uli': "Daho' mpu'u-ko-kona mololita hewa tetu hi Imam Bohe-e!" Na'uli' Yesus: "Ane uma makono to ku'uli', uli' lau-mi hi rehe'i napa sala' -ku. Tapi' ane makono lolita-ku, napa pai' nuhopo' -a?" Ngkai ree, Hanas mpohubui topojaga mpokeni Yesus hilou hi Imam Bohe Kayafas. Nto'u toe, pale-na Yesus tehoo' oa' -pidi. Simon Petrus, ria-i-pidi mokore pai' moneru ngkokore dohe topojaga. Ria tauna to mpo'uli' -ki: "Ha bela iko wo'o hadua ana'guru-nae?" Nasapu Petrus, na'uli': "Bela-kuwo aku'!" Ria wo'o hi ree hadua batua Imam Bohe. Batua toei, ompi' tauna to naholu Petrus tilinga-na. Na'uli' batua toei mpo'uli' -ki Petrus: "Ha bela iko to kuhilo-e ngone hi pampa toe ria dohe Yesus-e?" Nasapu wo'o-mi Petrus, na'uli': "Bela!" Nto'u toe, turua' -mi manu'. Mepupulo ngkii, Yesus rakeni ngkai tomi Kayafas hilou hi tomi gubernur. Topoparenta to Yahudi moto, uma-ra mesua' hi rala tomi gubernur, apa' gubernur toe, bela-i to Yahudi, pai' ane mesua' -ra hi rala tomi to bela tomi to Yahudi, jadi' babo' -ra ntuku' a Jadi', Gubernur Pilatus hilou hi mali-na mpohirua' -raka pai' napekune' -ra: "Napa to nipangadu' -ki tauna toii-e?" Ra'uli': "Ane ke bela-i tauna to dada'a, ke uma-i kibua' hi Tuama Gubernur." Na'uli' Pilatus: "Keni hilou nculii', nipohurai-miki sala' -na ntuku' ada agama-ni moto-koiwo!" Ra'uli' to Yahudi toera: "Kai' -le, uma-kai rapiliu mpohuku' mate tauna." (Toi majadi' bona madupa' napa to na'uli' Yesus mpolowa beiwa mpai' kamate-na.) Ngkai ree, Pilatus mesua' nculii' hi rala tomi, napehubui bona Yesus rakeni hi nyanyoa-na, pai' napekune' -i: "Ha Iko mpu'u-mi Magau' to Yahudi-e?" Na'uli' Yesus: "Pompekunea' tetu ngkai Gubernur moto, ba pololita tau ntani' -nadi?" Na'uli' Pilatus: "Kawe' to Yahudi-a! Hingka to Yahudi-nu moto-kowo hante imam pangkeni to mpokeni-ko hi aku' -e. Napa-di sala' to nubabehi-e?" Na'uli' Yesus: "Kamagaua' -ku bela ngkai dunia' toi. Ane rapa' -na magau' hi dunia' toi mpu'u-a, tauna to mpotuku' -a bate me'ewa bona neo' -a rahoko' pai' rapewai' hi topoparenta to Yahudi. Tapi' Kamagaua' -ku bela ngkai dunia' toi." Na'uli' wo'o-mi Pilatus: "Ane wae-di, magau' mpu'u-ko?" Na'uli' Yesus: "Iko moto to mpo'uli' Aku' toi magau'. Pai' -a putu hi dunia' toi, bona mpo'uli' napa to makono. Tauna to mpokono napa to makono, bate mpangala' lolita-ku." Hampetompoi' Pilatus: "Ah! Napa-i to nu'uli' makono tetu-e?" Aga, ane ntuku' -ki ada-ni lalau, butu mpae-na hi Eo Paskah, kubahaka-kokoi hadua to ratarungku', ba hema konoa-ni. Jadi', beiwa: dota-koi ane kubahaka-kokoi Magau' to Yahudi toii-e?" Mejeu' -ra ra'uli': "Neo', neo' Hi'a! Agina Barabas!" (Barabas toe, hadua toperampaki.)

/19 Oti toe, Pilatus mpohubui tantara-na mpoweba' Yesus. Tantara toera mpobabehi hameha' songko ngkai walaa to morui, to hewa songko magau', pai' rasongkoi-ki Yesus. Oti toe, raheai-i hante baju to mperelei hewa baju magau', rapotingkuai' -i pai' ra'uli' -ki: "Wori' tabe, Magau' to Yahudi!" Pai' -i rahopo'. Oti toe, mehupa' wo'o-imi Pilatus lou hi mali-na, pai' na'uli' -raka to Yahudi: "Hilo, kukeni-imi tumai hi koi', bona ni'inca ka'uma-na kuruai' nau' hanyalaa kasalaa' -na." Ngkai ree, rakeni mpu'u-imi Yesus hi mali-na, mosongkoi rui pai' mobajui hante baju to hewa baju magau'. Na'uli' Pilatus: "Hilo, etu-imi!" Nto'u imam pangkeni pai' topojaga mpohilo Yesus, kamejeu' -rami ra'uli': "Parika' -imi! Parika' -imi!" Na'uli' Pilatus: "Ane doko' niparika' -i, ala' -imi, niparika' moto-imi-koiwo, apa' aku', uma-kuna kuruai' kasalaa' -na." Ra'uli' to Yahudi: "Ane kai' -le, ntuku' -ki atura agama-kai, kana rahuku' mate-i, apa' na'uli' -hana Hi'a Ana' Alata'ala." Kana'epe-na Pilatus toe, hangkedi' kame'eka' -na. Mesua' nculii' -imi hi rala tomi, pai' mpekune' tena Yesus: "Ha to apa mpu'u-ko-kowo Iko-e?" Tapi' Yesus, uma-i winihi. Na'uli' wo'o-mi Pilatus: "Oja' -ko mpotompoi' -ae? Ha uma nu'incai, aku' toi, ria kuasa-ku mpobahaka-ko ba mpoparika' -ko!" Na'uli' Yesus: "Ane Alata'ala uma mpowai' -ko kuasa tetu, uma ria hangkedia' kuasa-nu hi Aku'. Jadi', tauna to mpotonu-a hi iko, meliu kabohe jeko' -ra ngkai iko." Kana'epe-na Pilatus lolita toe, napali' ohea-na bona mpobahaka Yesus. Aga mejeu' wo'o-ramo to Yahudi, ra'uli': "Ane nubahaka-i-kona, bela-ko ema' -na Kaisar! Yesus tetui mpo'uli' Kahi'a-na magau'. Jadi', mpo'ewa Kaisar-i-hana!" Kana'epe-na Pilatus lolita-ra toe, nakeni-imi Yesus hi mali-na, pai' -i mohura hi pohuraa pobotuhia to rahanga' Ila' Watu. (Hi rala basa Yahudi hanga' -na Gabata.) Nto'u toe, neo' tebua' -mi eo-na, eo pomporodoa nto'u posusa' Paskah. Pilatus mpo'uli' -raka to Yahudi: "Etu-imi magau' -ni!" Mogora-ramo mejeu', ra'uli': "Patehi-i! Patehi-i! Parika' -i!" Na'uli' Pilatus: "Beiwa? Niperapi' kuparika' magau' -nie?" Hampetompoi' imam pangkeni: "Kaisar-wadi-kaina magau' -kai." Ka'omea-na Pilatus mpotonu Yesus hi hira' bona raparika'. Yesus mpaha'a parika' -na hilou hi mali ngata, pai' -i rakeni hilou hi po'ohaa' to rahanga' Bulu' Banga'woo'. (Hi rala basa Yahudi hanga' -na Golgota.) Hi rehe'e-imi raparika'. Ria wo'o rodua tau ntani' -na to raparika' dohe-na. Hadua hi mali ngki'ii-na, hadua hi mali ngka'ana-na, pai' Yesus hi laintongo'. Pilatus mpohubui tantara-na mpotaka' hameha' papan hi parika' -na Yesus. Hi papan toe te'uki': YESUS TO NAZARET, MAGAU' TO YAHUDI. Ukia' toe ra'uki' hi rala tolu nyala basa: basa Yahudi, basa Latin, pai' basa Yunani. Wori' to Yahudi mpobasa ukia' toe, apa' poparikaa' -na Yesus mohu' ngata. Jadi', imam pangkeni mpo'uli' -ki Pilatus: "Neo' ra'uki': Magau' to Yahudi! Agina ra'uki': 'Tauna toi mpo'uli' Kahi'a-na magau' to Yahudi.'" Na'uli' Pilatus: "Napa to ku'uki', bate-nami!" Kahudu-na tantara mpoparika' Yesus, ra'ala' -mi pohea-na pai' rabagi opo' bagia, hore-hore habagia-ra. Aga baju-na-hawo, uma ria daua-na, apa' ratanu' hantau lau. Toe pai' mohawa' -ramo tantara, ra'uli': "Neo' raheu' baju toi. Agina ntene' undi-ta, ba hema-ta to mporata." Tohe'i majadi' bona madupa' napa to te'uki' owi hi rala Buku Tomoroli', to mpo'uli': Ra'ala' pohea-ku rabagi-bagi, pai' baju-ku rapompenoai'." Mohu' kaju parika' Yesus, mokore tina-na pai' hadua ompi' tina-na, tobine wo'o-wadi. Ria wo'o Maria tobine-na Klopas, pai' Maria Magdalena. Kanahilo-na Yesus tina-na mokore hi ree hi ncori ana'guru-na to nape'ahi', na'uli' -miki tina-na: "Ina', etu-imi mai ana' -nu." Pai' na'uli' wo'o-miki ana'guru-na toei: "Etu-imi tina-nu." Ngkai ree, ana'guru toei mpewili' tina-na Yesus hi rala tomi-na. Na'inca Yesus hudu-mi omea. Jadi', bona madupa' napa to te'uki' hi rala Buku Tomoroli', na'uli': "Ngkamara-a." Hi ree, ria hamanga' ue anggur to mo'onco. Ra'ala' hampuhu' wunga to hewa lomo', ralolo' hi rala anggur toe, ratu'u hi wuntu ra'a kaju hisop, pai' rapopoju'ui-ki wiwi Yesus bona na'inu. Kanapemita-na Yesus, na'uli': "Hudu-mi!" Oti toe, ntungka' -imi, pai' modupe' -mi inoha' -na. Eo karaparika' -na Yesus toe, eo pomporodoa (batua-na, eo kako'ia-na Eo Sabat), pai' ntuku' palia to Yahudi uma ma'ala ria tomate tetoe hi kaju parika' nto'u Eo Sabat. Peliu-liu-nami apa' Eo Sabat tohe'e meliu kabohe-na ngkai to lalau. Toe pai' topoparent Jadi', hilou mpu'u-ramo tantara mpopui' witi' -ra to rodua to raparika' dohe Yesus. Aga karata-ra hi Yesus, rahilo-rawo mpolia' mate-imi. Uma-pi oko rapui' witi' -na. Aga hadua tantara mpojalo lumpeha-na hante ponci' -na. Karajalo-na tohe'e, mo'ili-mi tumai raa' pai' ue. Tauna to mpohilo kajadia' toe, hi'a-mi to mpo'uli' napa to nahilo, bona mepangala' wo'o-moko-koiwo. Makono lolita-na, pai' na'inca mpu'u kamakono-na. Tohe'i jadi' bona madupa' napa to te'uki' owi hi rala Buku Tomoroli' to mpo'uli': "Uma mpai' hamehaa' wuku-na to rapui'." Ria wo'o lolita Buku Tomoroli' to mpo'uli': "Hira' mpongoa' -i mpai' to rajalo owi." Oti toe, ria hadua tauna to rahanga' Yusuf, ngkai ngata Arimatea. Mepangala' bongo-i hi Yesus, apa' mpoka'eka' -i topoparenta to Yahudi. Kamate-na Yesus toe, Yusuf hilou hi Pilatus, pai' -i mperapi' woto-na bona ratana. Pilatus mpiliu moto-i. Jadi', hilou Dohe Yusuf, ria wo'o Nikodemus, to ria-imi hangkani mpencuai' Yesus ngkabengia. Nikodemus toei ngkeni anu mohonga to rahanga' mur pai' gaharu, kira-kira tolu mpulu' kilo katomo-na. To rodua toera mpo'ala' woto Yesus, raputu' hante kain to bula, pai' ragelai' hante anu mohonga toe, ntuku' ada popatana to Yahudi. Mohu' poparikaa' -na Yesus, ria pampa, pai' hi rala pampa toe, ria wulou' hi panapa bulu' to raporodo hewa daeo'. Daeo' toe bo'u-pidi, ko'ia rapotanai. Jadi', apa' daeo' toe mohu', pai' neo' ntepu'u wo'o-mi eo pepuea', toe pai' rapesahui-mi mpotu'u woto Yesus hi rala daeo' toe.

/20 Hi eo Mingku mepupulo ngkii, mobee-bengi-pidi, Maria Magdalena hilou hi daeo'. Rata hi ria, nahilo-hawo, watu po'unca-nae tederu' -mi ngkai wobo' daeo'. Pokeno-nami hilou hi Simon Petrus pai' ana'guru to hadua to nape'ahi' Yesus, na'uli' -raka: "Ra'ala' -mi-hana woto Pue' ngkai daeo', pai' uma ki'incai hiapa karatu'ua-na!" Hilou-ramo Petrus hante ana'guru to hadua toei hi daeo'. Roduaa-ra mokeno, aga meliu kagasi-na ana'guru to hadua ngkai Petrus, toe pai' ri'ulu-i-hana rata hi daeo'. Mengkabungku' -i mpelongi' hi rala-na, aga uma-i ulu mesua'. Nahilo-hawo kain to rahompui' -ki Yesus bate-na moto hi ree. Simon Petrus rata ngkabokoa', kaliliu mesua'. Nahilo wo'o-hawo kain hompu' -na hi ree. Aga kain to rapopohoo' -ki woo' -na Yesus, telulu pai' tetu'u ntani'. Ngkai ree, ana'guru to hadua, to ri'ulu rata hi daeo' we'i, mesua' wo'o-imi-hawo mpohilo, pai' napangala' -mi. Duu' rata hi eo toe, ko'ia oa' rapaha napa to te'uki' hi rala Buku Tomoroli' owi to mpo'uli': Yesus kana tuwu' nculii'. Oti toe, nculii' -ramo ana'guru to rodua toera hilou hi tomi-ra. Aga Maria Magdalena mokore hi mali daeo', ntora geo'. Bula-na geo', mengkabungku' -i melongi' hi rala daeo'. Nahilo-hawo rodua mala'eka, moheai to bula, mohura-ra hi karatu'ua woto-na Yesus wengi, hadua tono' hi woo' -na, to hadua tono' hi witi' -na. Mepekune' mala'eka toera hi Maria ra'uli': "Napa pai' geo' -ko?" Na'uli' Maria: "Apa' ra'ala' -imi Pue' -ku ngkai rei, pai' uma ku'incai hiapa karatu'ua-na." Ngkai ree, me'ili' -i Maria, nahilo-hawo hadua tauna mokore hi tilingkuria-na. Ntaa' Yesus-midi-hana, aga uma na'incai Kayesus-na. Mepekune' Yesus hi Maria: "Napa pai' geo' -ko totina? Hema to nupali'?" Na'uli' -hawo we'i Maria, pue' pampa moto to nahilo toe-e. Toe pai' na'uli' -ki: "Ane Iko Tuama to mpo'ala' woto-nae, tudo' -ka-kuwo hiapa pontu'ua-nu, bona ku'ala' -i." Na'uli' Yesus: "Maria." Pe'ili' -nami Maria hi Yesus, pai' na'uli' hi rala basa Yahudi: "Rabuni!" (batua-na: "Guru"). Na'uli' Yesus mpo'uli' -ki Maria: "Neo' -a ulu nukamu, apa' ko'ia-a mengkahe' hilou hi Tuama-ku. Hilou-ko hi ompi' -ku, uli' -raka kahilou-ku hi Tuama-ku bo Tuama-ni, Alata'ala-ku bo Alata'ala-ni." Kahilou-nami Maria Magdalena mpohirua' -raka ana'guru-na Yesus pai' na'uli': "Kuhilo-imi-kuna Pue'!" Pai' naparata-raka hawe'ea to na'uli' Yesus. Ngkabengia eo Mingku toe, ana'guru-na Yesus morumpu hi tomi to tehohoki wobo' -na, apa' mpoka'eka' -ra topoparenta to Yahudi. Muu-mule' rata-imi Yesus mokore hi laintongo' -ra, pai' natabe-ra, na'uli': "Kalompea' rata hi koi'." Oti toe, natudo' -miraka pale pai' lumpeha-na. Uma-pi mowo kagoe' -ra mpohilo Pue' -ra. Na'uli' tena Yesus: "Kalompea' rata hi koi'. Hewa Tuama-ku mposuro-a, wae wo'o Aku' mposuro-koi." Oti toe, natuwui' -ramo hante inoha' -na pai' na'uli': "Doa-mokoi Inoha' Tomoroli'. Hema-hema to ni'ampungi jeko' -ra, Alata'ala to mpo'ampungi-ra. Ane uma ni'ampungi jeko' -ra, Alata'ala uma mpo'ampungi-ra." Tomas, hadua ngkai to hampulu' rodua ana'guru Yesus, to ra'atu Ntomoropa', uma-i-hana ria hante doo-na nto'u karata-na Yesus toe. Toe pai' doo-na ntora mpo'uli' -ki: "Kihilo-imi-kaina Pue'!" Na'uli' Tomas: "Ane ko'ia kuhiloi pakua' to hi pale-na pai' ku'unco' karawe-ku hi pakua' toe, pai' ane ko'ia ku'unco' pale-ku hi jaloa to hi lumpeha-na, bate uma kupangala'." Eo Mingku boko', morumpu wo'o-ramo ana'guru-na hi rala tomi. Nto'u toe, Tomas, ria wo'o-imi-hawo dohe-ra. Tehohoki omea wobo', aga nau' wae, muu-mule' rata-imi Yesus mokore hi laintongo' -ra, na'uli' -raka: "Kalompea' rata hi koi'." Oti toe, na'uli' mpo'uli' -ki Tomas: "Tu'u-mi karawe-nu hi rei, pai' hilo pakua' to hi pale-ku. Mai pale-nu, nupe'unco' hi rala jaloa to hi lumpeha-ku. Neo' -pi morara' nono-nu. Pangala' -mi!" Na'uli' Tomas: "Pue' -ku! Alata'ala-ku!" Na'uli' Yesus mpo'uli' -ki: "Mepangala' -ko apa' nuhilo-ama. Marasi' -ra tauna to mepangala' hi Aku', nau' ko'ia-a rahiloi." Wori' -pidi tanda mekoncehi to nababehi Yesus pai' to rasabii' ana'guru-na, aga uma te'uki' omea hi rala sura toi. Aga napa to ku'uki' hi rehe'i, ku'uki' bona nipangala' Kayesus-na Magau' Topetolo', Ana' Alata'ala, pai' bona mporata-koi katuwua' to lompe' duu' kahae-hae-na ngkai pepangala' -ni hi Hi'a.

/21 Oti toe, Yesus mpopehuwu woto-na hangkani-pi hi ana'guru-na, hi wiwi' Rano Tiberias. Hewa toi tutura-na: Ba hangkuja dua ana'guru-na morumpu hi ria. Simon Petrus, Tomas to ra'atu Ntomoropa', Natanael ngkai Kana hi Galilea, to rodua ana' Zebedeus, pai' rodua ana'guru ntani' -na. Na'uli' Simon Petrus hi doo-na: "Hilou-a-kuna mebau'." Ra'uli' doo-na: "Hilou wo'o-ka-kaiwo." Hilou mpu'u-ramo mohawi' sakaya pai' -ra mojala' hi rano. Aga hamengia toe, uma ria hama'aa woko' jala' -ra. Parabaja-mi, Yesus mokore hi talinti, aga uma ra'incai Kayesus-na. Na'uli' -raka: "Ana' -ku, ria wa bau' -nie?" Ra'uli': "Uma-di ria-e." Na'uli' -raka: "Tene' hi mali ngka'ana sakaya jala' -ni, bate morasi' -koi mpai'." Ratene' mpu'u-mi jala' -ra, pai' uma-pi rakulei' mpodii', apa' uma mowo kawori' -na uru to hi rala-na. Ngkai ree, ana'guru to nape'ahi' Yesus mpo'uli' -ki Petrus: "Pue' -hana toe-e mai!" Mpo'epe toe-di Petrus, kana'unco' -nami baju-na (apa' uma-i mobajui), nahoo' hi hope' -na, pai' mengkalitowo' -imi hilou hi rala ue, monangu hilou hi role-na. Ana'guru to ntani' -na, bate hi rala sakaya moto-ra, mpodii' jala' to ponu' uru hilou hi wiwi' rano. Uma-ra molaa rahi ngkai role-na, kira-kira ha'atu mete-wadi. Kamana'u-ra hi role-na, rahilo-rawo ria-mi apu to rapobaa hi ree hante wuri to morea', pai' hi lolo apu ria uru pai' ria wo'o roti. Na'uli' Yesus mpo'uli' -raka: "Keni-mi tumai ba hangkuja ma'a uru woko' jala' -nie." Simon Petrus ngkahe' hi sakaya pai' nadii' jala' -na tumai hi role-na. Jala' toe bihi' hante uru to bohe: ha'atu lima mpulu' tolu ma'a kadea-ra. Aga nau' wae kawori' -na, uma moto morenta jala' toe. Na'uli' Yesus: "Mai-tamo moduhu." Uma ria haduaa ana'guru to daho' mpekune' -i: "Hema-ko?" apa' monoto-mi hi nono-ra Kahi'a-na mpu'u-mi Pue'. Hilou-imi Yesus mpo'ala' roti pai' nawai' -raka. Napohewa toe wo'o hante bau' uru. Tohe'i katolu ngkani-nami Yesus mpopehuwu woto-na hi ana'guru-na ngkai katuwu' -na nculii'. Ka'oti-ra ngkoni', na'uli' Yesus mpo'uli' -ki Simon Petrus: "Simon ana' Yohanes, ha nupe'ahi' -a meliu ngkai doo-nu toera lau mpe'ahi' -a?" Na'uli' Petrus: "Io', nu'inca moto Pue', kakupoka'ahi' -nue." Na'uli' Yesus: "Ane wae, podoo ana' bima-ku." Oti toe, Yesus mpekune' Petrus karongkani-na: "Simon, ana' Yohanes, ha nupe'ahi' -a?" Na'uli' Petrus: "Io', nu'inca moto Pue', kakupoka'ahi' -nue." Na'uli' Yesus: "Ane wae, ewu-ra bima-ku." Ngkai ree, Yesus mpekune' -i katolu ngkani-na: "Simon, ana' Yohanes, ha nupoka'ahi' mpu'u-a?" Peda' -mi nono-na Petrus, apa' Yesus mpekune' -i tolu ngkani ba napoka'ahi' mpu'u-i. Jadi', na'uli' Petrus: "Pue', nu'inca hawe'ea-na. Nu'inca kakupoka'ahi' -nu. Makono mpu'u lolita-ku toi: Bula-nu mongura-pidi, iko moto mpehoo' abe' hi hope' -nu, pai' -ko hilou hiapa konoa-nu. Aga ane motu'a-poko mpai', nutonu pale-nu rahoo' tau ntani' -na, pai' -ko rakeni hilou hi ka'umaa-na nupokonoi." Hante walatu toe, Yesus mpolowa beiwa Petrus rapatehi mpai', bona mpobila' Alata'ala. Oti toe, na'uli' wo'o-mi Yesus, mpo'uli' -ki Petrus: "Tuku' -ama!" Ngkai ree, kame'ili' -nami Petrus, mpohilo-i ana'guru to nape'ahi' Yesus mpotuku' -ra. (Ana'guru toe-mi to mohura ncori Yesus bula-ra ngkoni' ngkabengia pai' mpekune' -i: "Pue', hema-idi mpai' to mpobalu' -koe?") Kanahilo-na Petrus ana'guru toe, napekune' hi Yesus: "Pue', beiwa-i-hawo mpai' doo-ku toii-e?" Na'uli' Yesus: "Ane konoa-ku tuwu' ncuu-i duu' -ku rata nculii' mpai', uma mingki' nu'inca iko! Wule' tuku' -ama-hana." Ngkai ree, molele-mi kareba hi topetuku' Yesus, to mpo'uli' ka'uma-na mpai' mate ana'guru toei. Ntaa' bela-di-hawo toe to na'uli' Yesus-e. Api' wae-di-hawo: "Ane konoa-ku tuwu' ncuu-i duu' -ku rata nculii', uma mingki' nu'inca iko." Ana'guru toe-imi to mpohilo hawe'ea to jadi' toe, pai' to mpo'uli' posabi' -na. Hi'a-mile to mpo'uki' sura toi-e. Pai' ta'inca kamakono-na lolita-na toi. Wori' -pidi to ntani' -ntani' -na to nababehi Yesus. Ane rapa' -na butu nyala-na to nababehi toe ra'uki' hi rala buku, kupekiri nau' humalili' dunia' toi rapontimamahii-ki, ba kana uma-i liu apa' wori' lia buku.

free web site hit counter